Liczba odwiedzin: 554
» Korpus Tekstów i Korespondencji Jana Dantyszka
Copyright © Pracownia Edytorstwa Źródeł i Humanistyki Cyfrowej AL UW

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zabrania się kopiowania, redystrybucji, publikowania, rozpowszechniania, udostępniania czy wykorzystywania w inny sposób całości lub części danych zawartych na stronie Pracowni bez pisemnej zgody właściciela praw.

List #2334

Cornelis DE SCHEPPER do Ioannes DANTISCUS
Vienna, 1540-08-18

Regest polski:

De Schepper opisuje swoją misję na Węgry [do króla Jana Zapolyi], zleconą przez cesarza Karola i króla Ferdynanda. Podróżował przez opustoszały Wiedeń, a następnie przez Budę i Eger do Alba Julia [Gyulafehérvár], gdzie uzyskał audiencję u króla Jana [Zapolyi] przy pomocy przychylnego mu arcybiskupa Kalocsy i biskupa Egeru, Franjo Frankopana. Wcześniej nieżyczliwie potraktował go kasztelan Budy, żupan Komitatu Nógrád István Ráskai. Wracając z Alba Julia, De Schepper ciężko zachorował. Leczył się w Eger pod opieką Frankopana, który zna ze słyszenia Dantyszka. De Schepper zauważa podobieństwo fizyczne i intelektualne pomiędzy Frankopanem a Dantyszkiem. Dopiero dotarłszy z powrotem do Wiednia De Schepper odpisuje na list Dantyszka z 22 lutego [IDL 6839 (letter lost)], który odebrał jeszcze w Gandawie, tuż przed wyjazdem na Węgry.

Tłumaczy przyczyny zaniedbywania korespondencji. Nie traktuje poważnie wymówek Dantyszka od przyjazdu na sejm rzeszy, dotyczący kwestii religijnych. Oświadcza wręcz, że chętnie stawi czoła niezadowoleniu Dantyszka z powodu trudów podróży, byleby mógł ujrzeć go przy tej okazji na własne oczy. Wyraża przekonanie, że problemy religijne powinny być rozstrzygane przez ludzi pokroju Dantyszka, a nie przez kłótliwych egoistów, kierujących się wyłącznie własnym interesem. Narzeka na brak dobrej woli i niechęć do zmian zarówno wśród książąt, którzy wywłaszczyli duchowieństwo, jak i wśród samych duchownych kościoła Rzymskiego. Stwierdza, że stracił nadzieję na przyjazd Dantyszka, gdy (na miesiąc przed jego wyjazdem na Węgry) pojawił się na dworze cesarskim polski poseł [Jan Ocieski]. Ocenia, że poseł ten jest człowiekiem obytym i doświadczonym w dyplomacji, niewiele jednak potrafi wnieść do kwestii reformy wewnętrznej kościoła. De Schepper miał wówczas zamiar wybrać się do Polski, zniechęciła go jednak wiadomość o pobycie króla [Zygmunta I] na Litwie i o nieobecności Dantyszka na dworze.

De Schepper wcześniej opisywał Dantyszkowi sytuację w Niderlandach. Teraz przedstawia skutki tamtych wydarzeń [tj. buntu w Gandawie w 1539]. Szczegółowo opisuje surowe kary, jakie poniosło miasto i jego mieszkańcy. Jest zadowolony, że cesarz położył kres „głupiej wolności” (stulta libertas) Gandawczyków. Podobne zamieszki wśród plebsu zdarzały się także w innych miastach Flandrii – Ninove, Antwerpii i Brukseli, toteż cesarz nałożył na nie kary pieniężne.

De Schepper opisuje okoliczności nagłej śmierci Georga Schenck van Tautenburg. Zmarł także opiewany w pieśniach, ale mniej niż Schenk opłakiwany, hrabia Hoogstraten [Antoine I de Lalaing]. Nowym gubernatorem Fryzji został zaprzyjaźniony z Dantyszkiem Maximiliaan van Egmond. De Schepper opisuje krótko jego postać i obecną działalność. Próbował on uczynić Godschalka [Ericksena] gubernatorem Groningen, jednak królowa Maria woli korzystać z usług Godschalka na Węgrzech. Nie wiadomo, kto zostanie gubernatorem Holandii, ubiega się o to pan de Beveren [Adolf of Burgundy].

De Schepper pokazał list Dantyszka panu de Beveren i Maximiliaanowi van Egmond, innym zaś znajomym i przyjaciołom: margrabiemu [Antoonowi] van Bergen, Frédéricowi de Melun, [Danielowi] De Heulle i van der Grachtowi przekazał ustnie wiadomości o Dantyszku i jego pozdrowienia. De Schepper czyni Dantyszkowi wymówki, że mimo zapewnień, iż bardzo pragnie zobaczyć przyjaciół, odmawia on podjęcia trudów podróży. Z drugiej strony rozumie, że Dantyszek wcześniejszą działalnością zasłużył na odpoczynek. Sam, mimo zbliżającej się starości, nie może cieszyć się spokojnym życiem, gdyż ma wciąż nowe obowiązki. Narzeka na złe czasy i charaktery władców, niektórych z nich porównuje do starożytnych tyranów: Heroda, Nerona i Domicjana.

De Schepper przekazuje świeże nowiny o śmierci króla Węgier Jana [Szapolyai] oraz arcybiskupa Trewiru [Johann von Metzenhausen], a także o małżeństwach króla Anglii [Henry VIII Tudor]. Wspomina o bigamii landgrafa Hesji [Filipa].

Przyczyn gorszącego zachowania króla Anglii upatruje De Schepper w poduszczeniach Luteran, szukających wsparcia przeciwko cesarzowi. Ubolewa nad bezbożnością i rozpasaniem współczesnych. Przeczytał i wysoko ocenił opublikowaną przez Dantyszka, wymierzoną w takie właśnie zachowania Paraenesis [tj. Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum]. Wzywa do modlitwy za bezbożnych władców chrześcijańskich. Polemizuje z publikowanymi w Niemczech falszywymi oskarżeniami przeciwko królowi rzymskiemu Ferdynandowi. Obawia się, że w bardziej odległych krainach – Hiszpanii, Italii czy na Sycylii – mogą powstać jeszcze gorsze oszczerstwa.

De Schepper po raz kolejny podejmuje temat małżeństwa [Diego] Graciána [de Alderete] z córką Dantyszka Juaną. Poprzednio uczynił to na prośbę Graciána, który pokazał mu list otrzymany od Dantyszka. Przedstawia motywy postępowania Graciána. Podkreśla jego uczciwość i inne zalety duchowe. Odnosi się krytycznie do wątpliwości Dantyszka co do wierności Isabel Delgady, a co za tym idzie – co do ojcostwa wobec Juany, zwłaszcza że Juana jest niezwykle podobna do Dantyszka. De Schepper zdecydowanie zaprzecza, jakoby on sam miał romans z Isabelą. Wstawia się za Graciánem. Nie zna dokładnie jego obecnej sytuacji na dworze hiszpańskim, wie tylko, że był on sekretarzem nieżyjącej już cesarzowej Izabeli.

De Schepper dementuje informację o swoim rzekomym nieporozumieniu z biskupem Lundu [Johan Weze]. Weze miał natomiast zatarg z Mathiasem Held.

De Schepper stwierdza, że w kancelarii cesarskiej nie ma już żadnego spośród wysłużonych urzędników. Żyje jeszcze wprawdzie arcybiskup Palermo [Jean Carondelet], lecz jest głuchy i na pół ślepy. Wszystkie sprawy dotyczące Italii, Hiszpanii, Francji i Niemiec kontroluje wielkim nakładem pracy [Nicolas Perrenot] de Granvelle. De Schepper pragnąłby, aby równie wielkie były efekty jego trudów.

De Schepper dostrzega, że także w Polsce po śmierci wielkich mężów (o czym donosił mu Dantyszek) na ich miejsce weszli ludzie mniejszego formatu i król [Zygmunt I] może polegać jedynie na własnym autorytecie. Wyraża obawy, czy młody król [Zygmunt II August], choć znakomicie wykształcony i bogaty, sprosta przyszłym wyzwaniom. Podnosi kwestię zagrożenia tureckiego i dostrzega konieczność położenia życia na szali tej walki.

De Scheppera przeraża ogólna tendencja do upadku, wyrażająca się w braku wybitnych a zarazem doświadczonych jednostek, zuchwałości młodych, rosnącym bogactwie osób prywatnych i nędzy finansów publicznych. Nie ma komu powierzyć spraw publicznych ani dowodzenia wojskiem. Podobna sytuacja jest na Węgrzech, w Niemczech, w Niderlandach, w Italii i w Hiszpanii.

De Schepper wzywa Dantyszka do starań o mobilizację elit Królestwa Polskiego przeciwko zagrożeniu. Zawiadamia o planowanym przez króla Ferdynanda poselstwie Wolfganga Prantnera do władców Polski w celu wezwania, by nie podejmowali oni niesprawiedliwych interwencji w kwestii węgierskiej, oraz zapewnienia ich, że Ferdynand pragnie utrzymać w mocy traktat pokojowy, zawarty ze zmarłym królem Janem [Szapolyai] i zachować prawa jego syna [Jana Zygmunta]. Tym samym oczekuje jednak, że i jego własne prawa będą respektowane. Podobną instrukcję otrzymał Prantner także wobec panów węgierskich. Tymczasem trwają przygotowania militarne na wypadek próby wmieszania się Turków w spór o Węgry. Wiadomo też, że część Węgrów nie jest przeciwna poddaniu się władzy tureckiej. De Schepper załącza pozdrowienia od Prantnera. Pragnął on podróżować przez Prusy, ale okazało się to niemożliwe.

De Schepper pociesza Dantyszka w żałobie po śmierci matki, dywagując nad marnością życia i spraw materialnych. Dostrzega nieadekwatnośc wynagrodzenia do wykonywanej przez siebie pracy i ponoszonych trudów, lecz nie narzeka na swój los, powierzając się boskiemu miłosierdziu. Z atencją wspomina poglądy Mercurina Gattinary na temat darowizn od władców.

Zgadza się z opinią Dantyszka na temat książek Filipa Melanchtona, dotyczących powagi Kościoła i obowiązków władców. Cieszy go wiadomość, że Luteranizm w Prusach słabnie. Ma nadzieję, że powrócą tam nie tylko szaty, ale i duch kapłański. Podkreśla, że przykład musi iść z góry.

De Schepper informuje, że od miesiąca przebywa w Wiedniu. Przekazuje Dantyszkowi pozdrowienia od Zygmunta von Herberstein, z którym chętnie spędza czas, i wiadomości o hrabim [Leonardzie] Nogarola, Jiřim Žabce, Georgu von Logschau, Wolfgangu Hallerze, o poselstwie Miklosa Oláha na Węgry, oraz o drugim małżeństwie syna Wilhelma von Roggendorf [Christopha].

De Schepper przekazuje Dantyszkowi wieści otrzymane w liście od żony [Elisabeth Donche]: Marcus Laurinus ma się dobrze. Szwagierka De Scheppera Joanna [Donche] zmarła podczas porodu. Lieven [Algoet] pracuje w kancelarii cesarskiej. Adolphus de Scornaco jest zadowolony ze swojej sytuacji. Gemma [Frisius] pracuje jako lekarz w Lowanium. Konrad Goclenius zmarł na zarazę. Rutgen Ressen nadal naucza i prowadzi oficynę drukarską. Gospodarz Dantyszka z Brukseli sprzedał dom, ale nie może wyegzekwować zapłaty. Żona i dzieci De Scheppera mają się dobrze. Biskup Lund [Johan Weze] udał się do Lubeki. Mathias Held opuścił na zawsze dwór cesarski i zamieszkał w okolicach Sztrasburga.

De Schepper będzie mógł powrócić na dwór cesarza do Brukseli, gdy z Polski przybędzie Hieronim Łaski. Łaski ma w imieniu króla Ferdynanda posłować do sułtana. Niezależnie od tego Ferdynand planuje wkroczenie na Węgry, zanim sułtan je zajmie.

De Schepper spodziewa się, że, po wstępnych dyskusjach, sprawy religijne będą przedmiotem obrad sejmu rzeszy, prawdopodobnie w obecności cesarza. Udział cesarza w sejmie jest możliwy dzięki zawartemu przy udziale de Scheppera dziesięcioletniemu rozejmowi z Francją. Kością niezgody jest ciągle Księstwo Mediolanu.

De Schepper zawiadamia o nadaniach króla Ferdynanda dla Hieronima Łaskiego w Slawonii i o szczegółowej trasie planowanego poselstwa Łaskiego do sułtana. Także król Jan [Szapolyai] jeszcze przed śmiercią wyprawił tam brata Jerzego [Utješenović’a], który jednak wycofał się na wieść o chorobie mocodawcy, posyłając w zastępstwie Istvána Werbőczy’ego, do którego dołączył potem biskup Pecs’u János Eszéki. Mają oni ogromne dary dla sułtana, ale nie śmią przekroczyć granicy tureckiej.

De Schepper przekazuje wieści z Anglii o przyczynach uwięzienia i skazania na śmierć Tomasza Cromwella. Zawiadamia, że znany Dantyszkowi z Granady i Burgos Eustachy Chapuys, zwany przez kanclerza [Mercurino Gattinarę] Vulpecula, od jedenastu lat przebywa w Anglii jako poseł cesarski.

De Schepper powraca do spraw tureckich: Przez jakiś czas krążyły pogłoski o śmierci sułtana. Barbarossa jest znienawidzony w Konstantynopolu przez pozostałych baszów za ciągłe dążenie do wojny. Jego wadą jako dowódcy wojskowego jest głuchota. Pod koniec miesiąca wygasa rozejm z Turkami.

De Schepper przekazuje wiadomości z Hiszpanii: Wicekrólem Sycylii jest Ferrante Gonzaga, Neapolu zaś – margrabia Villafranca [Pedro Alvarez de Toledo]. Cesarz nadał Francisco de los Cobos tytuł księcia Sabiote. Dawny biskup Osmy [Juan García de Loaysa y Mendoza] został arcybiskupem Sewilli, zaś Georg von Österreich – Walencji. Syn [Mikołaja Perrenot de] Granvelle, [Antoine], człowiek świetnie wykształcony i o doskonałych obyczajach, został biskupem Arras. Granvelle ma jedenaścioro żyjących dzieci. W służbie u niego pozostaje dawny sługa Dantyszka Petrus [Mirabilis de Monteregale]. W kancelarii cesarskiej po odejściu Mathiasa Helda sprawy łacińskie i niemieckie obsługuje jeden tylko sekretarz: Johannes Obernburger.

De Schepper zamierza spędzić zimę w domu lub na dworze królowej Marii, toteż sugeruje, aby Dantyszek skierował odpowiedź przez Antwerpię lub Augsburg na dwór we Flandrii. Pozdrawia braci i siostry Dantyszka. Przeprasza za chaotyczność listu, nie miał czasu, aby go przepisać.


            odebrano Graudenz (Grudziądz), 1540-10-05

Rękopiśmienne podstawy źródłowe:
1czystopis język: łacina, autograf, AAWO, AB, D.131, k. 3-12
2regest z ekscerptami język: łacina, polski, XX w., B. PAU-PAN, 8243 (TK 5), a. 1540, k. 25r-26v
3regest z ekscerptami język: łacina, angielski, XX w., CBKUL, R.III, 31, Nr 420, 2

Pomocnicze podstawy źródłowe:
1regest język: niemiecki, XX w., B. PAU-PAN, 8249 (TK 11), k. 251

Publikacje:
1DE VOCHT 1961 Nr DE, 417, s. 316, 326-30 (angielski regest; ekscerpt)
2CEID 2/2 (Letter No. 73) s. 405-432 (in extenso; angielski regest)
Podobizny źródeł dostępne tylko po zalogowaniu

Pełny tekst dostępny tylko po zalogowaniu