1 | IDL 275 | Piotr TOMICKI to Ioannes DANTISCUS, Piotrków, 1526-01-01 |
received Seville, [1526]-05-01
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 247, p. 43-46
| 2 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 32, No. 465
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 367
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 247, p. 46
Magnifico domino ⌊Ioanni Dantisco⌋, secretario et oratori regio, amico carissimo
Longe abinvicem distamus et ob hoc et nostrae ad vos, et ad nos vestrae litterae cito pervenire non possunt nec solent, quaecumque vero perveniunt, sunt et maiestati regiae et nobis longe gratissimae. Significare enim illis soles multa et scitu digna et paper damaged⌈[t]t paper damaged⌉ iucunda. Quod ut perpetue facias, te hortor et plurimum rogo. Doleo plurimum, quod non mittitur tibi provisio debita, si tamen certo scio, quod ⌊maiestas reginalis⌋ commisit dudum ⌊domino Ludovico⌋, ut te sufficienter pecuniis istic provideret, quo cum honore illius et ⌊maiestatis regiae⌋ stare in ista curia et negotia tibi commissa obire possis, faciamque omnem meam operam, quod tu istic non egeas. Ubi autem defuerint tibi pecuniae et provisiones Neapolitanae tibi non afferrentur, accipias apud ⌊Fucaros⌋ id, quod fuerit tibi necessarium. Scito enim, quod ⌊maiestas regia⌋ omne debitum, quod istic contraxeris, liberaliter exsolvi faciet. Apud nos res omnes, Deo sit gratia, bene se habent. ⌊Gedanenses⌋ tamen et ⌊Elbingenses⌋ Luteranam haeresim sequuntur et ab ea divelli se non permittunt, exspectantes, quid facient alii in ⌊Germania⌋, qui hac labe sunt infecti. Utcumque autem principes ⌊Germaniae⌋ coniventer agere videntur contra hoc tantum et periculosum malum. ⌊Maiestas tamen domini nostri⌋, ut Christianum principem decet, decrevit et armis et omni potentia sua cohibere insolentiam ⌊Gedanensium⌋ et aliorum subditorum suorum de ⌊Prussia⌋, qui contraveniunt institutis universalis ecclesiae, tot saeculis, tot miraculis, tot regum et principum Christianorum auctoritate confirmatis. Citavitque ipsos ⌊Gedanenses⌋ ad hunc conventum maiestas sua nolens eos inauditos condemnare, et ubi non
BCz, 247, p. 44
resipuerint, declarare illos decrevit incidisse poenas legibus nostris et superinscribed⌈etet superinscribed⌉ imperialibus contentas, easque exsequi rigidissime curabit. Ad quod omnes regnicolae maiestatem suam co[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ illi volunt omnibus viribus et facultatibus paper damaged⌈[ibus]ibus paper damaged⌉ [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ respondemus nuntiis eorundem Gedane[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ excessus citati sunt huc, ex schedulis praesentibus [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ plene cognosces. Niptzitz sodalis tuus missus est nuper in ⌊Ungariam⌋ in causa dominorum ⌊Fucarorum⌋, quibus ⌊maiestas regia⌋ omni ope sua adesse vult et facit omnem suam operam, quo damna, quae illis illata sunt, eis resarciantur. Bene vale.
Ex ⌊Pyotrkow⌋, die prima Ianuarii anno Domini M-o D-o XXVI-o.
⌊Petrus episcopus Cracoviensis⌋ et vicecancellarius subscripsit
| |
2 | IDL 7007 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Toledo, 1526-01-10 Letter lost |
received 1526-04-05 Letter lost, mentioned in IDL 285: Hac die accepimus suas litteras nobis et regiae maiestati scriptas Toleti ad Fagum X Ianuarii |
| |
3 | IDL 276 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, Toledo, 1526-01-10 |
received [1526-04-05]
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, address in Dantiscus' own hand, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 140-149
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 171r-178r
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 563-581
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 228v-236r
| 5 | excerpt in Latin, 16th-century, B. Ossol., 199/II, f. 4
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 144, p. 210-220
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 1r-3v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 227, p. 295-303 (in extenso) | 2 | RDHD 1889 No. 11723, p. 1388 (Latin register, selective - only Danish matters) | 3 | PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 306-309 (Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
⌊⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae brevibus 1525-11-01⌊prima Novembris praeteriti1525-11-01⌋, quae ⌊hic⌋ agebantur: praesertim de aegritudine ⌊regis christianissimi⌋ et quomodo rursus convaluit, de adventu item cardinalis ⌊Salviatis⌋, legati ⌊pontificis⌋, qui huc paenultima Septembris applicuit et quomodo illum convenerim, et de ingressu huc 3 Octobris ⌊dominae on the margin⌈dominaedominae on the margin⌉ ducis de Alenczon⌋, sororis ⌊regis Franciae⌋, ac de matrimonio inter ⌊caesarem⌋ et ⌊sororem⌋ ⌊regis Portugaliae⌋ confirmato deque commissione a caesare mihi data ad Maiestatem Vestram Serenissimam in favorem domini ⌊Iacobi Fugger⌋ et de aliis plerisque rebus, quae eo tempore se offerebant.
Scripsi iterum ⌊⌋ 1525-11-16⌊16 Novembris1525-11-16⌋ etiam postquam mihi ⌊⌋ Maiestatis Vestrae Serenissimae 1525-09-11⌊11 Septembris1525-09-11⌋ ⌊Cracoviae⌋ datae, redditae fuerant, quibus respondi, quantum pro illa tempestate licuit, moliminaque ⌊viceregis⌋, quae hic passim aperte feruntur, inserui, et quomodo ⌊dux Borbonensis⌋ eodem die huc ingressus fuerat, cum aliis novis, quae hic habebantur, annotavi. Supervenerunt tandem etiam duplicatae priorum litterarum Maiestatis Vestrae Serenissimae, cum quibus ⌊reverendissimus dominus Cracoviensis⌋ episcopus mihi scripserat, quas 1525-11-28⌊28 Novembris1525-11-28⌋ accepi, unde a tempore perlectionis illarum, licet dominus ⌊magnus cancellarius⌋ male per podagram habuit, usque ad hunc diem laborare. In commissionibus Maiestatis Vestrae Serenissimae et curiam cotidie fere frequentare non destiti ⌊caesarique⌋ et domino ⌊comiti de Nassau⌋ litteras Maiestatis Vestrae Serenissimae reddidi et mandata mihi iniuncta exposui illaque caesari pro memoriali, ut hic vocant, in scriptis dedi. Sed omnia, donec dominus ⌊cancellarius⌋ convaleret, suspendebantur. ⌊Ille⌋, cum iam salvus ex ea aegritudine factus esset, litteras a me Maiestatis Vestrae Serenissimae libenter accepit operamque in his omnibus, de quibus illi scriptum et per me dictum fuit, pollicebatur, tam cito BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 141v tamen ⌊caesarem⌋ his rebus intendere non posse asseruit, propter haec pacis tractandae cum ⌊Gallis⌋ negotia, qua de re per duos aut tres dies, quousque nescio quid de istius pacis conclusione canebatur, me continui et rursus aratrum hoc prosecutus sum fuique singulis diebus usque in hodiernum mane apud ⌊cancellarium⌋ et post prandium apud ⌊caesarem⌋, et, quo iustius illum urgere viderer, pridie ei litteras duplicatas Maiestatis Vestrae Serenissimae quasi nuperrime mihi redditas, iterum praesentavi et eadem, quae prius, mandata illi exposui. Nihil aliud pro responso obtinui, quam quod brevi negotiis his informatus in consilio de illis intendere vellet et mihi desuper benignum dare ... illegible⌈...... illegible⌉ responsum. Intellexi interim, quod heri ⌊maiestas sua⌋ debuit ire venatum per aliquot fortassis dies non redituras, quapropter me illico rursus ad curiam contuli et caesarem subsequente ⌊vicerege⌋ inter eundum conveni, rogans illius maiestatem, ut dignaretur binis Maiestatis Vestrae Serenissimae litteris, per me illi redditis, respondere aut mihi desuper mentem suam committere, ne tam diu Maiestas Vestra Serenissima, quae in magna esset exspectatione, in tam longa incertitudine versaretur, utque illi tandem plane mentem suam declararet, quo illius fraternum amorem et benevolentiam in re iusta liquidius experiri possit. Ad quod subintulit, ut paulisper adhuc exspectarem, brevi se responsum daturum.
Contuli me igitur iterum 1526-01-10⌊hodie1526-01-10⌋ ad ⌊cancellarium⌋ et illi responsum hoc ⌊caesaris⌋ rettuli hocque etiam, quod ⌊vicerex⌋, quia illum etiam post caesarem alloquebar, responderat, utpote quomodo a me quaesivisset: si adhuc officiales Maiestatis Vestrae Serenissimae non essent in ⌊status Barensis⌋ pacifica possessione? Ad quod ego respondissem, quod sine castro istius ⌊status⌋ pacifica possessio haberi non posset. Ad quod ⌊ille⌋: “quomodo? Nonne debuit esse castel
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 142r
lanus, qui ⌊caesari⌋ placeret?” Verum, inquam ego, sed debuit a ⌊serenissimis principibus meis⌋ constitui, in quo illis derogatum est et ⌊ille⌋ intrusus in iurisdictiones serenissimorum principum meorum se temere ingerit, condemnamurque et nemo nos accusat. Unde ⌊ille⌋ rubore ex bile suffusus: sit, inquit, castellanus quisquis velit, quid ad me? Mihi perinde est. Rogo, inquam ego, ⌊dominatio vestra illustris⌋ in hac sententia maneat, nullas deinceps habituri sumus difficultates. Haec cum ⌊cancellario⌋ rettulissem, prorupit in risum. Alibi, inquit, aliter dicit. Cumque ulterius quaererem, quid ⌊sibi⌋ ista vellent, contraxit humeros: ⌊Lucifer⌋, inquit, est et vult se aequare altissimo. Ad quod ego: spero quod altius decidet. Domino ⌊cancellario⌋ male cum eo superinscribed⌈cum ⌊eo⌋cum eo superinscribed⌉, ut prius scripsi, convenit, neque immerito. Neminem adhuc in hac aula audivi, qui de ⌊illo⌋ bene sentiret aut loqueretur. Dominus ⌊cancellarius⌋ iocando mecum ⌊illum⌋ vocare solet sollicitatorem meum, interdum etiam pro vicerege novum regem, et apud neminem, quam apud ⌊caesarem⌋ et ⌊comitem de Nassau⌋ habet gratiam, suis etiam propriis servitoribus exosus est.
Ante 3 horas, cum haec scribo, redditae mihi sunt de illo Regiae Vestrae et ⌊reginalis Maiestatis⌋ ⌊⌋ ⌊Cracoviae⌋ 5 Octobris datae, in quibus ea est sententia, quam iam crebris litteris ad Maiestatem Vestram Serenissimam perscripsi; nescitur tamen certo, quomodo haec habeant. Hic ea opinio est passim apud omnes dicunturque mihi mira a meis delatoribus, hocque fere est apud aulicos hic frequens, quod ⌊vicerex⌋ pro conficienda hac pace a ⌊rege Franciae⌋ ducenta milia ducatorum cum scientia ⌊caesaris⌋ habere debeat et cum his pecuniis pro ⌊statu Barensi⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae satisfacere debere perhibetur. Et cum nuper domino ⌊cancellario⌋
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 142v
haec on the margin⌈haechaec on the margin⌉ rettulissem, quaesivit a me istius dicti auctorem, quem, cum ex camera ⌊caesaris⌋ est, designare non licuit, sed mihi sic relatum, asserui, fuisse. ⌊Ille⌋ admiratus dixit: se hoc nequaquam credere ⌊caesarem⌋que in negotio Maiestatis Vestrae Serenissimae non aliter facturum, quam iustitiae ac iusto principi convenit. Respondi ego: si istiusmodi technae inter homines fierent privatos, valde indignum fore, quid inter principes et praecipue hanc ob causam; quod in aliis rebus ⌊caesar⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae non rogatus aut requisitus amorem suum fraternum et singularem benevolentiam exhiberet, ut in missione velleris aurei et in compositione cum ⌊duce Moscoviae⌋, ad quem tam insignes oratores mitterentur, quod Maiestas Vestra Serenissima numquam postulaverit, et si postularet, vix se impetraturum speraret; in causa vero iustissima, quae hereditatem claram serenissimae ⌊coniugis⌋ suae et ⌊liberorum⌋ spectat, ad decursum ferme duorum annorum habitis tot difficultatibus, nullum finem habere posset. Respondit mihi ⌊ille⌋ ⌊caesaris⌋ culpam non esse, innuens in ⌊illum⌋ supra descriptum ⌊Luciferum⌋, promisitque, se omnem daturum operam, quantum esset illi possibile, ut semel haec res transigeretur, quodque hactenus nihil fieri potuit propter tot negotia et occupationes, paulo post vero tempus esse, quo commode causa haec tractari posset.
Haec est usque in hunc diem omnium rerum summa, de quibus etiam ad longum, quantum ego intelligere potui, ad magnificum dominum ⌊Ludovicum Aliphium⌋, collegam meum, binas ⌊⌋ et ⌊⌋ praeteriti perscripsi. Aliud omni diligentia et cura mea etiam aliquando cum importunitate efficere non potui, quam quod mihi responsum de die in diem differtur, neque ullam
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 143r
resolutionem sum habiturus, sic enim certo opinor, antequam negotium hoc pacis cum ⌊Gallis⌋ omnimode sit confectum, inde hic capient consilium, quod quale futurum est, tanti ingenii non sum, ut divinare possim, suspicor tamen aliquid.
Superiori die solacii causa in campo obequitando, offendi dominum ⌊Sigismundum Loffredum⌋, qui me viso applicuit. Cum ⌊illo⌋ longo sermone de rebus nostris contuli, et de hac mora pollicitus est me aliquando certiorem reddere, cum illi liceret, quam ob rem fieret et hactenus facta esset. Aliud ab ⌊eo⌋ neque habere potui neque possum; inde quid coniectari debeam, certe me praeterit; timeo adhuc anguem in herba. Qualiscumque ⌊ille⌋ sit, quantum totis viribus eniti possum, ut tandem, quid istis sycophantiis sibi velint, agnoscere possimus, nihil operae praetermittam. Ego credo certe, si ⌊caesar⌋ honesto modo ⌊viceregem⌋ in ⌊statum Barensem⌋ intrudere posset, sic illi addictus est, quod omnino faceret; non possum tamen mihi persuadere, quod ea in re quicquam contra Maiestatem Vestram Serenissimam aut sine illius assensu sit attemptaturus. Spero quod brevi ex omni hoc dubio absolvemur; res enim haec diutius sub nive, sole appropinquante, latere non poterit.
Accepi ⌊hic⌋ 1525-12-10⌊10 Decembris1525-12-10⌋ a domino ⌊collega meo⌋ ⌊⌋ ⌊Neapoli⌋ 1525-11-16⌊16 Novembris1525-11-16⌋ datas, in quibus mihi scribit, ⌊Pantaleonem⌋ nondum advenisse, quem ego hinc 1525-09-10⌊10 Septembris1525-09-10⌋ cum omnium rerum expeditione et longo ⌊⌋ et subito istam metamorphosim de ⌊castellano Barensi⌋ ad Maiestatem Vestram Serenissimam transmisisse iniunx
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 143v
itque mihi quaedam alia, quae ad iustitiam ⌊status Barensis⌋ spectant, expedienda; cum quibus quia adhuc de castro, quod principale negotium est, nondum sumus expediti, me continere cogor. In illis suo tempore nihil omittetur, modo id, quod istius corporis caput est, habeamus. Misit mihi etiam dominus ⌊collega⌋ litteras cambii ad ⌊Welzeros⌋ super 300 ducat(os), qui mihi ab illis 1525-12-14⌊14 Decembris novissime praeteriti1525-12-14⌋, sunt dati, cum quibus, iunctis istis 200, quos 1525-11-16⌊16 Novembris1525-11-16⌋ a ⌊Fuggaris⌋ accepi, usque ad medium Aprilis h futuri hic vivere possum. De his vestivi familiam et exposui 30 duc(atos). Et coactus fui dare strenas pro hoc novo anno officialibus huius aulae et aliis, ut hic usu receptum est, quas etiam vix 40 duc(atis) redemi. Anno praeterito pro illis 30 exposui, sed hoc anno maior inopia et audacia petendi officialibus crevit, cum ab alio anno illis stipendium non est solutum, et nemo hic vult servire neque ianuam quidem inferiorem ad aulam gratis aperire, nisi aliquid detur. Quae omnia ex calculo meo cognoscentur, quem aperta fronte Maiestati Vestrae Serenissimae seu illis, quibus commiserit, postquam, Deo bene favente, aliquando incolumis rediero, sum exhibiturus. Utque Maiestas Vestra Serenissima, unde reliqua conicere potest, cognoscat, quomodo hic vivitur: pro aqua tantum quamdiu hic sum 36 ducat(os) dispensator meus exposuit, quid pro lignis et aliis rebus, quae ferme gratis apud nos habentur? Haec igitur toties in litteris meis inculco, cum apud nos sunt extranea, ne suspicione fidei meae non convenienti fiam obnoxius, quam Deo duce apud minimos etiam incorruptam hactenus conservavi eamque Maiestati Vestrae Serenissimae, cui et ⌊praedecessoribus⌋ eius a 25 iam annis servio, sine labe integram repraesentabo.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 144r
Quae hic de pace aguntur, adhuc clare scribi non possunt, hodie enim cum apud ⌊cancellarium⌋ essem in prandio et post illud de rebus nostris, ut supra scripsi, contulissem, rogavi eum, ut, quantum liceret scire, ne Maiestati Vestrae Serenissimae his de rebus fabulas, quae hic passim feruntur, scriberem, mihi certi aliquid de hac pace communicaret, quam inter omnes alios christianos principes nemo cupidius, quam Maiestas Vestra Serenissima desideraret. Respondit mihi: quod adhuc certi parum haberetur, sed quod omnino spes esset, brevi pacem, quae iam in extremis tractatibus versatur, futuram, condiciones tamen adhuc dici non possent. Cumque interrogarem, si in condicionibus, quas prius mihi dixerat, pax haec confici deberet: erunt, inquit, istae condiciones, sed non omnes. Has igitur quemadmodum eas domino ⌊collegae meo⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae perscribendas descripsi, ad praesens etiam annotare non supervacaneum censui.
Imprimis ⌊rex Franciae⌋ sororem ⌊caesaris⌋ ⌊Leonoram⌋ habere in coniugem et ⌊filia Leonorae⌋ ex ⌊rege Portugaliae⌋ suscepta ⌊Delphino⌋, primogenito regis Franciae, iungi matrimonio deberet, item ut ⌊Burgundia⌋ restitueretur ⌊caesari⌋ praeter 3 quosdam comitatus, qui regi Franciae cum Leonora in dotem darentur hoc pacto, quod si cum illa haberet liberos, illis in hereditatem perpetuam praedicti 3 comitatus cederent, quod si liberi non essent, rursus ad caesarem devolverentur.
Item quod ⌊rex Franciae⌋ renuntiaret omnibus iuribus suis, quae super ⌊regno Neapolitano⌋, ⌊ducatu Mediolani⌋, ⌊Germania⌋ inferiore et ⌊Tornaco⌋, atque super omnibus
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 144v
aliis on the margin⌈aliisaliis on the margin⌉ terris et dominiis haberet, de quibus umquam lis fuerat, esset etiam obligatus ⌊caesari⌋, cum in ⌊Italiam⌋ pro coronatione proficisceretur, concedere omnem suam classem et 6 milia peditum cum quingentis equitibus gravis armaturae ad eam profectionem, soluto 6 mensium stipendio, mittere. Et quando ⌊caesar⌋ contra quoscumque infideles in propria persona expeditionem faceret, ipse etiam ⌊rex Franciae⌋ in propria persona cum illo proficisci astringeretur.
Et quod omnes querelae et causae dissensionum, quae umquam inter eos fuerant, sub hac pace et concordia sopitae et remotae esse perpetuo et numquam amplius in memoriam reduci deberent.
⌊Dux Borbonensis⌋ deberet etiam restitui et ablata illi reddi. Pro quorum omnium fide atque firmamento ⌊rex Franciae⌋ ⌊Delphinum⌋ primogenitum suum cum 12 primis regni primoribus vel illorum filiis huc in ⌊Hispaniam⌋ pro obsidibus mittere obligaretur. Qui cum in ⌊Hispania⌋ iam essent, ⌊rex Franciae⌋ pro istarum rerum et tractatuum conclusione et observatione liber in ⌊Franciam⌋ abire et omnes istos tractatus per sententiam definitivam a parlamento cum litteris suis desuper sub suo et 12 primorum regni ac 12 potissimarum on the margin in place of crossed-out potentissimarum⌈potentissimarum potissimarum potissimarum on the margin in place of crossed-out potentissimarum⌉ civitatum sigillis munire et confirmare deberet, hac adiecta condicione, quod si tractatus isti modis quibuscumque etiam infringerentur et non observarentur, totum Franciae regnum in dicionem ⌊caesaris⌋ omni iure et cum pleno dominio absolutum ab omnibus iuramentis, regi praestitis, cedere ac devolvi deberet perpetuo.
Si sub istis condicionibus pax fiet nec ne, adhuc incertum est. Ego quidem credo, quod inter ⌊caesarem⌋ et ⌊regem Galliae⌋ captivum, qui modis omnibus quaerit liberari,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 145r
huiusmodi condiciones possint concludi, sed in ambiguo est, si ⌊Regnum Franciae⌋ consentiet quo adscribed⌈quoquo adscribed⌉usque mitiores fiant condiciones quam superinscribed⌈quamquam superinscribed⌉ istae hic confectae, propter quas superinscribed⌈propter quaspropter quas superinscribed⌉ suspicor in ⌊Italia⌋ tumultus excitatos, quibus ut obviam iri possit cum nervi et omnium rerum penuria hic laboratur, faciliorem hoc ingenio pacem futuram spero. Sine dubio pax ista brevi fiet, cum ⌊vicerex⌋, ut fertur, ducentena milia inde ducatorum habere debeat et illam prout vult tractat, sed si diu durabit, magnum est dubium.
⌊Dux Borbonensis⌋ spe et promissis frustratus diu noluit consolari intelligens ex ⌊vicerege⌋ provenisse, qui alias illi infestissimus est, quod pacta cum eo facta non sunt observata. Unde adhuc in dies cum ⌊eo⌋ tractatur promissaque hunc habent praetextum: Ferunt ⌊ipsum⌋ imprudenter fecisse, cum ⌊Leonorae⌋ coniugium haberet sibi pollicitum, quod non subito etiam ab illa petivisset assensum; ⌊caesar⌋ ei promisisset, quantum ea in re praestare potuisset, Leonoram tamen, sororem suam, quae regina et vidua esset, cogi non posse, quae iam sui iuris et arbitrii foret. Nihilominus magna cura apud ⌊illam⌋ egisset, ut in matrimonium cum ⌊duce⌋ consentiret, ad quod nequaquam induci potuisset: malle enim in monasterium secedere aut duriorem condicionem suscipere, quam duci Borbonensi iungi, quo hic volunt legitime causari, quod promissis ⌊caesaris⌋ nihil sit derogatum, de quo non est meum disputare. Dicunt aliqui, quod ⌊caesar⌋ ⌊illi⌋ in recompensam ⌊ducatum Mediolani⌋, ubi adhuc castrum obsidetur, dare statuerit, et nescio quae alia fabulantur, sed unum hoc scio, ducem Borbonensem male in omnibus contentum et dissimulare, quantum potest. Omnia ea fide hic tractantur etc.
Mortuus est superiore die ⌊marchio Piscariae⌋, qui ⌊caesari⌋ in ⌊Italia⌋ iam longo tempore servivit, quod etiam in ipso mortis fine testatus est. ⌊Illi⌋ etiam cum ⌊vicerege⌋ non bene conveniebat.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 145v
Post ⌊illius⌋ mortem ⌊princeps Navarrae⌋, qui ⌊Ticini seu Papiae⌋ cap<t>us habebatur, corruptis ⌊Hispanis⌋ custodibus, fugit in ⌊Galliam⌋. Qui certe non dormiet.
Ante 3 dies venit huc secreta posta, quae ferebat ⌊ducem Mediolani Franciscum⌋ esse mortuum, quod adhuc abditum servatur. Ab illo amplius nihil est metuendum. Iuribus suis, quae numquam habuit super ⌊statu Barensi⌋ hic certo renuntiavit, sed nulli cessit, unde cum illius mors fiet manifestior, manifestius et acrius in rebus nostris urgebo ⌊caesarem⌋, hoc obice remoto. Alter frater ⌊Maximilianus⌋ fertur ex ⌊Gallia⌋ fugisse ad ⌊Helvecios⌋, ut ⌊ducatum Mediolani⌋ recuperaret; sed ut est in adagio, ad Calendas Graecas.
Matrimonium ⌊caesaris⌋, de quo aliquoties scripsi, firmum est, vidi nuper ⌊sponsam⌋ depictam apud ⌊magnum cancellarium⌋. Quod si ⌊illa⌋ picturae respondet, certe formosissima est. Suffusca parum, qui color ⌊illi⌋ valde decori est. Eo tempore dominus ⌊cancellarius⌋ a me quaesivit, si a Maiestate Vestra Serenissima haberem litteras de vellere aureo praesentato. Cum mihi de ea re nihil esse scriptum assererem, quasi me fortassis dubium vellet confirmare: certo, inquit, Maiestati Vestrae Serenissimae iam esse missum, quasi diceret, post tam longam deliberationem tandem esse negotium confectum.
Missi sunt hinc pridie versus ⌊Portugaliam⌋ ad excipiendam ⌊sponsam⌋ ⌊archiepiscopus Toletanus⌋, ⌊dux Calabriae⌋ et ⌊dux de Vezera⌋ cum ⌊almirante de Castilia⌋ celebrabunturque nuptiae hic prope in quodam oppidulo, et propter minores expensas et quod non sit necessarium ⌊civibus Toletanis⌋ hic omnium exactionum et vectigalium dari immunitatem. Est enim in more positum: ubicumque rex ⌊Castiliae⌋ celebrat nuptias, illic istiusmodi immunitatem concedi. De dote prius scripsi, quam ampla sit et quantum hic illa sit necessaria.
Dicitur etiam, quod ⌊rex Franciae⌋ ante hinc suum exitum cum ⌊Leonora⌋
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 146r
matrimonium sit consummaturus, et quod iam sint insignes aliquot ex ducibus oratores designati, qui ⌊Delphinum⌋ cum aliis obsidibus in oris ⌊Hispaniae⌋ excipere debeant, crediturque, quod Pascha hic simus celebraturi, donec omnia haec perficiantur.
⌊Archiepiscopus Lundensis⌋ electus, de quo et illius domino ⌊rege Daciae⌋ 10 Septembris cum ⌊Pantaleone⌋ ad longum ⌊⌋, mecum hic est in cotidiano commercio, vir profecto bonus et bene industrius. ⌊Is⌋ mihi secreto retulit et fidei meae commisit, ne in notitiam hostium ⌊domini sui⌋ id perveniret, quod ⌊caesar⌋ illi dixerit regem Daciae in condiciones pacis cum ⌊rege Galliae⌋ esse inclusum, sic quod ab utrisque omnino restitui debet. Quod igitur Maiestati Vestrae Serenissimae scribo, ut pro sua incomparabili prudentia ⌊illi⌋ non solum vicinitatis verum etiam affinitatis causa, quae inter utriusque liberos contrahi possit, faveret. Omnia sors versat, melior semper est amor et benevolentia, quam qualecumque odium. Si aliquando bonus iste ⌊rex⌋ fortassis seductus deliquit, tot calamitatibus castigatus, resipiet.
Venit hic superioribus diebus post mortem ⌊fratris⌋ sui illustris dominus ⌊Ioannes Albertus, marchio Brandeburgensis⌋, quem ut decuit nepotem Maiestatis Vestrae Serenissimae ante cameram ⌊caesaris⌋ nuper excepi, inveni adhuc reliquias quasdam ob repulsam in episcopatu Plocensi, nihilominus satis humanum se mihi exhibuit, dicens se aliquando uberiorem familiaritatem mecum contracturum. Manebit hic in aula habiturus a ⌊caesare⌋ condicionem et pensionem quolibet anno duorum milium ducatorum, sed eam aestimationem et auctoritatem, quam hic ⌊marchio Ioannes⌋ habuit apud omnes, vix meo iudicio consequetur.
Quomodo hic ⌊ducis Moscoviae⌋ nuntii habiti sunt et quibus
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 146v
modis expediti, ad longum prius scripsi. Scribet etiam fortassis dominus ⌊collega meus⌋, cui superinscribed in place of crossed-out cui(?)⌈cui(?)cuicui superinscribed in place of crossed-out cui(?)⌉, cum propter temporis brevitatem Maiestati Vestrae Serenissimae scribere non licuit, illa praescripsi. Mittuntur hinc a ⌊caesare⌋ mandata et instructiones ad oratores, qui ab ⌊archiduce⌋ nomine caesaris in ⌊Moscoviam⌋ proficiscuntur. Intellexi, omnia illis ad vota Maiestatis Vestrae Serenissimae committi et quod prius omnia dominus ⌊archidux⌋ cum Maiestate Vestra Serenissima communicaverit; proposui nihilominus ea, quae superinscribed⌈quaequae superinscribed⌉ de <> his negotiis ⌊⌋ Maiestas Vestra Serenissima ad me perscribere dignata est, ⌊magno cancellario⌋, qui etiam paene mihi fassus est, fumum esse tam longinquas legationes, et illas magis pro fama quam ex usu aliquo fieri.
Discedunt hinc a superinscribed⌈aa superinscribed⌉ curia ⌊episcopus Londinensis⌋, qui cum domino reverendissimo ⌊Cracoviensi episcopo⌋ ⌊Bononiae⌋ se studuisse dicit, cum collega suo doctore ⌊Samson⌋; et in locum eorum ⌊Edwardus Leus⌋, qui contra ⌊Erasmum Roterodamum⌋ aliquando scripsit, a serenissimo ⌊Angliae rege⌋ pro oratore huc mittitur. Quid ex frustrato matrimonio cum regis Angliae superinscribed in place of crossed-out illius matrimonio⌈illius matrimonio ⌊regis Angliae⌋ regis Angliae superinscribed in place of crossed-out illius matrimonio⌉ ⌊filia⌋ legitima ante 3 annos contracto nascetur, aliquando res ipsa docebit.
Habentur hic variae et graves suspitiones contra ⌊pontificem⌋ et ⌊Venetos⌋ de his tumultibus in ⌊Italia⌋ excitatis, nihilominus ⌊legatus⌋ nuntius pontificis et Venetorum orator adhuc hic agunt negantque et tegunt, quomodocumque possunt, stratagemata sua. Sic transit orbis.
Scripseram Maiestati Vestrae Serenissimae, quomodo secretarius ⌊caesaris⌋ ⌊Philippus Nicola⌋ et orator ipse ⌊ducis Mediolani⌋ mecum de matrimonio cum serenissima ⌊reginula⌋, primogenita Maiestatis Vestrae Serenissimae, locuti erant: iam haec res
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 147r
penitus evanuit. ⌊Dux⌋ mortuus est, iste bonus ⌊secretarius⌋ correptus cardiaca passione sibi ipsi mortem asciscere voluit cum forpice, qua vulnera duo in collo, inoffenso tamen gutture, sibi inflixerat, ex quo furore sanus evasit, sed officium suum apud ⌊caesarem⌋ amisit.
Et ne quicquam intactum relinquam, cum Maiestas Vestra Serenissima minimarum etiam rerum scientiam habere vult, scripseram, quod duo famuli mei[1] ab ⌊inquisitoribus haereticorum⌋ capti praeter culpam fuerant, quos Marrani isti contra ⌊caesaris⌋ tot promissa mihi facta in quintum usque mensem in carcere detinuerunt. Unde ⌊caesar⌋ toties a me impulsus magno labore tandem effecit, uni ⌊inquisitorum⌋ episcopatum dando, quod 4 Decembris emittebantur. Quo factum est, cum amanuensem non haberem, cui fidere audebam, quod tanto tempore duplicatas non feci.
Scriptum est huc nuper ex ⌊insulis Balearibus⌋, quod centum biremes, quas „fustas” vocant, ⌊Turcarum⌋ visae sint in mari, alia maiora navigia exspectantes. Quorsum illae divertent, cum in isto mari sint et propinquae ⌊Siciliae⌋, ⌊Sardiniae⌋ et ipsi ⌊Italiae⌋, levis est coniectura; hic tamen talia non creduntur, quamdiu ad vivum non penetraverint.
Alia hic hoc tempore digna scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae non habentur. Ego quidem ⌊hic⌋ digna pariter atque indigna aliquando ferendo non possum esse sine magno taedio, quod written over quod⌈quodquod(?)quod written over quod⌉ tamen, cum superinscribed in place of crossed-out cum⌈cum cum cum superinscribed in place of crossed-out cum⌉ sic Maiestati Vestrae Serenissimae visum est, animo aequo, quamdiu illa voluerit, etiam si extrema omnino sint perferenda, tolerabo, nihilque est, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 147v quod me magis affligat, quam quod tantas adscribed⌈ss adscribed⌉ pecunias adscribed⌈ss adscribed⌉ Maiestatis Vestrae Serenissimae hic effundo, sine quibus cum illius decore ac digna aestimatione pro oratore subsistere non possum sine expensis, largitionibus etiam erga subarratos meos delatores, iuris peritos etc. Id genus hominibus uti cogor, quod igitur, licet aliquoties scripseram, replico, ne fidem meam erga Maiestatem Vestram Serenissimam integerrimam quisquam malus suggillare posset; sub Maiestate enim superinscribed⌈enimenim superinscribed⌉ Vestra Serenissima et illius servitio quamdiu sum, vivere et mori decrevi. Cui me suppliciter, ut domino meo clementissimo, commendo.
Ex ⌊Toleto ad Tagum⌋, 10 Ianuarii anno Domini 1526.
Serenissimae Maiestatis Vestrae regiae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
Postscript No. 1:
Inter scribendum allata est huc alia novitas: ⌊ducem Mediolani⌋ non mortuum, sed veneno nescio a quo accepto gravissime, sic quod non crederetur victurus, laborasse rursusque ad se redisse esseque spem eum convaliturum. Superiori die mecum locutus est ⌊illius⌋ secretarius ⌊Camillus⌋, cui anno praeterito in ⌊Valleoleti⌋ praedixeram haec omnia, quae ad praesens cum illo duce fiunt. ⌊Is⌋ me verum vatem fuisse asseruit, sed tamen adhuc omnia non eo modo agi, quemadmodum adversarii cuperent, castrum ⌊Mediolani⌋ munitissimum esse in eoque milites et fortes et constantes, qui impetus istius obsidionis non magni penderent multaque inter os et offam intervenire posse, estque mihi fassus ⌊ducem⌋ suum non tam acriter pro ⌊statu Barensi⌋ institisse, ut multi suspicarentur, immo parum aut nihil et nisi inductus, de quo adhuc mecum, cum inter spem et metum apud ⌊caesarem⌋ penderent, plane loqui non auderet, promisitque se aliquando ad me venturum. Ex eo fortassis omne partis adversae studium expiscabor.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 148r
Constans hic rumor est, quod ⌊dux Borbonensis⌋ ante nuptias ⌊caesaris⌋ in ⌊Italiam⌋ sit rediturus et quod in recompensam matrimonii et aliorum promissorum ⌊ducatum Mediolani⌋ habere debeat, ex quo centum et quinquaginta caesari et ⌊archiduci Austriae⌋ quinquaginta milia ducatorum singulis annis solvere tenebitur. Quam firmitatem haec pacta sunt habitura, cum ⌊castrum Mediolanense⌋, rebus desperatis, vel in ⌊pontificis⌋ aut ⌊Venetorum⌋, seu ⌊Helvetiorum⌋ manus tradi possit, ipse viderit. Iste bonus ⌊dux⌋ patriam et omnia bona sua deficiendo ad ⌊caesarem⌋ amisit, caput suum manifestis aliquoties obiectavit periculis et cum labe honoris sui apud fere omnes suspicionem non levem reliquit. Haec illi refertur gratia.
cf. Verg. A. IV 373 ⌊Nusquam tuta fidescf. Verg. A. IV 373 ⌋, ut ⌊Dido⌋ inquit, hic vero minime, sed de his aliquando coram, Deo favente, latius.
Postquam ⌊comes de Nassau⌋ rediit a ⌊Leonora⌋, ⌊caesaris⌋ sorore, quae ab hinc 12 leugis diversatur et forsan ab illa matrimonium cum ⌊rege Franciae⌋, cum illud cum ⌊duce Borbonensi⌋ omnino fastidivit, impetrare non potuit, caesar ipse ad eam se contulit. Impetrabit, si dis placet. Tantae molis haec res est. Credunt has technas neminem intelligere, cum passim ab omnibus rideantur. Mutato proposito, quod scripsi, hic debere fieri, in ⌊Gallia⌋ futurum est, cum ⌊rex Franciae⌋, relictis his obsidibus, omnia hic conclusa in regno suo exsequetur, tum demum illi post postulationem cum caeremoniis factam in Galliam sponsa mittetur. Non miretur Maiestas Vestra Serenissima, quod diversa plerumque prioribus scribo, omnia enim ad eum modum hic tractantur et retractantur.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 148v
Significavit mihi nuntius illustris domini ⌊ducis de Hatri⌋ hic agens, quod accepisset litteras, quibus illi responsum est ad eas, quas cum ⌊Pantaleone⌋ hinc dederat, et quod Pantaleon incolumis ⌊Neapolim⌋ venisset, unde non mediocri gaudio affectus sum, cum quod illi reditum ad dominum ⌊collegam meum⌋ et sospitatem faveo, tum etiam, quod Maiestas Vestra Serenissima ex hoc longo volumine, quod cum illo scripsi, multa de negotio Barensi et ⌊viceregis⌋ moliminibus intelleget. Dudum enim conatus ⌊illius⌋ percepi, de quibus tamen hucusque nihil certi scire potui, cum neque ⌊caesar⌋ neque ⌊magnus cancellarius⌋ aut quisquam alius ex consilio ea de re aperte quicquam meminit. Omnes obscure loquuntur, ab aulicis multa tamen clare dicuntur, immo mihi nuper dixit unus, quod ex ⌊Italia⌋ vidisset litteras ad ⌊viceregem⌋, quarum suprascriptio illum ducem Barensem vocabat. Quodcumque id est, quod sub his tricis adhuc latet, ut scripsi, brevi experiar; sed huius rei exitum, sic omnino suspicor, non sumus habituri, donec cum ⌊Gallis⌋ et fortassis cum ⌊Italia⌋ omnia componantur. Inde consilium in rem suam et partis adversae ⌊caesar⌋ capiet, expeditionemque istarum rerum daturus est; scit apprime moras nectere ac procrastinare et obaudire, si quid durius aut vehementius illi dicatur. Plerumque ego veritus sum, ne aegrius importunitatem meam et ea, quae per illam dicta sunt, ferret, sed totiens impulsus obcalluit et permittit sibi dici ac exprobrari quodammodo, ipse tamen in sententia, quam concepit, perseverat. Iam fere duo praeteriere menses, quo responsum de ⌊castro Barensi⌋
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 149r
cotidie efflagito, et nihil aliud quam „cras” et „brevi” pro responso hactenus obtinui. Quod igitur Maiestati Vestrae Serenissimae scribendum duxi, ne mihi quicquam de his moris, quae hic fiunt, impungi possit, cum hic nihil aliud cupiam, quam absolvi et esse quantocius cum Maiestate Vestra Serenissima, cui me iterum atque iterum suppliciter commendo. Datum ut supra in litteris.
Postscript No. 2:
Fertur mihi, dum hanc cartam insero, aliud novum, quod faustum sit et felix diuque duraturum: pacem iam omnimode conclusam, quae hactenus inter ⌊caesarem⌋ et ⌊regem Galliae⌋ variis mediis et condicionibus tractata est, et per ⌊Franciae parlamentum⌋, sufficientibus mandatis, firmata, qualiscumque per regis consensum conficeretur, postaque haec, qua novum hoc allatum est, venantem caesarem ac ad ⌊sororem⌋ properantem subito consequitur. Condiciones vero pacis praeter eas, quas descripsi recenti hac in prima fama, hae feruntur: ⌊Burgundia⌋ praeter 3 comitatus debet restitui, matrimonium per verba de praesenti cum ⌊Leonora⌋ firmari. Duo regis filii, ⌊Delphinus⌋ et ⌊dux de Orliens⌋ cum ⌊duce Albaniae⌋ et ⌊Lotoringiae⌋ in obsides dari, pro quibus excipiendis ⌊comestabilis Castiliae⌋ et ⌊dux de Alva⌋ usque ad oppidum ⌊Victoriam⌋ sunt deputati. Decem adscribed⌈cemcem adscribed⌉ centena milia ducatorum, de quibus duo centena milia pro dote quitantur seu dimittuntur, ⌊caesari⌋ a ⌊Gallis⌋ debent solvi, ⌊rex Galliae⌋ post obsidum adventum dimitti. Pro condicionum exsecutione, cum ⌊Burgundia⌋ fuerit restituta, pecuniae persolutae ac pro sponsa missum, obsides rursus cum illa redibunt in ⌊Franciam⌋, pace, ut speratur, perpetua permanente. Haec ex tempore
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 627, f. 149v
tumultuario calamo conscripta Maiestas Vestra Serenissima ad praesens clementer suscipiat, paulo post omnia verius et abundius habitura.
[1] One of them was ⌊Fabian Wojanowski⌋.
| |
4 | IDL 277 | Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI, Toledo, 1526-01-10 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 628, f. 150-151
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 170v-171r
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 236r
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 581-582
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 1, p. 1-2
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 143, p. 210
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 369
|
Prints: 1 | AT 8 No. 228, p. 303 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Sperabam mihi plus temporis superesse, cum ⌊maiestati regiae⌋ ⌊⌋, ut etiam de his superinscribed⌈hishis superinscribed⌉, quae vellem, longior cum Dominatione Vestra esse potuissem, sed fefellit me opinio, iam enim ad postam a me expetuntur litterae, dabit igitur brevitati veniam.
Habeo gratias immortales, quod cum duplicatis XI Septembris datis[1] ⌊Cracoviae⌋ Dominatio Vestra Reverendissima de rebus nostris ad me perscribere dignata fuit. Maiores gratias et quas tenuitas mea potest Dominationi Vestrae Reverendissimae habeo, quod fratrem meum ⌊Georgium⌋, quem unice diligo, Dominatio Vestra Reverendissima suorum numero ascripsit me illum et omnes meos perpetuos servos habitura.
Ex ⌊⌋ ad ⌊maiestatem regiam⌋ intelliget Dominatio Vestra Reverendissima omnia, quae hic fiunt. Magnifico domino meo ⌊palatino Cracoviensi⌋ scribere propter temporis angustiam non potui; illi me humiliter commendo. Reverendissimo domino ⌊Premisliensi episcopo⌋ omnia fausta precor et me totum Dominationi Vestrae Reverendissimae trado atque pro mancipio dedo.
Ex ⌊Toleto ad Tagum⌋, celerrime, 10 Ianuarii anno Domini 1526
Eiusdem Dominationis Vestrae Reverendissimae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
[1] We know only a letter of Tomicki to Dantiscus of ⌊⌋, which was probably sent together with the letters of Sigismund I and Bona dated ⌊⌋.
| |
5 | IDL 6559 | Ioannes DANTISCUS to Lodovico ALIFIO, Toledo, 1526-01-24 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 182: Quas ad Ludovicum Aliphium secretarium nostrum et in eius absentia ad Nicolaum Anthonium Carminianum thesaurarium Ducatus nostri Barensis ultima Decembris, XXIIII Ianuarii, prima et XII Februarii ex Toledo ad Tagum dedisti litteras, has sub absentia Ludovici ab ipso Nicolao Anthonio accepimus |
| |
6 | IDL 6534 | Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER, ca. 1526-01-07 Letter lost |
received 1526-03-07 Letter lost, mentioned in IDL 282: Accepi litteras tuas, in quibus me Oedipum esse iubes. – – Hodie primum ad me delatae sunt litterae tuae qui dies est Martii septimus, plus minus duobus mensibus in itinere detentae |
| |
7 | IDL 7008 | Ioannes DANTISCUS to Lodovico ALIFIO, Toledo, 1526-02-01 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 286: Quas ad Ludovicum Aliphium secretarium nostrum et in eius absentia ad Nicolaum Anthonium Carminianum thesaurarium Ducatus nostri Barensis ultima Decembris, XXIIII Ianuarii, prima et XII Februarii ex Toledo ad Tagum dedisti litteras, has sub absentia Ludovici ab ipso Nicolao Anthonio accepimus |
| |
8 | IDL 6868 | Ioannes DANTISCUS to Jan Benedyktowicz SOLFA, Toledo, 1526-02-01 Letter lost |
received Gdańsk (Danzig), 1526-07-05 Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 295: Incredibili me affecerunt laetitia litterae tuae prima Februarii ex Toleto scriptae et hic mihi in adventu domini Nipsicz 5 huius redditae |
| |
9 | IDL 52 | Sigismund I Jagiellon to Ioannes DANTISCUS, s.l., [ca. 1526-02-08] |
Manuscript sources: 1 | rough draft in Latin, in secretary's hand, BNW, BOZ, 2053, TG 29, No. 3834, f. 227r-v
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 168v-169r
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 561-562
| 4 | copy in Latin, BNW, 12547, f. 228r-v
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 91, p. 435-436
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 142, p. 209-210
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 365-6
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Accepimus ⌊⌋ tuas datas ⌊Toleti ad Tagum⌋ [1525]-11-01⌊prima die Novembris praeteriti[1525]-11-01⌋, quibus etsi plurima perscripseris, quae nobis erat iucundum intellexisse, quia tamen in multis, quae scire apprime cupimus, refers te ad alias tuas litteras decima Septembris a te scriptas, exspectamus adhuc illas cum desiderio, ad quas deinde, quae visa fuerint necessaria, tibi perscribemus. Interim vero agas pro virili tua apud ⌊caesaream maiestatem⌋, ut possessio arcis Barensis nobis restituatur utque nos cum serenissima ⌊coniuge nostra⌋ habeamus liberam facultatem constituendi castellanum pro beneplacito nostro, et si aliter fieri non possit, ut saltem constitueremus castellanum gratum ⌊maiestati suae superinscribed⌈suaesuae superinscribed⌉ caesareae⌋. Et si superinscribed in place of crossed-out Ubi⌈Ubi Et si Et si superinscribed in place of crossed-out Ubi⌉ etiam ⌊illius maiestas⌋ declararet et cuperet, ut is, qui modo est castellanus Barensis, relinqueretur in praefectura illa, poteris ad hoc nomine nostro consentire, ita tamen, ut idem castellanus superinscribed⌈castellanuscastellanus superinscribed⌉ absolutus a iuramento ⌊caesari⌋ praestito, super ⌊castro Barensi⌋ fideliter construando et gubernando, denuo nobis et serenissimae ⌊coniugi nostrae⌋ praestet iuramentum et homagium. Cetera ut melius intelligis curabo et nos de omnibus semper reddas certiores. Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉
Miramur plurimum, quod pecunia, quae ex ⌊Neapoli⌋ ad te tibi missa est, hactenus ad te non pervenerit. Scripsit enim nobis magnificus ⌊Ludovicus Aliphius⌋, quod miserit tibi illinc quingentos decem aureos, quos non dubitamus te ad hoc tempus vel iam accepisse vel brevi accepturum esse habemus et habere semper volmus. Debitam tui rationem BNW, BOZ, 2053, TG 29, No. 383, f. 227v curabimusque, ut habeas semper bonam provissionem, quo cum nostra dignitate istic durare et negotia nostra diligenter agere possis. Quae volumus, ut cures diligenter, ut melius intelligis et nos de omnibus reddas certiores.
| |
10 | IDL 278 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Niepołomice, 1526-02-08 |
received Granada, [1526]-06-01
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 3465, p. 161-168
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 16, p. 79-84
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 241-245
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 5r-v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 229, p. 304-306 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 3465, p. 161
Bona Dei gratia regina Poloniae, magna dux Lythuaniae, Russiae Prussiaeque etc. domina
Magnifice et egregie vir sincere nobis dilecte.
Ex ⌊⌋ sacrae regiae maiestatis domini et consortis nostri clementissimi sub data ⌊Toleti ad Tagum⌋ 1525-11-16⌊XVI Novembris1525-11-16⌋ per Tuam S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
scriptis, intelleximus, quo in ordine istuc pendeant res nostrae, quoad castellum nostrum Barense et eius castellanum. Circa castellum prout S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua intimavit caesaream maiestatem cavisse Alarconem castellanum, per dominum viceregem impositum, ibi in arce nostra moraturum usque ad decisionem litium inter nos et ducem Mediolani, affirmareque istam decretationem non contravenire illi priori decretationi etc.
Nobis contrarium videtur, cum prius caesarea maiestas decreverat in arce nostra Barensi ponendum esse castellanum fidum et gratum caesari, ad electionem tamen nostram et per nos nominandum. In ultima vero decretatione pronuntietur Alarconem futurum castellanum, quem nos nec elegimus nec nominavimus, et ita non ad electionem nostram est ille gratus caesari. Sed ad caesaris opt(i)o(ne)m cogimur gratum caesari acceptare, licet prius ad illustris viceregis optionem elegeramus et nominaveramus quinque viros patricios regni Neapolitani et dites et bene meritos, de quibus gratiorem caesari virum acceptare poterat et iam elegerat, videlicet magnificum Ludovicum Poczotum, et quid obfuerit, quod haec non sint sortita effectum, ignoramus.
Quantum autem hoc nobis statuique nostro Barensi detrimenti et nocumenti afferat, ex his, quae sequuntur, S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
tua dignoscat.
Cum enim delinquentes carcere aut compedibus coercere volumus et ad arcem nostram Barensem relegamus, castellanus ille
BCz, 3465, p. 162
sive eius locumtenens aut amicitia vel potius pecunia corruptus a gubernatore nostro liberationem carceratorum petit, quae si negatur, seditiones in populo excitat, murmurat et eos, si placet ... illegible⌈...... illegible⌉, liberare potest in contumeliam et levitatem nostram. Qui si ad electionem nostram ordinaretur, minime auderet in talia facinora, cum eum facile et alienare et privare possemus, quando foret in potestate nostra, sed cum auctoritate caesarea electus et impositus est, eum minime castigare aut amovere valemus, quo fit, ut alio in castro ad cohibendos errores vasalorum nostrorum cogamur carceres et tenere et reformare, vel cum ex impunitate vel facilitate veniae sequitur audacia delinquendi.
Nec illud omittimus, licet sciamus S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉ Tuam non latere Alarconem habuisse in mandatis a caesarea maiestate in decretatione per Borck delata, quod nobis castrum Barense cederet, qui minime consere(?)t consensit affirmans hoc ex consuetudine Hispanica esse, nisi ad tertium regis mandatum et per proprios hostiarios nuntiatum non posse salvo suo honore arcem restituere et ita nil obtinere potuimus. Ortae postea sunt difficultates, quas supra Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉ scripsimus, quas illi etiam certo explicare non possumus, cum ad hunc usque diem expeditionem cum Pantaleone missam videre nobis non concessum est, verum per litteras S(trenuita)tis or S(incerita)tis⌈S(trenuita)tisS(trenuita)tis or S(incerita)tis⌉ Tuae moniti Ludovico nostro scripsimus, ut arcem omni, qua offerretur, condicione acceptare non renuat, procuraturi tandem apud caesaream maiestatem, ut illa, prout decet, nobis libere restituatur. Ideo nunc per has nostras S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉ Tuae nil novi desuper agendum aut tractandum cum caesarea maiestate committimus, donec sit nobis significatum
BCz, 3465, p. 163
per Ludovicum nostrum, quae novissime circa hanc arcem Barensem acta fuerint, quae in dies exspectamus. Haec tamen nunc scripsimus pro informatione et documento, ut si contingeret interea coram caesare aliquam desuper fieri mentionem ab illis, qui fortasse fingerent tamquam nos iam essemus contentae de isto castellano per caesaream maiestatem constituto, quem hactenus ignoramus, an nobis aliquam fidem aut oboedientiam praestiterit, et tunc S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua sciret respondere, quam hoc nobis non solum molestum, sed etiam grave fuerit, quod non credimus processisse de mente caesareae maiestatis, sed ad instigationem et suggestionem aliquorum, quod castellanus per nos nominatus, licet fuerit electus et repraesentatus ac per illustrem viceregem acceptatus, videlicet magnificus Ludovicus Poczotus, attamen, allegata illa consuetudine Hispanica, de qua supra perscripsimus, ad castellum non fuit intromissus cum nostra indignitate, et inde orta est haec turba.
Praeterea scripsit nob
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, qualiter s(acra) or s(erenissima)⌈s(acra)s(acra) or s(erenissima)⌉
caesarea maiestas paratum se obtulit facere nobis iustitiam cum omnibus nos indigne et iniuste super hoc statu Barensi impetentibus, nescimus tamen, quamdiu hoc exspectare debeamus, quandoquidem totiens nulliter et de facto impedite hactenus nil de iure aut de iustitia contra nos deductum sit nec saltem doctum de alicuius legitimo interesse, et iam totiens erat statutus terminus duci Mediolanensi etiam cum intimatione ad docendum de suo interesse et iuribus. Vicerex quoque exspectatus est. Itane ergo perpetuo ventilabitur haec causa nostra in suspenso?
Quapropter, ut et nos aliquid iam certi habeamus et Tuam S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉ eo citius huc revocari possimus, volumus, ut haec interea secum mature revolvat et deliberet, BCz, 3465, p. 164 et quando iterum illi scribemus, sciret et sit parata proponere coram caesarea maiestate hoc gravamen nostrum et negligentiam administrandae nobis iustitiae nostrae, et tunc sollicite instabit, quod caesarea maiestas omnibus adversariis nostris, ad hunc statum nostrum Barensem interesse suum praetendentibus, statuerit iam certum, ultimum et peremptorium terminum, infra quem causas asserti iuris sui proponere et terminare debeant sub poena perpetui silentii et repulsionis. Quod si sua asserta iura proposuerint, Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ iam non ignorat, quid pro nobis respondere debeat et quomodo causam nostram defendere cum illa reconventione super aliis bonis, prout ante scripsimus, et quo diligentius egerit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, eo citius rebus nostris istuc bene confectis se revocari et remunerari speret ac esxpectet.
Quantum est de capitulis matrimonii nostri, Tua superinscribed⌈TuaTua superinscribed⌉ S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ omnem eam adhibeat operam et diligentiam, ut quicquid, quod favori nostro accedere adhuc poterit, obtinere valeat praesertim in eo articulo, quo cogi videmur ad legatorum satisfactionem contra capitula matrimonii nostri et illorum confirmationem, super quorum tractatu scripsimus ac commisimus Ludovico nostro nonnulla, quae adhuc nescimus ob temporis angustiam, quomodo perfecerit, illis autem intellectis S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉ Tuam certiorem reddemus et tunc ibi necessarias petemus provisiones, quas noverimus opportunas et efficaces.
Licet nos ordinaverimus modum capiendi nummos Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉ ad contentationem et provisionem suam per illam viam a ⌊Ludovico⌋, qua via, ut scripsit nobis Ludovicus noster, Tua iam S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ dederat quietantiam de ducentis et decem ducatis et s, quam Ludovicus redemit et satisfecit et, BCz, 3465, p. 165 tunc ante decem dies miserat Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉ trecentos, nos mirari non sufficimus, quod Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ non per illam viam, qua incepit, receptionem pecuniarum prosequitur, idque nobis molestum est, quod duplicata procedat via, volumus, ut deinceps illa via Ludovici provisionem suam habeat et non alia via, nihilominus soluti iam sunt illi ducenti dominis ⌊Fuggaris⌋ et quietantia repetita. Hactenus Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ illa via ⌊Ludovici⌋ habeat provisionem suam et non hac vel alia.
De novitatibus, quae ibi aguntur, de quibus s(acrae) or s(erenissimae)⌈s(acrae)s(acrae) or s(erenissimae)⌉
regiae maiestati satis perficienter perscripsit, fuimus et nos ms. non(!)
⌈nosnos ms. non(!)
⌉ contentae et, ut ita frequenter faciat, hortamur. Et bene valeat.
Ad mandatum serenissimae reginalis maiestatis
Postscript:
Iam dudum est, quod nos scripsimus et misimus ill(ustri) or ill(ustrissimo)⌈ill(ustri)ill(ustri) or ill(ustrissimo)⌉
domino comiti de Nassau tres quadragenas sabellorum, hactenus nescimus, si habuit. Scribat nobis S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua.
⌊Bona regina⌋ subscripsit
| |
11 | IDL 279 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-02-09 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 3465, p. 121-124
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 246-248
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 6r-6v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 230, p. 306-307 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
BCK, 3465, p. 121
⌊Bona Dei gratia regina Poloniae⌋, magna dux Lythuaniae, Russiae Prussiaeque etc. domina
Magnifice et egregie sincere nobis dilecte.
Heri scripsimus Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
litteras, hodie tamen replicare voluimus hoc maxime recensentes, quod hactenus nec litteras nec aliquas expeditiones per illum Pantaleonem tanto tempore missas, de quibus in his ultimis suis commemorat, litteras videre potuimus, nec vidimus et quid causae sit ignoramus, minus etiam scimus, quas expeditiones in negotiis nostris illi reportarunt a caesare, Tua S(trenuita)te or S(incerita)te⌈S(trenuita)teS(trenuita)te or S(incerita)te⌉
procurante, et nec ipse Ludovicus habuit, quod mirari non sufficimus et aliud credere non possumus, quam quod illi nuntio aliquis casus accidit, propter quem aut impeditus fuit aut periit in mari vel in terra, nosque magno tenemur taedio, quod nesciamus, in quo puncto pendeant negotia nostra, maxime quoad castellanum, quem immutare cuperemus ex causis in ultimis litteris Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
descriptis, sed expectamus prius informationem a Ludovico nostro, tum et de legatariis, cum quibus nonnulla tractare commiseramus, si contenti esse voluerint.
Et propterea hoc inquirat ibi diligenter S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, ut intelligat, qua via, an marina vel terrestri ille nuntius currebat et si intelligere poterit, quorsum diversus sit et ubi periit, ac in omnem eventum omnia replicare debebit, quae et scripserat et miserat nobis vel Ludovico nostro per eundem, tum in negotiis nostris Barensibus tum in aliis rebus, et si aliquid ibi emerserit aut innovatum fuerit in causis nostris post recessum Pantaleonis, omnia illa replicabit et innovabit, et de post quae acta aut tentata fuerint, continuabit.
BCK, 3465, p. 122
Hoc etiam sacrae regiae maiestati, nobis quoque molestum est, quod nesciamus, quid velint isti nuntii caesarei, qui proficiscuntur ad ducem Moscorum cum nuntio illorum, qui his diebus hinc iam versus Moscoviam diversi sunt, et hoc Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ fortasse in illis litteris per Pantaleonem ad, ut solet, descripserat, quas nos hactenus non vidimus et hoc nos scire multum iuvaret.
Illud quoque nescimus nec nobis scripsit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, quo pacto reverendissimus dominus cardinalis Salviati, legatus apostolicus apud caesarem, cui adeo commendatum fuit per pontificem et cardinales negotium nostrum, se in nostris habuerit negotiis, et si ex corde illud egerit et Tuam S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
relevaverit, ut sciamus, quales illi gratias referre debeamus et quantum illi confidere ac de eo nobis in reliquis et adhuc in istis negotiis nostris persuadere ac polliceri possemus, bene enim eum intellexit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, si nobis ille ibi profuit, vel si medium tenuit aut si non nocuit.
Scripsimus etiam heri Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉, quod iam hic soluti sunt illi ducenti ducati dominis Fuggaris et quietantia ab eis repetita, verum tamen molestum est nobis, quod Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ in his pecuniis capiendis duplicata procedit via, aut enim Illa utatur Neapolitana, per quam, ut nobis Ludovicus noster scripserat, iam ceperat ducentos et decem ducatos, et tunc ante decem dies miserat Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
idem Ludovicus trecentos, ita nobis nunc scripsit. Eligat itaque Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ sibi unam viam, quam maluerit et quae sibi magis commodior ac pro voto fuerit, vel illam Neapolitanam vel hanc per dominos Fuggaros, et una via procedat in recuperando salario suo. Nos mallemus, quod procederet via Neapolitana, si eidem aeque commoda et pro voto fuerit, ac tum damus in arbitrium suum, dummodo una et eadem via semper procedat.
BCK, 3465, p. 123
Non ignorat Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ nos hic diligenter curare, ut sit canonicus quam primum in ecclesia Cracoviensi ac etiam in Varmiensi, habentes rationem suae virtutis ac fidelium servitiorum.
In Cracoviensi enim primam habet nominationem nostram S(trenui)tas Tua on the margin⌈S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ TuaS(trenui)tas Tua on the margin⌉ in mensibus apostolicis alternativis, et favet hoc Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
reverendissimus dominus episcopus Cracoviensis. In Warmiensi vero ecclesia promisit nobis reverendissimus dominus episcopus Warmiensis verbo et scriptis cum suo capitulo in suis mensibus de primo vacaturo, quidquid erit, Tuam S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
providere. Nuper tamen vacat unus ibi canonicatus, sed in mensibus apostolicis, ad quem licet Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
recepta fuerit et possessio eidem assignata, quia tamen absque canonico titulo nil iuris tribuit ipsa possessio, et propterea hic bene consulte voluimus, ut intraret virtute nostrae primae nominationis Plotowski et futurum ibidem canonicatum prebendatum vel etiam Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ futurum ibidem canonicatum prehendatur vel etiam ipsam dignitatem exspectaret, qui si vacabit in mense ordinario, habemus firmam promissionem eius, si autem in mensibus apostolicis, curabimus, quantum poterimus, quod nominatus noster secundus Carolus Antonius faveret ius suum Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉, modo mittat huc mandata sufficientia ad acceptandum et provideri petendum vigore nominationum nostrarum etc. in personam venerabilis Stanislai Borgk vel cui alteri placuerit, nam asserti procuratores sui vix aliquid perficere poterint.
Ad mandatum sacrae ⌊reginalis maiestatis⌋ scripsimus
| |
12 | IDL 7009 | Ioannes DANTISCUS to Lodovico ALIFIO, Toledo, 1526-02-12 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 286: Quas ad Ludovicum Aliphium secretarium nostrum et in eius absentia ad Nicolaum Anthonium Carminianum thesaurarium Ducatus nostri Barensis ultima Decembris, XXIIII Ianuarii, prima et XII Februarii ex Toledo ad Tagum dedisti litteras, has sub absentia Ludovici ab ipso Nicolao Anthonio accepimus |
| |
13 | IDL 7107 | Ioannes DANTISCUS to Jan ZAMBOCKI, Toledo, 1526-02-20 Letter lost |
received 1526-07-05 Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 294: Post scriptam obsignatamque, et in manus fratris tui (qui eo ipso die, hoc est hesterno V Iulii regi valedixit navigaturusque erat) traditam priorem epistulam, venit Nypszicz una cum Iarando adolescente ex Hungaria hora quasi X. Is attulit mihi aliisque tuis litteras tuas a Georgio Hegel missas, Toleti 20 die Februarii scriptas |
| |
14 | IDL 46 | [Ioannes DANTISCUS] to Bona Sforza, [Toledo], [1526-02-24] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 16th-century, BNW, BOZ, 2053, TG 26, No. 3226, f. 31r-v
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 188r-v
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 245r-245v
| 4 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 165, p. 621-623
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 148, p. 234-235
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 370
|
Prints: 1 | AT 8 No. 231, p. 315-316 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Dignata fuit mihi novissime Maiestas Vestra Serenissima scribere, quod fratrem meum ⌊Georgium⌋, quem aegrum ⌊Neapoli⌋ apud dominum ⌊Ludovicum⌋ reliqueram, ⌊reverendissimo domino meo Cracoviensi⌋ commendavit et quod in mea absentia amicorum meorum curam suscepit, quo hic tanto liberius et vigilantius negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae intenderem; pro qua singulari Maiestatis Vestrae Serenissimae gratia eas quas potui gratias habui habiturusque sum
cf. Verg. A. 4 336 ⌊dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artuscf. Verg. A. 4 336 ⌋. Fretus itaque tam clementi Maiestatis Vestrae Serenissimae propensione audentius ad illam scribo. Est mihi soror, quam una cum ⌊parentibus meis⌋ cum dote pro nostra condicione satis ampla marito cuidam in ⌊Lituaniam⌋ dederamus, qui nobis insciis multis debitis erat oberatus. Ille non diu supervixit. Venerunt post eius mortem creditores et pro debitis suis quicquid ille reliquerat, utpote curiam seu domum et omnia, quae in eo erant, acceperunt; sic quod vix cum vestibus suis soror mea manus eorum effugerat, amissa dote et aliis bonis, quae adintulerat, fuitque postea circiter IV annos vidua. Et cum nulla calamitas sola venire soleat, cum sic spoliata rursus ad ⌊parentes meos⌋ ex ⌊Lituania⌋ in ⌊Prussiam⌋ contenderet, stante bello novissimo in ⌊Konigsperg seu Monteregio⌋ id, quod illi fuit reliquum, per officiales ⌊domini magistri⌋ fuit receptum. Qua de re ad preces dominorum, qui ⌊Thorunii⌋ a me permoti pro eo intercesserant, ⌊maiestas regia⌋ de bonis hostium, quae ⌊Gedani⌋ habebantur, illi recompensam quandam fecit, cum qua meoque ac ⌊parentum meorum⌋ subsidio iterum illam marito, quem nunc habet, dedimus, et quia manifestum fuit, quod istiusmodi debita prior maritus mortuus ante sex annos, priusquam eam habuisset, contraxerat, et quod illa etiam dotem suam amiserat, nemo creditorum illam impetiit neque molestavit; cum id etiam de iure illis non licuit. Ad praesens vero, cum
BNW, BOZ, 2053, TG 26, No. 3226, f. 31v
⌊Gedanenses⌋ a religione nostra et oboedientia erga ⌊maiestatem regiam⌋ atque ab omni divino et humano iure defecerunt, meque hic tam procul in servitiis Maiestatis Vestrae Serenissimae agente sororem hanc meam mihi certe in ignominiam turbare iuridice,
cf. Vulg. Ecl 3.16 Vidi sub sole in loco iudicii impietatem, et in loco iustitiae iniquitatem ⌊si iniquitas ius estcf. Vulg. Ecl 3.16 Vidi sub sole in loco iudicii impietatem, et in loco iustitiae iniquitatem ⌋, et minus iuste molestare permiserunt sententiamque contra eam, quod debita haec, quibus numquam est usa, persolveret, tulerunt. Ab ea sententia per maritum eius, ut ibi in more positum est, ad ⌊consules⌋ est appellatum, quae forsan appellatio adhuc illic in praetorio pendet. Quapropter Maiestati Vestrae Serenissimae humillime supplico: dignetur ad ⌊maiestatem regiam⌋ intercedere, ut pro incomparabili in omnes iustitia sua ⌊Gedanensibus⌋ in hac causa silentium imponat causamque hanc usque ad meum reditum ad suum tribunal ex vi suae superioritatis avocet. Rem Deo gratam et gratiae suae erga me convenientem factura.
| |
15 | IDL 6869 | Ioannes DANTISCUS to Paweł Sebastian KRASSOWSKI, Toledo, 1526-02-24 Letter lost |
received Gdańsk (Danzig), 1526-07-05 Letter lost, mentioned in IDL 409: Gratissimae mihi tuae litterae fuerunt, iucundissime simul ac doctissime Ioannes, quas ex Toleto supra Tagum ad XXIIII Februarii ad me dedisti.[...] Ex civitate Gedanensi, eo momento, quo litterae mihi tuae redditae sunt, quibus respondeo, et qua hora frater tuus Bernardus navim ad te profecturus ascendebat, die 5 Iulii 1526. |
| |
16 | IDL 281 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, Toledo, 1526-02-24 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 154-159
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 178r-186r
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 585-603
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 237v-245r
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 146, p. 221-231
| 6 | excerpt in Latin, 20th-century, B. PAU-PAN, 8239 (TK 1), part 2, f. 28v
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 7r-8v
| 2 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8246 (TK 8), f. 92
|
Prints: 1 | AT 8 No. 231, p. 307-315 (in extenso) | 2 | PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 309-313 (Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Scripsi ⌊⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae decima Ianuarii praeteriti, quarum his duplicatas si forsan non sint redditae, adiunxi, ex quibus per ordinem omnia, quae in negotio Barensi ac aliis in rebus acta sunt, abunde intellexit. Addidi praeterea exemplum ⌊⌋, quas ad magnificum dominum ⌊Ludovicum Aliphium⌋ ⌊hinc⌋ 1526-01-24⌊24 praeteriti mensis1526-01-24⌋ scripsi, unde etiam de his, quae cum ⌊caesare⌋ et ⌊magno cancellario⌋ in re Barensi egi, certior fiet. Quae interea se obtulerunt, per modum ephemeridum sic habent.
Cum pax inter ⌊caesarem⌋ et ⌊regem christianissimum⌋ 14 Ianuarii in ⌊Madrillis⌋ ab omni parte esset conclusa, ut ex articulis eiusdem videbitur, suborta fuit iterum inter ⌊magnum cancellarium⌋ et ⌊viceregem⌋ quaedam gravis dissensio ratione veritatis, quam bonus iste senex quantum potest libenter tuetur caesaremque ad eam amplectendam ducit ac impellit. Sed dum vidit se nihil proficere et adversariis suis plus fidei quam sibi adhiberi, rursus in priorem suam sententiam, de qua prius 10 Septembris ⌊⌋[1], incidit et bonis modis a ⌊caesare⌋, ut a curia cum gratia dimitteretur, rogavit, se iam postremo senio confectum domique res suas et amicorum suorum indispositas habere laboresque aulicos pertaesus et his fessus amplius se ferre non posse plusque in ⌊Italia⌋ se rebus suae maiestatis quam in curia commodum ac utilem futurum. Haec fuerunt verba, ut ipse mihi ⌊cancellarius⌋ retulit, quibus abitionem suam postulavit. Sed ⌊caesar⌋ haec in deliberationem accepit effecitque, quod usque ad ⌊Hispalim⌋ adhuc proficisci debeat, illic ea de re consilium cum eo habiturus. Unde cum sic ⌊cancellarium⌋ turbatum cognovi, nolui illi esse importunior, ipse nihilominus mihi consuluit, ut apud ⌊caesarem⌋ instarem et sollicitarem sedulo. Quod a me non fuit omissum, sed nihil aliud obtinere potui, quam hoc corvi carmen: cras, cras!
Interea exitus versus ⌊Madrill⌋ hinc a ⌊caesare⌋ parabatur, ut illic cum ⌊rege christianissimo⌋ conveniret illumque et omnia alia, quae in confecta pace superinscribed⌈pacepace superinscribed⌉ agenda restabant, absolveret et inde recta versus Hispalim contenderet on the margin⌈et inde recta versus ⌊Hispalim⌋ contenderetet inde recta versus Hispalim contenderet on the margin⌉. Quod ubi compertum habui, velis et remis incubui, non veritus etiam, ut in agendo taedulus ⌊caesari⌋ fierem omnibusque modis et blandis et durioribus verbis promissum toties responsum postulavi. Hoc cum incassum aliquoties cessisset, tandem adegi eum, quod mihi pollicebatur: BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 154v se in ⌊consilio statuum⌋ (Consultam hoc vocant) quod post prandium haberi debuit, negotii Barensis mentionem facturum operamque se, ut absolveretur, daturum. Rogavi summopere, ut sic fieret et subinde me ad ⌊cancellarium⌋ rursus contuli illique ⌊caesaris⌋ hoc responsum exposui orabamque, ut cum res haec tractaretur, benevolentiam suam, quam ad negotia Maiestatis Vestrae Serenissimae habet semper, illic etiam impartiret. Quod se facturum promisit, ut illius verbis utar, quantum esset possibile.
⌊Consulta⌋ haec habita fuit usque ad quartam horam noctis. Mane cum primum opportunum videbatur, iterum conveni ⌊cancellarium⌋, sed ille tum litteris legendis ex ⌊Italia⌋ occupatus rogavit, ut cum eo essem in prandio, quo facto mecum liberius posset conferre. Unde cum in conclave cum eo divertissem, consedimus, ⌊ille⌋, ut solet, subrisit. “Heri”, inquit, “longam ⌊Consultam⌋ habuimus, ex qua multis rebus infectis et vestra etiam discessimus; habemus unum diabolum — ⌊viceregem⌋ significando — qui non solum vestras, verum etiam ipsius ⌊caesaris⌋ omniumque statuum ⌊Italiae⌋ res turbat, et quamdiu ille praesens est, nulla in re quicquam boni fieri potest. Quapropter ego suadeo, ne in hoc exitu ⌊caesarem⌋ in negotiis vestris amplius molestetis, sed usque ad ⌊Hispalim⌋ deferatis, ubi omnia commodius expediri possunt. ⌊Iste⌋ enim
cf. Vulg. Is 14. 12-14 Quomodo cecidisti de caelo, Lucifer, qui mane oriebaris? corruisti in terram, qui vulnerabas gentes? Qui dicebas in corde tuo: In caelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum; sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis; ascendam super altitudinem nubium, similis ero Altissimo? ⌊daemon ⌊Luciper⌋, qui se vult aequare Altissimocf. Vulg. Is 14. 12-14 Quomodo cecidisti de caelo, Lucifer, qui mane oriebaris? corruisti in terram, qui vulnerabas gentes? Qui dicebas in corde tuo: In caelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum; sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis; ascendam super altitudinem nubium, similis ero Altissimo? ⌋, cum ⌊rege Galliae⌋ discedit, forte absente illo omnia melius dirigentur, ⌊ego⌋que id faciam, quod mihi est possibile.” Dixit etiam inter alia, quod omnes consiliarii adhuc in prima sententia persisterent: ⌊caesarem⌋ non debere hoc mutare, quod semel decrevit, sed permittere Maiestati Vestrae Serenissimae, quod ⌊castro Barensi⌋ castellanum praeficiat, quemadmodum in litteris remotionis sequestri fuit expressum. Multaque alia mihi retulit, quae in exemplo ⌊⌋ mearum ad dominum ⌊Ludovicum Aliphium⌋ videbuntur. Inde Maiestas Vestra Serenissima cognoscet, quo ⌊vicerex⌋ ⌊caesarem⌋ ducebat et quid ille, si potuisset honesto modo, in mente habuit, quae certe nemo, quam ⌊cancellarius⌋ hactenus impedivit.
Dixit mihi etiam eodem tempore ⌊cancellarius⌋, qua de re licentiam, ut vocant, a ⌊caesare⌋ domum eundi a curia petivisset, quod omnia videret sine ordine et perverse dirigi ac saniora consilia sperni, perperamque multa tractari, quod rebus caesaris nequaquam bene cedere posset servitiorumque et fidei suae rationem nullam haberi, implicatumque se esse multis debitis, ex quibus sub his expensis, quas in curia facere cogitur, difficulter se explicare posset. Nihilominus se adhuc esse a ⌊caesare⌋ inductum, ut ad ⌊Hispalim⌋ proficisceretur, quod negare non potuisset. Si tamen illic etiam hunc transversum agendi ordinem non superinscribed⌈nonnon superinscribed⌉ immutari cognosceret, ulterius nequaquam ⌊se⌋ in curia mansurum. Cum ego interrogarem: quando ⌊caesar⌋ hinc certo abire deberet, nam per decem fere dies illius exitus in crastinum semper ducebatur, ille mihi ⌊Salomonis⌋ hoc
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 155r
respondit: cf. Vulg. Prv 30. 18-19 Tria sunt difficilia mihi, et quartum penitus ignoro: viam aquilae in caelo, viam colubri super petram, viam navis in medio mari, et viam viri in adolescentia ⌊tria esse investigabilia et quartum, quod penitus ignoraret: viam volantis aquilae in aere, viam navis in mari, viam serpentis super petram et viam iuvenis in adolescentia suacf. Vulg. Prv 30. 18-19 Tria sunt difficilia mihi, et quartum penitus ignoro: viam aquilae in caelo, viam colubri super petram, viam navis in medio mari, et viam viri in adolescentia ⌋, quod ultimum cum accentu et affectu quodam pronuntiavit, subestque aliquid. Cum, quid de pace hac conclusa sentiret, quaererem: „⌊Ego⌋,” inquit, „postquam omnes desperabant, ego solus bene speravi, nunc cum omnes bene sperant, ego despero. Videbit, inquam, ⌊caesar⌋ in istarum rerum fine, quis illi fidelius consuluit. Utinam sim vanus vates.” Haec et multa alia, quae longum esset recensere, inter nos habita sunt et conclusum, ⌊caesarem⌋ in exitu me alloqui magis non debere illumque usque ad ⌊Hispalim⌋ sequi.
Ex his Maiestas Vestra Serenissima, quomodo huc usque omnia habeant, liquido cognoscet. Accingo me igitur ad hoc iter et cogor me denuo cum equis iterum instruere novosque sumptus facere. Cum ⌊hic⌋ omnia in exitu, quae viam spectant, pretiosiora sunt, quam antea fuerunt, vix 50 ducatis me expediam, quo fit, ut prius in novissimis scripsi, quod usque ad medium Aprilis cum pecuniis mihi a domino ⌊Ludovico Aliphio⌋ missis, trecentis videlicet ducatis, me sustinere non potero. Qua propter ad hanc viam in omnem eventum a ⌊Welzeris⌋, datis litteris cambii ad dominum ⌊Nicolaum Antonium Carminianum⌋, quem dominus ⌊Ludovicus⌋ thesaurarium ⌊status Barensis⌋ reliquit, alios iterum trecentos ducatos accepi. Multae ⌊hic⌋ profecto pecuniae expenduntur, quibus in stuporem aliquando vertor et timeo, ne mihi suspicionem aliquam fidei meae non convenientem et inde indignationem pro gratia, quam a Maiestate Vestra Serenissima spero, pariant, fretus tamen fide et innocentia mea, prudentia item incomparabili Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae cum calculum meum aliquando videbit, non aliud de me superinscribed⌈meme superinscribed⌉, quam quod fideli subdito et servo convenit, experietur. Cum istis 300 ducatis usque ad Iunium futurum me sustinebo, aliter enim hic et necessitate et honore Maiestatis Vestrae Serenissimae exigente pro oratore sustinere me hic non possum.
Iam fere sextus mensis agitur quod neque post ⌊⌋, quas 10 Septembris[2] cum ⌊Pantaleone⌋, neque post alias meas in ⌊⌋ et ⌊⌋ ad Maiestatem Vestram Serenissimam datas, responsum aliquod accepi, habeo igitur certam fiduciam, quod brevi Maiestatis Vestrae Serenissimae litteras sum habiturus, quae mihi laetum reditus mei nuntium sint allaturae priusquam isti hic aestus excandescent, quos non parum metuo, non oblitus, quid superiori aestate sum perpessus, quandoquidem causam non video, propter quam Maiestas Vestra Serenissima amplius hic mecum tantas expensas facere debeat. Negotium de ⌊castro Barensi⌋ iam prope finem est, quod credo in ⌊Hispali⌋ perficietur. Quod si ⌊caesar⌋ ⌊castrum hoc⌋ ex instituto in regno observato, vel ob quoscumque alios respectus retinere seu occupare voluerit, quod tamen mihi non persuadeo, necessario sequi opportet, quod etiam impendat, quo conservetur. Hoc ex usu et re ⌊illi⌋ esse
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 155v
nequit, quocirca spem de recuperatione non levem concipio. Quae cum facta et ea, quae hunc statum spectant, certo ordine firmata fuerint, supervacanea hic mora mea ulterior esset. Quae Maiestas Vestra Serenissima et alia, quae adhuc expedire videbuntur, pro summa sua sapientia bene perpendet. Ego me ex mandatis Maiestatis Vestrae Serenissimae cf. Pl. Aul. 56-57 si hercle tu ex istoc loco digitum transvorsum aut unguem latum excesseris; Adagia 406 ⌊ne latum quidem unguem movebocf. Pl. Aul. 56-57 si hercle tu ex istoc loco digitum transvorsum aut unguem latum excesseris; Adagia 406 ⌋, quicquid Maiestas Vestra Serenissima de me statuerit, modo illius cum gratia servire possim, perferam libenter.
⌊Caesar⌋ ⌊hinc⌋ 1526-02-12⌊12 istius1526-02-12⌋ versus ⌊Madrill⌋ solvit tota curia hic relicta et cum ⌊rege christianissimo⌋ inter quintam et sextam horam vesperi cum multis caeremoniis convenit. ⌊Rex⌋ ⌊illi⌋ usque extra portam oppidi ivit obviam. ⌊Quem⌋ cum ⌊caesar⌋ supra mulam tardius progredientem vidisset, ipse equo vectus alacri cursu ad eum contendit et, ut ferunt, humanissime excepit adegitque illum ut hospitem in ⌊Hispania⌋ et futurum sororium, quod dextrum inter eundum latus acciperet diuque reluctantem hoc modo in castrum illic comitatus est; multis officiis amoris et benevolentiae plenis erga eum usus, non sine spectatorum summa admiratione. Fuerunt ibidem una per tres dies, genio, ut haec tempora exposcebant, et familiaribus colloquiis indulgentes. ⌊Caesar⌋ neminem oratorum, ut ⌊regem⌋ compellarent hinc secum proficisci permisit, licet hoc omnes postulassemus. Cur hoc factum sit, varii multifariam interpretantur. Ego certe ⌊regem⌋ libenter convenissem, cum, ut illi de hac confecta pace nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae fuissem congratulatus, tum etiam, ut illi superinscribed⌈illiilli superinscribed⌉ mandata novissima de ⌊castro et statu Barensi⌋ Maiestatis Vestrae Serenissimae exponere potuissem, utpote si ei expedire visum fuisset, pro mutua cum Maiestate Vestra Serenissima coniunctione ⌊caesarem⌋ alloqueretur ac intercederet, quo castrum Barense, quod a statu illo iure avelli nequit, rursus in potestatem Maiestatis Vestrae Serenissimae perveniret. Sed cum illac nemo de oratoribus fuerat admissus, et ego me continui, nihilominus unum de meis, nobilem ⌊Fabianum Woyanowski⌋, famulum ⌊reverendissimi domini Cracoviensis⌋, iuvenem satis industrium, ad illum conventum misi dedique ei litteras ad dominum ⌊Stanislaum Laski⌋, fratrem magnifici ⌊palatini Siradiensis⌋, quem apud ⌊regem⌋, cum oratorem istic ageret, reliquerat, ut per medium illius id, quod mihi Maiestas Vestra Serenissima iniunxerat, in notitiam regis perveniret. Sed sors aliter vertit, nam domina ⌊dux de Alenzon⌋, soror ⌊regis⌋, cum ex ⌊Hispania⌋ discederet, illum secum cum quibusdam aliis nobilibus in ⌊Galliam⌋ abduxerat, unde ob acrem et occultam custodiam, quae de rege et eius comitibus habebatur, ea in re ⌊nuntius meus⌋ nihil efficere potuit. Et sic, uno equo iterum destructo, quem ex ⌊Neapoli⌋ hucusque fovi, rediit et omnes caeremonias illic habitas mihi retulit, quas cum sint rarae et vix multis saeculis eveniunt, praesertim inter duos tantos ⌊principes⌋, annotare non supervacaneum censui.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 156r
Post tres dies, ut scripsi, cum simul in ⌊Madrillis⌋ fuissent, dispositum erat, ad ⌊regis⌋, ut fertur, postulata, quod ⌊regina Leonora⌋ ad ⌊Ilescus⌋, oppidum abhinc sex miliaria nostra, diverteret, magno videndi regem desiderio flagrans, quod de rege, ut eam videret, etiam creditum est. Qua de re 16 istius ex ⌊Madrillis⌋ solverunt et 4 miliaria progressi, in ⌊Torison⌋ oppidum diverterunt, illic in una pariter domo hospitio suscepti, dulci familiaritate et consuetudine iuncti, pernoctarunt. Sequenti die ⌊Ilescus⌋, cum prioribus caeremoniis, ⌊rege⌋ ad dextrum latus obequitante, intrarunt et paulo post domum simul, ubi ⌊regina⌋ deversabatur accesserunt, quae cum puellis suis et mundo muliebri descensis gradibus usque ad portam domus illis ivit obviam exceptique utrimque per oscula, ut in ⌊Gallia⌋ usu receptum est, in aulam ad id peripetasmatis exornatam devenerunt. Consessum est illic. Erant ibi de primoribus heroinis istarum regionum plurimae, inter quas fuit ⌊regina Germana⌋ relicta vidua olim nepotis Maiestatis Vestrae Serenissimae marchionis ⌊Ioannis Brandeburgensis⌋ et ⌊comitis de Nassau⌋ coniunx ⌊marchesa de Zenete⌋. Dici nequit, quam alacrem et hilarem se ⌊rex⌋ vultu omnibus ostenderit perinde atque in ⌊Gallia⌋ in consuetis suis symposiis, visus est saepius ipse ibi blandiri iocari omnes et praecipue ⌊reginam⌋ ambire alloqui choreas ducere omnibus denique placere satagebat adeo, ut cunctis, qui prius eum norint, admirationi fuerit. Transactis sic tribus et ultra horis, postquam valedictum fuit, ⌊caesar⌋ cum ⌊rege⌋ per duo miliaria nostra rursus ad ⌊Torison⌋ retrocesserunt et ea nocte multa feruntur mutuo contulisse; et licet, ut scripsi, ⌊reginae⌋ vale iam dictum fuerat, nihilominus mane facto iterum ad eam concesserunt, et ut prius plures horas mutuis colloquiis ac tripudiis absumpserunt. Inde item valedictione facta ad ⌊Torison⌋ sunt reversi et postero die, qui fuit 19 huius, cum laute simul epulati fuissent et quam familiarissime satis longo tempore inter se de plurimis contulissent, classicum ad abitionem insonuit. Unde iterum conscensis equis ⌊caesar⌋ ⌊regi⌋ ultimum vale dicere statuit, quod eo in loco rex recusavit per longius illum prosecutus spatium et tandem, quasi ab eo invitus avelleretur, per mutuos amplexus fuit discessum. ⌊Caesar⌋ recta versus ⌊Hispalim⌋ et ⌊rex⌋ cum ⌊vicerege⌋ ad ⌊Burgos⌋, obsides illic exspectantes, iturus. Iste est istius congressus finis; utinam ex eo ⌊Orbi Christiano⌋ haec, quae sperantur commoda eveniant, sed
cf. Ov. Ep. 17 263-264 sed nimium properas, et adhuc tua messis in herba est / et mora sit voto forsan amica tuo; Adagia 1189 in herba esse ⌊adhuc haec messis in herba estcf. Ov. Ep. 17 263-264 sed nimium properas, et adhuc tua messis in herba est / et mora sit voto forsan amica tuo; Adagia 1189 in herba esse ⌋.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 156v
⌊Regina Leonora⌋ huc rursus concessit praestolarique hic debebit, donec omnia, quae in pace tractata sunt, perficiantur. Timeo, ne bona ista ⌊princeps⌋ diutius, quam velit, exspectet. Multum est mutata ab illa, qualem ego eam ante annos decem apud divum olim ⌊Maximilianum caesarem⌋ in ⌊Brabantia⌋ ⌊Brussellis⌋ videram, plurimum formae et decori per tam breve spatium est derogatum, pinguis non parum facta, vultu crassiore, pustulis rubris ad elephantia(sim) fere declinantibus infecto. Certe minimum aut nihil picturae, quam Maiestas Vestra Serenissima habet, ad praesens respondet. Agit hic non omnimode de ⌊fratre⌋ contenta, qui discedens, cum ipse egeret, ⌊illi⌋ etiam non abunde providit. Quapropter hic ⌊illius⌋ officiales sycophantias seu, ut hic vocant, finantias pro conquisitione pecuniarum struunt, idque quod anno futuro de dote sua ex ⌊Portugalia⌋ habere deberet, foeneratoribus, non parva summa relicta, accipere cogitur et pro hoc tempore impendere. Cum hoc fit ⌊sorori⌋, facilis est coniectura, quid cum aulicis fiat superinscribed⌈fiatfiat superinscribed⌉, quorum hic adhuc magna pars est, qui a creditoribus nondum sunt absoluti.
⌊Dux Borbonensis⌋ etiam hinc 16 istius versus ⌊Caesaraugustam⌋ cessit superinscribed⌈cessitcessit superinscribed⌉, cuius comites, ne de ipso dicam, aestive in ⌊Italiam⌋ viaticati, quod umquam huc venerint imprecantes discesserunt. Intelligo tamen ⌊eum⌋ ante consumptum ⌊caesaris⌋ matrimonium mari se non crediturum, hinc ulteriorem, ut alii omnes provisionem, exspectabit. Quocirca ⌊caesar⌋ in hoc itinere parum cunctabitur, ut ante ⌊Hispalim⌋ ⌊sponsam⌋ suam cum tam ampla, ut prius scripsi, dote conveniat. Postquam hymenaeum cum ⌊illa⌋ magna pompa, quemadmodum hic passim fertur, ⌊Hispalim⌋ ingredietur. Ubi non diu est immoraturus, inde ⌊Cordubam⌋ ⌊Granatam⌋ ⌊Valentiam⌋ et tandem ⌊Barzalonam⌋ concessurus, et habita classe ⌊regis Galliae⌋, ut in articulis pacis est conclusum, versus ⌊Neapolim⌋, quod pro festo Ioannis 25 Iunii, fertur, futurum, et inde pro coronatione ⌊Romam⌋ iturus. Longa haec erit peregrinatio et in aestibus non parum taediosa. Quod si me interim Maiestas Vestra Serenissima revocare dignabitur, nihil mihi fieri potest commodius et gratius, si etiam aliter visum fuerit, omnia mihi pro Maiestate Vestra Serenissima non gravate sunt perferenda. Fiat voluntas Domini.
⌊Magnus cancellarius⌋ 17 istius hinc solvit. Iterum podagra, quam hic guttam vocant, correptus, cum ultra solitum morem cum ⌊duce Borbonensi⌋, cui bene vult summopere, cenasset. In lectica itaque versus ⌊Hispalim⌋ defertur, ipse ⌊dux⌋ ⌊caesarem⌋ in ⌊Italiam⌋ praecedet, ⌊statum Mediolani⌋, ut constans fama est, habiturus; utque ⌊Franciscus⌋ bonis modis ex castro protrahatur, fertur, quod caesar superinscribed⌈⌊caesar⌋caesar superinscribed⌉ ex eo per medium ⌊pontificis Romanorum⌋ cardinalem facere intendat, quae vita illi melius competet, cum alias ignaviae ventri et luxui deditus perhibeatur mavultque confessor quam martyr mori etc.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 157r
⌊Rex Franciae⌋, postquam obsides, ut in articulis pacis continetur, in ⌊Hispaniam⌋ venerint decima die futuri Martii postliminio in ⌊Galliam⌋ revertetur, ut ea, quae pro pacis conservatione hic tractata sunt, exsequatur. Et ne quicquam de his tractatibus Maiestatem Vestram Serenissimam lateat, impendi omnem operam, qua articulos confectos et Gallice summatim descriptos obtinui; quos utcumque Latine versos his annexis Maiestati Vestrae Serenissimae cum meis scholiis mitto. Ex quibus omnia hic conclusa cognoscet. Qui ⌊regem Galliae⌋ melius quam ego norunt, dicunt illum licet libere plerumque loquatur,
cf. Cic. Marc. 22 Sed tamen cum in animis hominum tantae latebrae sint et tanti recessus, augeamus sane suspicionem tuam ⌊profundissimi esse cordis et in eo multas habere latebrascf. Cic. Marc. 22 Sed tamen cum in animis hominum tantae latebrae sint et tanti recessus, augeamus sane suspicionem tuam ⌋
mirisque modis omnia dissimulare posse perinde atque non dissimularet, unde licet, ut fertur, ⌊caesar⌋ totus in eum confidat neque sibi permittat quicquam illi contrarium dici, nihilominus hic suspicio non levis et ingens dubium, donec 47 isti articuli perficiantur, apud plurimos manebit, non obstante etiam, quod caesar illi vellus aureum reddiderit, quod in principio belli ei rex remiserat; Deus tamen,
cf. Vulg. Prv 21. 1 sicut divisiones aquarum ita cor regis in manu Domini ⌊qui corda regum in manu sua habetcf. Vulg. Prv 21. 1 sicut divisiones aquarum ita cor regis in manu Domini ⌋, omnia in meliorem finem, quam creditur, derigere potest.
Ex hac pace si durabit neminem reor maius commodum et emolumentum, quam ⌊Luciperum⌋ illum, ut ⌊cancellarii⌋ verbis utar, ⌊viceregem⌋ habiturum, quem ut caesar contentum redderet, cum fortassis illi de ⌊statu Barensi⌋ satisfacere non potuit, dedit ei in ⌊regno Nea stain⌈[Nea]Nea stain⌉politano⌋, de quibuscumque proventibus ipse voluerit, supra id, quod prius ratione officii habet, sedecim mille ducatos annuos, fuitque mihi dictum, quod huiusmodi summam ei tamdiu dedisset, donec de statu Barensi Maiestati Vestrae Serenissimae per aliam recompensam satisfieret. Hoc cum ⌊cancellario⌋ retulissem: “hanc”, inquit, “condicionem a ⌊caesare⌋ non audivi, sed bene verum est, quod sedecim milium ducatorum meminit, se ⌊illi⌋ tantum superinscribed⌈tantumtantum superinscribed⌉ annuatim dedisse, sine tamen ista interiectione.” Dixit item mihi eo tempore ⌊cancellarius⌋, quod ⌊caesar⌋ ab ⌊eo⌋ quaesivisset, si non possent inveniri modi, quibus Maiestas Vestra Serenissima contenta redderetur de ⌊statu Barensi⌋, ad quod se respondisse ut prius, quemadmodum in exemplo ⌊⌋ mearum ad dominum ⌊Ludovicum⌋ habetur. Datus est etiam a ⌊caesare⌋ ⌊viceregi⌋ ⌊comitatus de Asti⌋ in ⌊Subaudia⌋, ex quo prope decem et octo mille ducatos annuos percipere poterit. In ⌊Germania⌋ insuper inferiore etiam ⌊illi⌋ non parum datum est, sic quod in summa ex hoc bello et pace a ⌊caesare⌋ plus quam quadraginta milia ducatorum de annuis proventibus acceperit. Quid adhuc a ⌊rege Galliae⌋ est habiturus, dicebatur hic, ut scripsi in novissimis: quod rex ⌊illi⌋ ducentena milia scutorum promiserit, cum quo nunc in ⌊Galliam⌋ proficiscitur et sine magno munere, cum istius liberationis auspex fuerit, ab eo non dimittetur.
cf. Dantisci Carmina l. 493-494 Sic variat Fortuna vices: quem tollit in altum, Deprimit, et quem nunc presserat, inde levat. ⌊Sic mutat fortuna vices, quem tollit in altum, deprimit, et quem nunc presserat, inde levat.cf. Dantisci Carmina l. 493-494 Sic variat Fortuna vices: quem tollit in altum, Deprimit, et quem nunc presserat, inde levat. ⌋
Sed, ut philosophi dicunt: nullum violentum perpetuum, quod cito fit, cito perit.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 157v
Legatus ⌊pontificis⌋ ⌊cardinalis Salviatis⌋, qui, ut ⌊regem⌋ videret, non parum apud ⌊caesarem⌋ institit, unde ad illum in ⌊Madrillis⌋ per breve temporis spatium, sed non sine arbitris, fuit admissus. Venatur hic cruce facultatibus ac indulgentiis suis non pauca, quae tamen statum eius, ut reor, sustinere non possunt, et cum interdum caecultat, ut eius generis est, etiam in ⌊Hispaniam⌋ lectica producitur. Fortassis nuptiis seu copulae ⌊caesaris⌋ intererit, nos alii oratores recta ad ⌊Hispalim⌋ praemittimur. Credo, quod istae nuptiae parva impensa celebrabuntur quodque ad eas pauci etiam vocabuntur. Hic adhuc ea et maiore penuria quam ante laboratur, quo fit, quod in istis futuris ardoribus per haec ⌊regna Gaditana⌋, ut scripsi, pecuniae omnibus modis quaerentur; nam in eis ⌊caesar⌋ numquam fuit prius et, si pro futura aestate in ⌊Italiam⌋ traicere volet, sine nervo illi nequaquam poterit esse integrum. Audivi ⌊magnum cancellarium⌋ dicentem, astantibus quam plurimis, quod si ⌊caesar⌋ hoc anno ⌊Italiam⌋ non attigerit, postea frustra conari; hoc ego etiam, quantum meo iudicio possum assequi, rebus sic stantibus credo certo futurum. Qua de re donec ferrum candet exercebunt et in usus suos vertent, quod si refrixerit, validi incudibus ictus et bracchia multa vi in numerum extensa non proderunt. In hoc itaque ad praesens incumbunt. Missae sunt ad omnes, ut suspicor, reges et principes praesertim in ⌊Germaniam⌋ litterae, quibus ista profectio denuntiatur et ab eis solitae suppetiae postulantur, voluitque hinc ⌊caesar⌋ ⌊comitem de Nassau⌋ ad electores imperii et ad nescio quos alios mittere, sed ille se omnibus quibus potuit, rationibus ab hoc itinere redemit, nam alias in Germania non apud omnes bene audit sique hinc abiisset, caesar hic solus fuisset relictus. Dominus ⌊maiordomus maior⌋ gubernator ⌊Bressae⌋ hodie hinc ivit, ut ⌊Burgundiae⌋ possessionem capiat, dominus ⌊Beulrein de Rois⌋ ivit in ⌊Flandriam⌋, non omnimode contentus, is enim ⌊duci Borbonensi⌋ ⌊sororem⌋ ⌊caesaris⌋ promiserat. ⌊Vicerex⌋ in ⌊Galliam⌋ proficiscitur, ⌊cancellarius⌋ etiam, ut scripsi, ⌊Italiam⌋ petere statuerat. Quo factum est, quod dominus ⌊comes de Nassau⌋ hic remansit, non invitus certe; nunc apud illum erit rerum arbitrium.
Scriptae etiam hinc sunt a ⌊caesare⌋ ad Maiestatem Vestram Serenissimam litterae, quarum cum praesentibus exemplum mitto, significaturque Maiestati Vestrae Serenissimae pacem et foedera haec esse confecta eamque in illa cum reliquis regibus et principibus inclusam. Has ego litteras cum de ⌊statu Barensi⌋ nihil in se continebant, de quo rogaveram, ut Maiestati
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 158r
Vestrae Serenissimae responderetur, ad me accipere nolui, nam hoc negotium, de quo scribitur, ego hic non procurabam; missae sunt igitur ad dominum ⌊archiducem Austriae⌋ in ea forma, quemadmodum aliis regibus ac principibus in hac pace et foedere comprehensis scriptum est. Gloriosae tamen sunt, ut videbitur, huicque nationi, cuius illarum fuit auctor, respondent, quandoquidem hic aliter sentimus.
Iam per alias digressiones ⌊viceregem⌋ hunc reliqueram, ne tamen de his, quae hic per me sciri possunt, Maiestatem Vestram Serenissimam, cum de omnibus vult habere scientiam, quicquam praetereat, iterum ⌊Luciperum⌋ illum conveniam, de quo intellexi effecisse eum, quod ⌊granmetter⌋ seu maiordomus maior ad ⌊Burgundiae⌋ possessionem capiendam sit missus. Nam ⌊illi⌋ cum ⌊cancellario⌋ bene convenit egisseque eum tantum apud ⌊caesarem⌋, quod officium hoc domus ei dederit et ipse aliud officium stabuli, quod interim, quo ⌊vicerex⌋ fuit, numquam dimisit, ⌊comiti de Hegmunth⌋ ex ⌊Hannonia⌋, quem ille in gratiam ⌊caesaris⌋ promovit, resignavit, idque sub hoc praetextu fecerit, cum hic passim dicatur ⌊regem Galliae⌋ fidem non observaturum, quod ipse igitur in curia caesaris vult esse concordiamque hanc et amicitiam inter caesarem et
cf. Vulg. Prv 21. 1 sicut divisiones aquarum ita cor regis in manu Domini ⌊regem, cuius ille cor in manibus haberecf. Vulg. Prv 21. 1 sicut divisiones aquarum ita cor regis in manu Domini ⌋
gloriatur, firmiorem in dies et perpetuam facere contra omnium opinionem, qui aliter sentiunt. Et hoc contra ⌊cancellarium⌋ — cf. Ter. An. 126 ⌊hinc illae lacrimaecf. Ter. An. 126 ⌋ — quodque hoc itinere, cum ⌊regem⌋ in ⌊Blais⌋ perduxerit, recta ⌊Neapolim⌋ contendet illicque ex mandato ⌊caesaris⌋ alium viceregem, quem sibi expedire cognoscet, instituet et inde ad officium hoc domus ad caesarem revertetur. Haec est illorum sententia, qui cum ⌊eo⌋ versantur. Aliud tamen ab aliis dicitur: ⌊ipsum⌋ videlicet in ⌊regno Neapolitano⌋ plurimos habere, quos sibi non abs re hostes fecerit; ab illis timere exitium, quod illum certo, si diutius ibi ageret, maneret. Proinde consulens saluti suae, hoc commentum sub specie fidei ⌊caesari⌋ proposuisse, cui bonus iste iuvenis, qui hodie 26 aetatis annum exegit, credens, omnia ⌊illum⌋ agere permittit. Ego tamen etiam non parum in causa fuisse arbitror: quod igitur amplius vicerex esse nolit, cum videt ⌊se⌋ ⌊statum Barensem⌋, in quo satis tutus fuisset, obtinere non posse, nam in eum totam suam fiduciam locaverat, mavultque esse hic, ubi viceregibus et omnibus imperare potest. Sed hoc unum ⌊Lucani⌋ me consolatur:
cf. Luc. 8 21-22 poenas longi Fortuna favoris exigit a misero ⌊⌊Magni⌋ brevis est fortuna favoriscf. Luc. 8 21-22 poenas longi Fortuna favoris exigit a misero ⌋, praesertim cum animus ⌊istius principis⌋ paulo momento huc vel illuc impellitur, quod per non unam iam metamorphosim hic sum expertus.
Venit huc nuper in postis a domino ⌊archiduce⌋ ⌊Salamanca⌋ ⌊thesaurarius⌋,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 158v
qui fertur futurae ⌊imperatrici⌋ torquem viginti milium ducatorum valoris attulisse. Quid ⌊iste⌋ egerit, nam non in itinere a ⌊caesare⌋ est expeditus, adhuc scire non possum, cum tempore tamen, sit etiam quantumvis latens, expiscabor aliquid. Fuit huc scriptum, quod Maiestas Vestra Serenissima cum nepote suo serenissimo Hungariae rege on the margin⌈⌊Hungariae rege⌋Hungariae rege on the margin⌉ in ⌊Moravia⌋ pro Ianuario praeterito convenire debuerat et postea ea de re nihil est innovatum hic, et ne verbum quidem amplius.
Convenit me nuper apud ⌊magnum cancellarium⌋ dominus ⌊Vilhelmus de Rogendorff⌋, cum quo mihi adhuc in aula ⌊caesaris Maximiliani⌋ praeclarissimae memoriae antiqua fuit consuetudo. ⌊Hic⌋ in curia peditum ⌊Germanorum⌋ et aliorum, qui hactenus circa ⌊Perpinianum⌋ in finibus ⌊Cataloniae⌋ excubias servarunt, capitaneus est et non parvae apud ⌊caesarem⌋ ⌊comitem de Nassau⌋ et ⌊dominum cancellarium⌋ auctoritatis, vir certe inter istas nationes pro Germano sagax et industrius. ⌊Ille⌋ mecum ab ovo exorsus, quod semper rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae libenter inservivisset, repetens id, quomodo me una cum eo ⌊caesar Maximilianus⌋ ad corrumpendam anum, quae 1517-00-00⌊tunc1517-00-00⌋ ⌊Leonoram⌋ dirigebat, ut eius animum Maiestati Vestrae Serenissimae afficeret, mississet et ego mille ducatos, quos caesar mihi dare voluit, anui promisissem, ut matrimonium hoc conficeret etc. quodque eo et ab eo tempore libenter Maiestati Vestrae Serenissimae servivisset et ad praesens etiam esset istius animi, ubi illi commodo et honori esse posset, longa istiusmodi pro sua facundia usus praefatione. Qua de re, cum intellexisset matrimonium, quod Maiestati Vestrae Serenissimae propositum fuisse sciret, inter ⌊marchionem Mantuanum⌋ et ⌊primogenitam⌋ Maiestatis Vestrae non successisse, aliud se honestius et commodius scire. Cumque ad haec verba pervenisset, vocatus fui a ⌊cancellario⌋. ⌊Ille⌋ se alio tempore ad me venturum pollicebatur, dicens: si in his quicquam conficeretur, quod etiam operae meae digna ratio haberi deberet. Cumque illa agerentur in exitu ⌊caesaris⌋, ad me non pervenit amplius, oblitus forsan, vel, quod credo potius, de industria omisit, vale tamen per alios, sine aliqua adiectione, mihi denuntiavit. Unde suspicor nihil aliud, quam de ⌊duce Borbonensi⌋ fuisse hoc negotium, apud quem semper esse solebat. Desperat forsan propter coniunctionem Maiestatis Vestrae Serenissimae cum ⌊rege christianissimo⌋ id non posse confici, quod etiam quemadmodum alia leviora in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae perducendum existimavi.
Et ne quicquam intactum relinquam. Semper nova hic habentur vaticinia, quibus a plerisque creditur. Est hic quidam ⌊episcopus Nicensis⌋, de quo prius aliquoties scripsi, is se ex cuiusdam monialis praedictione summum
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 630, f. 159r
pontificem Romanorum futurum somniat, captivitatem revera ⌊regis Franciae⌋, quae ut hodie anno praeterito fuit et plura alia, quae evenerunt, praedixit. De eo item novum habet vaticinium, quod passim coram omnibus sub his verbis profert: Surget rex e carcere, fretus ingenio, multa promittet, pauca servabit, plurima exiget et cetera. Hoc et cetera quid sibi velit, nulli vult declarare. Videt etiam, cum ista coram ⌊cancellario⌋ diceret, litteras ⌊Venetorum⌋ ad ⌊caesarem⌋, quarum suprascriptio fuit serenissimo et excellentissimo principi etc. cum toto titulo et in fine sine aliqua adiectione fuit ultimum archiduci Austriae etc. Ad haec ille: Brevi scribent: Domino nostro clementissimo. Quid ex his erit futurum, experientia docebit.
Utque per modum epilogi rerum mihi commissarum adhuc reminiscar. Sum constans in ea qua prius opinione, quam aliquoties descripsi, quod de ⌊statu Barensi⌋ et praesertim quod castrum spectat omnimodam absolutionem et certitudinem Maiestas Vestra Serenissima non est habitura, quousque cum ⌊Gallis⌋ omnia perficiantur; inde fabricato consilio ⌊caesar⌋ responsum suum, propter quod a me toties est superinscribed⌈estest superinscribed⌉ impulsus, dabit; et cuius sit sententiae ac mentis erga Maiestatem Vestram Serenissimam se planius declarabit. Quod brevi spero futurum.
Alia hoc tempore digna scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae se non offerunt; ex ⌊Hispali⌋, Deo bene favente, quomodo nuptiae istae transactae sint et de omnibus aliis, quae interim evenient, scribam quam copiosissime. Commendo me et causam sororis meae, quam ⌊reverendissimus dominus meus Cracoviensis⌋ exponet, suppliciter Maiestati Vestrae Serenissimae, quam Deus Optimus Maximus per omnem felicitatem ac dierum longitudinem quam diutissime augeat, conservet atque tueatur, meque hic mori non permittat, priusquam illius manus, more Hispano, humillime coram exosculer.
Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
17 | IDL 280 | Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI, Toledo, 1526-02-24 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 651, f. 192-193
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 186r-188r
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 606-611
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 245rv-248r
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 147, p. 231-234
| 6 | register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 9
|
Prints: 1 | AT 8 No. 232, p. 316-319 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
⌊⌋ nuper ⌊⌋ Dominationis Vestrae Reverendissimae ⌊Cracoviae⌋ 12 Septembris datis, in quibus mihi tragoediam omnem ⌊Gdani⌋ actam plebisque ibidem insolentiam descripsit et quomodo nuntios suos cum eorum antesignano, ⌊Georgio Czymerman⌋, ut facinora sua assererent et tuerentur, ad ⌊maiestatem regiam⌋ miserint, qui adhuc eo tempore, quousque maturiori consilio et debito et officio suo maiestas regia satisfaceret erant retenti. Post istas nullas deinceps a Dominatione Vestra Reverendissima accepi sumque in magna exspectatione, quorsum se isti fluctus frangent; spero siquidem tam insignem in Deum et sanctam religionem iniuriam ac temeritatem, audaciam quoque tam crudam et frivolam in iura superioritatis ⌊maiestatis regiae⌋ commissam, non impune praevaricatoribus illis fuisse.
Cumque ausi sint contra Dei et ecclesiae instituta et adversus ⌊maiestatis regiae⌋ superioritatem cum tanto contemptu impudenter se opponere, minime mirum est, quod in me et meos sunt debacchati, praesertim cum me negotiis regiis addictum tam procul abesse compertum haberent; quo non solum mihi verum etiam clientelae regiae, sub qua huc sum legatus, vim se inferre testari possent. Omitto ea, quae in ecclesiam meam commiserunt, haec enim nulli non sunt nota, in sanguinem etiam meum impuras manus immittere non sunt veriti, quemadmodum hoc in sorore mea audacter quadruplatores isti comprobarunt, quam ad primi mariti sui debita, ante eius coniugium supra sex annos contracta, cum dotem suam et omnia, quae ad illum intulerat, amisisset, et a nemine per quattuor annos, antequam iterum nuberet, impetita fuisset, decretis suis malignis et iniquis persolvere coegerunt; quod tamen per modum appellationis, ut apud eos usu receptum est, aliquamdiu fuit intermissum, sicut hoc latius in ⌊⌋ ad ⌊reginalem maiestatem⌋, cuius exemplum his inclusi, Dominatio Vestra Reverendissima cognoscet, quam humiliter deprecor: dignetur etiam ⌊maiestatem regiam⌋ orare, ne tantam iniquitatem contra omne ius et aequum ab istis lymphaticis et furiosis spiritibus correptis, in exsecutionem devenire permittat, sed causam hanc usque ad meum reditum clementer suspendat.
Scripsit mihi item Dominatio Vestra Reverendissima ea, quae de ⌊Turcis⌋ et ⌊Tartaris⌋ illo tempore apud nostrates habebantur et quod quinque millia equitum nostrorum superinscribed⌈nostrorumnostrorum superinscribed⌉ in finibus ⌊regni⌋ ad excubias observandas adhuc ea tempestate ibidem militarent. Quae cum ⌊caesari⌋ rettulissem, admiratus est equitum tantum numerum et denuo a me quaesivit: „quinque milia?” respondi, quod interdum nostrorum triginta et ultra milia equitum, quod hic videtur fidem excedere, contra hostes progrediantur, cum hostium solent esse quinquaginta et quandoque usque ad centum milia et hi omnes equites non credunt id, quod nobiscum
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 651, f. 192v
crebro agitur, donec etiam experiantur timendumque est pro hoc vere futuro, ne ista navigatio caesaris, quam post festum Ioannis in Iunio parat in ⌊Italiam⌋, per ⌊Turcas⌋ et ⌊Afros⌋ intercipiatur et ne illi citius — quod omen Deus avertat — quam caesar coronentur.
In fine ⌊⌋ suarum iniunxit mihi Dominatio Vestra Reverendissima, ut quam diligentissime de omnibus, quae hic agerentur et praesertim de pace et conubiis ⌊caesaris⌋ ac⌊ regis christianissimi⌋ perscriberem, quod certe ⌊⌋, quantum eniti potui et quantum mihi hic scire licuit, videorque mihi parum omisisse de his omnibus, quae hactenus hic sunt tractata, quemadmodum hoc ex ⌊⌋ ad ⌊maiestatem regiam⌋ liquide intelliget. Habui etiam singulari arte et industria summarium omnium articulorum super hac pace confectorum, ex quibus singula cognoscet, et quid ex hac pace futurum sit, pro summa sua sapientia perpendet. Hic, me hercle, pauci bene sperant. Unum hoc oro, Reverendissime Domine, quod si in tantis et tam longis meis scriptionibus, quibus ad ⌊maiestatem regiam⌋ uti soleo, ut illius mandatis satisfiat, quicquam imprudentius vel minus excultum aut praemeditatum emiserim, id pro sua in me gratia in bonam partem interpretari et veniam mihi desuper impetrare dignetur; scribo enim calamo volanti et praecipiti, praesertim cum tempus me deficit, et interdum ea, quae mihi pro veris deferuntur et aliorsum eveniunt, quandoque etiam quae vera sunt et omnimode sic conclusa, quae tamen paulo post invertuntur. Numquam fui in aula magis incerta et perplexa, plura hic video plerumque impetu quam ratione dirigi ac magis ex re quam ex prudentia consilia fieri. Quo saepe fit, quod ea, quae paulo ante scripsi, paulo post retracto; unde hoc magis rerum rectoribus quam mihi levitati impingi potest.
Ego semper onero querelis Dominationem Vestram Reverendissimam, de quo mihi ad praesens etiam temperare non possum, cum praeter Deum ad neminem alium spem et confugium meum habeam. Scripsi ⌊regiae⌋ ac ⌊reginali maiestati⌋ de tantis expensis, quas hic sub ea persona, quam fero apud istas exteras nationes, ad illarum maiestatum honorem ac aestimationem facere cogor, incertus, si de me sint contenti necne. Deum pure testem advoco, quod ex his praeter victum et amictum nihil in meum cedit commodum. In exitu ante duos annos ⌊Cracoviae⌋ pro servitiis equorum meorum a ⌊maiestate regia⌋ 172 florenos accepi, de meis propriis pecuniis centum ducatos in auro mecum asportavi, a domino doctore ⌊Borgio⌋ in ⌊Madrillis⌋ alios centum habui in mutuum, item ⌊hic⌋ a ⌊Wolffgango Haller⌋ ad fidem meam centum et quinquaginta ducatos in auro accepi, quos ego illi ante meam abitionem ex ⌊Hispania⌋ persolvere sum pollicitus. Summa est 500 duc(atorum), quos ego in hoc servitio exposui, de quibus tamen, ne inferioribus oratoribus me sim inferior, parvam quandam argenteam suppellectilem BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 651, f. 193r pro usu mensae ad honorem ⌊maiestatis regiae⌋ mercatus sum. Nemo hic est ⌊civitatum⌋ orator sive Venetus, Florentinus seu Ianuensium sit, qui non argentum suum splendide habeat. Iste mos adeo hic peculiaris est, quod secretarii et aulici quidam minores, ne dicam de summis, quibus ad id suppetit, quin immo et cives, qui eam habent abundantiam, ex argento edant et bibant; hinc ego adactus, me etiam aliis conformem effeci nihilque ad id ex regiis pecuniis accessit, quas ita observo et expendo, quemadmodum, Deo bene favente, in reditu meo ex calculis et rationibus meis videbitur, quod coram aequo iudice nullam fidei meae sinistram suspicionem sunt relicturae. Sunt etiam multa, quae pro commodo negotiorum mihi commissorum et quae interdum quibusdam secretis meis subarrhatis extraordinarie cogor exponere et quae item in alios usus praeter quam domesticos proveniunt, quae non levem summam conficiunt. Ex his cognoscetur, quod hic mihi non thesaurizo quodque nullum promercale aurum colligo. Quamdiu me novi et quamdiu etiam aliis notus fui, quorum adhuc bona pars in curia ⌊maiestatis regiae⌋ exstat, eosque in testes voco, ab avaritia et illius sordibus semper fui alienissimus. Et si mihi coram Dominatione Vestra Reverendissima gloriari licet, utile numquam honesto praetuli, quamvis mihi illius copia data fuit non semel. Qua propter, si quid forsan contra hoc animi mei institutum ab ipso X encrypted ⌈XX encrypted ⌉, cui propter Dominationem Vestram Reverendissimam in multis detuli, vel a quocumque alio persenserit, rogo atque obtestor: partes meas apud ⌊serenissimos principes nostros⌋ usque ad meum reditum tueatur. Nemo, ut in Deum spero, me repetundarum reum aget.
Reverendissime Domine. Memini me 1525-09-04⌊4 Septembris1525-09-04⌋ ⌊hinc⌋ ad longum cum ⌊Pantaleone⌋ domini ⌊Ludovici Aliphii⌋ nuntio ⌊⌋, quae T encrypted ⌈TT encrypted ⌉ spectant, adhuc in ea opinione persevero, utcumque res cadet, quod multo commodius et satius esset, si S encrypted ⌈SS encrypted ⌉ induci posset ut ad venditionem encrypted ⌈ut ad venditionemut ad venditionem encrypted ⌉ propter multos respectus consentiret on the margin⌈consentiretconsentiret on the margin⌉. Res enim numquam tam bene componentur, quin semper aliquid novi suboriri possit, quod Dominationem Vestram Reverendissimam cum B encrypted ⌈BB encrypted ⌉ ad unguem perpendere arbitror. Quantum hucusque hic immorando intelligere potui I encrypted ⌈II encrypted ⌉ semper modos quaeret, ut alicui ea in re benefacere possit, cumque omnes simus mortales, si, quod Deus quam diutissime prohibeat, B encrypted ⌈BB encrypted ⌉ decederet, ad quem adhuc respectum habere coguntur, actum esset, utque hoc honesto quodam praetextu fieret, non deesse<n>t commenta. Haec pro fide mea et quantum ego hic exsistens certis coniecturis consequi potui ⌊maiestatem regiam⌋ per Dominationem Vestram Reverendissimam latere nolui, cui me et fratrem meum ⌊Georgium⌋ humillime commendo maximopereque rogo, nos gratia sua prosequi non desinat. ⌊Fabianus Woyanowski⌋, qui mihi hic rebus ⌊maiestatis regiae⌋ accurate et fideliter inservit, se etiam suppliciter Dominationi Vestrae Reverendissimae commendat.
Reverendissimae Dominationis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
18 | IDL 282 | Cornelis DE SCHEPPER to Ioannes DANTISCUS, Antwerp, 1526-03-07 |
received Granada, [1526]-06-26
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, AAWO, AB, D. 3, f. 10
| 2 | copy in Latin, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 10r-10v
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 207
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 19, p. 22 (excerpt; English register) | 2 | CEID 2/2 (Letter No. 2) p. 54-55 (in extenso; English register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Ne tu semper similis es tui, Ioannes Dantisce? Accepi ⌊⌋ tuas, in quibus me ⌊Oedipum⌋ esse iubes. Ego vero utinam tuo erga me amori benevolentiaeque orig. benevolentieque⌈benevolentiaequebenevolentiaeque orig. benevolentieque⌉ respondere possem, non dicam satisfacere! Et prius sane de te hanc spem concepi, ut existimarem nihil omissurum esse, quod in rem meam faceret, et nunc mirifice amplexor benignitatem tuam.
De rebus meis uti scribam nonnihil, facit ratio profectionis meae ad vos. Quandoquidem iam mortua illustrissima ⌊regina principe mea⌋ solutus sum liberque. Et magnifice de me sentit illustrissima domina ⌊Marguarytha⌋ ipsaque citra interpretem affirmavit me non secus a se ⌊caesareae maiestati⌋ commendatum iri, quam optimum e suis familiaribus maximeque praecipuum. Idem Aurei Velleris e written over ad⌈adee written over ad⌉quites, idem nobilissimi quique mihi promittunt neque vanis aut inanibus verbis, sed quod operam quoque meam nonnumquam sibi usui futuram persuadeant. Itaque ad vos paro iter.
Hodie primum ad me delatae sunt ⌊⌋ tuae, qui dies est Martii septimus, plus minus duobus mensibus in itinere orig. itinerae⌈itinereitinere orig. itinerae⌉ detentae. Spero alteras a te missas esse, e quibus ⌊caesareae maiestatis⌋ iudicium et voluntatem intelligam. Tu fac, mi Dantisce, ut me ames, et ad mensem ad te venturum exspecta. Interim non desiste rebus amici[1] consulere prospicereque.
Vale.
[1] + added on margin in the other (later) hand before amici
| |
19 | IDL 6560 | Antonio Niccolo CARMIGNANO (Suavius PARTHENOPEUS) to Ioannes DANTISCUS, Bari, 1526-03-12 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 299 |
| |
20 | IDL 6865 | Scipione di SOMMA to Ioannes DANTISCUS, Naples, 1526-03-16 Letter lost |
received Seville Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 315 |
| |
21 | IDL 284 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Niepołomice, 1526-03-31 |
received Granada, [1526]-06-07
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 3465, p. 125-130
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 34, p. 137-142
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 249-252
| 4 | register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 11r-v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 233, p. 319-321 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCK, 3465, p. 125
Bona Dei gratia regina Poloniae, magna dux Lythuaniae, Russiae Prussiaeque etc. domina
Magnifice et egregie, sincere nobis dilecte.
Scripseramus nos S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
Tuae ⌊⌋ nostras sub dat(a) or dat(o)⌈dat(a)dat(a) or dat(o)⌉
8 mensis Februarii, sed ob tarditatem earum litterarum, quas nobis Pantaleon ferebat, nonnulla in litteris illis scribere distuleramus, credentes aliquid novi orig. nowi⌈novinovi orig. nowi⌉ opportuni nobis allaturum; quia tamen non videmus ex eis relevari negotium nostrum, quoad castellum Bari et eius castellanum, sic iam esse oportet, quemadmodum s(acra) or s(acratissima)⌈s(acra)s(acra) or s(acratissima)⌉ caesarea maiestas voluit et decrevit, quod videlicet castellum Bari sit in manibus castellani moderni, usque ad litis decisionem et nos interea habebimus patientiam.
Accedit insuper nunc hoc, quod non iuvat negotium nostrum ille casus, quem fortasse iam non ignorat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, deportationis extra statum nostrum Barensem ac iugulationis illius olim seditiosi doctoris, quem Ludovicus noster, extra tamen scientiam ac voluntatem nostram, perdere iussit. Quod licet nos laudare nequimus, cum illum aliter castigare potuissemus, absque eo rumore et scandalo, hoc enim nec commisimus, nec mandavimus, verum tamen scribebamus, quod ille homo, adhuc vivente matre nostra, ob eius seditiosas et periculosissimas in republica factiones ac multas proditiones ter mori debuit. At olim mater nostra, multorum precibus victa, ob spem emendandi ms. emendi(!)
⌈emendandiemendandi ms. emendi(!)
⌉ illi vitam condonaverat, nunc autem confisus ille aliquorum officialium temeris favoribus sub specie simulata tamquam caesareae maiestatis partes ageret et tueretur, multa et intolerabilia mala facere tentabat et contendebat, propter quae iuste poenas passus est, licet non officiose et absque scientia et voluntate nostra.
Quod multum nunc crederemus obstare negotiis nostris, si nesciremus, S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
Tuam pro sua prudentia et virtute haec ibi moderare et pro veritate excusare posse, si aliqui aemuli vel sequaces illius doctoris perditi, satis hominis flagitiosi, accusarent Ludovicum nostrum, super nece eius, praetendentes fortasse, eum ob id perditum, quod caesareae maiestatis partes tueretur.
BCK, 3465, p. 126
At Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
respondere poterit rationabiliter satis, quomodo hoc possibile foret nos contravenire posse aut velle voluntati et deliberationi caesareae maiestatis, cum in omnibus illi parere solemus et nil temere attemptamus. At cum ille doctor pro suis sceleribus et delictis totiens patratis dudum mori debuit, nunc iuste mortuus est, sine tamen scientia et voluntate nostris. Super quo negotio, si et quando opus erit, informabit magnificum written over illustrem⌈illustrem magnificum magnificum written over illustrem⌉ dominum magnum cancellarium et alios amicos nostros et specialiter dominum Sigismundum Gofr(i)d(um), cuius nepotem, dominum Scipionem de Summa, nos in auditorem generalem omnium negotiorum illius status deputavimus omnemque iustitiam et iudicia illi tradidimus. Qui etiam iam potuit significare domino Sigismundo, affini suo, hunc casum, et ille novit, quam seditiosus et periculosus fuerit ille interturbator in republica illa multarumque proditionum, factionum et homicidiorum conscius. Quorum omnium exstant exempla et documenta in civitate Rosani et alibi, adeo quod iam tolerari hidden by binding⌈[ri]ri hidden by binding⌉ non potuit absque magno scandalo et detrimento.
Et propterea, si Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
adhuc non tentavit apud caesaream maiestatem procedi super negotio principali castri written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉ castri castri written over ...⌉ nostri et non obtinuit, praefigi omnibus adversariis nostris et interesse praetendentibus certum et peremptorium hidden by binding⌈[um]um hidden by binding⌉ terminum ad producendum iura sua etc., prout hoc novissimis nostris hidden by binding⌈[is]is hidden by binding⌉ scripsimus litteris. Et si ibi cernit causam illam nostram ob casum nostris istum reddi odiosam, non multum nunc instabit pro expeditione castri on the margin in place of crossed-out eius⌈eius castri castri on the margin in place of crossed-out eius⌉, donec sensim restringeret et tepesceret ac mitesceret iste rumor, ne obesse posset iustitiae nostrae in negotio castri superinscribed in place of crossed-out principali⌈principali castri castri superinscribed in place of crossed-out principali⌉ et ne adversarii nostri, qui iure carent, in hoc attemptato se fundarent, quod utique nobis hidden by binding⌈[is]is hidden by binding⌉ obesse non poterit, cum sit factum absque scientia voluntateque et mandato nostro hidden by binding⌈[nostro]nostro hidden by binding⌉.
Et postea, capta meliori opportunitate et commoditate, instabit diligenter pro expeditione castri superinscribed in place of crossed-out status et negotii⌈status et negotii castri castri superinscribed in place of crossed-out status et negotii⌉ nostri principalis, ac ut terminus peremptorius et ultimus praefigatur omnibus, infra quem, si produxerint iura sua contra statum totum on the margin⌈contra statum totumcontra statum totum on the margin⌉, Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
iam scit, quid pro nobis respondere debeat et compensationem iurium quoad Cremonam pro nostra aequitate opponat et nobis mox significare, si hoc apud caesarem inchoabitur; si autem in regno Neapolitano, nos etiam illam certiorem reddemus hidden by binding⌈[us]us hidden by binding⌉, quo pacto in hac causa succedet nobis.
BCK, 3465, p. 129
Iuraque nostra omnia deducat, olim matri nostrae concessa totiens iam confirmata et nobis innovata. Si autem adversarii nostri infra tempus eis determinatum nulla iura produxerint, quamdiu ergo manebimus sic in suspenso, petat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, nos absolvi ab instan(tia) et impetitione adversariorum nostrorum et eis iam perpetuum silentium imponi [e]t castrum [no]bis restitui on the margin⌈e hidden by binding⌈[e]e hidden by binding⌉t castrum no hidden by binding⌈[no]no hidden by binding⌉bis restitui[e]t castrum [no]bis restitui on the margin⌉. Et sic utinam rediret cum victoria S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, sentiret suum honorem et commodum, qui tantum sustinuit onus.
Postremo sciat Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉, quod Ludovicus noster ob eum malum et adversum rumorem pro eo doctore deportato aliunde quam Bari habitare deliberavit, donec ista transeant. Et ita volumus, ut Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ nostras omnes litteras et negotia recte huc ad nos convertat et dirigat per urbem ⌊Romam⌋ banco ⌊Velserorum⌋, quibus nos scribimus nunc, ⌊Focaris⌋ quoque, ut, quas litteras et negotia nostra eis committeretis(?), diligenter hic ad nos remitti curarent; et a quibus commodius videbimus, Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
, committimus on the margin⌈committimuscommittimus on the margin⌉ repetere suum solitum salarium, videlicet octoginta ms. octuaginta(!)
⌈octogintaoctoginta ms. octuaginta(!)
⌉ florenos pro singulis mensibus, vel simul iuncta summa pro aliquot mensibus, tum etsi quid retentum fuerit aut neglectum, illud totum rehabebit et suam quietantiam semper dabit written over ri⌈ribitbit written over ri⌉, et nos sumus paratae mox satisfacere; unum tamen bancum sibi eligemus, quem noverimus sibi commodiorem ex istis duobus.
Fecimus fieri processum Bari super deportationem et iugulationem illius doctoris, absque scientia et voluntate nostra perditi, et exspectamus illum processum, parataeque sumus castigare illos, qui extra voluntatem et mandatum nostrum perdiderunt illum doctorem, et mandabimus facere iustitiam tam cum superinscribed in place of crossed-out quam⌈quam cum cum superinscribed in place of crossed-out quam⌉ Ludovico quam cum aliis, qui fuerint criminis conscii et culpabiles, contra quos id constiterit nobis ex processu. Bene valeat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua.
Postscript:
BCK, 3465, p. 127
Volumus autem, ut Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
mittat nobis illud decretum caesareae maiestatis de castello nostro Barensi, ut videlicet possit hidden by binding⌈[possit]possit hidden by binding⌉ esse in manu Alarconis usque ad decisionem litis et interea ille castellanus praestaret nobis iuramentum fidelitatis hidden by binding⌈[tatis]tatis hidden by binding⌉ et homagii requisitus ex parte nostra. Hoc tamen addatur, ut in litteris praefigatur similiter terminus, infra quem ille castellanus hoc pacto possideret hoc castellum nostrum. Et licet nos intelleximus eiusmodi mandatum iam misisse Ludovicum nostrum, sed dubitamus, si provenerit aut quorsum factum sit, mittatur nobis simile cum hac termini limitatione quam primum poterit, sit autem mandatum rigorosum ad illum castellanum, si quidem nobis tale faciat iuramentum per se uel suum locum tenen(tem) et si est ibi castellanus, requirat eum desuper.
| |
22 | IDL 6394 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Niepołomice, 1526-03-31 |
received Seville, [1526]-05-01
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 403, p. 680-683
| 2 | register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 11r-v
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 32, No. 513
|
|
| |
23 | IDL 6862 | Stanisław BOREK to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-04-05 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 311 |
| |
24 | IDL 285 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Niepołomice, 1526-04-05 |
received Granada, [1526]-06-12
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 1601, p. 603-606
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Magnifice et egregie, sincere nobis dilecte.
Post eas, quas mense precedenti Tuae
S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
dupplicatas scripsimus litteras, quibus ea, quae tunc occurrebant, non visis adhuc litteris per Pantaleonem allatis scripseramus. Nunc autem, quamquam per eas litteras Pantaleonianas recent written over s⌈stt written over s⌉iores Tuae
S(trenuita)tis or S(incerita)tis⌈S(trenuita)tisS(trenuita)tis or S(incerita)tis⌉
habuerimus et eis iam respondimus. Et his quoque respondere placuit quo ad ea, quae important.
Legimus integras omnes illas prolixas litteras alphabeticas
s(acrae) or s(erenissimae)⌈s(acrae)s(acrae) or s(erenissimae)⌉
⌊regiae maiestati⌋ transmissas et multum legisse placuit, omnia enim, ut aiunt, ad unguem, et ex amussim ms. anusim(!)
⌈amussimamussim ms. anusim(!)
⌉ perscripsit, ex quibus cognovimus suam optimam dexteritatem et incomparabilem in his rebus rebu regiis et nostris diligentiam, quam non nisi summa gratitudine ac gratia nostra rependere debebimus. Nec plus promittere sufficimus, quam facere cogitemus. Hocque sibi confidenter persuadeat
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua.
Quoad ⌊castellum Barense⌋ et ⌊castellanum⌋ eius, postquam ita iam ⌊caesareae maiestati⌋ placuit, ut iste castellanus remaneat, donec cognoscatur etc., et nobis contravenire non licet. Verum tamen, ut interesse praetendentibus terminus praefigatur, quoadusque haec quaestio in suspensio durabit, ut sic non pendeat perpetuo et ubi decidenda foret etc., prout alias scripsimus, iam nos dedimus mandatum in ⌊Barum⌋ ad ⌊thesaurarium nostrum⌋, ut recipiat iuramentum nostro nomine a castellano moderno vel eius locum tenente super fidelitate et homagio secundum primum mandatum et decretum sacrae ⌊caesareae maiestatis⌋. Itaque speramus facturum castellanum seu locum tenentem, si aliud interea contrarii ibidem non acciderit, quod Tua
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
ibidem diligenter curare debuit.
Cu written over De⌈De Cu Cu written over De⌉m legatariis concordiam facere commissimus, nolentes nos subicere tot incertis litibus et coram suspectis iudicibus et, secundum quod cum eis concordatum fuerit, singulis de proventibus nostris satisfieri mandavimus, salva tamen protestatione circa[1] solutionem eis fienda (istam condicionem, si possemus, addemus) on the margin⌈(istam condicionem, si possemus, addemus)(istam condicionem, si possemus, addemus) on the margin⌉[2]; quod nos haec fecimus. Si et quatenus de iure teneremur, alioquin sumus in animo et proposito repetendi ab eis iniuste et indebite persoluta loco et tempore opportunis. Et ita de his iam non curet
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua nec sollicitet, extremam manum illis imponere iussimus. Quamquam et pro ratione, et pro aequitate stantibus capitulis nostris confirmatis nil solvere teneremur, BCz, 1601, p. 604 hoc tantum curabit, donec ibi
ill(ustrissimu)s or ill(ustri)s⌈ill(ustrissimu)sill(ustrissimu)s or ill(ustri)s⌉ ⌊vicerex⌋ fuerit, ut de illis, quae sunt iam conclusa, nil in contrarium innovetur. Et interea terminus peremptorius et locus decidendae super possessione castelli controversiae ultimus et finalis determi(netu)r. Illudque nobis summe placuit, quod Tua
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
prius sacrae ⌊caesareae maiestati⌋ et deinde an(t)ea or an(te) ea⌈an(t)eaan(t)ea or an(te) ea⌉ ⌊cancellario⌋ dixerat, ut quidquid super isto statu facere decreverint, certo faciant et nos manibus, verbis et promissis non alant, nec tot expensis afficiant.
Intelleximus optime omnia illa impedimenta, quae
s(erenissimae) or s(acrae)⌈s(erenissimae)s(erenissimae) or s(acrae)⌉
⌊regiae maiestati⌋ nobis quoque adversarii nostri obiciunt, primum de luterismo et cum ⌊duce Prussiae⌋ connubiis etc., ac Thurcano foedere, et quam optime ac rationabiliter, iuste quoque et debite nos et suam maiestatem on the margin⌈et ⌊suam maiestatem⌋et suam maiestatem on the margin⌉ excusaverit, et multum hoc intellexisse profuit, quod autem nunc praesumitur, quod maiestas sua cum his ducibus Germaniae aliquas condiciones coeperit nec hic umquam somniatum fuit, quod Tua
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
confidenter dicere
potit(ur) or pot(uer)it⌈potit(ur)potit(ur) or pot(uer)it⌉. Ita ergo ob eas falsas suspiciones nos vera iura nostra amittere debeamus? Et ob hoc, quod ille dominus ⌊vicerex⌋ sic ambit et aspirat ad hunc ⌊statum nostrum⌋, istae suspiciones debeant valere? Sicut et contra famulos tuos processum fuit, et contra nos procedere vellent? Quod autem dux Mediolani cesserit iuribus suis, et nescitur in cuius favorem, hoc subaudiat diligentius
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
tua, quorsum haec evadent et quid futurum speratur.
De relevio caesareo, iam illud exsolvere commiseramus et exsolutum esse scimus in next line in place of crossed-out credimus⌈credimus scimus scimus in next line in place of crossed-out credimus⌉ ex proventibus nostris pendente sequestro retentis.
Accepimus ex litteris
s(acrae) or s(erenissimae)⌈s(acrae)s(acrae) or s(erenissimae)⌉
⌊regiae maiestati⌋ scriptis damna et incommoda Tuae
S(trenuita)tis or S(incerita)tis⌈S(trenuita)tisS(trenuita)tis or S(incerita)tis⌉
cum sua indignitate ac etiam levitate in detinendis famulis ac amittendis nonnullis rebus suis perpessa, quibus compatimur ex animo. Et licet nos illi commiseramus iamdudum per mercatores ⌊Velserorum⌋ aut ⌊Focarorum⌋ dari singulis mensibus octoginta ducatos et aliquando pro tribus aut quattuor mensibus, simul servato computo praedicto,
creden(tes) or creden(do)⌈creden(tes)creden(tes) or creden(do)⌉ eidem hoc sufficere posse et
recordan(tes) or recordan(do)⌈recordan(tes)recordan(tes) or recordan(do)⌉, quod orator olim ⌊matris nostrae⌋, dum similiter ibidem agebat, LX-ta ducatis contentabatur. Verum tamen nunc pro rerum et temporum qualitate iussimus iam nunc et scribimus ad ⌊Ioannem Iacobum de Dunignano⌋, mercatorem nostrum ⌊Venetiis⌋ agentem, ut conveniat cum mercatoribus ⌊Velseris⌋ aut ⌊Focaris⌋, quo Tuae
S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
BCz, 1601, p. 605 singulis mensibus respondeatur ibidem de centum ducatis, et nos his satisfaciemus et cedulas Tuae
S(trenuita)tis or S(incerita)tis⌈S(trenuita)tisS(trenuita)tis or S(incerita)tis⌉
redimemus, modo nullum taedium aut fastidium habeat, donec aliquem finem in rebus nostris obtineat et sollicitare, ut solet, non desinat.
De sabellinis, de quibus nobis scribit nondum pervenisse eas ad manus suas, sed postquam venerint, exspectare nostram informationem, attento, quod illi(!), cui dari debebantur, reddit se indignum his, postquam non satisfacit promissis suis, nos sumus contentae, quod eos Tua
S(trenuit)as or S(inceri)()tas⌈S(trenuit)asS(trenuit)as or S(inceri)()tas⌉
apud se retineat, donec aliquid certum et firmum de ⌊castro⌋ et ⌊statu nostro⌋ acceperit et obtinuerit. Et tunc, si videbit illum virum rebus nostris superinscribed in place of crossed-out se⌈se nostris nostris superinscribed in place of crossed-out se⌉ non defore et ita se accomodare, uti licuit et promisit, faciet etiam promissis nostris satis. Si autem ⌊caesar⌋ ibit in ⌊Italiam⌋, eum sequatur
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua et hos secum afferat. Nos postea secundum negotiorum exigentiam per nostrum nuntium, info quem ad visitandum ⌊caesarem⌋ mittemus, informabimus illum de his et aliis, quae successerint in negotio nostro.
De novitatibus ⌊regiae maiestati⌋ et nobis perscriptis habemus gratias et sumus gratae ac contentae, quod sic accurate et diligenter scribere solet.
1526-04-05⌊Hac die1526-04-05⌋ accepimus suas ⌊⌋ nobis et ⌊regiae maiestati⌋ scriptas ⌊Toleti⌋ ad ⌊Fagum(!)⌋ 1526-01-10⌊X Ianuarii1526-01-10⌋. Ex quibus eadem, quae supra intelleximus, et nova recentiora cognovimus de pace futura et de sponsalibus. Sic faciat semper
S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, donec ibi fuerit, et ilustr(?) regiam ac nostram conservabit gratiam optimis suis officiis et obsequiis partam.
Quae bene valeat.
⌊Bona⌋ regina subscripsit
Postscript:
Vidimus copias duplicatarum suarum litterarum, quarum omnium originales habuimus.
[1] salva tamen protestatione circa underlined with ink of a slightly different colour
[2] the sentence put by the editors in brackets was written on the margin without marking the place of interpolation
| |
25 | IDL 286 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-05-07 |
received Granada, [1526]-09-04
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, Accepi post Fabiani abitionem unas 7 Maii Cracoviae datas et hic mihi 4 Septembris redditas manu reverendi domini doctoris Borgii conscriptas, BCz, 3465, p. 131-134
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 55, p. 215-219
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 257-260
| 4 | register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 16r-v
|
Prints: 1 | POCIECHA 2 p. 550 (excerpt) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 3465, p. 134
Magnifico ⌊Iohanni Dantisco⌋, secretario nostro et oratori apud ⌊caesaream maiestatem⌋ sincere dilecto
BCz, 3465, p. 131
⌊Bona, Dei gratia regina Poloniae⌋, magna dux Lithuaniae, Russiae Prussiaeque etc. domina
Magnifice domine, sincere dilecte.
Quas ad ⌊Ludovicum Aliphium⌋ secretarium nostrum
et in eius absentia ad ⌊Nicolaum Anthonium Carminianum⌋ thesaurarium ⌊Ducatus nostri Barensis⌋ 1525-12-31⌊⌊⌋1525-12-31⌋, 1526-01-24⌊⌊⌋1526-01-24⌋, ⌊⌋ et ⌊⌋ ex ⌊Toledo ad Tagum⌋ dedisti litteras, has sub absentia ⌊Ludovici⌋ ab ipso ⌊Nicolao Anthonio⌋ accepimus. Curam et diligentiam, quam negotiis et expeditionibus nostris impendisti, intelleximus, quae nobis omnia grata fuere. Volumus autem, ut in eorum expeditione sic, uti coepisti, insistas, ut tandem ex animi nostri sententia negotia ipsa conficiantur.
Quia autem super illo articulo matrimoniali a sacra ⌊caesarea maiestate⌋ declarationem exspectas, quod videlicet illustrissimae dominae felicis memoriae ⌊matri nostrae⌋ non licuerit testari nisi de fructibus vita illius durante, stantibus pactis inter serenissimum dominum ⌊coniugem nostrum⌋ et illustrissimam dominam matrem nostram initis, nostrum etiam id iudicium est et fuit semper. Sunt tamen nonnulli, qui pacta illa non ligasse illustrissimam dominam ⌊matrem nostram⌋ asserunt on the margin⌈asseruntasserunt on the margin⌉, ex eo, quia pacta talia fuere celebrata ms. celebrate(!)
⌈celebratacelebrata ms. celebrate(!)
⌉ sine auctoritate ⌊caesareae maiestatis⌋ et a die confirmationis factae per caesaream maiestatem robur suum sumpsisse et non antea, ultima autem voluntas praecessit confirmationem caesareae maiestatis. Licet nostra adhuc firma est opinio illustrissimam dominam ⌊matrem nostram⌋, quantum ad eam, non potuisse disponere de reditibus post mortem illius obvenientibus obstantibus illi tractatibus ratificatis et confirmatis per matrimonium nostrum subsequens. Cuperemus itaque, ut haec omnia in prospectu bono habeantur ad finem et effectum, ut in expeditione dictae declarationis ⌊caesareae maiestatis⌋ et litterarum desuper conficiendarum ingrossatione seu extensione dubietatibus his obviari possit.
Super libera relaxatione ⌊castri nostri Barensis⌋ faciat, uti coepit, exactam diligentiam, ut ⌊castellanum⌋ ex libito nostro instituere habeamus et possimus sine his impedimentis sine omni dubio talem istic constituere castellanum, cui nec ⌊caesarea maiestas⌋, nec ipsum collaterale consilium, nec quisquam alius aliquid opponere possit.
Postquam autem super his expeditionibus resolutionem a ⌊caesarea maiestate⌋ habuerit litterasque super his necessarias expedierit, illas in manus nostras perferendas ⌊mercatoribus Velseris⌋ committat paper damaged⌈[t]t paper damaged⌉, sic ut tute ad nos pervenire possent. Nos enim illis visis iuxta arbitrium nostrum ad illarum exsecutionem procedi mandabimus.
Intelleximus insuper de provisione illi per nos facta usque ad mensem Iunium illam accepisse grato id accepimus animo. Commisimus enim et mandavimus, ut ulterior provisio illi fiat, quam non paper damaged⌈[non]non paper damaged⌉ dubitamus iam procurasse eos, quibus haec commissa sunt, ne aliqua mora in his intercedat.
Satisfecissemus profecto ex animo votis et desideriis illustris domini ducis Calabriae, sed priusquam nobis hunc Franciscum Florium commendasset, iam aliquot mensibus ante praefecimus huic officio auditoratus affinem domini ⌊Sigismundi Lofredo⌋, BCz, 3465, p. 132 ⌊Scipionem de Summa⌋, virum maturum et integrum, quem non licet nec expedit, ut eum sine causa amoveamus, excuset itaque nos eo modo domino duci etc.
Domino magno cancellario nos et negotia nostra, quantum potestis, commendetis, et, ut rebus et negotiis nostris iustissimis adesse velit, eundem saepius inter hidden by binding⌈[r]r hidden by binding⌉pelletis, cui etiam pro laboribus in re nostra hactenus habitis post earum expeditiones omni gratitudine compensare curabimus, poteritis enim polliceri a nobis realiter futurum.
Pelles sebellinas, quas ad vos misimus, illas postquam habueritis, asservetis easdem usque ad ulteriorem ms. ulterionem(!)
⌈ulterioremulteriorem ms. ulterionem(!)
⌉ nostram vobis faciendam informationem.
Cuperemus insuper et gratissimum nobis foret, ut negotium illud, quod vobis Lu hidden by binding⌈[Lu]Lu hidden by binding⌉dovicus ⌊Aliphius⌋ in favorem Scipionis de Russis, vasalli nostri recommenda hidden by binding⌈[da]da hidden by binding⌉verat, expediretis, ut videlicet assequi posset certa officia, quae habere desiderat hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉, faveremus enim illi ipsi multis respectibus.
Quicquid tandem cum L encrypted ⌈LL encrypted ⌉ conclusum fuerit, et quorsum divertat et cum quali con hidden by binding⌈[con]con hidden by binding⌉dicione discedet, nos per primos nuntios certiores reddatis. Alphabetum hoc, quod ultimo misistis, placet, volumus tamen, ut sic observetis illud, quod hidden by binding⌈[d]d hidden by binding⌉ ante nomina illorum, quorum negotia aut gesta describitis, unum aut duo verba ante, et statim post nomen illius similiter unum aut duo verba per cifras scribatis, ne sic facile quivis intelligat, de qua re aut de quibus personis hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ scribitur. Talia enim verba ante et post per cifras posita poterint immutare aut saltem obscurare sententiam negotii etc.
Binis iam nostris significavimus litteris quendam eventum, qui proximis lapsibus, uti intelleximus, Ludovico nostro contigit cum quodam Anthonello de hidden by binding⌈[e]e hidden by binding⌉ Usthunio, qui de obiectis se iustificare volens ad nos una cum Ludovico secre hidden by binding⌈[re]re hidden by binding⌉tario nostro se contulit. Et ecce nescio quid suspicionis aut timoris imagi hidden by binding⌈[i]i hidden by binding⌉natus mortem sibi ipsi conscivit. Nocte enim quadam, tunc cum omnes in navi hidden by binding⌈[i]i hidden by binding⌉ quieti se dedissent, ecce ipse nactus oportunitatem alienatione mentis plus quam aliam ob causam in mare se praecipitavit. Hunc ex mari nautae surripiu hidden by binding⌈[iu]iu hidden by binding⌉nt hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉, mortuum extrahunt et in litore proximo sepeliunt.
Intelleximus enim quod multi nostri et fortassis ⌊Ludovici⌋ servitoris nostri male hidden by binding⌈[le]le hidden by binding⌉voli rem varie interpretantur et longe aliter, quam se habeat. Et ob hanc hidden by binding⌈[nc]nc hidden by binding⌉ causam collaterale concilium orig. consilium⌈conciliumconcilium orig. consilium⌉ commissarios istic miserit ad perquirendam veritatem hidden by binding⌈[atem]atem hidden by binding⌉ et huius negotii progressum. Et licet nos maluissemus, quod ⌊Ludovicus⌋ eum hidden by binding⌈[eum]eum hidden by binding⌉ istic reliquisset et, si in aliquo deliquisset, eum in nostris dominiis sine hac hidden by binding⌈[c]c hidden by binding⌉ ad nos profectione emendandum commisisset, quia tamen sine mandato nostro hidden by binding⌈[tro]tro hidden by binding⌉ et fortassis in bonam partem id fecit, volumus, ut sollerti et diligenti hidden by binding⌈[i]i hidden by binding⌉ studio huic negotio intendas et pro virili tua nos excuses, nec patia hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉ris, ut per aemulos et malevolos nostros accusari aut notari possemus, BCz, 3465, p. 133 immo nec ⌊Ludovicus⌋, quia culpa caret, praeter id, quod eum ad nos cum aliis nostris vasallis adducere voluit iterum remittendos, haec omnia sua industria excuset. Quae omnia fidei et integritati ac solitae dexteritati tuae committimus.
⌊Bona regina⌋ subscripsit
| |
26 | IDL 287 | Johan WEZE to Ioannes DANTISCUS, Toledo, 1526-05-09 |
received Granada, [1526]-06-20
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, UUB, H. 154, f. 8
| 2 | copy in Latin, 18th-century, LSB, BR 19, No. 1
| 3 | copy in Latin, 18th-century, SUB, Sup. Ep. 4-o 41, No. 1, f. 2v- 3r
| 4 | copy in Latin, 18th-century, SBB, MS Lat. Quart. 101, No. 1, f. 4r-6r
| 5 | copy in Latin, 18th-century, SLUB, C 110, f. 4r-6v
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 52- 56
| 7 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 3v-4r
| 8 | copy in Latin, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 12-15
| 9 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 30, No. 8
| 10 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 32, No. 629
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 377
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 21, p. 24 (English register) | 2 | STARNAWSKI 1977 p. 192 (excerpt) | 3 | Españoles part II, No. 28, p. 182 (Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
UUB, H. 154, f. 8r
Magnifice ac Nobilis Domine mi, tamquam pater semper colendissime. Salutem ac commendationem debitam.
Die Sabbati praeterito circa horam prandii ⌊Tollet(um)⌋ sanus cum familia appuli, ubi ab hospite meo ⌊Petro de Noues⌋ eiusque ⌊uxore⌋ benignissime exceptus officium mihi a Vestra Magnificentia et ⌊Ysope⌋ iniunctum, videlicet osculandi eorum manus Hyspanico more, sane executus sum, neque quod ad eam rem pertineat, apud ⌊Michaelem Sanchez⌋ illiusque coniugem quicquam praetermissum est. Qui omnes rogarunt me plurimum, ut Vestrae Excellentiae infinitissimas gratias cum pedum osculo litteris meis renuntiarem et admonerem, cum eidem ad propria redeundi licentia concederetur, meo exemplo ipsos invisitatos minime relinqueret. Quod me scripturum et Vestram Excellentiam omnino facturam pollicitus sum.
Tractant me lautissime hospites mei et tantus est inter ⌊Michaelem Sanchez⌋ et me amoris vicissitudo, ut vix nocte a me seperari vult. Qua de re seu certius, ut comitem meum Sigismundum, qui nondum advenit, expectarem, sed illius adventus spe frustratus, statim post horam recedo ⌊Burgos⌋ versus, ubi eundem Sigismundum ad alios duos dies morari decrevi, pollicebatur enim ipse mihi se pro die Dominico praeterito ⌊Tollet(um)⌋ venturum. Quid in causa sit, penitus ignoro. Rogavi Vestrae Dignitatis famulum dominum ⌊Fabianum⌋, ut litteras domini ⌊Ioannis Alman⌋ atque si aliquae ad me venissent, apud dominum ⌊Haller⌋, ⌊Welseros⌋, aut magistrum postarum investigare velit, ad me cum dicto Sigismundo mitterentur. Iterum rogo humillime, Vestra Excellentia dignetur eidem ⌊Fabiano⌋ iniungere hocipsum onus, et si quae sint aut infra mensem venerint, quod per eosdem ⌊Welseros⌋ aut dominum ⌊Haller⌋ in ⌊Brabantiam⌋ ad me mittantur. Quod mihi a domino ⌊Sigismundo de Thurrer⌋ in Vestrae Magnificentiae praesentia de visitando ⌊illius⌋ pudicissimam nympham impositum fuerat, profecto accuratissime complevi personaliter, et non modo ipsius manus, sed et illius ac matris et sororis manus et ora osculatus sum. Et si quid ultra iniu<n>xisset, revera ⌊eius⌋ intuitu cumulatissime pro meo virili complere studuissem. Dominus autem comes de hac re mihi nihil commisit, nihilominus per servitorem meum nuntiavi bonam valetudinem domini comitis suae Helenae, quae unacum matre et sororcula rectissime valent. Ceterum, Magnifice Domine, visitavi hic dominum de Fales, fratrem domini de Bredam, qui hic est in hospitio Vestrae Excellentiae infirmus, a quo quaesivi de illius fratre praedicto. Qui respondit a fratre habuisse litteras, quod iam in ⌊Polonia⌋ apud serenissimum ⌊regem⌋ functus fuisset officio suo et ibidem a rege honorificentissime exceptus ac liberalissime tractatus et expeditus fuisset et deinde ad dominium ⌊archiducis Austriae⌋ rediisse. Nunc autem certissimo haberet ipsum esse in partibus ⌊Flandriae⌋, ubi eo eundem conveniam et de vellere me plene informabo et inprimis scribam. Preterea devotissime deprecor Vestra Excellentia me his paucis excusatum habeat et apud dominos meos illustrissimum comitem ⌊de Montfort⌋, reverendum dominum ⌊praepositum⌋, dominum ⌊doctorem Prantner⌋, dominum ⌊Thurrer⌋, dominum ⌊Haller⌋ et ⌊Ehynger⌋, aliosque fautores et amicos pro sua humanitate excusatum reddere dignetur, quoniam nihil est, quod illis praeter meam valetudinem pronunc scribere possim, cum imprimis noverint me in quibuscumque ad serviendum illis semper paratissimum. Ea propter rogo, Excellentia Vestra dignetur meo nomine praenominatos dominos meos, cum oportunitas dabitur, singulos unico haustu consalutare, sum enim totum facturus, ubique fuero, quod mihi ab eadem Vestra Dignitate mandabitur.
Valeat felix eadem Vestra Excellentia mihi tamquam suo filio praecipiendo perpetuo imperando.
Ex ⌊Tolleto⌋, die Mercurii nona Maii, hora quarta ante meridiem, anno MDXXVI-o.
Eiusdem Excellentiae Vestrae servitor perpetuus ⌊Ioannes de Weze⌋, electus archiepiscopus Lundensis.
Postscript:
Manus ⌊Ysope⌋ plurimum osculor et ne ⌊Stanislaus⌋ meus maneat non osculatus, ut mea gratia et instantia ciatum Tolletan(um) vino plenum semel dumtaxat ad fundum usque deosculari liceat, vehementissime cupio.
| |
27 | IDL 6562 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Seville, 1526-05-13 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 300: Scripsi novissimis ex Hispali, sed Laconice, propter celeriorem postae abitionem 13 Maii per manus Welzerorum ea, quae illo se tempore offerebant; IDL 297: Habuimus tuas sub data ex Hispali in Betica Hispaniae 13 Maii satis gratas et laetas litteras, quibus significasti, non esse tanti habitum, quanti aliunde reputatum seditiosi nimium Anthonelli interitum, etiam si caesari deferatur |
| |
28 | IDL 6564 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, Seville, 1526-05-13 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 301 |
| |
29 | IDL 6861 | Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI, Seville, 1526-05-13 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 309 |
| |
30 | IDL 288 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-06-16 |
received Granada, [1526]-09-18
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 3465, p. 135-142
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 71, p. 291-300
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 261-268
|
Prints: 1 | POCIECHA 2 p. 437-442 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Magnifice et egregie, sincere nobis dilecte.
1526-06-15⌊Heri1526-06-15⌋ tuas habuimus sub
dat(a) or dat(o)⌈dat(a)dat(a) or dat(o)⌉
⌊Toleti⌋ supra ⌊Tagum⌋ 1526-02-24⌊24 Februarii1526-02-24⌋, quibus nobis illa significavit, quae scire voluimus. Et ad nonnulla iam ultimis nostris satis respondimus, ad quas nos referimus. Verum tamen
recolligen(tes) or recolligen(do)⌈recolligen(tes)recolligen(tes) or recolligen(do)⌉
hos fasciculos nostros suos credimus, quod omnia diffusius et abundantius scripserit
s(acrae) or s(erenissimae)⌈s(acrae)s(acrae) or s(erenissimae)⌉
⌊regiae maiestati⌋, domino nostro, a quo licet in commissis habeamus, quod sub absentia suae maiestatis quod omnes litteras inde transmissas aperire possemus, ut hic quibus opus foret confestim provideremus, attamen non consuevimus, tum etiam quia vidimus haec text damaged⌈[c]c text damaged⌉ verba in fasciculo litterarum regiarum, videlicet: per solam regiam maiestatem legentur.
Et propterea remittimus easdem ⌊suae maiestati⌋ hactenus in ⌊Gedano⌋ res motas componen text damaged⌈[onen]onen text damaged⌉ti et hoc toto mense Iunio vel paulo post omnibus illis actionibus cum integerrima fidei ac religionis catholicae conservatione cum suo magno honore et malorum vituperio ac poena, ut credimus, finem imponere volenti. Remittimus et alias omnes suas litteras amicis scriptas, quibus distribuentur cum summa diligentia.
Quo vero ad suam sororem, de qua nobis abunde perscripsit, commendamus ex corde hoc negotium ⌊sacrae regiae maiestati⌋, quod etiam si penderet adhuc in exsecutione ex causis satis evidenter rationabilibus, suspenderet ad adventum
S(trenui)tis or S(incerita)tis⌈S(trenui)tisS(trenui)tis or S(incerita)tis⌉
Tuae et interea inhiberet omnibus iudiciis, ne aliquid attemptarent in praeiudicium eius, quando ipsa nunc caret Tua
S(trenuita)te or S(incerita)te⌈S(trenuita)teS(trenuita)te or S(incerita)te⌉, suo tutore et fratre, regiis et nostris negotiis istinc occupato. Sic de omnibus suis amicis et consanguineis nos semper curam habebimus, dummodo ad nos confidenter recurrant ac primum de Tua S(trenuita)te or S(incerita)te⌈S(trenuita)teS(trenuita)te or S(incerita)te⌉, quae pro se et pro omnibus suis meretur, instamusque, ut in ⌊Gedano⌋ et Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉, quoad damna et iniurias apud suam parochialem per istos pseudones(!) et illis adhaerentes illata et illatas, digna habeatur ratio et iusta tribuatur compensatio et satisfactio, quod est iustitiae et aequitatis.
In aliis autem gratiam regiam et text damaged⌈[et]et text damaged⌉ nostrum favorem abundantius experiet. Et nunc, cum aliud se non offerat, quod illi vel faciamus, vel promittamus, tamen ultra canonicatum Cracoviensem primo vacaturum, BCz 3465, p. 136 quem habitura est vigore primae nominationis nostrae, etiam Varmiensem secundo vacaturum habebit vigore ultimi brevis apostolici nuper nobis allati, cuius copiam hic transmittimus, et super illo processum fieri et ad illam ecclesiam afferri mandabimus. Et ita etiam stante ordinarii promissione ordinarii in suis mensibus de primo vacaturo tuta et secura erit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua in ecclesia illa Varmiensi.
Quales superinscribed in place of crossed-out s⌈slesles superinscribed in place of crossed-out s⌉ scripsit litteras magnifico ⌊Ludovico Aliphio⌋, collegae suo, ex copiis earum illis nostris introclusis satis bene intelleximus. Verum tamen numquam fuit intentionis et voluntatis nostrae revocare illum ab illo statu, nisi r text damaged⌈[r]r text damaged⌉ebus nostris ubique bene firmatis, immo contrarium ille a nobis semper habuit in mandatis expresse prohibitivis et interminativis, ne inde abiret, donec omnia perficeret et tuta redderet. Posteaquam vero infecit et sine scientia et voluntate nostra, immo cum magna molestia et turbatione rerum nostrarum erravit ille, nobis insciis ... illegible⌈...... illegible⌉ tumultus inde se subtraxit et huc redire contendebat dissimulans factum et tamquam nobis aliqua secrete per se ipsum hidden by binding⌈[m]m hidden by binding⌉ referre vellet. Quem suum errorem postquam in itinere audivit graviter reputari, scripsit nobis litteras petens a nobis veniam et salvum conductum et hoc on the margin⌈in itinere audivit graviter reputari, scripsit nobis litteras petens a nobis veniam et salvum conductum et hocin itinere audivit graviter reputari, scripsit nobis litteras petens a nobis veniam et salvum conductum et hoc on the margin⌉ nos tandem ex litteris suis intelleximus, quas nos pro evidenti ubique testimonio habemus, illumque superinscribed⌈queque superinscribed⌉ ad nos nec venire, nec admittere voluimus, immo processum contra illum instituimus volentes purgare honorem nostrum ac satisfacere officio nostro, ut clarius luce constaret hoc numquam processisse de voluntate et mandato nostro. Scimus enim, quod nemo quantumcumque criminosus perdendus sit non servato iuris ordine. Et propterea, ne aemuli nostri, qui nos in hoc statu hidden by binding⌈[u]u hidden by binding⌉ impediunt, videntes se nullam aliam adversus nos saltem iustam hidden by binding⌈[m]m hidden by binding⌉ habere causam, hanc etiam ingerant, quae nobis nec nocere debet, nec praeiudicare potest. Scietque hoc ita, et prout melius noverit, exponere S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, si et quatenus(?) super his aliqua mentio vel causa moveretur coram ⌊caesarea maiestate⌋. Et nos quando erimus firmi hidden by binding⌈[mi]mi hidden by binding⌉ et securi in possessione status nostri, omnibus debitam iustitiam ministrabimus et ita, ubique nostro nomine polliceatur. S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua hocque multum caveat, ne aemuli nostri hanc rem secreto coram ⌊sacra caesarea maiestate⌋ proponant inscia Tua S(trenuita)te or S(incerita)te⌈S(trenuita)teS(trenuita)te or S(incerita)te⌉, super quo secretam habeat intelligentiam cum domino ⌊Loffredo⌋ et ubique hoc diligenter subaudiat. BCz 3465, p. 137 Praeterea suspicamur, immo subodoramus, aemulos nostros instare velle apud ⌊caesaream maiestatem⌋, ut si aliud obtinere nequeant, saltem iuribus et privilegiis nostris in aliquibus derogetur, et maxime quoad iurisdictionem et cognitionem causarum secundarum et tertiarum etc., volentes se subrepere in nostram iurisdictionem et ita successive iura et iurisdictionem nostram impedire, et confundere nosque et officiales nostros nullius auctoritatis et momenti esse, et contendunt pro exemplo adducere hunc casum de doctore perdito, de quo iam scit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua. Et quid pro nobis respondere debeat, sic itaque diligentissime advertat, ne ob innocentiam et absque omni culpa vel causa nostra nos in pirivilegiis et iuribus nostris aliquam patiamur iacturam. Nam si iuribus et privilegiis nostris adhuc matri nostrae gratiose concessis et nunc nobis sic firmiter innovatis et declaratis in aliqua clausula derogari deberet, in toto derogatum esse censeretur et de resi text damaged⌈[i]i text damaged⌉duo male praesumeretur cum nostra summa iniuria et suae caesareae maiestatis maxima indignitate. Si enim servitor noster peccavit, nos non portabimus eius errorem aliis modis compensabilem. Hoc enim suae caesareae maiestati inhonestum, indignum et inhonestum foret, ut oblito iam omni vinculo sanguinis et necessitudinis, oblita concessione et innovatione privilegiorum nostrorum, oblito quoque illo amore, quo praedecessores suae maiestatis nostros maiores prosecuti fuerunt, nunc qualemcumque causam quaereret seu admitteret et sine omni culpa nostra privare nos iuribus nostris seu eis in aliquo derogare aut abrogare. Et melius foret numquam concedere, quam semel concessum sine causa auferre vel occasionem ad praemissa qualemcumque acceptare. Haec plenius S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua percipit et recitare poterit, quam nos perscribere valeamus. Et propterea ad obviandum istis, habita meliori, qua poterit, loci et temporis commoditate, quando non obstabit petitioni suae iste error, impetrabit mandatum caesareum rigorosum et poenale ad dominum viceregem et concilium collaterale, ut privilegia et iura nostra observentur ad unguem et in nullo eis praeiudicetur seu derogetur, et ne secus fiat, inhibeat, quod quidem mandatum etiam du text damaged⌈[u]u text damaged⌉plicatum mittat ad nos obseratum in suis litteris, ne alicui alteri Neapoli de eo constaret, priusquam nos illud habeamus. Id diligenter curabit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua. BCz 3465, p. 138 Hoc etiam unum caute advertat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, si cernit illum errorem Ludovici ex instigatione et suggestione aemulorum nostrorum gravius, quam par sit, reputari, supersedeat parum a sollicitatione castelli et e written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉ee written over ...⌉ius mandati inhibitorii, donec hanc rem mollificabit, ne magis inficiat, quam prodesse valeat. Nos bene iam cernimus, qualem et quantum S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua in his negotiis nostris habet curam et diligentiam et nil praetermittit neque negligit, quod tale oratoris officium requirit et negotium concernit, nec frustra tempus et pecunias consumit, iam durare debet usque ad finem et graviora pa text damaged⌈[a]a text damaged⌉sso. Hunc utique Deus dabit sicque rebus nostris ex sententia ac pro voto confectis cum magno honore et perpetua laude ad nos redibit.
Quantum ad illustrem et magnificum dominum superinscribed⌈dominumdominum superinscribed⌉ magnum cancellarium, amicum nostrum carissimum, quem S(trenui)tas Tua superinscribed⌈S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ TuaS(trenui)tas Tua superinscribed⌉ scribit ex optima virtute sua ac bonitate innata pro iustitia q(u)o(que) ... illegible⌈...... illegible⌉ rebus nostris adeo faventem(?), ut nec maiorem, nec meliorem ibidem habeamus patronum, hunc venerare et amare volumus tamquam alterum parentem nostrum ac illi ita gratificare volumus, ut magis nec possimus, nec valeamus. Et quod attinet mille florenos, rebus bene confectis offeras illos. Interea et confidenter repromittas ea via, qua scribit Ludovicus. Nos sumus contentae. Et de sabellinis ita disponas, prout commodius et utilius et non minus necessarium quam opportunum noveris. Haec tuae recommittimus virtuti et honestati.
Scribimus nos nunc suae illustritati litteras nostras magis in credentia quam alias, quarum copias hic introcludimus et omnia abundantius nostro nomine Tuae S(trenui)ti or S(inceri)ti⌈S(trenui)tiS(trenui)ti or S(inceri)ti⌉ referenda committimus, de quibus suprascripsimus et quibus nunc egeant res nostrae aut deinceps eguerint suffragiis suis. Et tunc sciat adaptare res factis et postea, quando et quotiens ac opus fuerit, recenseat semper credentiam suam istam referentem se ad praesentia et futura secundum exigentiam negotiorum nostrorum et prout melius noverit, illam accommodabit, quod relinquimus suo arbitrio. Nam cognoscimus S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉ Tuam et ex gestis, et ex scripturis omnia facere, omnia exsequi secundum vota et desideria nostra.
BCz 3465, p. 139
De illustri domino comite de Nasav, si illum cernit sequentem magis partes adversas vel neutralem virum, mallemus, ut uni iam certo confidatur amico, quam alter incertus quaeratur, ne et ille perdatur, et iste non inveniatur. Nam si magis faveat adversariis nostris, non foret bene, quod eidem in rebus nostris finaliter concludendis tute credatur.
Eo etiam solamur, quod dominus vicerex abire debuit, quo abeunte securius Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ res nostras perficere poterit cum illustri domino vice cancellario, cuius propensum erga iustitiam nostram animum perspectum habemus. Domino Sigismundo Lofredo secretario et suis omnibus consanguineis et amicis omnem nostram benevolentiam et favorem repromittat pro omni officio suo erga nos seorsum compensando sibi et suo consanguineo aliqua bona paper damaged⌈[a]a paper damaged⌉ se offerente occasione. De reverendissimo episcopo archiepiscopo Barensi fuimus contentae et gratae de illis omnibus, quae nobis Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ perscripsit. Hoc tamen miramur, quod ille hactenus non responderit nostris litteris, quas illi dudum scripsimus. Aut illas non habuit, aut nostri penitus oblitus sit. Nunc iterum scribimus illi. Restituat eidem S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua et declaret omnem benevolentiam nostram illi semper promptam et efficacem, quam noverit sibi profuturam. Quo vero ad fratrem Baptistam Cartusiensem nullas ab eo hactenus scriptas(?) {hactenus} habuimus litteras et libenter eas habere cupimus.
Non indigne ferimus, quod Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ non frustra istic expendit pecunias nostras, quas volumus eidem non defore et hos CCC-tos, quos cepit, referremus. Verum tamen iam dudum scripsimus eidem viam et modum habendorum nummorum et omnino illum sequatur S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua, et alterum non temptabit, donec ibi fuerit, secundum informationem ⌊Ioannis Iacobi de Duginano⌋, quam debuit Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉ transmittere. Nam desuper illi scripsimus adhuc in Quadragesima, super quo nos quamprimum certificabit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua.
Hoc etiam scire vellemus, si serenissima domina Catherina, soror caesaris, iam traducta est in regnum Portugaliae ad coniugem suum, an nondum, et quando hoc sperandum sit.
BCz 3465, p. 140
Volumus postremo, ut cum litteris suis, quas per viam Neapolitanam vel alias transmittere solet, non faciat inde ad nos currere nuntios speciales (cum talibus litteris, quae non urg ms. r(!)
⌈gg ms. r(!)
⌉erent et possent transire e Neapoli Venetias via ordinaria per commoditatem nuntii), nisi quando forent tanti momenti, quod moram non patiantur. Tunc nolumus, ut negligantur, et propterea S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua distinguat tales fasciculos et ponat in illis, quae minus important et furiosae non sunt Mit, haec verba videlicet mittantur via ordinaria offerente se posta. In illis vero, qu text damaged⌈[u]u text damaged⌉ae important, mittantur cito extraordinarie etiam proprio nuntio conveniente et ita docebit respondentem nostrum thesaurarium superinscribed in place of crossed-out Neapolitanum⌈Neapolitanum nostrum thesaurarium nostrum thesaurarium superinscribed in place of crossed-out Neapolitanum⌉ litteris suis.
Insuper sumus nos memores, quando nonnulli contentiosi et malivol text damaged⌈[ol]ol text damaged⌉i subditi illius status obtinuerant apud caesaream maiestatem et vivente adhuc matre nostra, sed prope ante mortem, certas litteras exemptionis a iurisdictione nostra ita, quod nemini respondere deberent pro excessibus suis coram officialibus nostris et impuniti remanere, et aliis graves iniurias inferre, nec pro eis in coram officialibus status illius respondere, praetendentes fortasse, licet falso, in statu illo non posse consequi iusititiam, hoc S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua diligenter advertat, ut dominus of cancellarius magnus nullas tales daret conservatorias seu exemptorias litteras in praeiudicium iurisdictionis nostrae, quia tales exempti solent esse scandalosi et iniuriosi sub umbra talium litterarum, et si ibi aliqui aliquando comparerent conquerentes de iustitia, remitterentur cum litteris sacrae caesareae maiestatis ad officiales nostros, prout ubique esse solet, et non liberarentur a iurisdictione nostra.
Et bene valeat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua.
| |
31 | IDL 290 | Andrzej KRZYCKI (CRICIUS) to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-04 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BCz, 243, p. 47-50
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 380
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
BCz, 243, p. 50
Magnifico Domino ⌊Ioanni Dantisco⌋ serenissimi ⌊Poloniae regis⌋ apud ⌊caesaream maiestatem⌋ oratori, amico carissimo
Venimus tandem ad liberandas oves vestras perditas, quarum lupos a paper damaged⌈[s a]s a paper damaged⌉lios abigemus, alios, sed paucos mactabimus paper damaged⌈[us]us paper damaged⌉. Quae paper damaged⌈[Quae]Quae paper damaged⌉ hic portenta invenimus, de quibus longum esset scribere, frater vester omnia declarabit.
Nunc hoc unum agimus, ut ⌊civitati⌋ statuta talia relinquamus, ne quo pacto in pristinum morbum recidere possit, ea etiam praesidiis firmabimus, proventus deinde regios hic augebimus in memoriam huius tragoediae et liberatae civitatis.
Omnia recte, ut spero, transigentur, sed angit nos plurimum ⌊vicina Babylon⌋ - ⌊dux⌋ mordicus tuetur Lutheranismum. Ab hoc ne a ⌊rege⌋ quidem magnis persuasionibus abduci potuit.
⌊Rex Daciae⌋ ⌊filiam⌋ ⌊illi⌋ nuptui dedit, quae res multum hanc luem promovebit et timeo, ne ⌊regnum illud⌋ hac necessitudine BCz, 243, p. 48 corrumpatur. Mirum, quod summates isti, quorum interest paper damaged⌈[st]st paper damaged⌉, dormitant tam diu et Hydram [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ magis excrescere permittunt. De his, rogo, scribite aliquando, et quid de ipso matrimonio istic censeatur. Frater dicet reliqua.
Ille ⌊episcopus noster Chel(mensis)⌋ aegrotat. Si quid accidet, omnem cum ⌊reverendissimo domino meo⌋ pro vobis lapidem movebimus et nihil dubitamus in ⌊principe⌋. Immo(?) adesse nobis promisit, sed quod dicit vobis, dixerat ante mihi. Scitis tamen, quae sit nobis reddita gratia pro meritis, quantum in episcopatu Posn(aniensi) nos confuderit ex improviso. Sic visum est superis. Rogo vobis(!), scribatis aliquando, quid de Lutheranismo tandem consilii captat ⌊caesar⌋, quid item de aliis rebus.
⌊Turcus⌋ accingit BCz, 243, p. 49 se ⌊Ungariam⌋, quam citra ullum negotium capiet, quando volet, talis ibi est [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉. Is, credo, ulciscetur tot fac[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉leum(?) et religione patrata, quando ⌊nostri principes⌋ connivent.
Optime valete et me diligite.
Vester ⌊Premisliensis⌋ scripsit
| |
32 | IDL 289 | Sigismund I Jagiellon to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-04 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, AGAD, AZ, 2999, f. 64
| 2 | rough draft in Latin, BNW, BOZ, 2053, TG 7, No. 730, f. 34-35
| 3 | office copy in Latin, AGAD, LL, 5, f. 291r-292r
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 189r
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 149, p. 235
| 6 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 620-621
| 7 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 251v-252r
| 8 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 236
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 19r
|
Prints: 1 | AT 8 No. 241, p. 324-325 (in extenso) | 2 | Sumariusz No. 1132, p. 132 (Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
BNW, BOZ, 953, f. 64r
Sigismundus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lituaniae, Russiae totiusque Prussiae etc. dominus et heres
Magnifice fidelis dilecte.
His diebus nobis hic in his terris nostris Prussiae existentibus ternas accepimus litteras tuas, quibus nobis cum alia multa, tum concordiam caesareae maiestatis cum Christianissimo domino rege Galliae declaras, sic et reliquae litterae tuae serius nobis redduntur, proinde, si quid est, quod negligi a nobis videatur, hanc causam esse putes. Rescribimus caesareae maiestati ad eius litteras, quibus nobis eandem concordiam significat, scribimus et alias litteras in negotio arcis Barensis, quod tam diu duci vehementer miramur et molesto ferimus animo. Quare agas pro virili tua, ut tandem huius tragoediae finis sit aliquando et maneas istic tantisper in aula maiestatis suae caesaraee sequarisque illam, quocumque et in quascumque partes orbis se converterit, donec a nobis fueris revocatus.
Quod de provisione tamen attinet, serenissima coniunx nostra dicit curatum a se, ut tibi sumptus necessarii ex statu Barensi suppeditentur, tamen, si qua esset in ea re negligentia, sumere potes apud trapesitas, quantum tibi opus foret ad expensas necessarias, quod demum mandabimus illis persolvi. Cura, quod facis, ut nobis et frequenter et copiose scribas, valde enim nos delectant tuae litterae, quantumlibet prolixae. Multum hic negotii et laboris capimus in restituenda religione et toto statu huius civitatis nostrae Gdanensis, quae Luteranismo et seditionibus tota fuit corrupta et inversa. Restituimus tamen gratia Dei omnia in pristinum statum. Utinamque et alii principes idem facerent priusquam hoc malum divina et humana omnia ita, ut iam magna ex parte fecit, ubique confundat.
⌊Sigismundus⌋ rex subscripsit
| |
33 | IDL 292 | Piotr TOMICKI to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-05 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, in secretary's hand, BCz, 247, p. 49-56
| 2 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 32, No. 466
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 32, No. 467
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 20
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 247, p. 56
Magnifico domino ⌊Ioanni Dantisco⌋, regio secretario et oratori, amico carissimo
Dum hic in[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ris [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉s[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉s, ternae, si recte meminimus, a te venerunt ⌊huc⌋ litterae, et ⌊⌋ quidem 1525-09-10⌊decima(!) die Septembris1525-09-10⌋, ⌊⌋ 1526-01-10⌊decima Ianuarii1526-01-10⌋ ⌊Toleti⌋ et ⌊⌋ item ⌊Toleti⌋ 1526-02-24⌊vigesima quarta Februarii1526-02-24⌋ scriptae. Quibus accurate copioseque de omnibus rebus, quae istic tum gerebantur quasque hic scire operae pretium erat, descripsisti fecistique, nostra quidem sententia, satis et regiae maiestatis voluntati et imperio et admonitioni nostrae, qua te et coram iam abeuntem et absentem item litteris admonuimus, ne videlicet quippiam rerum, quae istic intervenirent, scribens praetermitteres. Quandoquidem ⌊regiae maiestati⌋ id pergratum est et parum fidei haberi solet eis rebus, quae istic ab ⌊caesaris⌋ aula huc afferuntur, nisi eadem scriptis tuis istinc confirmentur, tametsi eaedem ipsae litterae tuae tardius huc perferri solent, quod tamen non neglegentiae tuae sed potius, quod res est, interiacentium terrarum vastitati, tum etiam fortassis tabellariorum incuriae asscribitur. Quod etiam hinc a nobis ad te rarius fortasse, quam tu voles et res postulat, scribitur, necesse est, ut boni consulas. Animadvertimus quippe litteras hinc missas sero nimium istuc ad te pervenire eo, quod eas magnos anfractus facere necesse est, dum ⌊reginali maiestate⌋ ita volente per Appuliam et tandem per alias, nescimus quas, terras ad destinatum locum deferuntur, existimat maiestas sua tutius et citius atque commodius illac penetraturas, quod tamen hactenus usque non est perspectum neque exploratum.
De perturbatione status rerum ⌊Prussiae⌋ et praesertim ⌊Gdanensis urbis⌋ ob introductam novam superstitionem Luteranam scripseramus antea ad te. Scias vero nunc regiam maiestatem earundem terrarum misertam relictis aliis maximis rebus omnibus, quas prae manibus habebat, solita sua celeritate huc accurrisse ⌊Marienburgum⌋ primum et tandem huc Gdanum. Cuius adventu animi bonorum erecti, errorum et superstitionum omnium caligo discussa et illustrata est, lues et secta perniciosissima Luterana repurgata atque
BCz, 247, p. 50
[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉dicata, ⌊Christi⌋ cultus et sanctorum per omnia templa et monasteria re paper damaged⌈[re]re paper damaged⌉stauratus, novi magistratus creati. Seditiosi item et rebelles capitibus paper damaged⌈[bus]bus paper damaged⌉ tr paper damaged⌈[r]r paper damaged⌉uncati, quorum sunt Ioannes Neytag, Ioannes Nemoy, Myka et reliqui eius farinae. Quid plura, eadem ⌊maiestas regia⌋ in hoc est idque conatur, nec dubitamus, quin perficiet, ut hic omnia divina atque humana in bonum et duraturum statum redigat. Decrevit namque nonnullos adhuc seditiosos et sacrilegii aliorumque magnorum criminum reos, quorum multi capti detinentur, vita privare, alios facultatibus, alios exilio multare. Quae cum Deo volente perficientur, faciemus te aliis litteris certiorem.
Quantum ad provisionem tuam attinet, non ignoras iam dudum tibi designatum esse, quantum ad singulos menses habere debeas et si tibi aliquando non suppet<i>erit, poteris a mensariis mutuari, solvetur enim totum, nec dubites ⌊regiam maiestatem⌋ pro dignitate in omnibus tibi provisuram esse, modo tu, si quid deest, nos litteris tuis facias certiores. Non deerimus nos rebus tuis, prout alias facere consuevimus.
Nobiscum satis, Deo gratia, pacata sunt omnia ab externis, tamen reliqui finitimi Luterana labe imbuti, ne quicquam perturbationis pariant, verendum est.
⌊Dux Prussiae⌋ his diebus uxorem duxit filiam regis Danorum. Idem fecerunt commendatores paene omnes. ⌊Livonia⌋ ob eandem pestiferam sectam tumultuatur atque ita et ⌊Germaniae⌋ magna pars, ut scis. Et nisi ⌊Sedes Apostolica⌋ et ⌊caesarea celsitudo⌋ tempestive providerint, timendum est, ne in maiores motus res exardescat.
Res sororis tuae, quas nobis posterioribus litteris tuis commendasti, erunt nobis curae. Sed et cetera quodque tuae dignitati et commodis tuis
BCz, 247, p. 55
profutura est [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ra[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ hac paper damaged⌈[hac]hac paper damaged⌉temus [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ saepius ad nos scribito nosque diligas et certo tibi persuadeas paper damaged⌈[s]s paper damaged⌉, quod paper damaged⌈[quod]quod paper damaged⌉ numquam deerimus honori et commodis tuis.
Postscript:
BCz, 247, p. 51
Domine Dantisce.
Ego laboro adhuc ex oculis, per quos defluunt lacrimae et umiditas catarrhalis a capi paper damaged⌈[i]i paper damaged⌉te descendens. Adhibui hactenus multa remedia ab i[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉a[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉i etiam cauterium potentiale in occipitio et parte paper damaged⌈[te]te paper damaged⌉ posteriori capitis aliquot menses, sed sisti non potest flu paper damaged⌈[u]u paper damaged⌉xus. Qui tametsi non sit continuus nec ita magnus atque exuberans, prout fuit antea, durat tamen adhuc et plus tempore et caelo umido quam sicco et sereno apparere ac me infestare solet. Rogo te, consulas istic stain⌈[] stain⌉ medicos peritos, quomodo sistendus seu [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉tem [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉em fluxus lacrimalis, et si usus alicuius [...] stain⌈[...][...] stain⌉ pro confortando cerebro et desiccandis [...] stain⌈[...][...] stain⌉ eius aut etiam collyrii alicuius, conveniret diligenter inquiras. Ad hoc usque tempus nullo usus sum collyrio timens, ne exsistente umore noxio in capite, afferret aliquod nocumentum in oculis. Certo autem mihi persuadeo, quod istic sunt excellentissimi et peritissimi medici stain⌈[medici]medici stain⌉, qui poterint bene consulere et opem stain⌈[et opem]et opem stain⌉ ferre malo meo. Quam stain⌈[m]m stain⌉ agas cum illis et quid senserint aut consulerint, mihi quam primum perscribas. Si etiam utendum esse censuerint aliquibus electuariis aut quibuscumque aliis medicinis seu etiam collyrio aliquo probato et non nimium forti, quod non offenderet tunicas oculorum, illorum descriptionem mihi mittas et subarres illos aut aliquem illorum digno munere, quo consulat diligentius stain⌈[iligentius]iligentius stain⌉ et fidelius. Quicquid autem ad tam necessarium opus im stain⌈[opus im]opus im stain⌉penderis,
BCz, 247, p. 52
id tibi hic amplo cum faenore exsolvam. Non habeo hic mecu paper damaged⌈[cu]cu paper damaged⌉m cifras tuas et ob hoc intelligere non potui id, quod in po paper damage⌈[po]po paper damage⌉stremis tuis litteris ad me in calce scripsisti. Veniens vero paper damaged⌈[o]o paper damaged⌉ ⌊Cracoviam⌋ Deo bene iuvante legam et intelligam, quid stain⌈[id]id stain⌉ velis, et per primam postam tibi respondebo. Dominus dux paper damaged⌈[dux]dux paper damaged⌉ Ianussius Masoviae periit ex veneno Quadragesima praeterita, quemadmodum et illius frater, dominus olim dux Stanislaus perisse simili casu perhibetur. Et prout totius ⌊ducatus Masoviae⌋ ad ⌊maiestatem regiam⌋ est [...] stain⌈[...][...] stain⌉. Mortuus etiam est non pridem dominus olim Firley [...] stain⌈[...][...] stain⌉ Cracoviensis et exercituum regni capitaneus generalis, sic transit orbis. Tempora mutantur et stain⌈[tur et]tur et stain⌉ nos cum illis. Iterum stain⌈[Iterum]Iterum stain⌉ vale.
⌊Petrus episcopus Cracoviensis⌋ et vicecancellarius manu sua
| |
34 | IDL 409 | Paweł Sebastian KRASSOWSKI to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-05 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BCz, 243, p. 91-94
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8246 (TK 8), f. 26
| 2 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 21 (t.p.)
|
Prints: 1 | AT 10 No. 316, p. 302 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Gratissimae mihi ⌊⌋ fuerunt, iucundissime simul ac doctissime Ioannes, quas ex ⌊Toleto supra Tagum⌋ ad 1526-02-24⌊XXIIII Februarii1526-02-24⌋ ad me dedisti. Ex ⌊⌋ intellexi te recte valere. Sic enim orsus es amantissimam epistulam illam, ut antiqui solebant: Si vales, gaudeo, ego quidem valeo; nihil hac salutatione carius mihi fuit. Scito igitur, mi Ioannes carissime, me salva incolumique valetudine in tua ⌊urbe Dantiscana⌋ esse, cuius decor et civium (de bonis loquor) humanitas quam mihi placeat, explicare non possum. Fuisti tu quidem mihi semper carissimus ob tuam singularem virtutem morumque dulcedinem, sed certe factus es mihi multo carior, quod in ea ⌊urbe⌋ natus sis, in qua humanitatis ipsius sedes et domicilium est; sunt enim in ea homines et imprimis necessarii tui humanitate ipsa humaniores. Quod autem omissis illis reverentiis et dominationibus mecum familiarissime per litteras agis, est hoc mihi supra, quam dici potest, gratissimum.
Audi vicissim, ut ego respondeo tibi, bonique consulas. Disciplicuerunt enim mihi semper illius modi compellationes dominationum, reverentiarum, dignitatum et BCz, 243, p. 92 magnificentiarum idque genus epitheta. Sequemur igitur, quantum licebit, nam assequi mihi arduum et perdifficile est, purum illum sincerum scribendi dicendique modum, quo veteres illi et nonnulli doctissimi viri, qui nunc florent, uti solent. Quod vero mei vel in ⌊Hyspania⌋ non sis oblitus, nescio, an tibi vel Spiritui Monitori in somnis gratiam agam, sed nisi tu, qui est tuus in me sincerus amor, mei intra se recordaveris, ne in somnis quidem Paulus tuus appareret tibi. Hoc tamen certe scias studium meum honori tuo nominisque amplitudini numquam defuturum. Neque illud e memoria excedet, quod in abitu tuo a nobis fidei et integritati meae concredidisti.
Quare, mi Ioannes, certo tibi persuade te unum esse, in quo ego colendo nec mihi quidem satisfacere possum. Cupio enim maiorem in modum tibi in his (fortuna suffragante) inservire, quae singularis tua virtus, multiiuga eruditio hidden by binding⌈[itio]itio hidden by binding⌉ BCz, 243, p. 93 et longissima durissimaque servitus merentur. De fortunarum mearum auctione nihil aliud scias, quam quod idem dives sum, quam te praesente fuerim. Quicquid tamen meum est, id totum et proprium tuum erit.
Vale, mi dilectissime Ioannes, frater desiderabilis.
Ex ⌊civitate Gedanensi⌋, eo momento, quo ⌊⌋ mihi tuae redditae sunt, quibus respondeo, et qua hora frater tuus ⌊Bernardus⌋ navim ad te profecturus ascendebat, die 1526-07-05⌊5 Iulii 15261526-07-05⌋.
Tuus ⌊Paulus Decentius⌋, praepositus Omnium Sanctorum Cracoviensis, regius et illustris domini ⌊cancellarii⌋ secretarius
| |
35 | IDL 291 | Jan ZAMBOCKI to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-05, postscript 1526-07-06 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BCz, 243, p. 51-54
| 2 | excerpt in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 43, p. 169-170
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 381
|
Prints: 1 | Starożytności p. 72 (excerpt in Polish translation) | 2 | AT 8 No. 242, p. 325-326 (excerpt) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
⌊⌋ tuae, quibus me de obitu Catelli mei solatus es, 1525-09-01⌊Kalendis Septembris1525-09-01⌋ e ⌊Toleto⌋ scriptae redditae mihi tandem post longam intercapedinem sunt ⌊Gdani⌋ eo die, quo severa nimium et acerba quaestio habita est de ⌊Gdanensibus⌋ tuis, quorum quasi princeps quidam fuisse videbatur quidam ms 1 Hanns Schulcz, print 1 Czimmerman⌈Hanns Schulczms 1 Hanns Schulcz, print 1 Czimmerman⌉. Is dies fuit 1526-05-04⌊quartus Maii1526-05-04⌋ mensis. Cuius rei seriem et historiam, si tibi in universum describere deberem, tecto et umbra mihi on the margin⌈mihimihi on the margin⌉ opus esset, quibus videlicet rebus historiarum scriptores gaudere solent, quaeque me (ut scis) deficiunt. Scio praeterea, quid a reverendissimo domino episcopo Cracoviensi de his rebus ad te perscriptum sit. Illinc poteris nonnihil conicere, sed plura ex fratre tuo, qui istuc ad te proficiscens maria et terras emensurus est, quique magnam partem earum rerum, quae hic Gdani actae sunt, coram contemplatus est et, quid futurum speratur, perspicere potuit. Adiectis adhuc 5 diebus tres continuos menses hic transegimus. De discessu nonnihil tractatur, sed is, quo die fut<u>rus est, nobis furfantibus non constat.
Causari videris, quod ad te rarius scribam. Dispeream, si quispiam alter crebriores det ad te epistulas aut si quisquam me uno plus superinscribed⌈plusplus superinscribed⌉ te diligit vel colit et observat. Sed ego, postea quam tu ⌊Neapoli⌋ discessisti, vix unas atque alteras accepi a te on the margin⌈a tea te on the margin⌉ litteras easque perbreves et Laconicas. Quae tamen mihi erant gratissimae. Cum vero volumina epistularum tuarum huc advehuntur, tu autem sive occupationibus distentus sive taedio scribendi me praetermittis, id ego facillime paterer, modo certo scirem veterem tuam (quam ego nulla commodi mei proposita spe semper summopere expetebam) in me benevolentiam nulla in parte esse diminutam. Quandoquidem ego ab amicis (si tamen aliquorum amicitia dignus existimor) non tam verba vel longam scriptionem, quam in amicitia fidem et perseverantiam desidero amicitiasque ut non facile admitto, sic semel susceptas (si modo me id iactare non ridebis) sanctissime, ne dicam pertinacissime servare mihi videor. Id ipsum etiam mihi velim ab aliis fieri, praesertim cum non sim nescius etiam amicitiis
BCz, 243, p. 52
sua fata impendere. Sed tu certus sis me tibi hactenus esse addictum et fore tantisper, dum me reieceris, facultatemque tibi commodandi potius quam voluntatem mihi deesse.
Curia, immo tota patria nostra veterem illum suum praeclarum cursum tenet, quem etiam (quamvis longe abes) tamquam coram adesses pro tua rerum peritia considerare potes. Viget manetque illa (nobis cum toto orbe terrarum communis, qua etiam creator omnium Deus gaudere et delectari existimatur) rerum varietas atque mutabilitas. Nescio, an aliquis sit contentus sorte sua. Ille crucem sceleris praemium tulit, hic diadema etc. Premit insontes debita sceleri noxia poena etc. Pauperes egent, divites abundant, amant iuvenes, desperant senes, mediocres queritantur. Ego (ut tibi meam stultitiam referam) torpeo et attonnitus obstupesco atque, ut saxum Niobe, paene obrigui. Sed satis philosophatum. Si non fatuisatum, modo et hora divos adeundi appetit, qua re cessandum est aliquando et rumpenda haec loquacitas. Illud scias me nihil aeque cupere (q(ua)l(iter) te etiam expetere necesse est) quam reditum tuum huncque celerem. Vive, vale mei memor.
⌊Gdani⌋, 5-ta die Iulii 1526.
Postscript:
Nypczicz noster aberat hinc. 9 paene continuos menses fuit in Hungariam legatus in Fucarorum negotio missus superinscribed⌈missusmissus superinscribed⌉, quibus populari furore magna vis facultatum in fodinis est direpta. Ferunt plus CC milibus nummorum aureorum eos damnum fecisse. Ad haec recuperanda Michaele Spis et Georgio Hegel cooperantibus Nipczicz missus fuit. Profecerit necne, non plane mihi constat, tametsi Fukarones regi per litteras gratias egerunt, quod opera eius in integrum restituti essent. Illud conicere necessarium est tantorum clientum patronum auro q(uo)damtenus suffarcinatum esse. Accessit, quod Stossz senex nuper mortuus est, post quem ⌊ipse⌋ C nummos aureos annuae pecuniae adeptus est a duce Prussiae item 60 Rinenses, quod dii bene vertant. Idem Nypczicz hac nocte ex Hungaria rediens Derschoviae nocturnum egit, hodie circiter X horam huc venturus.
Hoc ideo adscripsi, ne forte, si priusquam Nipczicz huc venerit, fratrem tuum, qui ventum dumtaxat praesolatur, navem conscendere continget. De rebus eius, cui faves, aliquatenus certior fieres. Alioqui si fratrem tuum hic anteverterit, urgebo eum, ut ad te scribat. Haec scripsi mane hora sexta. Iterum vale.
Tuus ⌊Ioannes Szamboczski⌋
| |
36 | IDL 294 | Jan ZAMBOCKI to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-06 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BCz, 243, p. 55-58
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 44, p. 171-174
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 382
|
Prints: 1 | AT 8 No. 243, p. 326-327 (excerpt) | 2 | RDHD 1889 No. 11852, p. 1402 (Latin register, selective - only Danish matters) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 243, p. 58
Magnifico domino ⌊Ioanni Dantisco⌋ serenissimi domini, domini Sigismundi regis Poloniae apud caesaream maiestatem oratori, domino et amico observandissimo
Post scriptam obsignatamque, et in manus ⌊fratris tui⌋ (qui eo ipso die, hoc est hesterno 1526-07-05⌊V Iulii1526-07-05⌋ ⌊regi⌋ valedixit navigaturusque erat) traditam priorem on the margin⌈priorempriorem on the margin⌉ epistulam, venit ⌊Nypszicz⌋ una cum Iarando adolescente ex ⌊Hungaria⌋ hora quasi X. ⌊Is⌋ attulit mihi aliisque tuis ⌊⌋ tuas a ⌊Georgio Hegel⌋ missas, ⌊Toleti⌋ 1526-02-20⌊20 die Februarii1526-02-20⌋ scriptas, quae si prius mihi redditae fuissent, quam hesternas ad te scripsissem, longe aliter sensissem et scripsissem ad te atque nunc sentio. Eram enim (fatendum namque est) quodam modo attonitus tacitusque mecum mirabar alias et ms. ex(!)
⌈etet ms. ex(!)
⌉ alias nectens et fingens causas, cur (prout scripsi et tu repetis, dum huc tot et tanta scribis) mihi nec salutem quidem ascribebas. Sed dum in medio Gdanensi foro cum Gotzone nostro animi causa deambulo, ecce tibi tertii nostri puer cum litteris tuis tam amanter tam sollici superinscribed⌈cici superinscribed⌉te tam copiose scriptis, ut nihil potuerit ms. potuit(!)
⌈potueritpotuerit ms. potuit(!)
⌉ fieri amantius. Eas ego, cum illico in eodem ipso loco, in quo mihi redditae erant, hoc est in medio foro, perlegissem et post paucas horas nonnullis nobilibus adolescentibus (qui te unice amare et suspicere videntur, quorum erant Andreas de Gorka, Misszkowsky eius uterinus frater et ipse idem, de quo supra memoravi, Iarand palatinides Lanciciensis et plures alii) legendas praebuissem, id videlicet exacte efflagitantibus, dici non potest, quantam animi alacritatem conceperim, tibi gratulatus, mihi gavisus fuerim omnemque suspicionis rubiginem, si quam conceperam, penitus absterserim atque ex animo et cogitatione deleverim abiecerimque. Nam praeter elegantiam earum sermonisque puritatem et gravitatem, quod mihi erat optatissimum atque honorificum, animi tui candor, singularis probitas, in amicitia fides et constantia, et sincerus quidam in me amor et benevolentia ex eis perspiciebatur, ita ut audientibus istis ipsis dolorem meum testatus essem, qui forsitan importunitate mea et impudentia te ad tantam molestiam tot verbis tuam animi constantiam et candorem mihi declarandi et describendi superinscribed⌈et describendiet describendi superinscribed⌉ te coegerim; te videlicet tot fluctibus negotiorum principalium obrutum et immersum. Quasi magna written over i⌈iaa written over i⌉ referret, si ad superinscribed⌈adad superinscribed⌉ Szamboczski a te myriades epistularum non scribuntur, tanti est videlicet unius nebulonis Szamboczski indignatio, si tu benignius ad eum scribens, quam impudentia
BCz, 243, p. 56
eius postulat, ei non satisfeceris. ⌊Frater tuus⌋, qui mihi se tum forte obtulerat, rogatu meo profectionem in 1526-07-06⌊ distulit1526-07-06⌋, quo videlicet tam amicis litteris tuis pro aliqua parte responderem, nam par pari in scribendo tibi referre tempus non patitur propter subitam profectionem non tam fratris tui quam naucleri Batthavi. Alioqui, cum tu litteris tuis te tantopere cupere significas Ilyadem ineptiarum mearum (praesertim de rebus exoticis, quas etiam caesari gratas esse scribis), ad te scribere non dubitarem etiam si perpetua nox insomnis ducenda esset. Nunc quantum temporis angustia patitur, paucis accipe ad cohonestandas nuptias ducis Prussiae, qui filiam Danorum regis in uxorem duxit, missus est hinc Dominus Iaroslaus de Lasko, palatinus Syr(adiensis), profectus est adverso flumine Istula etc. necdum rediit. Litteras, quae ab amico meo domino Andrea de Tanczin adolescente, qui secum est, ad me venerant, his adligatas tibi mitto. Ex eis, quid illic modo actum est, cognosces. Perstat in sententia dux Prussiae, Livonia videtur se ad eum acclinare. Agitur modo illic conventus. Missus est hinc illuc dominus Dzalinski legatus cum Achacio canonico resistunt spirituales nostri pertinaciter. De exitu rerum non est meum neque hidden by binding⌈[ue]ue hidden by binding⌉ congruum pronuntiare. Nunc auctoritate et potestate regia accedente hidden by binding⌈[te]te hidden by binding⌉ videntur vicisse hi, qui imperium Romani pontificis sequuntur. Sed de his rebus fortasse tacere melius est, quam pauca scribere. Consequentibus diebus, si certum tabellarium nactus fuero, uberius et certius aliquid de eis rebus ad te scribam, nunc quodammodo pendere videntur. Dominus Oppoczensky praeterita hieme sub conventum Petrkoviensem rediit ex Turchia, inducias triennales attulit solemnibus litteris firmatas, quas ego hic Gdani interpretatus sum. Nypczicz narrat eundem imperatorem Turcorum Hungariam cum exercitu petere iamque in itinere esse, Hungaros in armis regemque ipsum in campo, sed adhuc nihil certi, tametsi credibile, nam alioqui cursor Tartarorum principis, qui nuper huc Gdanum cum litteris venerat, quem et ego allocutus sum, etiam aiebat Turcum cum universo bellico apparatu mense Iunio consurrecturum. Sed Turcorum mos est mihi non incognitus, quod tametsi copiae eorum in procinctu sint, nemo tamen praeter imperatorem solum et paucissimos eius a consiliis scit, ad quam plagam orbis contendunt. Memini dum ad oppugnandam Methonem, Pelloponesi urbem, miles cum eis proficiscebatur ms. proficiscebat(!)
⌈proficiscebaturproficiscebatur ms. proficiscebat(!)
⌉ CC miliariorum nostrorum itinere iam confecto, nemo tamen adhuc superinscribed⌈adhucadhuc superinscribed⌉ sciebat, quam urbem adoriri deberemus, donec sub moenibus Methonae machinae bellicae e navibus iam terram exponi coeptae erant etc. atque ita et modo nihil
BCz, 243, p. 57
certi de his rebus affirmare et ad te scribere ausim. Nefas enim esset et grande piaculum, si tu ex meis scriptis apud tantum principem et summum totius orbis dominum, caesarem videlicet, incerta pro certis et incomperta pro compertis referre debeas. Praesens mensis indicabit omnia, si quae a Turco aggredi debeant. Apud ⌊Tartaros⌋ praevaluit ille, qui auctoritate imperatoris Turcorum principatum occupaverat, Sethgerey soltan, pulso et in extremas solitudines profligato nepote, qui paucorum et horum ignobilium seditione animatus tyrannidem tentabat. Ad quem Iastrzeybski missus erat, sed priusquam eo pervenerat, Tartarus se in fugam proripuit. Rediit itaque Iastrzeybski nulla re perfecta. Litterae a Tartarorum principe, de quibus supra memini, hoc significabant Tartarum cupere amicitiam nobiscum, sed eis condicionibus, quales iam ante constitutae erant, quae, quales fuerint, fortasse tenes. Dimissus est hinc idem ipse cursor nuper, ei vicissim cursor noster annexus. Nos interim Gdani. Scias etiam Masoviae ducem Ianussium extremum stirpis illius marem, praeterita Quadragesima e vita migrasse non sine suspicione ven<en>i ei in amatorio poculo praebiti. Ducatus ipse iure feudi ad regem devolutus est. Rex, quia Gdanensium negotium, quod tunc prae manibus erat, maioris ponderis esse ratus, Gdanum profectus est ex arce Mariana, in qua eum fama mortis ducis praevenerat. Masovitae iterum mirandas technas excogitant, tum legatis, tum litteris, tum promissis, quo sub puella duce superstite et eius imperio manerent. Atque ita res pendet. Rex absolutis hic Gdani negotiis Elbingum et tandem ad Mazuros se conferet. Videbimus, si Deus volet, quid futurum erit. Marienburgensis praefectura data quidem est domino palatino Lanciciensi, et iusiurandum praestitit scribitque se capitaneum, sed nondum arci praesidet. De qua re multa essent scribenda, sed urgent nautae. Oratores caesareae maiestatis atque ducis Ferdinandi iam dudum sunt in Moscovia. Fuerunt hic Gdani nuper duo nuntii adolescentes, qui usque ex Mosqua urbe cum litteris venerunt, nolle videlicet ducem ipsum ad aliquos tractatus descendere, donec rex legatos suos etiam ad eum mittat. Rex, ut caesareae maiestati obtemperaret, designavit mox legatos, dominum Kyschka et Bogussz thesaurarium,
BCz, 243, p. 55
imperavitque, ut nulla mora interposita illuc proficiscerentur, adolescentes vero donati et honorifice hic habiti cum duce itineris rursus cum responso ad oratores in Moskoviam hinc dimissi sunt. Dedi eis etiam ego litteras ad veterem amicum nostrum, dominum Sigismundum de Erberstein, quibuscum inter cetera rogatum habui, ut me domino comiti de Nagarollis, collegae suo ms. sue(!)
⌈suosuo ms. sue(!)
⌉, quem tu tantis laudibus in caelum vehebas, quamvis ignoto, commendaret etc(?). Nomina adolescentum horumque nobilium fuere Gunter de Herberstein et Wucharer. Cenavi cum eis una dierum etc. In ⌊Lythuania⌋, scito, omnia parata. Et bene vale, nam ventus Suthost perflat ⌊fraterque tuus⌋ iam accinctus est. Iterum vale.
⌊Gdani⌋, feria sexta, sexta die Iunii 1526.
| |
37 | IDL 295 | Jan Benedyktowicz SOLFA to Ioannes DANTISCUS, Gdańsk (Danzig), 1526-07-06 |
received Granada, [1526]-11-14
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BCz, 243, p. 59-62
| 2 | register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 21 (b.p.)
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 243, p. 62
Magnifico et celeberrimo viro et domino, domino ⌊Ioanni Dantisco⌋ oratori ⌊regis Sigismundi Poloniae⌋, domino et fautori suo dilectissimo
Incredibili me affecerunt laetitia ⌊⌋ tuae 1526-02-01⌊prima Februarii1526-02-01⌋ ex ⌊Toleto⌋ scriptae et ⌊hic⌋ mihi in adventu domini ⌊Nipsicz⌋ hic(?) 1526-07-05⌊5 huius1526-07-05⌋ redditae, testes opulentissimos amicae consuetudinis nostrae, quam a nobis, nisi mors, auferet nemo. Etsi non semel pervius ebrierim in hoc, ut aliquid mearum litterarum acciperes, numquam tamen propter distantiam locorum, e quibus litterae tibi mittuntur, hucusque concessum est. Nunc autem opportune ⌊fratrem⌋ tuum abeuntem intellexi ex ⌊patre⌋ tuo, quem paucos ante dies ex Herebi faucibus eripui. Sollicitavi, ne sine meis abiret ⌊frater⌋ tuus carissimus utrique et ut scias de rebus nostris nonnihil.
⌊Maiestas regia⌋ cum ⌊prioribus sui regni⌋ Lutheranae socordiae causa sopiendi ⌊Prussiam⌋ et 8 Martii ⌊Marieburgum⌋ ingressus et XIII eiusdem glacies ⌊Histulae⌋ ⌊Solaviam⌋ prope Marieburgum 14 villas inundavit, vallum illud tribus in locis confregit. Et usque huc solum in uno loco clauserunt artificio et lignis et aggeribus. Non enim erat vide(re) per totam ⌊Solaviam⌋ nisi aquam et turres ⌊Lichtenaw villarum⌋.
Ad 3 Aprilis redii cum magnificis ⌊palatino Cracoviensi⌋, domino ⌊Luca de Gorka⌋, domino ⌊Tenczinszky⌋, qui per regem missi huc erant componendarum rerum causa, ⌊Gedanum⌋. Missa Christiana Romano instituto in tua parochia primum cantata per nostros, expulsis sacerdotibus rusticis ⌊Lutheranorum⌋. 16 ⌊rex⌋ ⌊Marieburgum⌋ et 17 written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉77 written over ...⌉ ingressus ⌊Gedanum⌋, quem ingredi ⌊Lutherani⌋ prohibuissent, nisi mercatorum vi et impetu. Clauserant enim portas paulo ante regis ingressum Lutheranae factionis capita contra itum or conventum⌈contra itumcontra itum or conventum⌉ esset. Ad 22 capitur Basta circa mare, Blokhawsz dictum, exclusis inde ⌊Lutheranis⌋. Ad 25 mandat ⌊rex⌋ ⌊urbis⌋ portas in antiqua civitate civitate perfractas reparare, claudere, Alexander praedicare in ecclesia beatae Mariae incepit. Et 28 eiusdem Pyenondzek clericus ille, olim servitor thesaurarii ⌊Cossteleczki⌋, capitur toxici, quod ex Latio advexit, causa, sedet in arce Marieburgensi captivus.
⌊Magister seu dux Prussiae⌋ 3 Maii ingressus huc et ea die Nethak, Nemoy, Nemptz, Hans Scholtz, Mynke, Balhagen et alia Lutheranae factionis capita capti sunt et detenti. Octava eiusdem ⌊dux
BCz, 243, p. 60
Pomeraniae⌋, qui tribus diebus ante ⌊regis⌋ adventum ⌊civitatem hanc⌋ ingressus erat, concessit ad propria. Facta concordia inter utrosque, est feudal(is) ⌊regi⌋. Ad 17 coacti ⌊vestrates⌋ reponere privilegia ⌊civitatis⌋ omnia coram ⌊rege⌋. Sequenti die reperti sex cultelli in bianca(?) Hans Stholtz captivi. Ad 26 ⌊magister Prussiae⌋ exit ⌊Gedanum⌋ et postero die cum Miltaz(?) et Heydik mettertius arcem Marieburgensem ex ⌊regis⌋ consensu et admissione perlustravit, heus or hey⌈heusheus or hey⌉, quot suspiria, quot gemitus emisit, inter ambulandum per arcis testudines munitissimos. Ad XIII Iunii Netak magister molendini, Nemoy, Ioahim Balhagen, Lorek Minke capite truncati sunt in regio conspectu prope Geldun or or Gelann⌈GeldunGeldun or or Gelann⌉ hic. Et 16(?) eiusdem Gedanenses praestiterunt homagium et iuramentum erecto suggestu pro rege inibi ⌊maiestati regiae⌋ et ⌊regulo⌋, creati proconsules ⌊Philipp Bischoff⌋, qui et burgrabius est, Matislauus Nederhoff et(?) cum consulibus et scabinis ante meridiem hora XI. Et 25 ⌊rex⌋ ⌊mare⌋ ingressus multis barcis ipsum sequentibus. Et prima Iulii ⌊magistro Prussiae⌋ in ⌊Fischhaussen⌋ ⌊sponsa⌋ adacta est desponsata ei et copulata per ⌊episcopum rusticum Sambiensem⌋, qui stolae loco cornu venator(is) adornatus erat, quod coniugium quale futurum sit augurari possimus ex bono initio - foedo scilicet violatorum ecclesiarum et sacrarum aedium. ⌊Maiestas Regia⌋ sana est gratia Dei. ⌊Regina⌋ praegnata utcumque masculo cito hinc abitura versus ⌊Elbingum⌋, dein ⌊Masoviam⌋ componendarum rerum illius terrae causa nituntur se a iugo regio eripere nonnullorum ductu. Sed nil efficient. Recta postea ⌊Cracoviam⌋ itura. ⌊Pannones⌋ gravantur a ⌊Thurco⌋, qui maximo apparatu et exercitu non audito, residuum ⌊Pannoniae⌋ ingressurus festinat depopulare et sibi usurpare dictum eum personaliter adesse exercitui. ⌊Rex Ungariae⌋ et domini eius quaerunt a finitimis consilia, stipendia, ex ⌊Slesia⌋, ⌊Bohemia⌋, ⌊Moravia⌋, ex ⌊Polonia⌋ aliquot centena eo profecti sunt. Dominus Deus concedat nostris victoriam. ⌊Parens tuus⌋, senio iam confectus, orat, ne eum deseras, si antequam solvat fata, te cernere posset, ut lumina eius claudere saltem tempore
BCz, 243, p. 61
et necessitate illa adventa<n>te posses. ⌊Sorores⌋ hoc et ⌊mater⌋ non minus efflagitant et obtestantur. Tactus fuit prius festum Pentecostis apoplexia et paralisi iacuit ut truncus nec loqui potuit verbum. Supervocarunt me illae, caupo, Medic doctus Polonus. Nolui ⌊senem⌋ deserere, sed omnes nervos et artem extendi in hoc, ut eum pristinae tibi et tuis sanitati restituerem, quod gratia Dei animante(?) perfeci: ambulat, loquitur, exercet officia sua. Utinam in aliis(?) et tuis et tibi utilitati, meo vel incommodo esse possem. Cernes Ioannem tuum eum esse ita benedictum, ut benedictorum opera non amitteret omnino. Ad 24 factus sum canonicus Warmiensis pro plebanatu ⌊Nepolomicze⌋, qui written over o⌈oii written over o⌉d sit felix faustus et fortunatus. ⌊Regina⌋ instat omnibus modis, ut te in confratrem habeamus. Valeat felicissime et me suum esse sciat. Nec eges promotore apud ⌊Cracoviensem episcopum⌋ et ceteros, quibus tua probitas, idoneitas et scientia cognita est. Subrisit ⌊episcopus⌋ cum te commendatum haberem eadem dicens, quae scripsi.
Ex ⌊Gedano⌋, 6 Iulii 1526.
Eiusdem Dominationis Tuae ⌊Ioannes Benedictus⌋ regius phisicus scripsit
Postscript:
Ioannes Stanislaus natus est nobis, quem dii tueantur.
| |
38 | IDL 296 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-07-14 |
received Granada, [1526]-10-11
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 3465, p. 143-146
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 269-270
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Scripsimus Tuae Strenuitati hoc mense Iunio praecedente
litteras nostras duplicatas utraque via ⌊Velserorum⌋ et ⌊Focarorum⌋ illarum suarum ⌊⌋, quas ad nos dederat, sub
dat(a) or dat(o)⌈dat(a)dat(a) or dat(o)⌉
⌊Toleti supra Fagum(!)⌋ in 1526-02-24⌊die sancti Mathiae apostoli XXIIII Februarii.1526-02-24⌋ Et fatemur nos hactenus sub
dat(a) or dat(o)⌈dat(a)dat(a) or dat(o)⌉
huius anni nullas alias a Tua Strenuitate habuisse praeter illas, cum quibus erant litterae
s(acrae) or s(erenissimae)⌈s(acrae)s(acrae) or s(erenissimae)⌉
⌊regiae maiestati⌋, quas nos intactas ad suam maiestatem ⌊Gedanum⌋ transmiseramus. Et rursum illarum nunc exemplar habuimus,
et inde singula satis abunde accepimus, quae illic agebantur et in quo cardine res nostrae volvantur, quidve speraret aut exspectaret Tua Strenuitas, postulans se tunc ab ⌊illa maiestate⌋ informari, si ⌊caesarem⌋ sequi debeat et usque in ⌊Italiam⌋. Nos illi regiam et nostram mentem et voluntatem declaramus, quod omnino sequatur usque ad ⌊castelli⌋ et castellani ultimam decisionem. Et interim si impetamur et aliquis se opposuerit iuribus nostris, tunc usque ad iurium nostrorum super toto statu cognitionem et decisionem. Quam enim grave nobis fuerit alium ibi surrogare oratorem, qui antequam intelligeret negotia nostra, et illius curiae practicam, multum et temporis et aeris consumeret et res nostrae periculo magno non carerent. Sicque durare debet usque ad finem Tua Strenuitas, a quo omnia denominantur, satis enim bene omnia coepit, mediavit caute et constanter, finiat patienter et si finis bonus, ut sperat, erit laudabile totum.
BCz, 3465, p. 144
Illud etiam attendat apud se cogitando, quod fortasse sub hac aemuli nostri absentia, plura intelligere et efficere poterit, quae antea vel temptare noluit, vel infecta habuit, et quot et quanta rerum nostrarum pericula se praesente experta sit, quid tunc eadem absente crederet.
De expensa, quam eandem facere oportet, non turbetur, satis bene concipimus, quantum illam impendere opus sit, in terra et mari cum ⌊caesarem⌋ sequatur, modo id facere non gravetur, [...] text damaged⌈[...][...] text damaged⌉ ut negotii nostri aliquem finem reportet, saltem quoad ⌊castrum⌋ et castellanum, quam autem dedimus illi prioribus litteris nostris viam habendorum nummorum, illam et nunc repetimus et volumus, quod illam omnino sequatur. Sic enim persuasae sumus nil illi defore.
Alia omnia, quae ex illo litterarum suarum exemplari intelleximus, multum scire placuit et plurimum delectavit. Ita enim omnem historiam complexus est eorum, quae ibi aguntur, ac sic optimo stilo et ordine, ut vel ⌊Ciceronem⌋, vel quemcumque optimum agat historiographum, sic semper faciat cupimus et hortamur.
Quemadmodum Strenuitatem Tuam fecimus retinere, primum locum nominavimus nostra in hac ecclesia Cracoviensi, ita ut in Warmiensi, tam in mense apostolico, quam ordinario primus erit. Nam ⌊Carolus Antonius⌋ nobis volens complacere cedit suo primo loco in favorem Tuae Strenuitatis et virtute illius brevis apostolici ultimum locum habebit in illa ecclesia Warmiensi. Idque curat episcopus Warmiensis diligenter. Cui et suo capitulo nunc BCz, 3465, p. 145 alias scripsimus desuper litteras. Nilque in hoc dubitet Tua Strenuitas, modo agat res nostras constanter et diligentissime, quemadmodum coepit.
⌊Bona regina⌋ subscripsit
| |
39 | IDL 297 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-07-20 |
received Valladolid, [1527]-03-17
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 3465, p. 155-158
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 152-154
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 384
|
Prints: 1 | AT 8 No. 247, p. 329-330 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCK, 3465, p. 155
⌊Bona Dei gratia regina Poloniae⌋, magna dux Lithuaniae, Bari ac Russiae totiusque Prussiae domina
Magnifice et egregie, sincere nobis dilecte.
Habuimus tuas sub dat(a) or dat(o)⌈dat(a)dat(a) or dat(o)⌉
ex ⌊Hispali⌋ in Betica Hispaniae 1526-05-13⌊13 Maii1526-05-13⌋ satis gratas et laetas ⌊⌋, quibus significasti, non esse tanti habitum, quanti aliunde reputatum seditiosi nimium Anthonelli interitum, etiam si caesari deferatur, quod nobis audire placuit Tuaeque S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
gratias agimus, quod nos ex eo apud nos paper damaged⌈[nos]nos paper damaged⌉ perplexo liberavit dubio remque nostram tutam declarat salubri consilio. Nec posse illud nobis obesse, sicut iuste censemus citra omnem iacturam iurium nostrorum, verum tamen, si tentatum fuerit aliquid contra, Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
non ignorat, quid pro nobis non minus iuste quam rationabiliter respondere debeat et mentem nostram prioribus nostris litteris conformando recolligat, iunctis his, quae magnificus Ludovicus Aliphius, secretarius noster, eidem nunc scribit.
Consilium adversus L(udovicum) de Montealto et Hannibalem, servum eius, comprobamus, et acceptamus officiumque hoc boni oratoris gratia nostra remuneramus.
De castro Barensi et eius castellano pendemus ex litteris suis, quas intactas remisimus sacrae regiae maiestati, domino nostro, et inde exspectamus, ut intelligamus, quae interea acta sint; attamen ea spe solamur, quam nobis satis bonam his litteris pollicetur, sumusque et gratae et contentae, quod consanguineus domini Sigismundi Loffredi sit noster castellanus, qui et meretur et placet et quanto citius, tanto nobis carior erit. Efficiat hoc S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua domini Sigismundi Lofredi adiutorio et opera dummodo castrum eripiatur de manibus illorum, quos iustis partibus nostris semper habuimus suspectos, immo infensos, quorum etiam, ut scribit, auctoritas minuitur,
BCK, 3465, p. 156
et utinam pereat sine caesaris indignitate cum illorum ignominia, qui privatam utilitatem et non caesaris honorem curabant.
De citatione peremptoria adversus impetitores nostros, rebus sic furentibus, silentio concedimus semperque bonis consiliis per Tuam S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
illic nanciscendis deferimus et acquiescimus et propterea haec suo arbitrio commiseramus et utinam Granatae finem horum haberemus sicut sperat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, tunc illam regiis ac nostris litteris revocaremus, quas donec expresse miserimus, nolumus quidem omnino inde pedem moveret.
De cambio CCC ducatorum apud dominos ⌊Velzeros⌋ sumus contentissimae, redduntur et semper reddentur per ⌊Nicolaum Carminianum⌋, Barensem thesaurarium nostrum, absque omni mora ac difficultate. Et licet decreveramus et tot litteris nostris insinuavimus Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
ut salarium suum repeteret ea via et ab illis mercatoribus, quos ⌊Io(annes) Iacobus Dunignanow⌋, mercator Venetus, nostro nomine demonstraret, quia tamen videmus impeditam esse intentionem nostram et infectam viam illam, iam S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua utatur officio et benevolentia dominorum ⌊Velserorum⌋ aut ⌊Focarorum⌋, vel quos horum maluerit, dummodo sit firmus et securus una via. Mo Nos illis et rependemus favore nostro et restituere mandamus cessante omni difficultate et mora. Debet his CCC se sustentari usque ad mensem Septembrem, sicut nobis scribit, sed nondum nec prius redibit, donec eam expresse revocaverimus, et deinde tam pro suo honore quam etiam honestissima inde expeditione consulemus.
Redimus ad castellum Barense et dicimus quosdam servos et familiares castellani egredientis or tes⌈tistis or tes⌉
e castello occidisse satis indigne duos cives Barenses subditos nostros, et postquam petita fuit iustitia desuper apud collaterale consilium, hactenus non
BCK, 3465, p. 157
fuit obtenta, et ut credimus plures erunt similes errores per istum castellanum, nam et istos homicidas clandestina fuga liberabit et aliis malum exemplum et scandalum dabit, quod Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
coram caesarea maiestate proponat et hanc rationem deducat pro relaxando castello nostro.
Nil nobis inde scripsit de ill(ustri) or ill(ustrissimo)⌈ill(ustri)ill(ustri) or ill(ustrissimo)⌉
domino ⌊duce Calabriae⌋, consanguineo nostro et conubio eius, quod scire cupiebamus(?).
⌊Bona regina⌋ subscripsit
| |
40 | IDL 6863 | Ioannes DANTISCUS to Stanisław BOREK, 1526-07-24 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 311 |
| |
41 | IDL 299 | Ioannes DANTISCUS to Antonio Niccolo CARMIGNANO (Suavius PARTHENOPEUS), Granada, 1526-08-12 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 38-41
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 6-8
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 34r-35r
| 4 | copy in Latin, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 24-26
|
Prints: 1 | POCIECHA 2 p. 550 (excerpt) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 38
Magnifice Domine tamquam frater carissime. Commendationem plurimam.
Accepi hic paulo ante ⌊⌋ Dominationis Vestrae ⌊Barii⌋ 12 Martii datas, quibus animi sui erga me propensionem ubertim declaravit. Habeo illi, quas possum, gratias, me semper vicissim eum est habitura Dominatio Vestra, quem cupit, quod non verbis, ut in aulis usu receptum est, sed re ipsa modo quid possem pro Dominatione Vestra experietur.
Gratum mihi est, quod Dominatio Vestra ⌊⌋ meas ad magnificum dominum ⌊Ludovicum Aliphium⌋ aperuit et legit illique transmisit, ex his enim intellexit, quomodo res nostrae habeant. Ego adhuc in hoc clibano sudo et laboro. Misi praeterea grandem alium litterarum fasciculum ex Toleto ad Dominationem Vestram ⌊reginali maiestati⌋ inscriptum, qui si redditus est, nondum certo scio, rogo itaque Dominatio Vestra cum primis mihi significet, si illum accepit et reginali maiestati transmisit. Rem mihi impense gratam factura.
Quod Dominatio Vestra litteras meas cambii super 300 ducatos ad ⌊Welzeros⌋ suscepit, habeo gratias immensas. Accepit paulo post alias et ad praesens hinc iterum alias mitto. Multae hic expenduntur pecuniae pro statu et honore ⌊utriusque maiestatis⌋ servando. Ego hic revera ordinarie quolibet mense vix centum ducat(is) me sustinere possum, extraordinarie non parum etiam expenditur, de quibus omnibus bonam ⌊reginali maiestati⌋ rationem et fidei meae convenientem, Deo bene favente, aliquando coram sum redditurus.
Prudenter fecit Dominatio Vestra, quod de notis domino ⌊Ludovico⌋ missis copiam apud se conservavit, quibus confidentius inter nos scribere possumus, modo Dominatio Vestra saepius scribat, quo mihi nil gratius facere potest, ego non gravate semper respondebo.
BCz, 242, p. 39
Ea, quae scribit Dominatio Vestra, quae acta sunt cum ⌊Antonello d(e) Monopoli encrypted ⌈MonopoliMonopoli encrypted ⌉⌋[1], nullam rebus nostris pariunt neque paritura sunt difficultatem. Observavi hic accurate omnia, quae per hostes nostros ea in re huc scriberentur locutusque sum aliquoties cum cancellario encrypted ⌈⌊cancellario⌋cancellario encrypted ⌉[2], qui de hoc facto se nihil scire dixit, addens insuper, si etiam quomodocumque hoc negotium fuisset transactum, nihil posse rebus nostris nocere convenique hac de re Loffredum encrypted ⌈⌊Loffredum⌋Loffredum encrypted ⌉[3], qui etiam ignorantiam istius rei praetendebat et consuluit mihi, quia ista omnia provenirent a Montealto encrypted ⌈⌊Montealto⌋Montealto encrypted ⌉[4], quod contra illum apud caesarem encrypted ⌈⌊caesarem⌋caesarem encrypted ⌉[5] exceptionem ut contra suspectum et adversarium nostrum facerem, dedi itaque ea in re ⌊⌋, quae fuit in rem nostram bene decretata, et cum litterae desuper fieri deberent, secretarius vel scribae, fortassis in favorem Montealto encrypted ⌈⌊Montealto⌋Montealto encrypted ⌉[6], se decretationem et minutam perdidisse asserebant, cum prius in integrum fere mensem me detinuissent promittentes iam iam litteras huiusmodi paratas fieri et hoc factum est quam primum huc vicerex encrypted ⌈⌊vicerex⌋vicerex encrypted ⌉[7] appulit, quod profecto tuli aegerrime, conquestus ⌊cancellario⌋, qui aliam decretationem in hoc casu se facere heri mihi est pollicitus. Sic hic tractatur et sic saepius hic deceptus sum. Nulla fides, etc. Hoc tamen negotium cum ⌊Antonello⌋ nihil nobis obesse potest, nullum aliud impedimentum, quam hanc depictam furcam hic sentio, quae etiam aliquando corruet.
Cum castellano(?) encrypted ⌈castellano(?)castellano(?) encrypted ⌉[8] quid agatur, paucis accipiat. A ⌊Toleto⌋ in ⌊Hispalim⌋ <itum est>, inde ⌊hucus⌋que spe sum lactatus, quod absente vicerege encrypted ⌈⌊vicerege⌋vicerege encrypted ⌉[9] omnia ad votum nostrum conficerentur et nihil aliud, quam verba obtinui. Cancellarius encrypted ⌈⌊Cancellarius⌋Cancellarius encrypted ⌉[10] certe ex animo rebus nostris favet, nihil tamen adhuc potuit efficere.
BCz, 242, p. 40
Ego caesarem encrypted ⌈⌊caesarem⌋caesarem encrypted ⌉[11] quotidie ferme infesto et molesto, sic enim cancellarius encrypted ⌈cancellariuscancellarius encrypted ⌉[12] mihi consuluit, sed nihil ex eo aliud extorquere possum, quam quod promittit se finem facturum quamprimum est possibile et pridie mihi pollicitus est, cum acerrime a me admoneretur, quod de castellano(?) encrypted ⌈castellano(?)castellano(?) encrypted ⌉[13], antequam hinc exeat, me omnimode vult absolvere. Quicquid erit, Dominatio Vestra cum primis sciet. Loffredus encrypted ⌈LoffredusLoffredus encrypted ⌉[14] libenter aliquem de suis in castellanum(?) encrypted ⌈castellanum(?)castellanum(?) encrypted ⌉[15] intruderet, utcumque modo illud recuperare possimus, in quo nulla vigilantia, cura et opera a me omittetur, quam primum istius rei re superinscribed in place of crossed-out ab⌈abrere superinscribed in place of crossed-out ab⌉solutionem habuero, mittam hinc ad ⌊regiam⌋ et ⌊reginalem maiestatem⌋ proprium meum nuntium, ut me tandem semel ex hoc labyrintho explicare possim. Timeo tamen, quod res in moram ducetur de industria, neque prius finem habebimus, donec cum V encrypted ⌈VV encrypted ⌉ et de E encrypted ⌈EE encrypted ⌉ et 7 encrypted ⌈77 encrypted ⌉ omnimode conclusum fuerit, quemadmodum ad N encrypted ⌈NN encrypted ⌉ id aliquoties perscripsi. Quam libens ⌊hic⌋ in his flammis et ardoribus maneo, Deo cognitum est, nihilominus nihil durum aut grave mihi videretur, modo bene rebus mihi commissis inservire possem. Parum deest de tribus annis, quo ⌊Cracoviam⌋ exivi et res meas omnes amisi ms. omisi(!)
⌈amisiamisi ms. omisi(!)
⌉ mihique nullum profectum feci, et hoc ferendum est, modo res ⌊principum nostrorum⌋ bene succederent, ne viderer
cf. Adagia No. 362 oleum et operam perdidi ⌊et operam et oleum perdidissecf. Adagia No. 362 oleum et operam perdidi ⌋.
Nova hic alia non habemus, quam quae ex ⌊Italia⌋ huc afferuntur. Illa Dominatio Vestra, quae propinquior est, melius novit. Hic omnia plena sunt turbinibus. Erat paulo ante multorum opinio ⌊caesarem⌋ hoc anno in ⌊Italiam⌋ concessurum, quae penitus evanuit. Quid ex his tumultibus futurum, exitus docebit.
BCz, 242, p. 41
Nemini felicius quam ⌊regi Franciae⌋ successit, qui sine suo detrimento liberatus regnat, relictis hic ⌊duobus pueris⌋, quos etiam propediem mitioribus fortassis conditionibus liberabit.
Alia non restant. Commendo me Dominationi Vestrae summopere et rogo amore et benevolentia sua, qua cepit, me prosequatur. Negotia ⌊capituli sancti Nicolai⌋ et ⌊universitatis Barensis⌋ quantum potui et apud ⌊caesarem⌋ atque apud omnes, ubi prodesse potui, promovi et adiuvi, quemadmodum hoc frater ⌊Marcus⌋ uberius testabitur. Desiderium etiam domini doctoris ⌊Sigismundi de Russis⌋, cum oportunitas dabitur, quantum eniti possum, non frustrabor. Rescripsissem illi, si postae celeritas permisisset.
Dominationis Vestrae deditissimus ⌊Ioannes Dantiscus⌋, etc. Serenissimi ⌊Regis Poloniae⌋ orator
[1] Monopoli | ms. X, deciphered by Pociecha
[2] cancellario | ms. L, deciphered by Pociecha as Gattinara
[3] Loffredum | ms. M, deciphered by Pociecha
[4, 6] Montealto | ms. R, deciphered by Pociecha
[5, 11] caesarem | ms. Δ, deciphered by Pociecha
[7] vicerex | ms. Π, deciphered by Pociecha
[9] vicerege | ms. Π, deciphered by Pociecha
[10, 12] cancellarius | ms. L, deciphered by Pociecha as Gattinara
[8, 13] castellano | ms. D
[14] Loffredus | ms. M
[15] castellanum | ms. D
| |
42 | IDL 298 | Ioannes DANTISCUS to Scipione di SOMMA, Granada, 1526-08-12 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 37
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 5-6
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 34r
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 385
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Laudo et probo summopere diligentiam Dominationis Vestrae, qua mihi descripsit casum, qui se cum doctore ⌊Antonello⌋ obtulit. Unde ego hic apud ⌊magnum cancellarium⌋ et apud fratrem uterinum Dominationis Vestrae dominum ⌊Sigismundum Lofredum⌋ omnem dedi operam, ut scirem, quam aestimationem ista hic haberent, si forsan per adversarios nostros huc ea in re foret quicquam perscriptum comperique haec nihil nobis detrimenti allatura. Si etiam ita fuissent facta, ut adversarii nostri criminantur, proinde cum se aliud istiusmodi offeret, quod videretur nobis nociturum, Dominatio Vestra non gravate id ad me perscribere velit, ut de omnibus cautior possem fieri. Factura ⌊serenissimis principibus nostris⌋ rem gratissimam et negotiis illorum summe necessariam et qua illorum gratiam ubertim merebitur. Alia, quae in rebus nostris aguntur, Dominatio Vestra a magnifico ⌊Nicolao Antonio Carminiano⌋, ad quem copiosius ⌊⌋, intelliget. Commendo me Dominationi Vestrae plurimum et rogo, scribat saepius.
Dominationis Vestrae observantissimus ⌊Ioannes Dantiscus⌋ serenissimorum ⌊regis⌋ et ⌊reginae Poloniae⌋ etc.
| |
43 | IDL 300 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Granada, 1526-09-01 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 67-73
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BNF, Lat.11095, p. 15-19
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BK, 232, p. 21-27
| 4 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 60v-64v
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 112, p. 543-555
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 30r-31v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 248, p. 330-334 (in extenso) | 2 | Españoles part II, No. 29, p. 182-183 (Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 67
Serenissima Reginalis Maiestas, domina et domina mea clementissima.
Humillimam fidelis meae servitutis commendationem.
⌊⌋ novissimis ex ⌊Hispali⌋, sed Laconice, propter celeriorem postae abitionem 1526-05-13⌊13 Maii1526-05-13⌋ per manus ⌊Welzerorum⌋ ea, quae illo se tempore offerebant. Interea instare apud ⌊maiestatem caesaream⌋ non destiti, quo finis rerum mihi commissarum haberetur, et cum in continuis his laboribus sim versatus sedulo, non potui hactenus quicquam certi ad Maiestatem Vestram Serenissimam perscribere, donec ad praesens tandem hanc absolutionem, quam mitto, extorsi. Qua in re si non feci id, quod debui, certe hoc, quod potui, factum est.
Accepi 1526-06-12⌊12 Iunii praeteriti1526-06-12⌋ ⌊⌋ Maiestatis Vestrae Serenissimae in ⌊Nyepolomicze⌋ 1526-04-05⌊5 Aprilis1526-04-05⌋ datas. A ⌊maiestate regia⌋ per decursum unius anni absque 13 diebus nullas vidi, quo factum est, quod hunc familiarem meum, nobilem ⌊Fabianum Woyanovsky⌋, remittere in ⌊Poloniam⌋ decreverim, a quo omnia, quae hic aguntur et quae hic hucusque egerim viva voce intelligentur, ne quod paper damaged⌈[d]d paper damaged⌉ suspicio fidei meae non conveniens subesse possit, coactusque sum facere, ut illum mitterem ea de re has expensas, quo Maiestas Vestra Serenissima coram liquido intelligeret, quomodo hic vivitur, et quid pro utriusque Maiestatis honore sub persona, quam fero, ⌊hic⌋ cotidie a me expenditur, et quo labore quibusque difficultatibus in hac aula tractantur negotia. ⌊Illius⌋ enim opera fere in omnibus usus sum timuitque hic ulterius apud me perseverare, cum propter aerem, qui illi non omnimode competit, tum etiam propter ⌊inquisitores⌋, a quibus adhuc sibi metuit, ne in illorum manus incidat rursus, cum per quinque menses in illis innocenter pessime sit habitus. Dedi ⌊illi⌋ pro expensis 25 ducatos et equum pro 15 ducatis, proque litteris et expeditionibus, quas secum fert, 10. Summa facit 52(!) ducatos. Ad eum modum hic plurima extraordinarie etiam a me exponuntur, de quibus Maiestati Vestrae Serenissimae aliquando dignam rationem sum redditurus. Ordinarie raro cum tribus ducatis per diem me sustineo, et quolibet mense servitoribus pro salario ms. solario(!)
⌈salariosalario ms. solario(!)
⌉ 7 ducatos expono. Quid pro rebus aliis necessariis, quae cotidianum usum spectant, quid cancellariae BCz, 242, p. 68 scribis iuris consultis et cetera id hominum genus. Nihil tamen in ventum proicio, voluique ut quam minime fieri possit pecuniae Maiestatis Vestrae Serenissimae exponerentur, de quibus nihil aliud revera mihi accedit, quam victus et amictus isque admodum hidden by binding⌈[um]um hidden by binding⌉ tenuis, quo saltem haec persona, quam fero, digne proferri possit. Dati mihi a ⌊maiestate regia⌋ ⌊Cracoviae⌋ in exitu pro servitiis meis 172 floreni, accepi mecum 100 ducatos meos in auro, a domino doctore ⌊Borgio⌋ etiam centum ducatos ⌊hic⌋ accepi in mutuum et <a> ⌊Fuggarorum⌋ factore 150 ducatos hidden by binding⌈[catos]catos hidden by binding⌉, quos nuper per ⌊Georgium Hegel⌋ ⌊Crac(oviae)⌋ solvere curavi. Nollem quicquam in meum singulare{m} commodum vertere de pecuniis Maiestatis Vestrae Serenissimae, qua de re de meis propriis ad honorem utriusque Maiestatis supellectilem parvam argenteam hic comparavi, qua utique aliis oratoribus non sum inferior hidden by binding⌈[or]or hidden by binding⌉, quemadmodum latius haec omnia ⌊iste meus familiaris⌋ coram referet. Unde humillime rogo, Maiestas Vestra Serenissima, quod ⌊illum⌋ sub his expensis miserim, boni aequique consulat, cum tanto tempore ab ⌊utriusque Maiestate⌋ nullas litteras acceperim, et cum has hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ commissiones caesareas tandem ad praesens expediverim, quo commodius perferri possint, non potui mihi temperare, quin ⌊hunc nuntium⌋ mitterem, a quo de omnibus reddetur certior hidden by binding⌈[or]or hidden by binding⌉.
Scribit mihi Maiestas Vestra Serenissima, quod ⌊Gotefredus Carazolus⌋, qui olim <nomine> ⌊illustrissimae dominae matris⌋ suae agebat ⌊Barzalone⌋, contentabat hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉ se hidden by binding⌈[se]se hidden by binding⌉ quolibet mense 60 ducatis. Sciat Maiestas Vestra Serenissima, quod ego certo compertum habeo, nam eo tempore etiam illic agebam, eum habuisse quolibet ducatos 80 et non fuit habitus pro oratore sed pro agente neque etiam umquam ms. unque(!)
⌈umquamumquam ms. unque(!)
⌉ in numerum et ordinem oratorum venerat hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉. ⌊Is⌋ cum una mula et tribus vel quattuor famulis, quos in dies mutare solebat, se continuit et negotia sibi commissa hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉ de industria protraxit, ut ex his 80 ducatis, de quibus vix 20 per mensem consumebat, commodum suum colligeret, neque umquam, nisi per me inductus ad ⌊caesarem⌋ pervenire potuit. Fuit illic longe alia mea et ⌊illius⌋ condicio: ille enim ab ⌊illustrissima olim domina matre⌋ Maiestatis Vestrae Serenissimae quolibet mense 60 ducatos dare solebat, cum ego plus interdum quam centum exponere solebam, fuique igitur non parum ⌊Fuggaris⌋ et ⌊Velzeris⌋ obaeratus. Quae debita aliqua per me soluta ex numero 400 ducatorum, quos ⌊caesar⌋ mihi donaverat, aliq(uando) etiam ⌊maiestas regia⌋ per ⌊Turzonem⌋ in ⌊Augusta Vindelicorum⌋ ⌊Fuccaris⌋ persolvit, sicque se haec res et non BCz, 242, p. 69 aliter habuit. Iste bonus ⌊Gotefredus⌋ pro commodo suo effecit, quod olim illustrissima ⌊domina dux⌋ in illa hereditate ⌊reginae Ioannae⌋, operam et oleum perdidit, cum contenderet cum fisco regio super possessorio relicto petitorio, sciens illustrissimam olim dominam ducem numquam in possessione istiusmodi hereditatis fuisse. Sed de his hactenus.
Quod vero Maiestas Vestra Serenissima mihi providit de centum ducatis quolibet mense, habeo illi, quas exiguitas pectoris mei potest, immortales gratias, velim quod 10 fieri posset. Credat mihi Maiestas Vestra Serenissima, quod hic multae expenduntur pecuniae, licet me in illis expendendis supra morem meum contineam, sed certe hic pro oratore minus exponere non licet neque possum. A ⌊Ioanne Iacobo de Dinguano(!)⌋ hucusque super istiusmodi provis written over miss⌈missvisvis written over miss⌉ione, neque apud ⌊Fuccaros⌋ aut ⌊Velzeros⌋ ullam commissionem habui, a Velzeris tamen hactenus accepi per litteras cambii ad thesaurarium Maiestatis Vestrae Serenissimae ⌊Nicolaum Antonium Carminianum⌋ id, quod mihi fuit necessarium, hi se mihi praeter commissionem ad fidem meam in dandis pecuniis benevolos exhibuerunt soleoque ab illis in tertium mensem 300 ducatos per modum saubii cambii accipere. Ad praesens vero cum istius ⌊nuntii⌋ expeditione hoc tempus et calculum servare non potero, cum per istos menses 52 ducati extraordinarie pereunt, accedet quod pro futura hieme me iterum munire vestibus cogar rursusque me ad iter versus ⌊Valentiam⌋ accingere, taxam item hospitiorum solvere, quod in ⌊Castilia⌋ non fuit necessarium. Haec igitur in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae deduco ms. deduca(!)
⌈deducodeduco ms. deduca(!)
⌉, ut cognoscat, qualiter hic vivitur, quo fides mea, quam Deo bene favente incorruptam sepulchro mecum inferam, Maiestati Vestrae Serenissimae reddatur perspectior.
Hortatur me, quod hic nullum taedium et fastidium donec omnia conficiantur habere debeam, quod facio quam libentissime, modo negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae bene inservire possim. Si tamen hic diutius, quam suspicor, foret immorandum, et nulla alia de re, quam quod de ⌊castro Barensi⌋ finis exspectari deberet paper damaged⌈[t]t paper damaged⌉, si his diebus haberi non poterit, satius mihi videretur ac commodius, quod Maiestas Vestra Serenissima aliquem huc sollicitatorem mitteret, qui per mensem 20 aut 30 ducatis se hic sustinere posset. Hunc ego in exitu meo instruerem de omnibus, ne tot impensis Maiestas Vestra Serenissima afficeretur. Trahit BCz, 242, p. 70 me saepe vehemens cupido visendi Serenissimam ⌊Regiam⌋ ac ⌊Reginalem Maiestatem Vestram⌋, ⌊parentes⌋ praeterea et amicos, et ut etiam domi, cum iam 41 annos habeam, rebus et ulteriori vitae meae, quam diu ms. dum(!)
⌈diudiu ms. dum(!)
⌉ Deus illam concesserit, intendere<m>; vincit tamen incredibilis observantia mea erga Maiestatem Vestram Serenissimam passiones et affectus meos, quae omnia discrimina et difficultates mihi leves facit. Persuadeat sibi igitur de me Maiestas Vestra Serenissima idem, quod de minimis et fidelissimis suis servis solet; non frustrabor Deo duce opinionem.
Superiori die 1526-08-18⌊18 Augusti novissimi1526-08-18⌋ accepi a ⌊Fuccaris⌋ 3 quadragenas sabellinorum, quos Maiestas Vestra Serenissima iam pridem ante unum annum huc miserat, incorruptos et certe optimos. Illos adhuc, donec sim certior, cui dari debeant, apud me continebo. Dominus ⌊comes de Nassaw⌋ se iterum rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae bene applicuit et habuit me nuper in prandio, promisitque pro Maiestate Vestra Serenissima omnem operam, et postquam illi ad longum de ⌊vicerege⌋ fuissem conquestus, et quomodo ab eo ⌊status Barensis⌋ appetitus, et omnes nobis difficultates ingestae essent hactenus, videbatur certe condolere et respondit: „Quis est, qui non multa habere velit? Sed desideria non semper succedunt.” innuens viceregem ad statum Barensem inhiasse, at frustra. Pollicebaturque ⌊se⌋ ea de re cum ⌊illo⌋ collocuturum, antequam desuper ⌊caesarem⌋ conveniret. Significavitque mihi paulo ante per dominum ⌊propositum de Waltkirchen⌋, qui hic habet vices cancellarii ⌊imperii⌋, quod cum ⌊vicerege⌋ fuisset locutus. ⌊Qui⌋ ⌊illi⌋ bene in rem Maiestatis Vestrae Serenissimae respondisset, se omnia pro Maiestate Vestra Serenissima facturum, et nisi febricula quadam fuisset praeventus, qua ab hac in quodam castello suo ad 12 leugas ms. leucas(!)
⌈leugasleugas ms. leucas(!)
⌉ diversatur, iam cum ⌊caesare⌋ istius rei se expeditionem habuisse iussitque me bene de ⌊castri⌋ recuperatione sperare. In hoc ms. hac(!)
⌈hochoc ms. hac(!)
⌉ puncto res adhuc haeret. Decrevit itaque paulo post ⌊viceregem⌋ convenire et arte eum tractare. ⌊Caesar⌋ etiam ante triduum mihi promisit, quod istius rei finem facere velit antequam ⌊vicerex⌋ hinc in ⌊Italiam⌋ secederet illique iniungere, ut res et negotia Maiestatis Vestrae Serenissimae bene et favorabiliter tractaret. Quid hinc futurum, per postam in ⌊Italiam⌋ cum duplicatis expeditionibus, quas per eam viam mittam, Maiestas Vestra Serenissima copiose intelliget.
BCz, 242, p. 71
Quid cum sabellinis Maiestas Vestra Serenissima fieri velit, cum primis mihi significet. Intellexi dominum ⌊comitem de Nassaw⌋ non accipere ab aliquo munera, et si cum his sabellis pati deberem repulsam, satius quod ipsi ⌊caesari⌋ darentur, quo rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae propensior ms. propentius(!)
⌈propensiorpropensior ms. propentius(!)
⌉ afficeretur. Dominus ⌊comes de Nassaw⌋ gravate se implicat alicuius negotiis, quae omnino ut ignem fugere solet. Dominus ⌊magnus cancellarius⌋ constanter adhuc rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae addictus est. De hoc solo bono et integerrimo ⌊sene⌋ bene sperare nunc possumus et poterimus semper. Proinde efficiat Maiestas Vestra Serenissima, ut hic mille ducatos habeam, quos bene promeruit. Ego daturus sum operam, ut eos accipiat, licet hoc ab ⌊eo⌋ difficulter impetrabitur, et sic Maiestas Vestra Serenissima hac in aula semper est certum habitura amicum.
Commissiones et litterae, quas ad praesens a ⌊maiestate caesarea⌋ expedivi, sic habent, ut ex ⌊⌋ videbitur ms. videbatur(!)
⌈videbiturvidebitur ms. videbatur(!)
⌉, quarum exempla mitto praesentibus, et cum illa iste meus ⌊nuntius⌋ sollicitaverit, de omnibus Maiestatem Vestram Serenissimam coram abunde edocebit.
Imprimis mitto litteras observatorias omnium privilegiorum et litterarum, quas umquam Maiestas Vestra Serenissima ex hac curia habuit, praesertim quae spectant cognitionem secundarum et tertiarum causarum criminalium, sub poena mille unciarum auri, ut omnia ad unguem observentur. Item alias, quibus mandatur, ut de feudo ⌊Montis Serici⌋ iustitia ministretur paper damaged⌈[tur]tur paper damaged⌉, alias etiam, quibus committitur, quod quicquid stante sequestro paper damaged⌈[o]o paper damaged⌉ ultra solitas et necessarias expensas per officiales caesareos de ⌊statu Barensi⌋ exactum fuerat, Maiestati Vestrae Serenissimae restituatur. Alias praeterea, quod cognitio et punitio ms. primitio(!)
⌈punitiopunitio ms. primitio(!)
⌉ delictorum stante sequestro commissorum iuxta formam privilegiorum super ⌊statu Barensi⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae remittatur. Istae commissiones ad instructionem magnifici domini ⌊Ludovici Aliphii⌋ per me sunt expeditae, quemadmodum latius ex illis cognoscetur.
BCz, 242, p. 72
De ⌊castro Barensi⌋ hucusque aliud impetrare non potui, quam quod decretum desuper factum in sublatione sequestri observaretur, sic quod liceat Maiestati Vestrae Serenissimae deputare castellanum, donec aliter cognitum fuerit; litteras tamen ad ⌊castellanum⌋ qui nunc pr<ae>est, ut castro cederet, habere non potui, quod adhuc in solo ⌊vicerege⌋ dependet. Quocirca, ut scripsi, daturus sum et apud ⌊illum⌋ atque ⌊caesarem⌋ omnem operam, ut semel exitum istius tragoediae habere possimus ms. possumus(!)
⌈possimuspossimus ms. possumus(!)
⌉. Videor tamen mihi non parum effecisse et hoc studio et cura magnifici domini ⌊magni cancellarii⌋, quod decretum hoc est iterum confirmatum, cum prius non fuerit observatum. Quicquid erit, si ad praesens ⌊castrum⌋ non relaxabitur, exspectandum erit donec terminus impetitoribus status praefigendus transibit, vel eo stante de iustitia decernatur. Impetravi igitur, sicut mihi Maiestas Vestra Serenissima mandavit, beneficio imprimis magni domini ⌊cancellarii⌋ et legis diffamari ⌊⌋ huiusmodi termini praefixionem sub poena perpetui silentii, ne sic negotia Maiestatis Vestrae Serenissimae in perpetuo turbine versentur, et spero Maiestatem Vestram Serenissimam brevi in his rebus superinscribed⌈rebusrebus superinscribed⌉ finem et securitatem habituram.
Quae spectent asportationem doctoris ⌊Antonelli⌋, non habent hic eum respectum, ut forsan Maiestas Vestra Serenissima suspicatur, neque ideo gravius quicquam hic de Maiestate Vestra Serenissima dicitur seu sentitur, unde eam rem tam ace(rbi)ssime ms. em(!)
⌈imeime ms. em(!)
⌉ in animum admittere non deberet, cum hic rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae nihil noceat, vix de illa scitur et nihili aestimatur. Quod vero a ⌊consilio collaterali⌋ hanc ob causam ⌊Barium⌋ sit missum, putatur hoc a domino ⌊Sigismundo Loffredo⌋ per neminem quam per dominum ⌊Ludovicum Monte Alto⌋ et illius nebulonem ⌊Hannibalem Baronum⌋ factum. Quapropter dominus ⌊Sigismundus Loff(redus)⌋ mihi consuluit, ut contra ⌊hos duos⌋ quasi suspectos exceptionem coram ⌊maiestate caesarea⌋ facerem, ne se amplius in negotia ⌊status Barensis⌋ ingererent, quod eo modo feci, ut in commissione desuper videbitur, qua si ms. quasi(!)
⌈qua siqua si ms. quasi(!)
⌉ Maiestas Vestra Serenissima uti voluerit, in illius est arbitrio. Mihi fuit non inconveniens, ut huiusmodi commissionem Maiestati Vestrae Serenissimae transmitterem. Condoleo certo plurimum, quod dominus ⌊Ludovicus Aliphius⌋ <in> indignationem Maiestatis Vestrae Serenissimae inciderit propter ⌊hominem⌋, qui dudum
BCz, 242, p. 73
mortem promeruerit, quae hic neque negotiis, neque existimationi Maiestatis Vestrae Serenissimae officere potest, praesertim cum sciam hoc ex re et commodo Maiestatis Vestrae Serenissimae factum. Proinde supplico Maiestati Vestrae Serenissimae, si quid apud illam preces meae possunt, ut ⌊eum⌋ ab hanc causam gratia sua prosequi non desinat, neque mihi imputet, quod tam fideliter et ex corde pro collega meo et bono amico apud Maiestatem Vestram Serenissimam intercedo, quem al(ia)s negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae strenue inservivisse cognovi. Homines sumus, cf. Hier. Ep. 57 12 et errasse humanum est et confiteri errorem prudentis ⌊si erramus, humanum est, veniam tamen, cum erratum fatemur, et apud Deum consequimurcf. Hier. Ep. 57 12 et errasse humanum est et confiteri errorem prudentis ⌋.
Interpretationem 5 articuli matrimonii Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae tum mihi fuerat promissa ms. praemissa(!)
⌈promissapromissa ms. praemissa(!)
⌉, non potui obtinere. Nihilominus ⌊testamentariis⌋ mandatum est, ne ad testamenti exsecutionem procedant, sicut hoc iam aliquoties ad illos est perscriptum. Optime igitur Maiestas Vestra Serenissima, quod cum legatariis[1] sub protestatione circa resolutionem compositionem facere<m>, commiserit. Hic omnia eiusmodi ad forum et iudicia remittuntur, quemadmodum hoc ex decretatione desuper videbitur.
Essent adhuc plurima scribenda, quae hic aguntur, sed cum tempora haec sint periculosa, continui me. ⌊Is familiaris meus⌋ omnia coram abundius referet. ⌊Quem⌋ una mecum Maiestati Vestrae Serenissimae {me} humillime commendo et rogo cumprimis de omnibus me certiorem faciat ac reditus mei clementem rationem habeat.
Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
[1] As regards devisees of duchess ⌊Isabella dʼAragona⌋ see ⌊⌋, p. 238.
| |
44 | IDL 301 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, Granada, 1526-09-01 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 646, f. 182-183
| 2 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 65
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 190r-v
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 625-626
| 5 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 253r-253v
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BNF, Lat.11095, p. 14-15
| 7 | copy in Latin, 18th-century, BK, 232, p. 21
| 8 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 59v-60r
| 9 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 111, p. 541-542
| 10 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 152, p. 236-237
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 387
|
Prints: 1 | AT 8 No. 249, p. 334 (in extenso) | 2 | PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 427-435 (Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
⌊⌋ nuper ex ⌊Hispali⌋ 1526-05-13⌊13 Maii praeteriti1526-05-13⌋ Maiestati Vestrae Serenissimae in compendio ea, quae illo se tempore offerebant, quae ad praesens propter hos novos tumultus prosequi non bene tutum est. Et cum interea omnia ferme a ⌊maiestate caesarea⌋ expediverim, quae vestrae Regiae et ⌊reginalis Maiestatis⌋ negotia spectant, et quo omnia liquidius, quae hic aguntur, cognosci possint, misi hunc familiarem meum, nobilem ⌊Fabianum Woyanowski⌋, qui ob certas causas hic mecum perdurare non potuit, a quo omnia, quae hic hactenus acta sunt, viva voce intelligentur, paulo post cum duplicatis commissionibus, quas cum primis postis per ⌊Italiam⌋ transmittam, copiosius de omnibus scripturus. Iste est ⌊Fabianus⌋, qui superiori anno praeter culpam ab ⌊inquisitoribus⌋ fuerat captus, et cum magno meo labore et singulari ⌊maiestatis caesareae⌋ gratia, cum per quinque menses desedisset, liberatus, unde sibi metuens, ne iterum incideret, quod hic facili negotio accidere solet, et cum illi etiam aer Baeticus non satis conveniat, patriam[1] repetere maluit. Felicior illi quam mihi libertas. Hunc una mecum Maiestati Vestrae Serenissimae suppliciter commendo, et rogo absentis sui servi ac reditus mei aliquando clementem rationem, cum parum de tribus annis desit, habere dignetur.
Serenissimae Regiae Maiestatis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
[1] For patria Dantiscus probably means a ⌊Kingdom of Poland⌋, however ⌊Wojanowski⌋ʼs homeland was obviously ⌊Prussia⌋.
| |
45 | IDL 302 | Ioannes DANTISCUS to [Piotr TOMICKI], Granada, 1526-09-01 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 66
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 8
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 35r-v
| 4 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 110, p. 539
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 389
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 66
Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.
Humillimam commendationem.
Cum iam per decursum unius anni, hoc est ⌊⌋ a ⌊maiestate regia⌋ habuerim ⌊Cracoviae⌋ 1525-09-11⌊11 Septembris praeteriti1525-09-11⌋ datas et ⌊⌋ Dominationis Vestrae Reverendissimae 1526-01-01⌊prima Ianuarii1526-01-01⌋ ⌊Pyotrkoviae⌋ scriptas, videarque mihi paene ab omnibus in hoc exilio seu potius ergastulo desertus et cum iam fere omnia negotia ⌊regiae⌋ ac ⌊reginalis m(aiest)at(is)⌋ hic expediverim, quo certius istiusmodi commissiones ad ⌊utramque maiestatem⌋ pervenire possent, quoque omnia, quae hic aguntur (scriptio enim hoc tempore non satis tuta est) viva voce scirentur, misi hunc nobilem ⌊Fabianum Woya(nowski)⌋, a quo Dominatio Vestra Reverendissima et de me et de rebus mihi commissis atque de omnibus aliis, quae pro antiquis et novis habentur, fiet certior. ⌊Hunc⌋ una mecum Dominationi Vestrae Reverendissimae humillime commendo.
Reverendissimae Dominationis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
46 | IDL 303 | Johan WEZE to Ioannes DANTISCUS, Augsburg, 1526-09-15 |
received Valladolid, [1527]-01-29
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, AAWO, AB, D. 66, f. 138
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 390
| 2 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 401
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 22, p. 25 (English register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
AAWO, AB, D. 66, f. 138r
Magnifice ac nobilis Domine ac patrone semper colendissime. Salutem cum perpetui mutuique amoris incremento et obsequii mei promptitudine.
Quod ad Vestram Excellentiam, mi optime pater et benefactor, in tot mensibus nihil scripserim, me excusatum habere velit, plurimum rogo. Quoniam priusquam me ad ⌊Brabantiam⌋ contulissem, intellexerat sacratissimus ⌊rex meus⌋ ex diversis litteris adventum meum et ex urgente quadam necessitate misit mihi obviam nuntium quemdam per postam, qui me in itinere convenit, at ego dimissis familiaribus et equis postam ascendi et regem meum iam a Brabantia absolutum ⌊Berlinium⌋ apud illustrissimum dominum Ioachimum marchionem Brandeburgensem, principem electorem eius sororium repperi. Qui causam ob quam misisset obviam et alia sua secretiora (quae nemini praeter me, ut inquit c)redere voluit) manifestan(do), statim me per diversa loca et diversos principes destinavit ita, ut iam primum ad paucos dies hic revocatus expeditis quasi negotiis ad ⌊illius maiestatem⌋ revertar, etsi maiestas sua infra istum et sequentem menses ad sua regna non redierit, ⌊Mechliniam⌋ petam ibidem remansurus apud principem iuniorem donec Deus nobis fortunam immutaverit. Sed quantum in humano ingenio est, video ⌊regem meum⌋ iam amplius exulari non posse. Quoniam tanta est inter hostes ⌊suae maiestatis⌋ differentia et subditorum benevolentia et affectus erga regem meum, ut si etiam velit amplius exulari nequeat. Et quamvis res ista est in optima dispositione, nolo tamen scribere, nisi perventum fuerit ad optatum portum. Nam res ista ⌊Thurci⌋ cum ⌊Hungaris⌋ et ⌊Australlibus⌋ multum nobis obstat.
Ceterum, qualiter serenissimus ⌊rex Poloniae⌋ ⌊Gedanenses⌋ tam Christiane ad veram religionem compulerit, non dubito Vestram Excellentiam ab illius maiestate et suis iamdudum intellexisse. ⌊Ille⌋ autem, qui crucem abiecit, non est (ut audio) cum illius maiestate in aliqua existimatione. Immo nisi semel aut bis ad ⌊eius maiestatis⌋ praesentiam admissus et tum rex cum indignatione dixisset illi: „Habuimus informationem de te quemadmodum ⌊caesarea maiestas⌋ et ⌊summus pontifex⌋ praestitissent consensum, ut ordinem et religionem illam dimitteres. Nunc autem secus per litteras ⌊illius maiestatis⌋ et ⌊sanctitatis suae⌋ informati sumus et ostendit litteras utriusque dicens, sicuti ex his plane intelligere poteris. Quapropter non est tibi sperandum aliquod praesidium de nobis neque intendimus te contra illos in aliquo tueri.” Et alia sunt in fabrica contra eum. In omnibus fiat voluntas Domini. Hesterna nocte venit huc quidam nobilis ex ⌊Cracovia⌋, qui dixit se vidisse quemadmodum ⌊rex Poloniae⌋ fecit proceres et magnates regni et aliquos proconsules plusquam XVI aut XVII numero ⌊Cracoviae⌋ publice decollari et tandem ⌊Cracovienses⌋ insurrexisse contra eorum regem et regem aufugisse a Cracovia ad ⌊Petterkow⌋. Ipsique ⌊Cracovienses⌋ cotidie contra ⌊eorum regem⌋ intertenere tres milia peditum Germanorum, quod profecto invitissime audivi. Addidit etiam ⌊Tartarum⌋ fecisse incursionem in regno tamen illum fuisse egregie expeditum a ⌊Polonis⌋ et rediisse ad Tartarium.
In conventu principum ⌊Spirae⌋ habito nihil penitus conclusum est pro ⌊caesarea maiestate⌋, sed conventum est, ut contra ⌊Thurcas⌋ intertenebunt decem milia peditum cotidie, dubito ne venirent in tempore. Quoniam iam ⌊Thurca⌋ evicit illum pauperrimum regem Hungariae, qui aufugiendo in palude cum duobus episcopis interemptus est et Thurca interfecit omnem exercitum regis, insequitur etiam reginam, quae volens confugere ad ⌊Viennam⌋. Consilio consiliariorum archiducatus Austriae dimissa ⌊Buda⌋ confugit ad ⌊Presburg⌋, ubi facta munitione et pensione de virtualibus et aliis necessariis adiunxerint per illius custodire tres milia peditum Germanorum, dico 3000. Comes Ioannes de Hardeck ad mortem usque vulneratus est et pervenit ⌊Viennam⌋. Dicunt eum tamen mortem non evasurum ex vulnere. Quod ego discordiam atque invidiam principum Germaniae transcribam, superfluum censeo, quoniam Excellentia Vestra de ea re in curia ⌊caesareae maiestatis⌋ plenissimam habet sequenti de singulis informationem.
Magnifice Domine benefactor et pater optime, Deus Optimus Maximus vestram Excellentiam diu faustam atque felicem praeservare ac ex illa miserrima ⌊Hispania⌋ cum celerrima et optata expeditione suorum negotiorum eripere nosque mutuo sanos coniungere dignetur, ut denuo pro tantis beneficiis in me collatis, si non debitas, saltem ex animo gratias immortales illi agere possem. O(ptimus) utinam Deus eam mihi gratiam in hac vita tribueret, ut tantorum beneficiorum me gratum exhibere, valerem erga eandem Vestram Excellentiam, cui me perpetuo devotissime commendo dedo atque subicio.
Eiusdem Vestrae Excellentiae devotus filius et bonus servitor ⌊Ioannes de Weze⌋, electus archiepiscopus Lundensis
Postscript:
⌊Ysope⌋ ex intimis praecordiis necnon dominum ⌊Fabianum⌋, ⌊Petrum⌋, ⌊Guidonem⌋, Britannum, Polonum, Ioannem Didacum vel Degettum, adusque Symeam et imprimis dignissimum ⌊Stanislaum⌋ meo nomine consalutari plurimum opto, atque ut Vestra Excellentia mea gratia donet die praesentationem istarum Stanislao facultatem ebibendi ciatum illum Tolletanum plenum vino optimo atque purissimo sine aliqua poena lardi, picis, sulphuris, tracte corde sumpsionis omni sincero etc.
AAWO, AB, D. 66, f. 138v
Condoleo illius boni et nobilis viri ⌊Segismundi de Thurrer⌋, qui in sua senectute privatur omnibus ab impiissimo communi hoste acerrimo. Qui tum in dominiis archiducis/archiducatus impiissime procedit. Nam omnes utriusque sexus homines [...] hidden by binding⌈[...][...] hidden by binding⌉ ac etiam infantulos interficit nemini parcens neque unum dimittens.
| |
47 | IDL 6864 | Scipione di SOMMA to Ioannes DANTISCUS, Naples, 1526-09-17 Letter lost |
received Granada, 1526-10-23 Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 315: Redditae mihi sunt hic 23-a mensis novissimi per fratrem uterinum Dominationis Vestrae Magnificae, dominum Sigismundum Loffredum litterae, 15-a Kalendas Octobris Neapoli datae |
| |
48 | IDL 304 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-09-20 |
received Valladolid, [1527]-01-26
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 3465, p. 147-148
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 38 (TN), No. 124, p. 603-604
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 365
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 391
|
Prints: 1 | AT 8 No. 250, p. 335 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
BCK, 3465, p. 147
⌊Bona Dei gratia regina Poloniae⌋, magna dux Lythuaniae, Russiae totiusque Prussiae etc. domina
Magnifice et egregie sincere nobis dilecte.
Multo iam tempore exacto, litteris nullis tuis refectae, dubia spe rerum nostrarum distrahimur nec scimus, quid interea fecerit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, id autem eandem ignorare nolumus, quod dominus ⌊Alarcone⌋, castellanus Barensis nec substitutus written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉nec substitutusnec substitutus written over ...⌉, secundum commissionem et mandatum sacrae ⌊caesareae maiestatis⌋ nullam hactenus nobis fecit fidelitatis suae iuratoriam professionem et oboedientiam, et cum suus substitutus cum litteris caesaree maiestatis nostro nomine desuper requisitus fuerat, respondit se id a suo castellano non habere in commissis nec id facere debere vel posse sine sua scientia et voluntate.
Itaque agat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, si nondum nos voto nostro potimur, ut saltem interea ille castellanus, quem ibi esse praesentem audimus, in manibus S(trenuita)tis or S(incerita)tis⌈S(trenuita)tisS(trenuita)tis or S(incerita)tis⌉
Tuae hoc ipsum praestaret iuramentum et mandatis ac commissis sacrae caesareae maiestatis satisfaceret, vel prout commodius noverit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, sic hoccine negotium, ita ut opus sit, perficiat, quodque ⌊Alarcone⌋, si ibidem iuramentum praestare noluerit, committeret hoc et mandaret suo substituto litteris suis, quas vel illi mittatis.
Non dubitamus iam vos ibi intellexisse de casu infortunatissimo serenissimi domini ⌊regis Hungariae et Bohemiae⌋, et quid ei acciderit in proelio cum ⌊Thurcarum imperatore⌋ habito, iamque haec ⌊regna⌋ fore in maximo periculo, ni sacra ⌊caesarea maiestas⌋ provideret. Et quid tandem ⌊illa maiestas⌋ facere deliberat, maturius est consulendum. Quae omnia nobis perscribat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉ Tua.
Et bene valeat S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua.
Ad mandatum serenissimae ⌊reginalis maiestis⌋ proprium
| |
49 | IDL 7112 | Iustus Lodvicus DECIUS (DECJUSZ, DIETZ) to Ioannes DANTISCUS, 1526-10-07 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 334: Ab eo tempore, quo me Barii reliquisti, non accepi alias a te, quam hic binas litteras et eas admodum breves, quarum dat(a) 7 Octobris et 15 Decembis |
| |
50 | IDL 5740 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Granada], [1526-08-20 — 1526-09-17?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 47, p. 189 (t.p.)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 981-982
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.26
| 4 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 26
|
Prints: 1 | BOEHMER 1899 p. 388-389 (in extenso) | 2 | DE VOCHT 1961 No. DE, 23, p. 26 (English register) | 3 | VALDÉS 1996 Cartas y documentos, No. 13, p. 55 (in extenso) | 4 | CEID 2/3 (Letter No. 1) p. 129--131 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Impetravi a domino ⌊cancellario⌋,
ut possim in sua ⌊⌋[1] aliquid immutare, dummodo maneat substantia prout est. Ego vero nollem quicquam tentare, nisi vel Dominationis
Vestrae, vel
domini ⌊
print 1 Cornelii, ms 1 2 cancellarii⌈Corneliiprint 1 Cornelii, ms 1 2 cancellarii⌉
⌋ adesset auxilium, hoc tamen, quanto citius fieri posset, factum
vellem. Si liceret abesse a domo, irem ad Dominationem Vestram,
sed malim, ut dominus ⌊Cornelius⌋ dignaretur adesse in prandio cum domino <...>,
vel Dominatio Vestra
mihi significet, qua hora
possim commodius accedere, ne illi molestus sim.
Dominationis Vestrae
servitor deditissimus
⌊Valdesius⌋
[1] Apologia - the emperor’s reply to the papal brief of June 23, 1526 accusing the emperor of hostility toward the Holy See, issued on October 17, 1526 in Granada, cf.⌊⌋.
| |
51 | IDL 5785 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Granada], [ca. 1526-09-17] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 48, p. 189 (c.p. 1)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 982
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 622
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 2) p. 132-133 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Decreveram dimissis omnibus adesse in prandio cum Dominatione Vestra, tamen quia non datur opportunitas, fiet alias forsan commodius. Dominus <> rogat Dominationem Vestram, ut mittatur sibi instrumentum litterarum ⌊caesaris⌋ ad ⌊pontificem⌋[1]. Si Dominatio Vestra nondum perfecit ms 1 exemplum, ms 2 exemplar⌈exemplumms 1 exemplum, ms 2 exemplar⌉, ego illud vel aliud mittam.
[1] Probably a group of texts comprising Charles V’s letter to the pope dated 1526-09-17, elsewhere referred to as apologia, and an account — with notarial confirmation — of the public procedure in which it was read out and presented to the nuncio. Cf. ⌊⌋, Introduction, p. 30-31, 34-35.
| |
52 | IDL 5741 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Granada], [1526-09-18 — 1526-10-11] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 54, p. 201 (c.p. 1)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 988 (c.p.)
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.20
| 4 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 20
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 399
|
Prints: 1 | BOEHMER 1899 p. 389 (in extenso) | 2 | DE VOCHT 1961 No. DE, 25, p. 26 (English register) | 3 | VALDÉS 1996 Cartas y documentos, No. 17, p. 67 (in extenso) | 4 | CEID 2/3 (Letter No. 3) p. 134-135 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Deum immortalem, quantum ego tibi debeo, mi Dantisce, qui molestissimis negotiis obrutum recreas novis subinde print 1 deliciis, ms 1 delicii[s] hidden by binding, ms 2 deliciis⌈deliciisprint 1 deliciis, ms 1 delicii[s] hidden by binding, ms 2 deliciis⌉. Numquam, mehercle, quicquam hoc tuo hymno[1] vidi rectius accommodatum.
Amanuensi[2] non committam, sed print 1 meapte, ms 1 2 mea propria⌈meapteprint 1 meapte, ms 1 2 mea propria⌉ manu descriptum, quem
print 1 misisti, ms 1 meristi, ms 2 misisti⌈misistiprint 1 misisti, ms 1 meristi, ms 2 misisti⌉, igni tradam. Ceterum tu
ipse print 1 facile, ms 1 2 omitted⌈facileprint 1 facile, ms 1 2 omitted⌉
conicere potes, quam sit mihi molestissimum, quod dulcissima tua
print 1 consuetudine, ms 1 con[sue]tudine hidden by binding, ms 2 consuetudine⌈consuetudineprint 1 consuetudine, ms 1 con[sue]tudine hidden by binding, ms 2 consuetudine⌉ mihi frui non liceat. ⌊Cancellarius⌋ mittit in ⌊Italiam⌋
aliquot ex suis meque suis negotiis print 1 enecat, ms 1 2 onerat⌈enecatprint 1 enecat, ms 1 2 onerat⌉
atque ita huic print 1 domui, ms 1 do[mui] hidden by binding, ms 2 domo⌈domuiprint 1 domui, ms 1 do[mui] hidden by binding, ms 2 domo⌉
alligavit, ut hinc discedere fas non sit. Forsan aliquando print 1 miseris, ms 1 miseri[s] hidden by binding, ms 2 miseris⌈miserisprint 1 miseris, ms 1 miseri[s] hidden by binding, ms 2 miseris⌉
feliciora print 1 sequentur, ms 1 sequuntur, ms 2 sequentur⌈sequenturprint 1 sequentur, ms 1 sequuntur, ms 2 sequentur⌉ tempora.
Vale.
[1] Poem unknown.
[2] Perhaps one of the two scribes mentioned 4 years later in the testament of Alfonso de Valdés (1532-010-05): ⌊Gonzalo Peréz⌋ or ⌊Juan Saganta⌋.
| |
53 | IDL 7110 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Granada, 1526-10-12 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 315: quemadmodum hoc ex novissimis provisionibus, quas hinc ad serenissimam dominam nostram 12-a, et duplicatas 22-a Octobris praeteriti misi, clarius patebit and IDL 319: His et aliis Maiestatis Vestrae scriptis copiose cum familiari meo Fabiano prima Septembris, 12 et 22 Octobris respondi |
| |
54 | IDL 305 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, Granada, 1526-10-12 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 202-233
| 2 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 26, No. 3256, f. 74r
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 193v-205v, 207r-219r
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 637-701
| 5 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 256v-284r
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 11, p. 27-114
| 7 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 154, p. 241-276
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 33r-42r
|
Prints: 1 | AT 8 No. 251, p. 335-365 (in extenso) | 2 | RDHD 1889 No. 11960, p. 1414 (Latin register, selective - only Danish matters) | 3 | PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 435-440 (Spanish translation) | 4 | Españoles part II, No. 30, p. 183-191 (excerpt in Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
In discessu meo ex ⌊Toleto⌋ ⌊⌋, et deinde ex ⌊Hispali⌋, cum ⌊huc⌋ fuit eundum, ⌊⌋ novissimas[1] meas ad Maiestatem Vestram Serenissimam dedi. In ⌊⌋ omnes tractatus pacis inter ⌊maiestatem caesaream⌋ et ⌊regem christianissimum⌋ et ea, quae id temporis negotium Barense spectabant, descripsi. In ⌊⌋ Laconice, cum celerius opinione mea posta curreret, omnia, quae tunc se offerebant, perstrinxi. Unde cum mihi ad praesens liberius scribendi otium conceditur, quaedam ex superioribus litteris his annotare, atque altius repetere operae pretium censui, quo de omnium istorum temporum et tractatuum historia ex ordine, ut se habuit, cum Maiestas Vestra Serenissima de singulis vult certior fieri, liquidius edoceri possit.
Cum exiremus ⌊Toletum⌋, ⌊rex Franciae⌋ cum ⌊vicerege Neapolitano⌋ versus ⌊Galliam⌋ contendebat subsequente regina ⌊Leonora⌋ usque ad ⌊Victoriam⌋ oppidum, ubi exitum rei exspectaret. Cumque perventum fuisset ad fines ⌊Franciae⌋ prope ⌊Fontem Rapidum⌋, quod castrum cum oppido ⌊caesar⌋ paulo ante a ⌊Gallis⌋ recuperaverat, circa vicum paganum, qui ⌊Sancti Ioannis⌋ vocatur, dispositae erant duae cymbae in medio ⌊fluminis⌋, ⌊Hispanis⌋ ad istam, ad aliam ripam ⌊Gallis⌋ magno numero exspectantibus. In una cymba fuit ⌊rex Franciae⌋ cum ⌊vicerege⌋ et ⌊Ferdinando de Alarcon⌋, in alia ⌊delphinus⌋ et secundogenitus ⌊dux de Aureliis⌋, iuncti duobus aliis dominis ex ⌊Gallia⌋. Cumque vicissim appropinquassent, primitus ⌊filii⌋ ⌊regis⌋ inscenderunt scapham ⌊viceregis⌋, quos cum rex exosculatus fuisset, in aliam cymbam insiliit, insalutatoque vicerege, quamprimum litus
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 202v
Gallicum attigit, equum celerrimum Turcaicum ascendit. „Nunc, inquit, rursus sum rex ⌊Franciae⌋,” et subinde velocissimo cursu ⌊Baionam⌋ munitissimum oppidum intravit, obsides vero ⌊filii⌋ in ⌊Victoriam⌋ civitatem sub custodia ⌊comestabili⌋ ⌊Castiliae⌋ perducebantur.
Missus fuit post ⌊regem⌋ quidam secretarius ⌊caesaris⌋, ut illum de tractatibus confirmandis, quemadmodum in ⌊Madrillis⌋ conclusum fuerat, in ⌊Francia⌋ commoneret. Quod cum frustra ab illo fieret, ⌊rege⌋ moras nectente tempusque longius asserente ad istiusmodi confirmationem necessariam, quasi id sine suorum consensu facere non posset, secretarius ille rebus infectis ad ⌊caesarem⌋ in ⌊Hispalim⌋ rediit. Inde primum apparuit, quod de omnibus hic conclusis nihil certi foret futurum, sicut ab omnibus fere in hac aula prius erat ominatum,
cf. Verg. Ecl. 1 16-17 saepe malum hoc nobis si mens non laeva fuisset / de caelo tactas memini praedicere quercus; Verg. A. 2 54-56 et si fata deum si mens non laeva fuisset / impulerat ferro Argolicas foedare latebras / Troiaque nunc staret Priamique arx alta maneres ⌊si mens non laeva fuissetcf. Verg. Ecl. 1 16-17 saepe malum hoc nobis si mens non laeva fuisset / de caelo tactas memini praedicere quercus; Verg. A. 2 54-56 et si fata deum si mens non laeva fuisset / impulerat ferro Argolicas foedare latebras / Troiaque nunc staret Priamique arx alta maneres ⌋
.
Postquam ⌊rex Galliae⌋ articulos pacis, ut erat promissum, cum primum in ⌊regno⌋ suo esset, confirmare distulit, scribens huc ⌊caesari⌋ humanitatis et amoris largas litteras, excusando se praeterea, cur id tam cito fieri non posset, longiorem petens dilationem, cognitum fuit ⌊viceregem⌋ caesari male consuluisse. Suborta est itaque contra ⌊illum⌋ subinde non levis suspicio, adeo etiam, quod de ⌊obsidibus⌋ accuratior fuit cura habita, ne ille se de custodia intromitteret, cum ⌊patri⌋ tantum favisset, immo etiam ipsemet episcopos habuit, qui superintenderent, quid moliretur. Quod cum percepisset, scripsit ⌊caesari⌋, ut posset ad ⌊regem⌋ commonendum de promissis in ⌊Galliam⌋ proficisci, quod non gravate impetravit, fuitque ibidem non parvo tempore, principio magno in honore habitus; credebatur enim quod novos secum pacis haberet tractatus, quibus priores abolerentur. Cum vero compertum fuit, quod nihil aliud ageret, quam ⌊regem⌋
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 203r
ad observandum pacta hortari, favorem et auctoritatem brevi amisit. Hic etiam non immerito apud omnes male audivit, quod ⌊caesarem⌋ in eum crassum errorem contra multorum, et praecipue contra ⌊magni cancellarii⌋ tam fida consilia induxerat, ut scilicet ⌊Gallum⌋, in recenti praeda captum et adhuc ferocientem, cum plumis suis integrum ex manibus ad suos pervolare dimitteret, quodque caesarem in novas difficultates et angustias sua temeritate persuasioneque tam arrogante et frivola detrusisset et in scopulum tam bene praevisum impulisset. Hinc ab omnibus credebatur, quod ⌊caesaris⌋ favorem illamque facultatem, quam in ⌊eum⌋ habet, omnino esset amisurus, quod tamen contra multorum opinionem secus evenit.
Interea, quo ⌊vicerex⌋ fuit in ⌊Gallia⌋, factum est novum foedus, quod viceregis praeclaros tractatus non parum infecit et obscuravit. Publicata fuit liga, ut hic vocant, ipso die Sancti Ioannis 24 Iunii inter ⌊summum pontificem⌋, ⌊regem christianissimum⌋, ⌊regem Angliae⌋, ⌊Venetos⌋, et ⌊ducem Mediolani⌋, relictusque est locus sub certis condicionibus ⌊caesari⌋, si hanc societatem cum illis velit ingredi, ipseque rex Angliae istius ligae defensor est appellatus. Et cum publice proclamaretur, ⌊rex Franciae⌋, data opera, ipsum ⌊viceregem⌋ secum per ea loca duxit, ubi hanc publicationem liquido audire potuit; unde perculsus, ut redire posset ad ⌊caesarem⌋, non difficulter a rege obtinuit. Sicque, ut aiunt, pro tanto beneficio ⌊regi⌋, quod libere postliminio redierat, praestito, oneratus non levibus muneribus ⌊Galliam⌋ deseruit et huc nona Iulii praeteriti sine strepitu nocte intempesta praeter omnium fere opinionem et scientiam intravit habitusque est in eo honore et auctoritate apud ⌊caesarem⌋, qua prius, quod omnes demirantur.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 203v
Ante ⌊illius⌋ adventum dominus ⌊magnus cancellarius⌋ iustis rationibus permotus effecit, quod numerus senatorum ⌊privati consilii⌋ augeretur, ne, cum ⌊is⌋ rediret, omnis apud illum, ut quondam, auctoritas haberetur. Cumque ⌊caesar⌋ paucorum consilio usus in tractatibus Gallicis sic lapsus fuisset, facile sibi persuaderi permisit, ut plures ad hoc ⌊secretum consilium⌋ viri prudentes adhiberentur. Hoc si paulo ante fecisset, solidius cum ⌊rege Galliae⌋ tractatum fuisset.
cf. WALTHER, Proverbia No. 16744 Nil iuvat amisso claudere saepta grege ⌊Non iuvat amisso claudere saepta bovecf. WALTHER, Proverbia No. 16744 Nil iuvat amisso claudere saepta grege ⌋. Acciti sunt igitur ad hoc ⌊consilium⌋: ⌊dux de Alva⌋ et ⌊dux de Bezera⌋, viri Hispani, senes virtute atque industria plurima praediti, deinde ⌊Toletanus⌋ ac ⌊Barensis⌋ archiepiscopi, quorum apud omnes in ⌊Hispania⌋ auctoritas magna est, et confessor ⌊caesaris⌋, ⌊episcopus Osmensis⌋. Cum his dominus ⌊cancellarius⌋ apud ⌊caesarem⌋ agit omnia, neque vult, quod sibi soli credatur, neque ⌊Atlas⌋ vult esse et solus caelum humeris sustinere, veritatem quoque in consilio summopere tuetur, adeo, quod iam nomen mutaverit, ut qui prius hic pater patientiae dicebatur nunc pater veritatis nuncupetur, crediturque a multis, quod si caesar illos auscultaverit et illorum sanis consiliis obsequetur, brevi ipsum in Italiam venturum et novas suorum hostium machinas et ligas superaturum. Quod dii bene vertant.
Conveneram dominum ⌊cancellarium⌋ priusquam ⌊vicerex⌋ advenisset aliquoties rogando, ut maturaret quantum posset apud ⌊caesarem⌋, quo resolutionem rerum omnium et ⌊castri Barensis⌋ planam tandem expeditionem consequi possem, ne, cum vicerex adveniret, negotia nostra, ut paulo ante, cum ex ⌊Italia⌋ appulisset, iterum inficeret. Ad quae mihi respondit, quod ⌊illius⌋ adventum formidare non deberem, nihil enim illum apud ⌊caesarem⌋ amplius
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 204r
valiturum, qui iam eum melius quam umquam prius cum magno suo incommodo cognovisset, iussitque me bene sperare: cum primum alia negotia, quae tum erant plurima et ardua, absolverentur, mea etiam non postrema futura. Sed secus longe, quam ⌊ille⌋ et multi alii sunt rati, evenit. Postquam omnes passim de absente ⌊vicerege⌋ etiam in ⌊consilio⌋ apud ⌊caesarem⌋ pessime fuissent locuti caesaremque contra illum non parum commovissent, ille in adventu suo
cf. V. Max. 5 3ext 3f nonne ingeniosum et garrulum populum mutum atque elinguem hac postulatione reddidissent? ⌊vocalissimos quosque elingues fecit et mutoscf. V. Max. 5 3ext 3f nonne ingeniosum et garrulum populum mutum atque elinguem hac postulatione reddidissent? ⌋, a caesare humanissime exceptus et habitus, et cum illo solo saepissime inventus occlusus, donecque hic fuerat, raro novi isti senatores advocabantur, quod hic plurimos male habuit. Dominus ⌊comes de Nassau⌋ quantum potuit a negotiis et curia se extrahebat, ⌊magnus cancellarius⌋ in sententia, ut abiret in ⌊Italiam⌋ constanter perseverabat, quod tamen illi, ut inferius patebit, fuit negatum.
Haec cum sic agerentur, contuli me ad ⌊caesarem⌋ fecique omnium rerum mihi commissarum epilogum; et inter alia exposui, „quomodo anno superiore antequam ⌊vicerex⌋ ex ⌊Italia⌋ cum ⌊rege christianissimo⌋ ⌊Hispaniae⌋ applicuisset, maiestas sua caesarea commisisset omnium expeditionum et praesertim illarum, quae fuerant super ⌊castro Barensi⌋, litteras dari observatorias. Hae cum iam scriberentur et ⌊vicerex⌋ advenisset, subito fuerant impeditae, quodque decretum ⌊maiestatis suae⌋ de ⌊castro Barensi⌋ numquam fuisset observatum, quo erat permissum, quod ⌊maiestas reginalis⌋ castellanum deputare deberet. Id ⌊vicerex⌋ non advertens, ⌊castrum⌋ nullo iure intercepisset et ⌊castellanum⌋ pro suo arbitrio intrusisset, et quod omnes istae morae et difficultates in iustitia Maiestatis Vestrae Serenissimae per neminem alium, quam per viceregem, qui ad ⌊statum Barensem⌋, praeter omnem aequitatem, ardentissime inhiabat, fuissent factae. Quapropter ⌊maiestatem suam caesaream⌋ rogabam, cum iam iterum ⌊vicerex⌋ adesset,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 204v
ne permitteret, quod ille Maiestatem Vestram Serenissimam ulterius cum iustitiae suae detrimento circumduceret haberetque mutuae necessitudinis cum Maiestate Vestra Serenissima atque etiam ipsius aequitatis accuratiorem rationem, praesertim cum nullam gratiam, sed meram iustitiam Maiestas Vestra Serenissima per me exposceret, quae nulli negari deberet.” Haec cum ⌊illi⌋ seorsum certe ex affectu dixissem et quaedam item magis acria, quae res ipsa expresserat, commemorans etiam illi memoriale, quod desuper in scriptis a me receperat, sanguineo quodam colore suffusus, paulisper substitit et ad eum modum respondit: „Quod negotia ista tamdiu fuissent producta, non aliam esse causam, quam quod graviores tractatus cum ⌊rege Galliae⌋ ac plurimae aliae difficillimae occupationes se interim obtulissent, quibus intentus hactenus rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae intendere non potuisset, quodque ⌊vicerex⌋ ea in re nullam haberet culpam neque iustitiae Maiestatis Vestrae Serenissimae umquam obfuisset, seque deinceps daturum operam, quam primum esset possibile, qua his rebus finem imponeret, et non velle hinc abire, nisi prius in omnibus me resolvisset.” Quod cum ⌊magno cancellario⌋ retulissem, admiratus inquit:„iste ⌊vicerex⌋ incantavit ⌊caesarem⌋.” Neque se aliter res habere potest; promisit tamen bonus iste ⌊senex⌋ iterum operam suam, quam praestare posset.
Paulo post misit ad me dominus ⌊Sigismundus Loffredus⌋, suo et aliorum consiliariorum nomine, rogantes, ut omnia memorialia seu supplicationes, quas in re Barensi⌊ maiestati caesareae⌋ per hos dies dedissem, recollectas illi mitterem, nam eas, quas habuissent, inter tot alias, non posse reperiri. Et hoc, ut intellexi, ex commissione ⌊caesaris⌋ factum fuit, ne toties a me molestaretur. Conscripsi itaque ex ordine omnia et dedi. Post longam tandem consultationem et factam relationem
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 205r
et post tot conventus cum ⌊caesare⌋ ⌊Toleti⌋, ⌊Hispali⌋ et hic ⌊Granatae⌋, de quo adhuc inter scribendum faciam mentionem, extorsi has commissiones, quas paulo ante cum familiari meo ⌊Fabiano Voyanowszki⌋ ⌊reginali maiestati⌋ ⌊⌋ et cum his iterum duplicatas mitto. Ex eisdem omnia abunde intelligentur, a me nihil est praetermissum, quantum meo sum intellectu assecutus, quod his rebus videbatur commodum, idque feci, quod potui.
Subinde cum iam abiisset ⌊Fabianus⌋, fui iterum apud ⌊caesarem⌋ commonuique maiestatem suam, ut antequam hinc ⌊vicerex⌋ in ⌊Italiam⌋ discederet, praesente adhuc eo, de ⌊castro Barensi⌋ finem faceret illique committeret, ut res et negotia Maiestatis Vestrae Serenissimae in statu Barensi cum favore et benevolentia tractaret commendataque haberet, sicut et iustitiae et mutuae sanguinis coniunctioni inter suam caesaream et Vestram Serenissimam convenit; quod libenter se facturum promisit. Allocutus sum item et ⌊viceregem⌋, qui subsequebatur, et aulicis verbis illum excepi et nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae rogavi, ut apud ⌊maiestatem caesaream⌋ intercederet, quo tandem cum hoc ⌊castro⌋ certus finis haberi possit. ⌊Ille⌋ composito ad gravitatem vultu, lingua sua Belgica respondit: Ik will gern dat beste don. Quod verbum ⌊illi⌋ peculiare est, et deinde inquit: quicquid ⌊maiestas caesarea⌋ mihi ea in re mandaverit, libenter sum facturus. Quid postea cum ⌊illo⌋ se obtulerit, et quid tandem in his expediverim, in hoc scriptionis processu habebitur.
Quae alias hic acta sunt, ut huius aulae historiam prosequar, sic habent. ⌊Caesar⌋ postquam in ⌊Hispali⌋ nuptias suas celebrasset, ad quas neminem oratorum vocaverat, nam et in Quadragesima 1526-03-11⌊<un>decima Martii1526-03-11⌋, ipsa dominica Laetare, et in luctu propter mortem ⌊sororis reginae Daciae⌋ sunt habitae, paucis expensis illas absolvit. BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 205v Unde cum post 1526-03-19⌊octo dies1526-03-19⌋ ⌊Hispalim⌋ cum aliis oratoribus venissem, ⌊caesari⌋, quemadmodum conveniebat Maiestatis Vestrae Regiae et ⌊reginalis⌋ nomine sum congratulatus et in hoc novo coniugio omnia fausta precatus. Quod ⌊illi⌋ gratum fuit plurimum habuitque magnas ⌊utrisque Maiestatibus Vestris⌋ gratias. Ibidem illum iterum de negotio Barensi commonui, ad quod more solito respondit se, quam primum esset possibile, huic negotio accommodaturum.
Deinde per dominum ⌊de Lassau⌋ ad ⌊imperatricem⌋ mihi paravi aditum. Ad ⌊quam⌋ cum intromissus fuissem, illa in magna primorum suorum et puellarum frequentia assurrexit et me cum aulica sollemnitate audivit. Congratulabar ⌊illi⌋ verbis Regiae Vestrae et ⌊reginalis Maiestatis⌋ et in hoc tam augusto connubio omnem felicitatem precabar exhibendo fraternum amorem et benevolentiam ab utraque Vestra Maiestate cum incremento perpetuo duraturam. ⌊Illa⌋, ut est certo humanissima princeps, cum per quendam episcopum Portugalensem salutationem meam intellexisset, hilari vultu utrisque ⌊Maiestatibus Vestris⌋ immensas gratias agere iussit verbis ac exhibitionibus amplissimis, pollicebaturque, si umquam Maiestatibus Vestris gratificari posset, se id oppido quam libentissime facturam. Unde ego nactus ansam exposui illi obiter negotium Barense et moram, quae in eo praeter omnem aequitatem per duos iam annos fieret, rogando, ut hanc primam in hoc novo coniugio ⌊Vestris Maiestatibus⌋ impartiret benevolentiam, intercederetque ad ⌊maiestatem caesaream⌋, ut tandem aliquando istius rei finis haberi possit. Quo audito, innuebat aliquibus circumstantibus, et cum aliquamdiu collocuti fuissent, inter alia mihi referri iussit, quod ⌊maiestas caesarea⌋ nulli praeter fas et aequum facere consuevisset, neque id etiam negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae facturam. Subintuli statim,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 206r
quod de ⌊maiestate caesarea⌋ parum quererer, quae alias iustissimi principis nomen haberet, sed potius de illis, per quos sic duceretur, cumque interdum
cf. Plin. Ep. 1 8 1 addidisti ergo calcaria sponte currenti ⌊equis ultro currentibus, quo fortius proferantur, dari soleant calcariacf. Plin. Ep. 1 8 1 addidisti ergo calcaria sponte currenti ⌋, hoc etiam ab ⌊illa⌋ postularem, ut scilicet maiestatem caesaream, quae per se ad faciendam iustitiam suapte satis esset propensa, suo instinctu et adminiculo redderet propensiorem, hinc illa in risum versa, comparationem laudavit, et omnem suam operam pollicebatur, quam tamen parum profuisse sensi.
Ibidem in ⌊Hispali⌋ varia se obtulerunt, quibus ⌊caesar⌋ causabatur, quod rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae non posset intendere. Imprimis excommunicatio, quam volens subiit, persuasus a spiritualibus, et triginta tribus diebus sustinuit, donec ab ipso ⌊summo pontifice⌋ absolveretur, factaque fuit propter ⌊episcopum Samurrae⌋, antesignanum olim et ducem concitatae communitatis, quem ob caedem in custodem strangulari iusserat in carcere, prout in novissimis latius descripsi, luctus praeterea ob mortem ⌊reginae Daciae⌋, et non observantia pactorum cum ⌊rege christianissimo⌋ confectorum, novaque liga in ⌊Italia⌋, quae omnia hic non parvas turbas excitarunt. Fuerunt nihilominus hastiludia, ut vocant, et in illis una cum ⌊caesare⌋ viginti duo personae gemmis auro et argento pretiosissime ornatae, quibus omnibus caesar impensas, quae pro labore artificibus debebantur, solvebat; ornatui tamen effectus ludi non respondebat. Venerat ad hoc festum frater iunior[2] ⌊imperatricis⌋ in postis ex ⌊Portugalia⌋ cum quinque nobilibus, qui illum comitabantur, sine pompa et magnis expensis, spectator tantum, nam in arenam non prodiit. Nihil secum rerum, ne lectum quidem attulerat, unde in cubili ⌊caesaris⌋ deversabatur. Is post hos ludos a paucis visus ac salutatus, a ⌊caesare⌋
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 206v
tamen muneribus bene auctus eo, quo venerat, modo discessit.
Inde ⌊caesar⌋ profectionem suam in ⌊Cordubam⌋ versus ⌊Granatam⌋ cum ⌊coniuge⌋ sua parabat, prius vero in discessu illustri domino ⌊duci Calabriae⌋ ⌊reginam Germanam⌋, relictam viduam nepotis ⌊maiestatis vestrae serenissimae⌋ domini olim ⌊Ioannis⌋, marchionis Brandenburgensis, conubio iunxit. Sic bonus iste princeps, qui inter maiores suos octoginta reges habuit ex domo Arragoniae, egestate ductus in hac obesa anu desedit, et in scopulum tot naufragiis famosum impegit; verumtamen ad praesens ex auro et argento, qui hactenus fictilia in mensae usum habuit, vescitur, recteque in hoc matrimonio, cum aliam spem non videret, sibi consuluit, nuncque natus ex rege vicerex regni Valentiae appellatur.
Venerat etiam circa hanc abitionem illustris dominus Henricus, dux Brunsuicensis, in postis, et paulisper immoratus in eisdem reversus est. Fertur, quod confirmationem fratris, quem cum ex Prussia redierat habitumque professionis retinuerat, magistrum ordinis universalem constituit, obtinuerit, et nescio quae alia contra illustrem dominum ducem Montis Regii, quondam magistrum. Haec mihi dominus electus archiepiscopus Lundensis, qui hic a rege Daciae extorri agebat, rettulit. Potissima tamen causa fuit, quod huc appulerit, exercitus ille peditum et quorundam equitum ab eo congregatus et retentus in Frisia Orientali, quae alias Forstlia appellatur, quem usui caesaris seu potius expensis, et deinde regis Daciae exulis applicare conabatur; et cum percrepuisset in Germania profectio caesaris in Italiam, contendebat etiam unus ex ducibus istiusmodi profectionis fieri. Ceterum obtinuit quasdam litteras contra civitatem liberam Goslariam, quae una est de Vandalis, et illius dicioni adiacet, pro quibusdam argenti fodinis, ut vocant,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 207r
quae illic habentur, easdem si posset usurpare nitebatur. Sic ille expeditus abiit. Secutus est subinde electus Lundensis, de quo superioribus litteris plurima Maiestati Vestrae Serenissimae scripsi. Is non omnino contentus discessit, rebus sibi commissis non undequaque ex animi sententia confectis.
Et ne quicquam Maiestatem Vestram Serenissimam lateat, scripsi alias, caesarem ex hoc coniugio dotem novem centena milia ducatorum habiturum, quae ingens summa ad hunc modum decrevit. Postquam consummatum fuit matrimonium, imprimis pro mundo muliebri, quem nova sponsa adduxerat, defalcata sunt 50 milia ducatorum, item alia 50 milia, quae quondam caesar a rege Portugaliae in mutuum acceperat. Praeterea ex hac summa tria centena milia ducatorum sunt amputata, quae pro dote cum Leonora debebantur, item centum mille ducati, quae rex Portugaliae in rebus et mercibus misit in Flandriam. In paratis caesar duo centena milia ducatorum accepit, alia duo centena milia duobus annis subsequentibus erunt persolvenda, unde rumor longe rem ipsam excessit. Habet nihilominus caesar, cum nemini solvit omnibusque modis conquirit pecuniam, cumque officia et omnia quaecumque potest oppignorat, ingentem auri vim compositam, quam, ut aiunt, ad profectionem suam in Italiam et in alios usus per omnem eventum conservat, prudenter quidem, sed miseris aulicis incommodissimum.
Scriptum fuit eodem tempore ex urbe, quomodo orator Maiestatis Vestrae Serenissimae ad Turcarum imperatorem missus, illic honestissime tractatus et habitus fuisset, et quod Turca illi quolibet die pro expensis quingentos ducatos dedisset eumque apud se in huiusmodi expensis ultra medii mensis decursum detinuisset, atque bene expeditum
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 207v
ad Maiestatem Vestram Serenissimam dimisisset. Cumque cum his novis hic mihi aures paene defatigassent, respondi: „infideles et barbaros meliorem ac digniorem habere aestimationem de Maiestate Vestra Serenissima, quam eos, qui et sanguine iuncti et ex debito christiano Maiestati Vestrae sint devincti, illam nihilominus ea facturam, quae prudentissimo et christianissimo regi bene conveniunt, essetque longe alia ratio superinscribed⌈ratioratio superinscribed⌉ tractandi oratores apud nos quam ut hic usu receptum est.” Qua de re vicissitudine quadam per alios principes benevolentiam et liberalitatem nostris rependi.
cf. Verg. A. 2.1 ⌊Ad haec conticuere omnes, confusique ora tenebant.cf. Verg. A. 2.1 ⌋
Per idem tempus ⌊caesar⌋ cum ⌊imperatrice⌋ paucis comitatus ⌊Cordubam⌋ se contulit, omnibus aliis oratoribus, ⌊cancellario⌋ et consiliariis ⌊Granatam⌋ praemissis. ⌊Huc⌋ itaque 1526-05-26⌊26 Maii1526-05-26⌋ applicuimus, fuitque in hospitiis conquirendis novus ordo compositus, ut scilicet illa pecuniis mercaremur, in tantaque civitate difficulter etiam sic conducta haberi potuerunt; nam maior fere pars Mauris adhuc sub nomine tantum christiano habitatur, qui sibi ab omnibus advenis, praesertim Hispanis summopere metuebant; data mihi tamen fuerunt, cum hic parvae casulae sint, tria hospitia. A primo 5, a secundo 3, a tertio duo ducati quolibet mense erant solvendi. Lectos vero pro famulis seorsum coemi; in illis enim casulis nihil praeter parietes visitur. Sic in dies in hac curia, quo ulterius ⌊caesarem⌋ sequimur, maiores accrescunt expensae, quae me certe male afficiunt, quandoquidem multae pecuniae absumuntur. Hoc uno mense praeterito, a 12 Augusti usque ad 12 Septembris cum expeditione istius nuntii, quem paulo ante misi, ac cum emptione et reparatione vestium hiemalium BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 208r ducentos ducatos exposui, alias etiam ordinarie atque extraordinarie pro Vestrae Regiae et ⌊reginalis maiestatis⌋ decoro servando plurima expenduntur. Quae igitur toties scriptis meis refrico et inculco, ne quispiam fidei meae vel minimam notam inurere queat, in hocque elaborabo, quo{o}(?) ad eius fieri poterit, coram aliquando, Deo bene favente, de omnibus praeter suspicionem dignam rationem habiturus. Mihi hic neque seritur neque metitur, unde vivere possem, neque in tam longinquis regionibus quicquam mihi est, quod adminiculo expensis Maiestatis Vestrae Serenissimae accedere posset. Omnia, quae ad usum domus et corporis a vertice usque ad calcem sunt necessaria, ex illis comparantur, nihilominus et ea, quae domi habeo, ex hoc sacerdotiolo Columbino ad honorem utriusque Maiestatis impenduntur, praeter alia adhuc debita. Sed de his iterum hactenus.
Appulit tandem ⌊huc⌋ ⌊caesar⌋ 1526-06-04⌊4 Iunii praeteriti1526-06-04⌋, magna istorum hic dominorum pompa exceptus. Cum vero usque ad portas civitatis venisset, invenit eas occlusas. Sic enim hic in more positum est: quod antequam reges ingrediantur, iurant primum omnia privilegia et immunitates, ab aliis regibus concessas, se observaturos. Inde iam sera nocte cum facibus quandoquidem tardissime in tanta hominum frequentia procedebatur. Perductus est superinscribed⌈estest superinscribed⌉ ad ecclesiam maiorem, quae ex moschea Saracenica seu Maurica est consecrata et circa illam capella ingens regia et regio luxu constructa, in qua maiestatis suae caesareae avus et avia materna, Ferdinandus et Isabella, a quibus hoc regnum captum est, et Philippus pater, claris conditi sunt sepulchris. Ibidem nocturnis sacris et caeremoniis peractis, ad castrum Alhambra, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 208v supra hanc civitatem eminens, de quo tanta praedicantur et quod reges Mauros in deliciis habuit, ascendit.
1526-06-05⌊Postero die1526-06-05⌋ conveni ⌊caesarem⌋, et de rebus mihi commissis, ut supra etiam attigi, commonui, responsumque vetus, quod in ⌊Toleto⌋ et ⌊Hispali⌋ dare consueverat, more solito obtinui, hoc est, se his negotiis velle intendere quam primum foret possibile. Quod cum magno cancellario rettulissem: „hoc idem”, inquit, „et mihi est pollicitus. Experiemur, inquam, quid hic sit futurum, nam rerum omnium resolutionem huc distulit, unde ut paulisper ab ulteriore sollicitatione me continerem, donec saltem in consilio aliarum rerum fieret exordium consuluit.” Quod feci. Ceterum post pauxillum iterum conveni ⌊caesarem⌋ refricans illi omnia per modum epilogi, exaggerando tot morae incommoda et iustitiae Maiestatis Vestrae Serenissimae detrimenta, quibus indignis modis afficeretur, qua de re memoriale, ut hic vocant, in scriptis desuper a me postulavit, et se his rebus brevi finem impositurum promisit. Quod ⌊illi⌋ 1526-06-06⌊sequenti die1526-06-06⌋ in manus dedi.
Subsecutus est postea, ut supra scripsi, viceregis adventus, et tot mei cum caesare congressus, atque ea expeditio, quam novissime cum proprio nuntio transmisi, unde quo in cardine eo tempore res versabatur, Maiestas Vestra Serenissima et ab ipso nuntio, et litteris, quas secum tulit, abunde intellexit. Alia quae hic hactenus evenerunt, de quibus in novissimis nihil attigi, ne nuntius cum illis aliquod impedimentum seu discrimen inter eundum subiret, sic habent in compendio.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 209r
Cum iam rumor iste de non observatione tractatuum in Madrillis confectorum passim invaluisset, variae multorum erant sententiae, ut in huiusmodi novis fieri solet, praesertim cum iam constaret summum pontificem, regem Angliae, Venetos et ducem Mediolani cum rege christianissimo nova confecisse foedera, quae primum plurimorum animos perculerunt, unde omnes fere hic alii oratores pro hostibus ac exploratoribus, me excepto, sunt habiti. Quapropter, ut negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae in his turbis a caesare aliquam inirem gratiam, me ad illum contuli, et dixi: „me audivisse, quibus modis quondam amici facti illi inimici fuerint, et qualiter, posthabitis promissis et foederibus, per novas inter se pactiones contra eum conspirassent, quandoquidem id illis iam pridem fuisse peculiare semper; non tamen adhuc desertum eum esse ab omnibus, deberet enim sibi certo persuadere de Maiestate Vestra Serenissima, quae non, ut alii christiani principes, facili momento huc vel illuc impellitur, quod integerrimo atque optimo fratri, consanguineo et amico convenit, meque ea de re in illius aula potissimum agere, quo amor et observantia Maiestatis Vestrae Serenissimae erga illum omnibus redderetur testatior exploratiorque. Proinde si quid per me velit in rem et usum suum Maiestati Vestrae Serenissimae significare, quae procul dubio operam suam numquam illi esset negatura, me id oppido quam libentissime suscepturum, omnique studio et diligentia apud Maiestatem Vestram Serenissimam procuraturum.”
Ad quod ille alacri vultu inquit: „verum est, facta sunt contra me nova foedera, propter pietatem et nimiam huma
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 209v
nitatem meam, illa tamen diu durare non possunt. Deum itaque deprecabor, ut iustitiam meam contra hostium meorum molimina adiuvet, et ego me etiam quantum possum iuvabo, habeoque vobis gratias de vestra exhibitione. Numquam de domino vestro, fratre meo, rege Poloniae, dubitavi, quem expertus sum esse prudentem et vere christianum principem, ille etiam sibi de me vicissim, id quod bono fratri et amico convenit, persuadeat. Si quid in his per vos fieri decrevero, a magno cancellario intelligetis.” Sic me in omnium conspectu, nam eo tempore post prandium a mensa surgebat, hilari fronte humaniter me arridendo a se dimisit. Hinc paulo post negotium Barense et ea expeditio, quam misi nuncque his duplicatam inserui, coepta fuit tractari. Hoc colloquium quoniam ex re mihi commodum videbatur, a me ipso cum caesare habui, speroque id, cum non fuerit inconveniens, Maiestatem Vestram Serenissimam non aegre laturam.
Haec dum sic agerentur, venit huc 20 Iunii praeteriti orator regis christianissimi, praesidens Burdigalensis, quem caesar in publico audivit. Hic fertur longa oratione nomine regis sui caesari habuisse gratias, quod illum tam humaniter in captivitate tractaverit et a se sub certis conditionibus dimiserit, quibus iam in aliqua parte satisfecisset, reliquis idem facturus, si in illius facultate consisteret, excusando in his regem suum modis quibus potuit commodioribus, plurimum ab illo amoris et benevolentiae offerens, modo tractatus inveniri possent, quibus sororem caesaris per verba de praesenti promissam et filios suos obsides recu
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 210r
perare posset. Haec fuit summa. Ad quae responsum est: quod caesar regi christianissimo eam fraternam benevolentiam ac benignitatem exhibuisset, factum fuisse ob eam opinionem, quam de illo concepisset, ut pote quae de quolibet bono principe haberi debeat, haec si frustrabitur, ille viderit cui incumbit, quam id decorum et honestum, si secus ageretur, sit futurum. Caesarem ea fecisse pro totius Christianae Reipublicae tranquillitate et commodo, quae in his periculosis turbinibus cum infidelibus expedire videbantur, et quo tandem universalis aliquando pax in Orbe Christiano confici posset. Quod vero aliquibus pactis iam fuerit satisfactum, nondum esse compertum, qua de re neque sponsam sub certa condicione promissam, neque obsides regem christianissimum umquam habiturum, donec omnia in articulis desuper confectis compleantur. Ego hic utramque partem comperio pertinacissimam, una prorsus vult habere, alia omnino nihil reddere, quod sine alicuius partis periculo nequaquam poterit dirimi.
1526-06-12⌊Postridie1526-06-12⌋ eius diei, quae fuit 1526-06-11⌊Sancti Barnabae1526-06-11⌋, ⌊caesar⌋, vocatis omnibus oratoribus, contulit se ad ecclesiam hic maiorem, et cum iam de castro descendissemus, venit etiam orator Gallicus, cui cessi dextram partem, habentes caesarem in medio. Inter eundum obtulerunt se aliqua, quae consulto transeo, commonui tamen caesarem de negotiis, de quibus me verbis solitis, „brevi, inquit, et quantum est possibile”, absolvit. In ecclesia tandem cum eodem oratore, viro certe humanissimo, consedi, multaque contulimus, et quia mihi vicinus est hospitio, postquam conduxeramus ⌊caesarem⌋, una usque ad deversoria nostra devertimus. Ille superiore die, cum hinc nuntium mitterem, litteris eum, ut per Galliam ire posset, munivit.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 210v
Neque hoc omittendum est: 1526-06-16⌊16 ipsius Iunii1526-06-16⌋ pransus est mecum ⌊Camillus⌋, ducis olim Mediolani Francisci secretarius, de quo alias scripsi, vir doctus et bene industrius. Is paulo ante redierat, missus hinc ad ducem, dum obsideretur, dixit illum male valuisse ex toxico, nescio a quo dato, et quod a caesare nihil aliud quam iustitiam et admitti ad respondendum coram non suspectis iudicibus peteret, contra ea, quae adversus illum falso fuissent caesari delata; sed adhuc omnia hic in moras protrahi, unde forsan ducem ipsum in desperationem aliquam, et ad ea quae prius numquam cogitasset, cogi. Inter alia etiam mihi rettulit, dominum ducem numquam super statu Barensi quaestionem fecisse, verum tamen ab eo hic exactum fuisse, cum ducatus Mediolani investituram postulasset, quod iuribus suis, si qua super statu Barensi haberet, in manus caesaris vel alterius, inquit, cederet, quem nominare adhuc noluit, dicens, illius ope negotia ducis sui egere, quia Borbonensi cum vicerege pessime convenit; hanc tamen cessionem non fuisse factam ea de re, quod cum dux nullum hinc commodum esset habiturus, ne etiam consanguineis suis sine suo emolumento detrimentum et difficultatem inferret, nihilque esse reginali maiestati de illo metuendum. Nam etsi forte iustitiam haberet, non tamen illi essent tantae pecuniae, quibus statum ipsum iuxta inscriptiones et privilegia redimere posset. Haec ille. Intellexi nihilominus certo ducem ipsum suis iuribus cessisse. Quod si ita est nec ne, puto utcumque negotiis id reginalis maiestatis nihil posse nocere, praesertim rebus ut nunc stantibus, cum ipse miser dux castro et statu Mediolani sit per ducem Borbonensem deiectus, et hostis caesaris cum defecit ad Venetos iudicatus, quemadmodum hoc latius ex Italia Maiestatem Vestram Serenissimam noscere existimo.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 211r
1526-06-24⌊Vigesima quarta Iunii1526-06-24⌋ ad honorem Maiestatis Vestrae Serenissimae venerunt ad me pransum illustrissimus dominus ⌊Ioannes Albertus⌋, marchio Brandeburgensis, nepos Maiestatis Vestrae Serenissimae, qui alias me interdum, quo dignitatem ac aestimationem Maiestatis Vestrae apud istas nationes augeat saepe invisere solet. Item reverendissimus dominus ⌊episcopus Brixiensis⌋, ⌊Maximiliani caesaris⌋ naturalis, dominus ⌊comes de Montfort⌋ et ⌊doctor Brantner⌋, secretarius ⌊maiestatis caesareae⌋, cuius opera hic utor saepius. Reverendus etiam dominus praepositus ⌊de Waltkirchen⌋, cancellarius ⌊hic⌋ ⌊imperii⌋. Cum illo in hoc convivio exorsus sum conventionem et colloquium, quod a domino comite de Nassau postulabam, illumque ad eum praemisi edoctum de omnibus difficultatibus et moris, quae hic rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae ingerebantur. Ceterum cum domino marchione in longum sermonem incideram de Vratislaviensi et Plocensi episcopatu, nullasque habuit fratri suo gratias, qui eum suis turbis adeo apud Maiestatem Vestram Serenissimam impediverat, unde ad praesens hic cogitur exsulare, ubi parva illius ratio habetur, rogavitque me plurimum, ut eum maximopere Maiestati Vestrae Serenissimae commendarem, de qua firmam concepisset fiduciam, cum pro necessitudine sanguinis, tum etiam pro ea devotione, qua suis obsequiis, ubi umquam aliquid posset, Maiestati Vestrae Serenissimae esset devinctissimus, illam sibi aliquando profuturam. Est profecto optimus et humanissimus princeps, vereque ecclesiasticus. Si aliquando cardinalis Maguntinus decederet, cuius coadiutor est, pro sua propensione, quam erga Maiestatem Vestram prae se fert, posset illi in omnem eventum non vulgariter commodo esse et honori, quem igitur quantum mea facultas et meae vires possunt, sic ut illi pollicitus sum, Maiestati Vestrae Serenissimae maximopere commendo.
Cum de ⌊duce Borbonensi⌋ incidit mentio, illius successus BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 211v non abs re in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae deferre censui. ⌊Hic⌋ cum iam longo tempore fuisset ⌊Barchinonae⌋, collegeratque non contemnendam classem, qua in ⌊Italiam⌋ traiceret, deinde consilio domini ⌊cancellarii⌋, qui ipse id mihi rettulit, relicta classe, de qua rumor erat publicus, quod post aliquot dies solvere debebat, inscendit quadam nocte praeter omnium opinionem celocem seu liburnicam vulgo bergantinam navem, ad id in quodam alio portu clandestine dispositam, et tertio die, quae erat 1526-06-29⌊29 Iunii1526-06-29⌋, per omnes hostium insidias incolumis ⌊Genuae⌋ applicuit. Inde cum audisset, post mortem marchionis Piscariae, quem aiunt veneno interiisse, inter milites caesarianos, castrum Mediolani obsidentes, quasdam seditiones subortas, receptis secum ex Genua tribus milibus militum, quam celerrime potuit, Mediolanum in castra caesaris cum omnium summo gaudio pervenit. Compositisque turbis, cum intellexisset adventare hostes, ut castrum assererent et commeatu sublevarent, eodem die ipsos hostes cum eorum magna iactura repressit et acerrime obsidionem continuavit, adegitque paulo post ducem Franciscum, ut castrum et sese caesari dederet sub his condicionibus, quod Comum, oppidum ad Larium lacum, cum triginta milibus ducatorum annuis, donec se iustificaret et purgaret caesari, pro victu et sustentatione status sui haberet. Quibus ille non contentus, timens forsan conscientiae hidden by binding⌈[e]e hidden by binding⌉ admorsus, ne ex Como mitteretur in Hispaniam, defecit ad Venetos; ipse vero dux Borbonensis, habita hinc secum investitura, potitur hucusque ducatu. Quod quamdiu durabit, exitus docebit. Continebit se nihilominus in eo, quoad poterit. Cum enim in Gallia omnia amiserit, in hoc statu cum castro procul dubio
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 212r
sic se firmabit et muniet, cum alias sit princeps rerum bellicarum peritissimus, ne facili negotio amoveri possit.
Advenerat huc etiam per Gallias illustrissimus dominus Fredericus, comes palatinus Rheni, 21 Iunii, de cuius adventu plurimae hic erant fabulae. Haec tamen potior fuit causa, quod huc se contulerit, ut debitum suum pro servitiis olim maiestati caesareae impensis consequeretur. Quocirca factus est cum illo calculus donatusque patera aurea, quae octingentos ducatos valebat, et duobus milibus ducatorum, sexta Iulii hinc discessit. Fuit hic passim rumor, quod vicerex regni Neapolitani fieri debuit, nam hoc officium illi superiore tempore priusquam huic, qui nunc est, datum fuit; repressus tamen ab isto, coactus erat cedere. Proinde ad eum me contuli et pro vetere illa humanitate, qua me ante tres annos Nurnbergae tractavit, precatus sum illi in hoc officio multam felicitatem. Ad quae ille subridens:
“consulitisne” inquit “mihi in his turbinibus relicta Germania et dominiis meis, ut me tam manifestis subiciam periculis? Iam, inquam, satis servivi et expertus sum reliquum vitae, quod Deus dederit, domi apud meos absumendum est.” Subintuli: “si tale officium ex re illius fuisset, nihil Maiestati Vestrae Serenissimae accidere potuisse gratius, nam sub eo status Barensis in commodiore tranquillitate et iustitia quam hactenus conservatus fuisset.” Respondit: “se etiam in Germania Maiestati Vestrae Serenissimae bene inservire posse idque se semper oppido quam libentissime facturum,” pollicebatur. Sic bonus iste princeps in postis, cum iam de pace ulteriore dubitari coeptum fuit, reditum ad suos maturabat; scripsit tamen mihi nuper ⌊Fabianus⌋ meus ex Burgos, quod intellexisset, illum adhuc
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 212v
apud regem christianissimum in Gallia commorari, cum hic aliud non sciatur, quam quod sospes domum attigisset.
Fuimus ⌊hic⌋ 1526-07-04⌊quarta Iulii1526-07-04⌋ non in parvo timore et discrimine ob terrae motum, qui primum inter undecimam et duodecimam horam noctis subito factus fuit; certe satis acer, tamen sine alicuius damno et periculo, et iterum hora secunda, et postremo hora quarta in aurora eundem sensimus, sed mitiorem, de quo hic plures plurima vaticinabantur; ego tamen nihil inde aliud, quam ⌊viceregis⌋ adventum praesagiebam, qui paulo post 1526-07-09⌊nona eiusdem mensis1526-07-09⌋, ut supra descripsi, nocte intempesta appulit.
Sub idem tempus venit huc novum, quod triremis, in qua advectus fuit rex Franciae ex Italia in Hispaniam, ad Mauros in Africam delata fuisset. Quod sic habuit. In portu Hispalensi servantur tres triremes pro custodia angustiarum inter Gades, Calpen et Abylam. Istae triremes de more exiverant et cum haec prima potior, quae regem christianum vexerat, longe alias, ut alias consuevit, praecederet, milites quidam et nautae in illa iam longo tempore non habitis suis stipendiis capitaneum triremis, Bortunum, cui caesar etiam plurimum debebat, cum adhuc in portu contra illum conspirassent, apertis et ruptis catastis et compedibus captivorum, in cubili regio dormientem occluserunt, aliis omnibus, qui partes capitanei tuebantur, interfectis, sicque in Africam ad regem de Pheez appulsi, triremem una cum capitaneo illi donarunt, captivos in libertatem et se in servitutem redigentes hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉. Tantum potest desperatio. In ea trireme erant tales camerae et vere regio luxu exornatae, quales ego supra aqu BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 213ras numquam prius viderim. Dii faxint, ut quemadmodum illa regem christianissimum, sic etiam regem istum inchristianissimum de Pheez aliquando huc adducat. Sed frustra precamur atque ominamur, cum adhuc aliae causae alios pariant effectus.
Legatus pontificis reverendissimus cardinalis Salviatis 16 eiusdem Iulii, cum iam ista liga pontificis contra caesarem publica haberetur, absente caesare de industria, ne illum conduceret, quemadmodum venientem exceperat, hinc abiit. Male audiebat, et si plerisque obtemperatum fuisset, adhuc retentus esset sed praevaluit religio. Ego eum, donec hic esset, frequentare non ausi, ob suspicionem potissimum, quae caesari de arce Barensi fuit ingesta, ne illa in manus pontificis daretur. Neque hoc solum de pontifice boni hic viri sunt suspicati, verum etiam quod magis ab omni prorsus ratione et aestimatione Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae ab omnibus christianissima habetur, alienissimum est, commenti sunt arcem istam Turcis in his indutiis confectis tradi debere. Quod ita ad se delatum, ipse caesar mihi ferme fassus est, addens tamen sibi nihil aliud de Maiestate Vestra persuadere, quam id, quod bono fratri ac christiano regi convenit, quandoquidem, cum talem delationem illi factam compertum haberem, subinde me ad eum contuli, et dignis rationibus Maiestatem Vestram excusavi, rogando, ut tales delatores melius cognosceret, qui tam frivole falsum dicere non erubescerent, quo sciret, quatenus illis deinceps foret credendum.
Scripsi paulo altius, quomodo cum domino praeposito de Waltkirchen egissem, ut me in colloquium cum domino comite de Nassau perduceret, quod ille diligenter effecit. Quocirca decima octava Iulii idem
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 213v
dominus comes cum prius ad longum mecum de omnibus fuisset collocutus, me secum in prandio habuit et humanissime tractavit. Illi ego ingenue exposueram omnia, quae hic falso de Turcis et aliis contra Maiestatem Vestram Serenissimam caesari delata fuerant, et praeterea istas moras et difficultates, quae per viceregem rebus Maiestatis Vestrae hic ingerebantur, et quod caesar tanto tempore neque litteris Maiestatis Vestrae neque relationibus meis illi coram factis responderit, mentemque suam in his declarare gravaretur, rogabamque, ut si negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae nihil aliud impetrare posset, saltem caesarem induceret, ut aperte, quid tandem de statu Barensi apud se statuisset, responderet, ne sic Maiestatem Vestram in perpetuo versaret dubio. Ad quae ille contracta fronte, qua condolere videbatur, inquit: „indignum fore ad eum modum inter tantos principes tractari, seque cum vicerege imprimis, et deinde cum caesare desuper locuturum, et quod istae suspiciones, quae a quibusdam contra Maiestatem Vestram hic ex malevolentia haberentur, nihil excelsae virtuti et aestimationi Maiestatis Vestrae Serenissimae obessent, compertum enim haberetur a caesare et omnibus, quantum fidei et religioni Maiestas Vestra afficeretur, et utinam, inquit, multos tales reges haberemus,” promisitque, ubi Maiestati Vestrae Serenissimae aliquando inservire posset, omnem operam. Post aliquot dies, cum rediisset cum caesare et vicerege ex quadam venatione, iterum eum conveni. Dixit mihi: „se fuisse locutum cum vicerege, et quod ille omnia in rem Maiestatis Vestrae Serenissimae polliceretur, sed, inquit, cor illius non perspexi. Multi multa cupiunt, quae tamen non semper eveniunt.” Nihilominus bene sperare me iussit.
1526-08-01⌊Prima die Augusti1526-08-01⌋ auspicatus omen a natali serenissimi BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 214r ⌊magni ducis Lithuaniae⌋, filii Maiestatis Vestrae Serenissimae accessi iterum ⌊caesarem⌋, dicebatur enim vicerex in dies discessurus, ut ante illius abitionem certum de arce Barensi finem haberemus, rogavique, cum et ipse semper superinscribed⌈sempersemper superinscribed⌉ augustus vocaretur, rebus nostris tandem etiam auguste responderet. Illic mihi ⌊maiestas sua caesarea⌋ certam expeditionem pollicebatur, quam, ut infra patebit, sum assecutus.
Post aliquos inde dies, venit huc quidam nobilis per postas ex Anglia ad caesarem, et ad Eduardum Leum, oratorem hic regis Angliae, missus, qui etiam me aliquoties accessit. Is mihi dixit, quomodo quidam cubicularius Maiestatis Vestrae Serenissimae in Angliam venerit, regique ibidem a Maiestate Vestra litteras cum quibusdam commissionibus coram expositis dederit, et quam bene ille habitus est et donatus discesserit, seque ex illo intellexisse, Maiestatem Vestram Serenissimam in Prussia Gdani agere, ibidem centum et aliquot factiosos de Luteranis cepisse et 40 ex illis affecisse supplicio, quod quanto me impleverit gaudio, scribi nequit. Dolui tamen his de rebus et de aliis, quae apud nos aguntur, ne iota quidem ad me esse perscriptum, cum ad alios hic oratores ex illorum regionibus omnia deferantur, hisque potius quam famae creditur, fitque, quoties ad aulam venio, quod semper de novis partium nostrarum, aliquando etiam ab ipso caesare interrogor, et si recentes, ut vocant, a Maiestate Vestra litteras habeam. Ad hoc interdum id quod possum respondeo, iamque annus praeteriit, quod nullas acceperim. Nihilominus cum his novis caesarem accessi, eaque ex ordine recensui, quae illi fuerant admodum grata, quaesivitque de his quadraginta supplicio affectis, quales fuerint; dixi: „illos plebeios et capita factionum fuisse.” „Bonum”, inquit, „foret, si alibi etiam fieret.”
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 214v
Ad ea ego occasionem nactus, insignem mihi et meis hic ab inquisitoribus factam ignominiam atque iniuriam dixi, qui istiusmodi regis sumus, cuius hac tempestate per Orbem Christianum in castigandis Luteranis et tuenda fide catholica non habeatur similis, et qui sub sua dicione talis haeresis et sectae homines, quoad eius fieri potest, nequaquam patiatur, unde sua maiestas caesarea liquido meam et meorum innocentiam cognoscere posset.
Respondit: de Maiestate Vestra numquam sibi aliud persuasisse, quam id quod christiano regi superinscribed⌈regiregi superinscribed⌉ convenit, neque de me, cum iam dudum illi notus essem, aliam se quam bonam et christianam opinionem habuisse umquam. Quod vero haec adversitas mihi accidisset magis casuifortuito et malignitati quorundam, quam recto iudicio esse adscribendum, non parumque id eum afflixisse, quemadmodum et mihi ipsi non foret incognitum, quam operam pro liberandis famulis meis impendisset, quod certe verum est; expertus sum, hanc tribulationem meam illi cordi et curae fuisse. Namque ut famulos meos liberaret, uni de inquisitoribus episcopatum dare coactus fuit. Nihilominus hinc abire non integrum mihi duco, sicut ⌊Fabianus⌋ latius referet, nisi sub salvo conductu ⌊caesaris⌋, isti enim hic de inquisitione diu solent, donec commoditatem suam nanciscantur, insidiari his, contra quos semel odium, et qualemcumque etiam suspicionem conceperunt, neminemque curant, dummodo expiscentur id, ad quod inhiant, tam caeca praedae cupiditate ducuntur. Hocque nuper praeclare contra duos Fuggarorum factores, bonos certe iuvenes, declararunt, quibus etiam nulla alia de re struxerunt insidias, quam quod sunt Germani et quod de Lutero, qualis esset, dixissent, et praecipue quod plurima bona, si caperentur, ab illis sperent. Qui tamen, de illorum moliminibus certiores facti, in Portugaliam profugerunt, alias in summo fuissent discrimine.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 215r
Allatum etiam eo tempore huc fuit novum, quod serenissimus rex Hungariae profligasset quadraginta milia Turcarum, et quinque pontes super Savum fluvium ab illis constructos intercepisset, quod utinam sic esset. Fuit ideo hic gaudium non mediocre, dicebaturque passim regem Hungariae Turcas, et Maiestatem Vestram Luteranos pessumdasse. Idem nuntius Anglicus hic asserebat, magnam vim auri regem Angliae in suppetias regi Hungariae misisse. Fuit etiam paulo post dictum, quod rex Portugaliae 50 milia ducatorum itidem regi Hungariae misisset, et quod rex Franciae hanc pecuniam retinuisset in Gallia. De quo cum magnum cancellarium interrogarem, non de retentione, sed de pecuniis ex Portugalia missis dubitabat.
His diebus adhuc dominus magnus cancellarius, ut prius aliquoties scripsi, omnino relinquere curiam statuerat, rogaveratque caesarem, ut eum praemitteret in Italiam, ut saltem domui suae ordinem faceret et res suas componeret, ibidem se illum exspectaturum, quod si tam cito in Italiam non concederet, se rursus in Hispaniam reversurum. Super hac petitione caesar illi in dies respondere pollicebatur, quod tamen satis diu fuit protractum. Vocato tandem eo in colloquium, his modis eum hortatus est, ut maneret, quemadmodum ipse dominus cancellarius mihi retulit, imprimis: quod videret paucos se habere, quibus in his turbinibus bene fidere posset, et quod iam fidem et integritatem eius haberet perspectiorem, neminemque sciret, qui negotia omnia aulica et praesertim ea, quae iustitiam spectant, melius quam ipse dirigere et disponere posset, quocirca non conveniret, quod ad praesens abiret. Compertam praeterea haberet inopiam eius, et quantum debitis implicatus esset,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 215v
in quibus eum brevi relevare ac dignam meritorum suorum rationem habere vellet, quodque adhuc perseveraret, paulo post futurum, ut simul in Italiam proficiscerentur. His devictus bonus iste senex, ut ipse mihi retulit: „ego”, inquit, „si puella natus fuissem, impulsus precibus non diu virginitatem retinuissem.” Permisit se a caesare cum omnium, et potissimum meo non vulgari gaudio, iterum illaqueari.
Si hoc bono viro curia ista tam perplexa careret, nescio quem ordinem esset habitura. Nam illo adhuc hic exsistente, omnia negotia cum difficultate et variis dilationibus tractantur, licet ipse dexteritate sua prosit, quam plurimis. Quid fieret si abiret, cum hic nemo sit, qui illi prudentia, rerum gerendarum peritia, eximia virtute et singulari in omnes humanitate comparari possit? Ille profecto ex ipsa rei aequitate negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae Barensibus constanter favit, et me quantum potuit in his actionibus saepius confirmavit, promisitque mihi nuper, si forsan cum castro Barensi ante exitum viceregis finis non haberetur, ne hoc me turbaret, effecturum se apud caesarem etiam post illius discessum, ne ea in re praeter iustitiam quicquam fieret, neque se quicquam signaturum seu subscripturum, quod non foret iustitiae conveniens. Ego certe id de ⌊eo⌋ expertus sum, quod neque promissis, neque muneribus capi potest, licet tantum debeat, ut ipse mihi fassus est, ultra summam triginta milium ducatorum, quod ingens debitum in servitio ⌊maiestatis caesareae⌋ contraxit. Nihilominus 50 milia ducatorum, qui illi fuerant promissi certique habebantur, ut BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 216r saltem sine detrimento caesaris regi christianissimo et illius negotiis faveret, plane abiecit, nullamque condicionem suscipere voluit, et oblatorem, qui fuit archiepiscopus de Ambrun, non sine responso se digno absolvit, idque non seorsum solum, verum etiam in caesaris et totius consilii praesentia.
cf. Sen. Dial. 1.5.9.11 Ignis aurum probat, miseria fortes viros. ⌊Igne aurum, et animus hominis auro probatur.cf. Sen. Dial. 1.5.9.11 Ignis aurum probat, miseria fortes viros. ⌋
Quamvis, ut supra scripsi, dominus cancellarius mihi promisisset, post abitionem viceregis se commode expeditionem castri Barensis tractaturum; non tamen destiti in dies urgere, immo et molestare caesarem, satius esse ducens, ut hic praesente vicerege aliquid certi conficeretur, quam quod iterum Neapoli novae et longiores ut prius de his disputationes fierent, sicque in perpetuo turbine volveremur. Ideo per totum istum mensem, quam primum ⌊Fabianus⌋ abierat, nihil feci aliud, quam cotidie in oculis esse ⌊caesari⌋, sumens exemplum ab illa muliere in Evangelio, quae sua improbitate seu importunitate duritiam iniqui iudicis superaverat, quo factum est, quod caesar toties a me impulsus, ac etiam per quosdam alios, et praecipue per dominum comitem de Nassau, quem ad id summis precibus induxi, ut tandem post vigesimum mensem, 1526-09-20⌊vigesimo die Septembris novissimi1526-09-20⌋ mihi responderit non ut prius, hoc est: „brevi et quantum est possibile,” sed certius his verbis: „ego cogitavi de rebus vestris, et commisi magno cancellario, ut vobis respondeat, ab eo omnia intelligetis.” Ad ea ingentes illi egi gratias, et subito me ad cancellarium contuli. Qui cum primum me vidisset subrisit: „negotium”, inquit, „vestrum iam tum demum est commissum (libuit illius verba subscribere) heri,” inquit, „caesar quoddam memoriale vestrum protulit, et postulavit, quomodo de castro Barensi agi et provideri oporteret,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 216v
dicens: „nescio, quomodo hoc negotium tamdiu est protractum, et quis in causa fuerit, fortassis ego ipse per tot occupationes, quibus adscribed⌈busbus adscribed⌉ hactenus eram distentus.” Ad quod ego: „certe orator Polonus nullam Maiestati Vestrae impingit culpam, magis viceregi, qui suo in Toletum adventu, cum litterae observatoriae ea in re fuissent decretae, illas et alia omnia decretata impedivit.” Ad quae nihil respondit, sed rem aggressus est, commisitque mihi, ut scriberentur litterae, quibus decretum prius factum maneret in vigore, hac tamen adiecta condicione, quod a serenissima domina regina debeat constitui castellanus gratus et fidus suae maiestati aut viceregi in loco illius is iurare debebit, se castrum hoc fideliter pro Maiestate sua caesarea et domina regina conservaturum.” Haec fuerant verba cancellarii, ad quae subinde respondi, quod Maiestas Vestra et serenissima domina regina de hac expeditione neutiquam possent esse contenti, cum ex diametro priori decreto repugnaret, quandoquidem hac nova condicione videretur caesar tantum iuris habere in castro, quantum Maiestas Vestra Serenissima cum sua coniuge, quod citra insignem iniuriam fieri non posset. Praeterea si iterum viceregi facultas datur, quod illi gratus castellanus eligi debeat, nullum fortasse illi gratum posse inveniri, quemadmodum ut in tritis fabulis est, Marcolphus habita optione nullam arborem, qua suspendi debuit, cum per omnem silvam duceretur, gratam invenire potuit, sicque iterum novae difficultates et nullus finis haberetur; foret itaque satius et commodius, quod hic confirmaretur castellanus a maiestate caesarea, et is praesertim, qui prius Neapoli gratus et acceptus viceregi fuerat, ex quinque nobilibus et patriciis viris illius regni electus, dominus scilicet Ludovicus Poczotus, ne in istiusmodi
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 217r
electione illic in regno facienda novae suborirentur turbae et dilationes. Quod cum audisset dominus cancellarius, consuluit, ut cum his iterum adirem caesarem, si quid certius impetrari posset, se etiam operam suam impensurum.
Confeci igitur aliud ⌊⌋ cum verbis decreti, cuius exemplum his inclusi et postero die conveni caesarem, habuique illi imprimis gratias, quod tandem de castro Barensi mentem suam declarasset, dixique, quale responsum a domino cancellario accepissem ex illoque difficultates suprascriptas exposui et Ludovicum Poczotum memoriale hoc offerens illi nominavi. Quod cum accepisset, respondit se personam illam non noscere, sed velle ab aliis certior fieri, qualis esset, et tum id facere, quod fieri posset. Scripsi itaque domino cancellario, cum ingrederetur consilium, parvam cartam, ut istius rei mentionem faceret. Proinde me paulo post rursus ad illum contuli, ubi tum ille memoriale meum a caesare acceptum mihi ostendit, dicens: „iterum fuisse non parvam ea in re disputationem, et maxime viceregem depugnasse, ne Ludovicus Poczotus susciperetur, asserens illum prius in castro Barensi fuisse castellanum, et igitur non abs re esse suspectum, conclusumque tandem in summa fuisse, quod ex electis per dominam reginam praesentandis vicerex in unum de illis nomine caesaris consentire debeat, qui id saltem iurare tenebitur, quod in decreto est expressum. Et insuper, cum sint haec tempora varia et periculosa, stantibus his bellis, iurare etiam teneatur, quod castrum hoc in manus hostium non sit traditurus, neque admissurus, ut in hostium manus perveniat.”
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 217v
Addidit etiam, viceregem dixisse, quod Maiestas Vestra statum Barensem forsan Venetis vel aliis posset vendere, qui nunc sunt hostes, et ne deinde regno aliquod detrimentum aut grave discrimen oriretur, necessarium fore, ut castrum bene custodiretur. Quod si principes ipsi, hoc est Vestra Regia et Reginalis Maiestates praeessent in personis statui, non opus foret singulari iuramento de castri custodia, qua propter castellanus deputandus ad tale iuramentum astringeretur, quemadmodum ex decretatione videbitur. Consuluitque mihi dominus cancellarius, ut id ad praesens quod haberi possit acciperemus, fortassis aliquando commodius aliquid percepturi.
Respondi domino cancellario imprimis ad hoc, quod vicerex dixisset: Ludovicum Poczotum prius castri Barensis fuisse castellanum, verum esse non posse; nam proditorem istum novissimum castellanum, qui huic castro 16 annis praefuit, fide et honore posthabito,castrum hoc in manus viceregis dedisse, ab illo quingentis ducatis corruptus, unde liquido constaret, Poczotum non fuisse castellanum; sed aliud subesse; viceregem adhuc ad statum Barensem aspirare, unde castellanum suae farinae nitatur intrudere, quo facilius Vestram Regiam et reginalem Maiestatem defatiget et pertaesos faciat et forsan ad aliquas condiciones dimittendi statum inducat, quod tamen numquam succedet, nisi caesar praeter omnem aequitatem manifestam vim et iniuriam Maiestatibus Vestris velit inferre, quod a tanto principe debet esse alienissimum. Quod vero Maiestates Vestrae statum hunc Venetis, aut aliis, ut caesari incommodarent, deberent vendere, id illas
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 218r
numquam habuisse in animo, hocque potius ex calumnia viceregis procedere, qua etiam in aliis rebus contra Maiestates Vestras usus est aliquoties, quam ex vero iudicio,
cf. Ter. An. 126 ⌊hincque illae lacrimaecf. Ter. An. 126 ⌋, quibus adhuc aperte cupiditatem suam in statum Barensem demonstraret. Ad haec cancellarius: non timendum esse dicebat, siquidem viceregem id amplius non moliri posse, eumque bene esse contentum cum 16 milibus ducatorum, quos caesar illi dederit annuos, ex quibuscumque velit regni Neapolitani proventibus, ducatum praeterea Sulmonensem et comitatum de Ast, qui illi sunt commodiores, quam 20 milia ducatorum in statu Barensi, quodque caesar se omnibus modis ab eo absolvit, et ad istam profectionem in Italiam, quantum fieri potest, maturius expedit, hincque illius auctoritatem aliquando non semper eandem futuram: unde de ista ad praesens expeditione deberem esse contentus, aliud enim sub his bellorum turbinibus non posse fieri.
Cum itaque plane et sine condicionibus castrum hoc recuperare non potui, hanc expeditionem sub ea protestatione suscepi, si et in quantum Maiestatibus Vestris placeret. Primam condicionem, quae habetur in decreto remotionis sequestri, pauci facio, ea enim per terminum peremptorium his praefigendum, qui ad statum Barensem ius habere praetendunt, cum nemo sit, qui possit comparere, evanescet. Alia vero, quod castrum debet fideliter custodiri et non dari in manus hostium, me adhuc habet dubium, et non levem mihi suspicionem peperit, sub ea namque condicione castrum semper erit in caesaris, aut in illius officialium potestate semperque hoc vocabulum „fideliter” pro usu et in favorem caesaris interpretationem accipiet, quo castellanus illi obligabitur, et non minus, immo plus forsan, quam Maiestatibus Vestris obsequi et parere tenebitur,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 218v
sicque haec techna, ut mihi videtur, et quantum certis coniecturis possum assequi, honesto quodam praetextu palliatur, quod tamen post terminum praefigendum elapsum liquidius apparebit. Tunc siquidem transacto decreto libere Maiestatibus Vestris castellanum statuere licebit, nulla alia condicione, quam, ne castrum in manus hostium caesaris tradatur, adiecta, neque necessarium erit, quod castellanus sit persona fida et grata caesari, sicut prius vigore decreti fuit confectum; sed absolute Maiestatibus Vestris addicta. Quod si ita observabitur, portum attigimus, si vero hoc adverbium „fideliter” retinebitur, et pro caesare, ut timeo, interpretabitur, semper in alto navigabimus. Haec ideo tam clare Maiestatibus Vestris Serenissimis descripsi, ut quid sibi ista velint, bene apud se reputent atque perpendant. Nullaque alia fuit causa, quod caesar litteris Maiestatis Vestrae Serenissimae et meis relationibus tamdiu non responderit, quam ne hoc abditum, id est secreta castri retentio prodiret in lucem, quod tamen post istam expeditionem ulterius latere non potuit.
Et ne ullum quidem lapidem intactum reliquisse videar, iuxta hoc vulgare adagium: „Deo unum et Cacodaemoni duos cereos,” etc. misi ad viceregem, rogans, ut cum illi foret opportunum me in colloquium admitteret; unde famulo meo humanissime respondit: non fuisse necessarium, ut id peterem, se semper paratum quandocumque vellem, et si mihi commodum visum foret, pro crastino inter octavam et nonam horam me ad castrum conferrem, illic mecum conveniret.” Quod postero die feci. Eratque vicerex in conclavi cum caesare; significavi illi, quod adessem. Subinde ad me exivit ultra morem suum blanditer mihi arridens, quo mihi
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 219r
versus ille trivialis venit in mentem:
cf. Dionysius CATO Qui simulat verbis, nec corde est fidus amicus / tu quoque fac simile, sic ars deluditur arte ⌊Tu quoque fac simile, sic ars deluditur arte.cf. Dionysius CATO Qui simulat verbis, nec corde est fidus amicus / tu quoque fac simile, sic ars deluditur arte ⌋ Dedit mihi manum, sicque iuncti seorsum secessimus. Inde illi expeditionem hanc de castro Barensi ex ordine retuli, rogavique, ut quemadmodum illustrissimae olim felicis memoriae dominae duci Mediolani, matri reginalis maiestatis desideratissimae, fuisset amicissimus, in eadem etiam amicitia cum filia perseveraret, quae illi, et praesertim Maiestas Vestra Serenissima esset plurimum affecta, quodque efficeret, ut tandem istius negotii certus et iustus finis haberi possit; promisisset enim mihi caesar se ex animo id illi commendaturum, cumque iam per duos hic integros annos magno labore et dispendio nihil aliud egissem atque impetrassem, quam hanc expeditionem, quae tamen iam pridem diu fieri potuisset, rogabam, ut illam, cum in regnum Neapolitanum veniret, maturaret ac exsecutione prosequeretur, ne novae morae et difficultates, ut prius, per capita Hydrae succrescerent, quo tandem semel status iste, post tot turbines tranquillus redderetur, quod Maiestas Vestra Regia et reginalis omni benevolentia ac propensione essent repensuri.
Haec cum dixissem, nolens consulto refricare quicquam illorum moliminum, quibus ad statum inhiabat, composito humaniore vultu respondit, quod iam sibi esset haec expeditio a caesare commissa, quique illi iniunxisset, ut rebus Maiestatum Vestrarum, ubi posset, inserviret, quod se libenter facturum pollicebatur, daturumque se operam quam primum veniret Neapolim, ut cum officialibus Maiestatum Vestrarum Serenissimarum aliquem dignum et bonum virum castro Barensi praeficeret, qui in his bellis et tumultibus castrum hoc fideliter custodiret, quod alias non esset necessarium, si ipsi
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 219v
principes per se ipsos statui praeessent. Hocque etiam alibi sic solitum fieri dicebat, ratione dumtaxat superioritatis, ne in absentia dominorum aliqua fieret ab officialibus neglegentia, quae fortassis principi superiori periculum in illius dominiis esset paritura. Meminerat domini Ludovici Poczoti, quod antequam in illum consensisset, omnes se istos quinque viros patricios a reginali maiestate praesentatos ad caesarem perscripsisse, qui ex his nullum pro castellano habere voluisset.” Hoc cum cancellario postea rettulissem, respondit: „longe esse a veritate alienum, nam id numquam in notitiam caesaris pervenisset.” Deinde me interrogavit vicerex: quid ageretur de magistro Prussiae et an uxorem duxisset, de quo id, quod scivi, rettuli. Quaesivit rursus a me, si reginula maior natu Maiestatis Vestrae Serenissimae alicui esset desponsata, et quot annos haberet. De annis respondi, cum de his mihi constet, et quod a multis procaretur, sed cum adhuc esset tam tenerae aetatis suspicarer, illam nulli adhuc esse promissam. Idque a me diligenter exquirebat, causam tamen non dixit, quam etiam scrutari non conveniebat. Inde ad plurima alia divertimus, et cum de his bellis et rege christianissimo incidisset mentio, dicebat: „evolavit ex manibus meis, pennis tamen non levibus relictis, quod si illum iterum sors mihi daret, non secus atque psittacum in cavea tractarem, eumque alium quam prius sermonem docerem.” cf. Fest. 343M ⌊Sed sero sapiunt Phryges.cf. Fest. 343M ⌋
Postremo in fine colloquii se obtulit Vestrae Regiae et reginali Maiestati, ubi illis inservire posset, — ut illius verbis utar — de bona voluntate se id libenter facturum. Verba quidem illa ab eo
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 220r
obtinui, quis subsequetur effectus, brevi experiemur.
cf. Cic. Marc. 22 Sed tamen cum in animis hominum tantae latebrae sint et tanti recessus, augeamus sane suspicionem tuam ⌊Cor multas habet latebrascf. Cic. Marc. 22 Sed tamen cum in animis hominum tantae latebrae sint et tanti recessus, augeamus sane suspicionem tuam ⌋, suspicorque quod adhuc in corde illius sit aliqua, in qua status Barensis delitescat. Consolatur me nihilominus id, quod de illo superiore die dominus comes de Nassau dixerat: multos quidem esse, qui plurima cupiant, sed non semper omnium desideriis responderi.
Fuit eodem tempore mecum ⌊Cornelius Duplicius Scepperus⌋, iuvenis in omni scientiarum genere apprime eruditus, cuius opus excussum typis contra terrores et minas quorundam astrologorum et maximas istas coniunctiones ante tres annos Maiestati Vestrae Serenissimae ostendi, et illius refutationes contra calculos ab astrologis perperam observatos perlegi. Is aliquamdiu regi Daciae extorri inserviebat, et hic ab eo anno superiore oratorem agebat; post mortem tamen reginae, cum et ipse Belga sit, caesari seaddixit, estque in mathematicis cognitionibus peritissimus. Postulavit itaque ab ⌊eo⌋ ⌊vicerex⌋, ut profectionis suae in ⌊Italiam⌋ eventum scrutaretur. Qua de re postquam in hospitium meum deverteremus (est enim mecum in cotidiano commercio) fecit quaestionem, et caelum, terram atque maria illi invenit contraria. Ex his aliqua congessit ad eumque detulit. Priusquam tamen a me abiret, suscepit provinciam, ut nomine meo ad hoc iter omnia infausta fausta dicere volui, viceregi precaretur et adhuc illum seorsum de re Barensi commoneret, ne se difficilem in castellanum per reginalem maiestatem constituendum exhiberet, ad nihilque illum aliud, quam ad id, quod in novissima caesaris commissione haberetur, astringeret, praeaccurateque observaret non solum verba, verum etiam vultum
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 220v
atque gestus respondentis. Quod hic fecit diligenter. Rettulitque mihi, quod cum illi omnia, quemadmodum praescripseram, exposuisset, imprimis ad istam meam imprecationem leni vultu multas egisset gratias, et deinde oculis acrioribus protulisset: ad quid aliud castellanus ille astringi deberet, quam ad id, quod a caesare decretum est, et quod ea in re non pungerer aliquo dubio, se operam daturum, quam primum Neapoli applicaret, ut hoc negotium quantocius finem suum habeat. Quod si hominem non noscerem, qui alias in dicendo facilis, et in promittendo levissimus est, ut pote cum illius verbis raro effectus respondeant, non parum bona spe ex his firmarer, cf. Verg. A. 4.298 ⌊sed omnia, etiam tuta timeocf. Verg. A. 4.298 ⌋, saepius hic naufragium passus.
Utque semel huic historiae colophonem addam: ⌊vicerex⌋ tandem 1526-09-24⌊vigesima quarta Septembris praeteriti1526-09-24⌋ profectionem suam ingredi ⌊hinc⌋que abire statuerat, quare ⌊caesar⌋ prudenter effecit, ut antequam discederet cum ⌊cancellario⌋ omnimode in gratiam rediret. Idque prius etiam vicerex multis modis temptaverat, amicis scilicet cancellarii prodesse, coramque multis de illo bene loqui incipiens, ne, post abitionem suam, cancellarius in concepta simultate perseverans illi noceret, et caesaris animum, quem forsan novit flexilem, immutaret et a solito favore avelleret, quod sentiens bonus iste senex, ut caesari obsequeretur ac gratificaretur, fieri permisit. Venit itaque eodem die ad eum vicerex ad prandium, ducens secum umbras, dominum comitem de Nassau, confessorem caesaris, episcopum Ossimensem, dominum ⌊de Lassau⌋, Ferdinandum de Alarcon et ⌊Caesarem Ferramusca⌋ magistrum stabuli, quod prius illius fuit officium, cum aliis plerisque. Id cum mihi
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 221r
relatum fuisset, ne adhuc quicquam praetermitterem, quo firmius et solidius negotium castri Barensis fieret, scripsi subinde domino cancellario in hunc sensum. Congratulabar illi primum, quod hi, qui gratis eum oderant, cum eo in gratiam redirent, quam ut perpetuo duraret, essetque iteratae amicitiae vinculum perennius quam prius, precabar, utque in hac nova reconciliatione, quae quanto recentior est, tanto magis perhibetur et maioris virtutis esse et ferventior, novo amico suo viceregi negotium Barense ex animo commendaret, quod si ab illo sic commendatum bene deinceps tractaretur, non vulgare coniunctionis duraturae signum futurum. Misique illi istiusmodi cartam, cum iam prope finem ageretur convivium. Quam ut perlegisset, tacite intra se risit, dixitque famulo meo se id quod scripsissem diligenter facturum, quam primum remotis mensis conclave simul subirent, in quo suprascripti hi cum cancellario peracto prandio satis longo tempore consedisse feruntur. Unde ⌊vicerex⌋ 1526-09-24⌊eodem die1526-09-24⌋ versus noctem cf. Verg. A. 2.40; 2.370 ⌊magna comitante catervacf. Verg. A. 2.40; 2.370 ⌋ hinc abiit. Plurimi de nobilibus et aulicis caesaris illum in Italiam sequuntur, his enim aliqua pars solutionis facta est, aliis hic remanentibus, qui certe in magna sunt egestate, nihil adhuc datum est, de quo non abs re me plura scribere pudet. Cum iam ⌊vicerex⌋ abiisset, 1526-09-25⌊postridie1526-09-25⌋ eius diei dominum ⌊cancellarium⌋ r paper damaged⌈[r]r paper damaged⌉ursus conveni, podagra solita, quae illi statis temporibus post mensem Augustum redire solet, laborantem. Admisit me
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 221v
nihilominus decumbens, non parvo dolore affectus, et dixit mihi, quod viceregi negotium castri Barensis summopere commendasset, illumque ad rem bene respondisse pollicitumque fuisse, se sic habiturum atque omnia facturum, ne per eum quicquam stetisse videri possit. „Quod si fiet,” inquit, „experiemur.” Ad haec ego: „quomodo, si ipse dubitaret, quid ego spei habere deberem, qui omnimode haesitarem volubilitatem hominis noscens?” „Non dubito,” inquit, „sed de dubio experiemur.”
Bene tamen me sperare iussit, et has mihi litteras ad Vestram Regiam et reginalem Maiestatem dedit seque illis maximopere commendari rogavit.
Sic omnia expertus, nihilque pro meo intellectu intemptatum relinquens, clausas tandem commissiones seu litteras, quibus exempla illarum coniunxi, ad viceregem et ad Ferdinandum de Alarcon, nunc marchionem Vallis Sicilianae, in absentia vero ad illius locum tenentem non sine labore ab istis hic secretariis expedivi, habiturus etiam eiusdem tenoris duplicatas, quas paulo post Romam ad manus Velserorum mittere statui, cum hisque pauca scribere, ne propter haec bella, et quod iam per hanc viam ⌊Italiae⌋ aliquoties litterae sunt interceptae, fiat periculum. Has igitur praesentes, quo securius ad manus Maiestatis Vestrae Serenissimae pervenirent, per Fuggaros versus Antverpiam derexi, unde per proprium nuntium Cracoviam Georgio Hegel mitti debent. His etiam duplicatas iunxi, quarum principales per ⌊Fabianum⌋ misi.
Instabam hic, ut ad marchionem Ferdinandum de Alarcon, sive ad
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 222r
illius locum tenentem, litterae more Hispano scriberentur, quibus illi mandaretur a caesare trina vice, ut castro cederet; quas obtinere non potui, satis enim esse aiebant, et ego fere idem sentio, quod vicerex illi mandet, quandoquidem per eum prius castro erat praefectus, cui oboedire citius quam ipsietiam caesari cogetur. Quocirca danda erit opera, ut aliquis in regno Neapolitano inveniatur, qui pro castellano viceregi placeat. Ego hic, ut supra scripsi, hoc negotium ulterius promovere non potui.
Summa haec est et compendium omnium rerum hactenus per istos duos annos hic a me gestarum, diuque id ante praevidebam castrum hoc libere restitui non debere, sicut aliquoties scripsi, donec cum Gallis et his bellis finis haberetur. Causaque, quod sequestrum fuit interpositum et quod arx Barensis sic est intercepta, non fuit alia, quam splendida haec superiore anno in Galliam legatio et rumor iste de conclusis ibidem matrimoniis, quae non parvam hic auxere suspicionem, unde omnes morae et difficultates provenere, quarum adhuc finem,
cf. Gel. 13.18.1-2; Adagia 1526 No. 402 ⌊cum inter os et offamcf. Gel. 13.18.1-2; Adagia 1526 No. 402 ⌋ plerumque plurima incidunt, tam cito futurum non video, praesertim donec castrum sub istiusmodi pendebit condicionibus, quibus durantibus anguem in sinu alere videmur, nisi cum castellano aliquod stratagema fieri posset etc.
Nova, quae alias hic habemus, haec sunt. Confoederatio contra caesarem, de qua prius scripsi, perdurat et fit, ut aiunt,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 222v
auctior, exercitusque pontificis et Venetorum, qui fertur habere ad numerum 40 milia peditum et equitum, agit non procul a Mediolano circa Laudum(?) oppidum, quod interceperunt, in loco bene munito, detrectatque certamen, ut ab illa parte dicitur, de industria; ab ista fertur, quod ob metum, caesarianosque moris et taedio venturae hiemis conficere nititur. Capitaneum Venetorum, ducem Urbini, ut quidam dicunt, aegrum, quidam vero timore adactum ex castris in tutiorem locum Brixiam se contulisse ferunt, Venetosque a rege christianissimo magno cum desiderio exspectare suppetias. Dux Borbonensis in castro et civitate Mediolanensi cum manu militum non contemnenda se continet et paulo ante Venetos, qui commeatum ferebant Cremonensibus, fudit. Alia pars copiarum caesaris in Ticino sive Papiae, alia ⌊Alexandriae⌋ et in reliquis vicinis oppidis et castris se tuetur, scripseruntque huc, quod usque ad finem Decembris se possent in omnibus sustinere; verum tamen, ut interea pecunia et hominibus succurratur et suppetiae sibi ferantur.
Qua de re ⌊vicerex⌋ in ⌊Italiam⌋ cum classe septuaginta velorum his diebus proficiscitur. In hac classe sunt quattuor galeones et 4 caraccae magnae Genuenses et viginti quattuor caravelae Portugalenses, praeter alia navigiorum genera. Istae 70 naves tormentis et omnibus armis navalibus abunde sunt munitae feruntque in se superinscribed⌈in sein se superinscribed⌉ omnes illas machinas et grandes bombardas, quas cartaunas vocant, quae circa Fontem Rabidum et in illis finibus Hispaniae fuerant, sequunturque plures aliae mercatoriae et onerariae naves, ut secure traiciant, ferturque
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 223r
haec classis armata esse octo milibus bonorum militum Hispanorum, inter quos sunt duo milia peditum Germanorum electorum, qui iam hic a tribus annis contra Gallos circa Perpinianum et Narbonam militarunt, et novissime cum aliis Hispanis Mauros circa Valentiam, de quibus ex Hispali scripsi, vicerunt, et fere omnes trucidarunt, ut infra latius patebit. Aggerit se praeterea sine stipendiis magna vis militum, qui ad Italiam, ut illic mereantur, tendunt, hocque mense haec classis ex Carthagine Nova hinc solvere debet. Quae si feliciter Italiae applicuerit, non mediocris hostibus metus et caesarianis animus accrescet porro; sed astra, ut per Cornelium visum est, huic profectioni minantur,quae tamen a Deo derecta, per sapientiam, ab illo hominibus datam, plerumque superari compertum habetur.
Ea tempestate circa duodecimum diem Augusti caesar per dominum cancellarium oratorem Venetum et Florentinum ex Hispania abire iusserat, qui hic non pro oratoribus, sed pro exploratoribus habebantur. Unde cum se iam accingerent itineri et quisque illorum mihi valedixisset iamque Florentinus praecessiset, egerunt tantum apud caesarem nuntius pontificis, regis christianissimi et regis Angliae orator asserentes se nova mandata ad tractandum de compositione habituros, quod eis adhuc permissum fuit, ut manerent ulterius. Revocatus fuit itaque Florentinus ex itinere, a Veneto non tamen interea, quemadmodum mihi cancellarius retulit, ⌊caesar⌋ BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 223v ab incepto desistet, qui istos duos oratores, ut hostes a se expediverat, nolens illis permittere, ut vel saltem unum equum, quos “zenitos” hic vocant, secum ferrent, illosque manu propria in litteris commeatus seu passus inscriptos crassa linea obduxerat et obliniverat. Sunt itaque hic omnes hi suprascripti oratores, sed nihil adhuc ab illis tractari sentio, quo pax aliqua sit speranda.
Vigesima die Augusti praeteriti pontifex breve invectivum, Romae 23
Iunii datum, caesari huc miserat, impingens illi culpam, quod causa esset omnium tumultuum et bellorum, quae in Orbe Christiano ab aliquot iam annis haberentur, taxans eius avaritiam, qua statum Mediolani et plurima alia, quae ad eum iure non spectarent, vi ambiret, et quod numquam ex animo ecclesiae Romanae favisset, sed omnes suos conatus per haec bella contra illam declarasset, plurimaque alia pro rege christianissimo et duce Mediolani Francisco ingerens, qui istius invectivae causa fuit. Nam pontifex postquam cum eo et aliis pro libertate Italiae, ut vocabant, contra caesarem conspirasset et marchionem Piscariae ad se multis pollicitis traxisset, promittens illi regnum Neapolitanum, qui non declinans a fide simulabat se huic conspirationi adhaerere; caesari tamen omnia clare perscribebat. Re igitur cognita, et cum iam dux Mediolani acrius obsideretur, videns pontifex illum a se in hoc discrimen perductum, scripsit manu propria caesari multa contra marchionem Piscariae mortuum,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 224r
conquerendo quasi ille fuisset causa istius conspirationis, in quam hunc ducem protraxisset, postulans summis promissis et precibus a caesare, ut ducem Franciscum, sic seductum rursus in gratiam, omne illi delictum remittendo, susciperet. Cui cum caesar manu propria vicissim rescripsisset, honorem imprimis marchionis mortui defendendo, et quod hanc remissionem, causa indicta, duci Francisco dare non posset, nisi prius videretur de iustitia, se deinde misericordiam ad istiusmodi preces facturum. Permotus hinc pontifex, cum iam omnia in lucem prodiisse cognosceret, aperte se per hoc breve invectivum declaravit.
Ad haec non immerito percitus caesar multa vehementius nuntio pontificis, qui hoc breve reddidit, respondit, magnoque cancellario iussit ad ea, et ut omnia, quae inter ipsum et summum pontificem regemque christianissimum atque alios acta sunt, nota fierent, per modum apologiae rescribere; quam in triginta paginas digessit, et omnia his inclusit, quae per haec superinscribed⌈haechaec superinscribed⌉ tempora se obtulerunt, nihilque contra pontificem intactum reliquit. Huius apologiae exemplum caesar nuper regi Angliae per hunc nobilem Anglum, de quo scripsi, transmisit, et paulo post nuntio pontificis 17 Septembris coram notario et testibus perlegi, et conscriptam deinde per modum clausarum litterarum dari mandavit.
Quam cum idem nuntius audivisset atque accepisset, obstupuisse fertur, dicens, quod post hoc breve caesari redditum, ad quod tanta essent rescripta, aliud accepisset multo mitius cum commissione, quod si primum non reddidisset, supprimere id apud se deberet,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 224v
et dare hoc ultimum. Cum autem sic evenisset, nihilominus se operam daturum, quo inter pontificem, dominum suum, et maiestatem caesaream pristinus amor, benevolentia ac observantia, si in aliquo decrevissent, re<d>integrari possent.
Spero, me etiam istarum litterarum ad pontificem, seu potius apologiae, copiam habiturum, excudi enim debet et variis linguis in omnium mortalium notitiam deduci. Cancellariusque cum primis mihi illius exemplum pollicitus, quod cum habuero, quantocius ad Maiestatem Vestram Serenissimam pervolabit, sed reor, hoc illam prius ex Germania, quam a me habituram, cum iam illac sit missam, et ibidem promiscue omnia matura et immatura prelis subici in more positum est. In fine istius apologiae enumerat caesar beneficia sua in pontificem, et veri pastoris officia, a quibus illum longe aberrasse asserit, et quantum auri ex suis regnis et dominiis ad curiam Romanam confluat, adducens in medium centum gravamina Germanicae nationis, quodque hoc auro suorum, cum potius contra infideles vertendum esset, ipsemet impetatur, et per hoc exercitus conscripti dominia sua praeter rationem et aequitatem invasere. Unde hortatur pontificem, ut arma, quae illi non conveniunt, deponat, quod et ipse se facturum pollicetur, clavesque aureas contra infideles convertat et in christianos Petri clavibus utatur, criminationemque per hoc breve obiectam diluat, in paternamque gratiam redeat. Quod si non fecerit, se sua omnino tueri in animum induxisse, et ab ea indigna criminatione se ad concilium generale, quod pro
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 225r
tempore et loco convenienti institui postulat, referre, illique se suaque omnia subicere. Qua de re sibi terminum praefigi et apostolos dari, more appellantium instantissime petit. Quid inde futurum, temporum successus docebit.
Fuit etiam huc nuper alia apologia allata Parisiis in mense Augusto suppresso nomine auctoris excussa in defensionem regis christianissimi, quod iustis rationibus foedera et pacta cum caesare in Madrillis confecta non servaverit neque servare teneatur. Ad quam dominus cancellarius abunde respondit, et omnia, quae inter caesarem et regem christianissimum transacta sunt, quam copiosissime descripsit, eaque ab ipso domino cancellario legi ad decursum fere trium horarum audivi, de quibus tamen neque disputare, neque iudicare meum est. Cumque haec propediem in lucem dabuntur, Maiestas Vestra Serenissima cum primis etiam habitura est exemplum, ne illam quicquam istarum rerum lateat.
Rex Angliae per oratorem suum, quoad eius fieri potest, elaborat, licet istius ligae defensor appelletur, ut se particip{i}um seu <...>, ut vocant, neutralem praestet, et ut se mediatorem facere posset, quo forsan per eum tractatus fierent, ut vel indutiae, vel pax certa conficeretur, omnemque operam pro obsidum restitutione, qua pecuniis redimerentur, impendit. Qui tamen ut a cancellario intellexi, cum rex christianissimus nihil in articulis contentum prosequitur, immo adhuc graviora minatur, durius quam ante observabuntur, et ad nescio quod castrum perducentur, remotis ab illis omnibus aniculis et pueris,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 225v
qui cum eis huc advenerunt, sic quod nemo sciet, ubi sint, aut quid cum eis agatur; dicuntque hic, cum pater hinc suis technis ex cavea evolavit, quod nidum cum pullis cautius custodient.
Causa cur ista fiunt, haec est. Nuntiavit nuper 24 Augusti rex christianissimus per oratorem suum caesari praesente nuntio pontificis, oratore Anglo, Veneto et Florentino vehementius, ut hic autumant, quam conveniebat, quod sibi filios suos omnino restituere deberet, quod si non fieret, se illos modis omnibus recuperaturum. Unde hic non parva nata fuit tragoedia, quandoquidem caesar pro sua iustitia et ob fraudem et perfidiam, ut hic vocant, qua rex christianissimus ex captivitate se asseruit, duellum illi obtulit. Itidem vicerex fecisse fertur. Quod si regi christianissimo ob dignitatem regiam id forsan non conveniret, daret in locum suum aliquem sui sanguinis, velintque non solum scriptis et subscriptis articulis, verum etiam manu toti mundo iustitiam suam, et, ut hic aiunt, illius dolos dare in lucem. Id tamen, reor, non ex cancellarii consilio processisse, sed illius qui circa Ticinum, dum alii pugnabant, maxime fossa et vallo obice se defendisse perhibetur.
Illustris dominus dux Ferrariensis inter utrumque volat et in medio se continet nullique adhuc se totum addixit, licet a pontifice et Venetis multis pollicitationibus sit illectus, non tamen his, quibus illi satisfit; nolunt enim reddere, quod ademptum est, immo adhuc adimere quaedam, quae possidet, quapropter plus videtur hic haerere. Impetravit nuper a caesare
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 226r
investituram ad ea, quae ab imperio habet, quocirca orator eius, qui hic agit, vir doctus, cum quo mihi singularis est consuetudo et familiaritas, apud cancellarium imperialem, dominum propositum de Waltkirchen, opera mea usus est, quam illi oppido quam libentissime impartivi, fuitque illi non inutilis. Isque sic se gerit, quod nisi ille et ego hic amicorum, alii omnes hostium oratores vocantur, cum quibus igitur raro nobis esse solet commercium.
Venerat huc novum superiore die, quod pontificis, Gallorum et Venetorum classis obsederat Genuam, quodque Andreas de Aurea, pontificis capitaneus, habuisset tredecim triremes, tres naves grandes, et duas brigantinas, Galli sedecim et Veneti duodecim triremes, sed tempestate abacti solverant obsidionem, ferturque parum Genuae ob hunc impetum trepidatum fuisse, quamvis post tempestatem reditus classis et obsidionis speraretur. Quamobrem cum iam duriora instant tempora, in quibus triremibus navigari non potest, vicerex se navibus maioribus armavit, quae in mari ventis et tempestatibus exagitato se tutius et commodius sustinere valebunt.
Fuit etiam hic aliquamdiu constans fama, et data opera emissa, quod cum hac classe viceregis caesar ipse in Italiam traicere debuerat, idque a plerisque credebatur, unde hic mirabiles motus crescebant; putabatur enim caesarem hanc abitionem
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 226v
celare de industria, et quod deinde praeter omnium opinionem, quasi venatum iret, dispositis omnibus per viceregem, quae ad huiusmodi profectionem spectarent, cum his navibus solvere debuisset. Inde, reor, classem hanc confoederatorum Genuam obsedisse, ne illic, cum sit portu propinquior applicare potuisset. Sed rumor iste tum demum in fumum abiit, neque futurum est, ut hic passim multi loquuntur, quod tam cito caesar deinceps in Italiam sit venturus,
cf. Disticha Catonis II 26 ⌊fronte capillata posthac occasio calvacf. Disticha Catonis II 26 ⌋.
Caesar nihilominus molitur aliquid, cum ad nihil aliud intendat, quam ut modis omnibus pecunias conquirat, qua de re et statum suum in multis caeremoniis aulicis minuit, nulliquestipendia et pensiones, neque etiam officialibus in istis suis regnis solvit, quos tamen certis rationibus, ut contenti sint, adegit, et sic omnes officiorum pensiones suspendit,
et quicquid potest, ut supra scripsi, oppignorat, medietatemque et ultra proventuum regnorum istorum obligavit, ut coacervet et nervos sibi congerat. Faciunt idem omnes, qui curiam sequuntur, et ut cancellarius nuper mihi rettulit, quod sibi caesar etiam iniunxisset, ut statum et expensas suas, quantum posset, extenuaret. Quo factum est, quod plures de nepotibus et amicis suis hoc tempore in Italiam miserit. Contrahuntur vela, quo aliquando, cum opus fuerit, plenis carbasis navigari possit.
Iam fere hucusque mensis est, (quod felix sit et faustum) quo ⌊imperatricem⌋ concepisse et praegnantem dicunt. Ob id iuxta BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 227r se continet neque movere se audet, et plerumque in lecto decumbit, quo fit, quod ⌊hic⌋, ubi omnium rerum penuria est, diutius, quam opinabamur, erit immorandum, et praeter id, quod hospitia persolvimus et omnia cariora quam alibi habemus, paleas pro bestiis, quae in summo sunt pretio, invenire nequimus. Utinam eas ⌊hic⌋ haberem, quae in ms 4 Columba mea, ms 1 Columbari meo⌈Columba meams 4 Columba mea, ms 1 Columbari meo⌉ nullius sunt usui et putrescunt, sed frustra optamus, quae emere cogimur patiemurque paulo post in defectu lignorum ingentia frigora, montibus iam supra nos undique nivibus obductis, quas per {per} omnes istos aestus clare semper vidimus. Qua de re, cum mardurinae mihi desunt, quae domi a tineis absumuntur, ovinis me utcumque munivi pellibus, quae tamen hic carius, quam apud nos vulpinae venduntur. Gratum mihi etiam est plurimum, cum per Dei gratiam istos ardores et flammas incolumis superavi, quod haec frigora veniant, cumque intensioribus assuevi, ista nihil moror.
De Mauris circa Valentiam sic res habuit. Postquam ante triginta quinque annos hoc regnum per avum caesaris maternum, Ferdinandum regem, fuerat subactum, Mauri omnes, qui hic et alibi remanserant, ad fidem Christi compellabantur. Eam, quemadmodum inviti susceperant, sic etiam sunt prosecuti, et cum tempore, praesertim circa Valentiam, in paganismum relapsi, quod aegerrime ferentes hi, quibus inde quaestus peribat, caesari superiore anno persuaserunt, ut edictum sub poenis durissimis emitteret, quo omnes fidem Christi rursus profiterentur. Id cum Mauri multis oblatis condicionibus
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 227v
evincere et mitius reddere non poterant, omnes pariter conspirarunt, satius esse ducentes praesenti morte, quam longiore cruciatu pro secta sua enecari, congestisque omnibus bonis suis, cum coniugibus, liberis et iumentis in quendam montem circa Valentiam non procul a mari se contulerunt, eumque natura munitum, industria et assiduo labore effecerunt munitiorem, indeque per varios incursus ad loca vicina, nemine resistente, libere vagabantur, villasque et oppida diripientes, neque parsum ecclesiis, in illas more suo saevientes, Eucharistiam secum abduxerunt redimendamque a christianis pro novem milibus ducatorum taxaverunt, nihil hostile in extrema desperatione constituti omittentes, quo et commeatum et ea, quibus se diutius possent continere, colligerent.
Venerat interea ad illos in mense Iulio praeterito Turcus quidam pirata, cui nomen ⌊Barbarossa⌋, frater illius, qui superioribus annis a ⌊caesare⌋ victus erat in ⌊Africa⌋, cum aliquot Liburnicis quas „fustas” vocant, sed postquam perspexisset contra vim Hispanorum illos non posse diu subsistere, assumptis secum primis ex illis, et quotquot navigia eius ferre poterant, onustus multis divitiis in Africam rediit, maiorem desperatorum partem relinquens. Qui, cum sibi aliud praesidium non esse intellexissent, quam fortiter oppetere; adeo sibi vallis, munitionibus et potissimum commeatu providerant, quod illic adhuc satis diu perdurare, vel saltem ad commodas aliquas condiciones pervenire potuissent.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 228r
Sed caesar illos, ne pro cogendo exercitu impenderet, omnibus dedit in praedam, quo factum est, quod ad septem milia Hispanorum montem longo tempore obsederunt, et fere cotidie particularibus proeliis cum illis non sine suo detrimento congrediebantur, donec ista duo millia peditum Germanorum, de quibus scripsi, profecturi cum vicerege ex Carthagine Nova in Italiam illac applicuissent. Iunctis itaque viribus, cum faciliores montis aditus speculati fuissent, nona Septembris praeteriti in ortu solis Mauros sunt aggressi, quorum erant, ut fertur, bonorum bellatorum et praeterea desperatorum, cum quibus malum solet esse certamen, ultra quattuor milia, et mulierum ac puerorum cum alia infirma plebe numerus septem milium, qui tamen omnes se defendebant.
Dimicatum est acriter, et de nostris tam Hispanis quam Germanis, plures desuper scorpionibus, catapultis, fundis et lapidibus caesi et abiecti, totoque hoc die parum feliciter successit, erant enim aditus magis ardui quam putabatur; non tamen a Germanis fuit cessatum, itidem etiam ab alia parte ab Hispanis, sed tota nocte in coeptis stationibus perseverantes, et rursus in aurora procedentes, multo labore ascensum nacti, cum iam segnius Mauri ob metum et nostrorum constantiam se tuerentur. Post octimestre spatium, quo montem occupaverant, omnes fere trucidarunt, mulieres item plurimas confoderunt, a quibus per missiones lapidum plurimi male erant affecti. Occisi sunt in hac colluctatione plus quam centum Germani
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 228v
pedites, et ultra ducenti ex iaculis venenatis vulnerati, ex Hispanis, cum cautius sibi prospicerent, pauci perierunt.
Mulier quaedam ut se salvaret, Eucharistiam e sinu contra peditem Germanum protulit, qua ille reverenter accepta, sacerdoti dedit, et cum sollemni processione ad primam ecclesiam, Deo gratias agentes de victoria, detulerunt. Inventa est in eo monte magna et opulenta praeda, qua post longam inopiam, quam hic passi sunt Germani, cum illis a duodecim mensibus non erat persolutum stipendium, divites facti captivisque sub hasta venditis, alacres ad classem sunt profecti. Quod si non advenissent, adhuc Mauri incolumes condiciones exspectarent.
Utque etiam nostros Mauros attingam. De rebus Prutenis nihil amplius, quae prius hic passim personabant, auditur. Res istius ordinis omni ex parte silentio sunt obvolutae. Credo etiam quod dux Brunsvicensis, ut certo intellexi, nihil in his hic expediverit, quodque electus Lundensis, de quo id, quod supra scripsi, habui, ex odio contra dominum ducem Prussiae, propter regemsuum hoc idem mihi rettulerit, de quo mihi Cornelius Scepperus plurima dixit, quae consulto praetereo. Idem etiam asseruit se vidisse et legisse articulos matrimoniales inter ipsum regem et reginam mortuam confectos, in quorum uno fuerat cautum et conventum, quod rex Daciae magistro et ordini Teutonicorum obligatus et devinctus erat suc
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 229r
currere et ferre suppetias contra quoscumque hostes, a quibus invaderentur, vel quos illi invaderent. Quantum iste articulus utrisque profuit, utrimque sunt experti.
Hoc certe ridiculum omittere non debeo. Cum hic dux Brunsvicensis multas litteras et commissiones contra Luteranos expedivisset, non alia de re, quam ne frater suus habitumordinis abiceret et soror monialis monasterium egrederetur, cui, si nuberet, dotem dare cogeretur, prae se ferens in Luteranos acerrimum animum, reliquit hic per incuriam, cum exiret hospitium, librum quendam a Lutero editum, in quo, cum missam audiebat, orare fuit solitus. Quod cum caesari relatum fuisset, resolutus in cachinnos inquit: agnos contra lupos agere videbatur, pellem tamen lupi post se relinquens. Sic transit orbis.
Et ne quicquam lateat, quod Maiestatis Vestrae Serenissimae scientia sit dignum: ostensum mihi fuit nuper foedus, ut vocant, sanctissimum, tempore Maii praeteriti inter pontificem, regem christianissimum et Venetos per illorum procuratores et nuntios, ut prius scripsi, in Gallia confectum, in quo regi Angliae, et eis, quos ille voluerit, et duci Mediolani Francisco, pro quo pontifex et Veneti promittunt, locus relinquitur. Praeterea etiam his datur ad istam confoederationem aditus, quos rex christianissimus nominavit et sibi ascivit, scilicet Scotiae, Navarrae, Lusitaniae, Poloniae et Hungariae reges, Subaudiae, Lotharingiae et Geldriae duces, utque illius foederis verbis utar,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 229v
illustrissimos, strenuos et magnificos viros, dominos Helvetios tredecim cantonum altae ligae Alemaniae ipsius christianissimi regis compatres. Quod cum legissem, non potui mihi a risu temperare, cum tam grandes istorum vaccimulgorum <titulos>, regibus sine digna praefatione relictis, viderem, respondique illi, qui hoc foedus mihi non abs re monstravit, volens a me desuper fortassis aliquid expiscari: quod liberum fuisset Turcas, Tartaros, Persas et Arabes in haec foedera inscribi, illisque vicissim, si in eo velint esse necne, suo uti arbitrio. Alioquin Maiestatem Vestram Serenissimam satis domi habere cum amicis et hostibus suis negotiorum, non oportere se illis foris implicare. Si vero quicquam in his posset, quo communis aliquando et firma pax fieret, quam nemo Maiestate Vestra Serenissima cuperet ardentius, se profecto nullam operam omissuram, neminemque gravius ob haec bella, quibus Orbis Christianus undique perturbatur, affici et ex animo dolere, quam Maiestatem Vestram, quae infidelium vires in dies experiretur, et pro sua prudentia hinc Christianitati magnum malum portendi certo prospiceret. Collaudata tandem Maiestatis Vestrae Serenissimae huiusmodi propensione, ille cum suo foedere a me discessit. Cuius exemplum etiam, cum omnia his diebus debent publicari et imprimi, Maiestas Vestra Serenissima cum primis est habitura.
Venit huc novum, cum haec scriberem, quomodo Tartari magno numero in regno Maiestatis Vestrae Serenissimae passim grassarentur interim, quo illa rebus Prutenis et Luteranis in Prussia pacandis et aboliendis fuit occupata, quod etiam litterae ad me Georgii Hegel,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 230r
quae hodie una cum reginalis maiestatis Crac(oviae) 14 Iulii datis, mihi sunt redditae, confirmarunt. Quantum hoc malo nuntio sum perculsus, scribi nequit. Alias, nisi idem Georgius mihi aliquando scriberet, quid apud nos ageretur, penitus ignorarem. Ex litteris reginalis maiestatis, quae nihil de his, quae apud nos eveniunt, scribere solet, nihil tale intellexi. Si tamen quid prodesse possit, vel ut saltem commiserationem aliquam afflictionum nostrarum assequerer, ad ⌊caesarem⌋, quam primum ex venatione redierit, quod erit intra triduum, me conferam, illi hanc turbam expositurus, ne nos credat sic infidelibus confoederatos, ut quidam hic putant, quod nihil ab illis nobis periculi umquam immineat, et utinam ad eum modum cum illis in foederibus essemus, quamdiu hic isti mutuo digladiantur, qui, cum pacem habere possent, malunt bellum. Sic est a natura comparatum, nitimur in vetitum.
Iam annus elapsus est, quod, ut supra scripsi, a curia Maiestatis Vestrae Serenissimae nullas litteras accepi, et cum illa interim multa praeclara in patria mea et alibi gessit, quae huc passim per incertos auctores feruntur, esset quidem, meo iudicio, aliquando non inutile, quod de his et aliis rebus, quae apud nos aguntur, interdum certior fierem, possent se ea ad plurima hic accommodare, quae et aestimationi Maiestatis Vestrae Serenissimae apud istas nationes accessionem et rebus mihi commissis singulare adminiculum praestarent. Ex re enim plerumque optima nascuntur consilia.
Scripsi hic paulo altius, quod non sit mihi bene integrum BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 230v
sine ⌊caesaris⌋ salvo conductu ⌊hinc⌋ abire, quocirca, ne quis causari posset, ad id me dedisse occasionem, Maiestati Vestrae Serenissimae rem ipsam, ut in se est, aperiam. Quando ante duos annos cum domino ⌊doctore Borgio⌋ simul eramus in ⌊Madrillis⌋, habuimus quoddam amplum hospitium, ut ipse coram referet. In eo erat hospes ex genere ⌊Iudaeorum⌋, seu, ut vocant, ⌊Marranorum⌋, et hic erat quondam reconciliatus inquisitoribus errorem confessus et pecunia absolutus, habuitque quattuor filias innuptas. Cum una de illis confessor ⌊caesaris⌋, ⌊episcopus Ossimensis⌋, ordinis Praedicatorum, solebat habere commercium, quod diu mihi fuit incognitum, et ille habuit hospitium in domo quintae sororis, quae erat maritata, unde liberae istae sorores convenire solebant. Post abitionem domini ⌊doctoris Borgii⌋ insinuavit se mihi alius eiusdem ordinis caesaris contionator, quorum non sunt pauci, frater ⌊Michael⌋. ⌊Is⌋, ut solent monachi, familiaritatem mecum inire ambiebat, crebriusque veniebat praetextu quodam amicitiae cum hospite domus habitae, sub quo unam de his puellis invisere solebat, me adhuc istarum rerum inscio, cum nihil tale suspicarer. Cumque camera quaedam a filio hospitis ante habitata e regione culinae meae esset vacua, convenit me cum hoc fraterculo hospes rogabatque, ut annuerem, quod idem frater in illa morari posset. Id cum etiam monachus iste a me precibus exigeret, ut alias, ubi alicui commodare possum satis sum facilis, non gravate impetravit, omnemque illi benevolentiam, ut religioso convenit, exhibui.
Succedente tandem tempore, cum puer meus ex innata malitia curiosior, ad puellas istas obiter aliquando introivisset,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 231r
et quemdam ibidem alium fratrem Vincentium eiusdem ordinis, abiecto habitu cum provectiore de illis lusitantem offendisset, coepta fuit alia haberi opinio, visaeque sunt saepius duae de istis puellis domum, in qua confessor caesaris agebat, frequentare, illacque in noctis crepusculo devertere et redire diluculo, interdum etiam ibidem per triduum et totidem noctes subsistere, et quando domi agebant a pueris ipsius confessoris perpetuo conveniri, modo aliquid ferebant in lancibus, modo lances referebant, ut in his rebus fieri solet, erantque multa alia certiora signa, quae iusta suspicione carere non poterant, licet quaedam inter eos consanguinitas fore diceretur.
Quo factum est, quod forsan aliquis de meis, ea, quae videbantur, reticere non potuit, et quod sic iam haec res in fabulam vulgo proferebatur. Quod aegre ferentes fraterculi, qui sub ista summa hypocrisi, qua hic vivitur, aliis longe sanctiores reputari volunt, ut se ulciscerentur, moliri coeperunt, neque alios modos, quam ut inquisitoribus me cum meis pro Luteranis deferrent, invenerunt. Qua de re hospitem ipsum et quendam nebulonem Biscainum, qui mihi pro cursore servierat, a me dimissum, in testes vocarunt et clandestinos processus fecerunt. Sed tamen nihil efficere poterant ante viceregis adventum. Cum ille ex Italia appulisset, et bonus iste confessor animadvertisset eum mihi et negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae pessime affectum, cum illo se iunxit, et postquam iam quilibet eorum seorsum contra me caesarem concitare niteretur, inquisitores cum ficto hoc processu BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 231v induxerunt, et longam contra me et meos calumniam proposuerunt. ⌊Caesar⌋ vero pro rei veritate et sua benignitate me excusavit, quemadmodum mihi postea ipsemet rettulit, duos tamen de famulis meis, quos ex ⌊Germania⌋, Luteranismo infecta, natos esse confinxerant, capi permisit.
Unde cum causam istius odii et captivitatis caesari ad unguem exposuissem, protestatus, quod nihil in confessoris et aliorum ignominiam a me diceretur, sed saltem ut veritas et innocentia meorum inde emergeret, haberetur enim ipse confessor istarum puellarum consanguineus, respondit maiestas sua: „quomodo potest esse ex illarum sanguine, cum pater et mater illarum sint Marrani, et ipse sit nobilis ex domo, quae numquam Marranos habuit.” Voluitque ut hanc historiam Gallice scriptam, personis non nisi per signa nominatis, sibi darem. Quod cum fecissem, elaboravit maiestas sua serio, conferens uni de inquisitoribus licentiato de Suarez episcopatum, cum cognovisset ex odio et malitia huiusmodi traditionem factam, quod tandem famuli mei liberabantur, et nisi sic se res habuisset, numquam istarum harpiarum manus evasissent.
Haec igitur tam diffuse Maiestati Vestrae Serenissimae descripsi, quo liquidius causae istius meritum meamque et meorum innocentiam perspiciat, et quid hic ab isto vicerege passus sum, et ut, quo in periculo fuerim sub Maiestatis Vestrae Serenissimae servitio, clementer perpendat, neque adhuc abs re vereor, ne haec tragoedia
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 232r
mihi hic aliquando obsit. Nuntiavit enim mihi ex itinere ⌊Fabianus⌋, coram id mihi dicere non audebat, nam illi sub poena relapsi, ut vocant, fuerat prohibitum, quod dixissent inquisitores, cum adhuc detineretur: me etiam aliquando habituros, unde, ut mihi caverem, admonuit, sicut ipse latius referet. Credo equidem, quod adhuc aliquid ab isto confessore et vicerege congestum in fundo lateat. Et quamvis candore et innocentia mea fretus nihil est, quod metuam, tamen ob istorum hic hominum malitiam et cupiditatem, ne extra curiam caesaris alicubi in eos inciderem, prospiciendum mihi erit.
Quapropter Maiestatem Vestram Serenissimam suppliciter rogo, ut cum me hinc, et hoc utinam brevi, revocare dignabitur, velit per litteras suas mihi securitatem redeundi a ⌊caesare⌋ obtinere, et quam alienus ab hac perversa secta semper fuerim, non gravate testari. Meminit enim, ut reor, Maiestas Vestra Serenissima, cum ante tres annos ex ⌊Hispania⌋ per ⌊Vitenbergam⌋ rediissem, quid de ⌊hoc prodigioso monacho⌋ dixerim et palam senserim.
Exstant etiam non pauca ⌊⌋ mea, quibus ⌊hoc monstrum⌋ depinxi. Confectae praeterea per me litterae a Maiestate Vestra Serenissima ad dominum Ioannem Rechenberg et Christoferum Huborg, equites auratos, iudicium meum de hac exsecranda haeresi proferunt. Tenor denique vitae meae et institutum, quantum apud nostrates cognitum est, nihil umquam cum his inep BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 232vtiis habuit commune. Intra pelliculam, numquam egressus privatos parietes, me semper continui, neque umquam plus sapere, quam oportet, commodum censui. Proinde cum hic praeterito et hoc anno satis superque aestu et solis ardoribus tostus sum, clementer efficiat, ut id, quod reliquum mihi carnis[3] superest, ad meos referre liceat.
Perlatum est huc paulo ante, cum post novissimam confectam pacem ⌊caesar⌋ oratorem suum, quendam Hispanum, ad ⌊regem Angliae⌋ per ⌊Franciam⌋ misisset, quod is ibidem ab omnibus humaniter tractatus fuisset, et ab ipso etiam ⌊rege christianissimo⌋ bene habitus, cumque illum maiestas sua a se dimisisset, datis illi conductoribus, et usque ad fines regni pervenisset, ibidem eum retentum et ad quoddam castrum, ubi adhuc captivus habetur, intrusum. Inhumanum certe, si sic esset, facinus. Quam ob rem cum hoc aevo nostro cf. Verg. A. 4.373 ⌊nusquam tuta fidescf. Verg. A. 4.373 ⌋, Maiestati Vestrae Serenissimae humillime supplico: dignetur, cum me revocabit, ad ⌊regem christianissimum⌋ dare litteras, illasque huc ad me transmittere, quibus securum salvum conductum per ⌊Gallias⌋ habere valeam. Mare enim toties expertus, quantum possum fugio, et iam nauseo cum illius mihi subit recordatio, idque mihi semper ante oculos versatur:
cf. Pub. com. 17.14.4 Improbe Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit. ⌊Stulte Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit.cf. Pub. com. 17.14.4 Improbe Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit. ⌋ Velim igitur, si cum gratia et permissione Maiestatis Vestrae
Serenissimae fieri possit, terra meum maturare reditum.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 659, f. 233r
Dignetur itaque mihi mandare, per quod iter mihi erit redeundum, et quid per me ulterius fieri velit, in quod, quantum eniti possum, totis viribus, donec fruor halitu, incumbam, neque me a fidelis servi et subditi officio ac debito, pro quo Deum sedulo deprecor, deflexisse cognoscet umquam.
Alia huic volumini inserenda digna Maiestatis Vestrae Serenissimae notitia ad praesens non restant, cui humillime supplico, cum ita mihi discedenti iniunxerit, ut de omnibus etiam levibus rebus, quae hic se offerunt, quam copiosissime scriberem, dignetur his incultis meis et longis scriptionibus dare veniam, contentaque in eis non secundum tenuem meum intellectum, sed iuxta incomparabilem suam prudentiam metiri et aliquando longae et durae meae servitutis clementiorem habere rationem. Iam enim totus senui et canui in servitiis Maiestatis Vestrae Serenissimae, cui me suppliciter, ut domino meo clementissimo commendo.
Datum ⌊Granatae⌋ in Betica Hispaniae duodecima die mensis Octobris anno Domini 1526
Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
Enclosure No. 2:
BNW BOZ 2053, TG 26, No. 3256, f. 74r
Exemplum decretationis ad viceregem.
Fiat iuxta formam decreti in personam gratam caesari seu eius viceregi ex parte reginae nominandam, quae ultra iuramentum in decreto positum etiam teneatur praestare iuramentum, quod is fideliter castrum custodiet, nec ad hostium manus dabit seu tradet, darive aut tradi patietur.
Enclosure No. 3:
Exemplum decretationis ad Ferdinandum de Alarcon.
Fiant litterae Ferdinando de Alarcon, sive eius locum tenenti, quatenus ad mandatum viceregis castrum dimittat personae, ut praetermittitur, nominandae et eligendae una cum omnibus rebus et munitionibus, quae tempore ingressus sui in eodem castro repertae fuerant.
⌊Mercurinus cancellarius⌋
[1] Dantiscus forgot here to mention his short ⌊⌋ to Sigismund I of 1526-09-01.
[2] Emperess Isabel had then 5 younger brothers alive: ⌊Luís⌋, ⌊Fernando⌋, ⌊Alfonso⌋, ⌊Henrique⌋ and ⌊Duarte⌋.
[3] below carnis written in the other hand corporis
| |
55 | IDL 306 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Granada, 1526-10-13 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 75-76, 51-56, 43-46
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BNF, Lat.11095, p. 19-25
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BK, 232, p. 28-37
| 4 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 64r-70v
| 5 | excerpt in Latin, 20th-century, B. PAU-PAN, 8239 (TK 1), part 2, f. [1] missed in numbering after f. 26
| 6 | excerpt in Latin, Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 45r-v
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 43r-44r
|
Prints: 1 | STARNAWSKI 1992 p. 42 (excerpt) | 2 | STARNAWSKI 1995 O listach p. 20-27 (in extenso) | 3 | STARNAWSKI 2001 p. 52 (excerpt) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 75
Serenissima Reginalis Maiestas et domina, domina mea clementissima.
Humillimam fidelis meae servitutis commendationem.
⌊⌋ novissime 1526-09-01⌊prima die Septembris praeteriti1526-09-01⌋ ad longum cum nobili ⌊Fabiano Voyanovszky⌋ familiari meo, quem cum omni rerum expeditione, cuius cum praesentibus duplicatas mitto, ad Maiestatem Vestram Serensissimam ⌊hinc⌋ absolvi ad Maiestatem Vestram Serenissimam. Ab illo, si applicuit, abunde omnia intellexit, quae hic per me hactenus acta sunt et in quo cardine adhuc pendent. Alia, quam post illius discessum hic expedivi, ex copiosis meis ad maiestatem regiam litteris liquido intelliget, ad quae me refero.
Mitto Maiestati Vestrae Serenissimae litteras seratas or secatas⌈seratasseratas or secatas⌉ cum earum exemplis ad viceregem, ut liceat Maiestati Vestrae Serenissimae castellanum gratum et fidum caesari, et qui in illius persona viceregi placeat, castro Barensi praeficere. Qui ad ea tenebitur, quemadmodum in eisdem litteris habetur, alias etiamautem written over ad⌈adetiam or autem⌈etiametiam or autem⌉etiamautem written over ad⌉ ad Ferdinandum de Alarcon seu eius locum tenentem, ut castro Barensi ad mandatum viceregis castellano ms. castellamo(!)
⌈castellanocastellano ms. castellamo(!)
⌉ per Maiestatem Vestram Serenissimam deputando, ut praemittitur, cedat relictis omnibus, quae tempore ingressus in illo sunt repertae. Non potui omni meo labore et diligentia hic aliud efficere, impensum est certe omne id, quod totis viribus et pro meo intellectu potui.
Dominus magnus cancellarius me iuvit et cofirmavit plurimum, qui se summopere Maiestati Vestrae Serenissimae commendat, et annexas mittit litteras. Meritus est certe non solum id, quod cum Fabiano scripsi, sed etiam quiddam maius, quod summae prudentiae ms. pe(n)de(n)tie(!)
⌈prudentiaeprudentiae ms. pe(n)de(n)tie(!)
⌉ Maiestatis Vestrae Serenissimae relinquo.
BCz, 242, p. 76
Habeo, quas exiguitas mea potest, Maiestati Vestrae Serenissimae immortales gratias, quod cum sic a maiestate regia ut ab omnibus dominis et amicis meis sum desertus, non tamen a Maiestate Vestra Serenissima deseror, quae me saepius suis litteris ab inferis reducit et consolatur. Accepi post ⌊Fabiani⌋ abitionem ⌊⌋ 1526-05-07⌊7 Maii1526-05-07⌋ ⌊Cracoviae⌋ datas et ⌊hic⌋ mihi 1526-09-04⌊4 Septembris1526-09-04⌋ redditas manu reverendi domini ⌊doctoris Borgii⌋ conscriptas, in quibus mihi inter alia, ad quae iam cum ⌊Fabiano⌋ respondi, scribit et iniungit, quod omnes expeditiones et litteras per manus Velzerorum Maiestati Vestrae Serenissimae hinc mittere debeam. Id stante hoc bello in Italia, cum hucusque multae litterae per hoc written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉per hocper hoc written over ...⌉ iter sint interceptae, non visum est mihi tutum neque commodum. Misi igitur Fabianum cum litteris oratoris hic Galliae per Franciam et praesentes mari Antverpiam, unde proprio nuntio ad Georgium Hegel Cracoviam mitti debent, qui eidem nuntio satisfacere debet, quod illi Maiestas Vestra Sacratissima cum sua gratia rependet. Mittam tamen written over ...⌈...tamentamen written over ...⌉ duplicatas ad viceregem et Ferdinandi de Alarcon per manus Velzerorum, ut in omnem eventum via ordinaria posta se offerente ad Maiestatem Vestram Serenissimam perveniant. Scribit etiam Maiestas Vestra, quod hoc alphabeto seu notis ad dominum Ludovicum missis cautius uti debeam, praescriptis prius aliquot verbis, ne notae cognoscantur. Id quidem fieri debere fateor, sed res quam his notis hactenus scripsi, non fuit tanti laboris conveniens, cum ego praeter notas hic plurima liberius etiam ipsi caesari dixerim, quae negotia mihi commissa et rei indignitas expresserunt, gratum tamen mihi est, quod hoc alphabetum cum notis apud Maiestatem Vestram esse scio, quo aliquando, cum opus fuerit, securiter hidden by binding⌈[er]er hidden by binding⌉ uti possim. Ad alia omnia, quae in eisdem litteris erant, responsum est.
Redditae mihi sunt hic item ⌊⌋ ⌊Cracoviae⌋ 1526-06-16⌊16 Iunii1526-06-16⌋ scriptae, quas 1526-09-18⌊18 Septembris1526-09-18⌋ accepi, quibus etiam magna ex parte satisfactum est et responsum, quod vero in his scribit Maiestas BCz, 242, p. 51 Vestra Serenissima litteras meas ⌊Toleti⌋ 1526-02-24⌊24 Februarii1526-02-24⌋ datas se accepisse et sic integras illas maiestati regiae in Prussiam misisse, quia suprascriptum fuit soli maiestati regiae legendae, cum tamen id semper ad Utramque Maiestatem Vestram fuit a me relatum. Non committam amplius, quin deinceps semper, quascumque missurus sum, Utrique Maiestati Vestrae scribem, quae duae animae in uno sunt corpore et illarum communis res agitur.
Scribit etiam, quod amicorum meorum curam su<s>ceperat resque meas et sororis meae maiestati regiae Gdani existenti commendaverit, pro quo non quas debeo, non enim opis est nostrae, sed quas possum, immensas Maiestati Vestrae Serenissimae gratias habeo. Angit me tamen hoc, quod nesciam, quid ⌊illic⌋ actum sit, de quo non parvo sciendi desiderio teneor, et ad me nihil scribitur, unde me hic plerumque exsulem non oratorem agere existimo, istudque Ovidii verissimum esse experior, qui dicit:
cf. Ov. Ep. 1.3.35-36 Nescio qua natale solum dulcedine cunctos / ducit et inmemores non sinit esse sui. ⌊Nescio qua ms. quo(!)
⌈quaqua ms. quo(!)
⌉ natale solum dulcedine cunctos attrahit, immemores nec sinit esse sui.cf. Ov. Ep. 1.3.35-36 Nescio qua natale solum dulcedine cunctos / ducit et inmemores non sinit esse sui. ⌋
Quapropter Maiestati Vestrae Serenissimae humillime supplico, cum ad me litteras dari committit, iniungat etiam scribis, ut saltem obiter in his de rebus nostris aliquid attingant, quod me ingenti hic levabit taedio et ad omnia servitia Maiestatis Vestrae Serenissimae alacriorem reddat.
Quod spectat dominum Ludovicum Aliphium, ad id copiose rescripsi, ut etiam ex duplicatis his coniunctis ad Maiestatem Vestram patebit et quemadmodum prius rogavi, si quid praeces meae possunt, adhuc obsecro et obtestor, cum ob id, quod deportatus est iste Antonellus nihil rebus Maiestati Vestrae Serenissimae detrimenti allatum est, neque allaturum velit. Dominum Ludovicum, si extra gratiam est, rursus eum in illam assumere et ut prius prosequi. Ego certe illum pro viro bono et Maiestati Vestrae Serenissimae fidelissimo cognovi.
Litteras Maiestatis Vestrae Serenissimae ad dominum magnum cancellarium illi cum mandatis mihi iniunctis reddidi, qui illas humanissime suscepit fueruntque sibi quam gratissimae
BCz, 242, p. 52
et respondit, quemadmodum consuevit semper, ubi posset, rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae commodare se id oppido quam libentissime facturum rescripsitque Maiestati Vestrae, ut etiam his coniunctis videbitur.
Domino Sigismundo Loffredo benevolentiam Maiestatis Vestrae Serenissimae exposui, quam, ut praeseferebat, animo gratissimo accepit ostenditque mihi litteras domini Sccipionis de Summa fratris sui uterini, qui illum rogat et hortatur pro ea gratia, quam habet a Maiestate Vestra, quod toti statui Barensi sit praefectus superinscribed in place of crossed-out i⌈iusus superinscribed in place of crossed-out i⌉, ut res et negotia Maiestatis Vestrae Serenissimae curae et cordi habeat. Dixitque mihi Loffredus, quod legatarii hic pro testamenti executione solicitarent, se tamen effecturum, quod nihil novi super hoc, quod prius hic expedivi, obtineatur. Collocutus sum etiam ea de re cum domino cancellario, qui ididem est pollicitus seque bene observaturum, si quod novum molimen ab aliquo in hac causa fieret.
Reverendissimo domino archiepiscopo Barensi hic etiam exhibitionem et propensionem Maiestatis Vestrae Serenissimae erga illum exposui et litteras reddidi, quas grato animo accepit, et, ut est vir aulicus, more aulico plurima in rem Maiestatis Vestrae Serenissimae, ubi commodare posset, promisit hasque adiunctas Maiestati Vestrae Serenissimae rescripsi written over ba(?)⌈ba(?)psipsi written over ba(?)⌉t. Fui item superioribus diebus etiam apud ⌊eum⌋ in causa sancti Nicolai, quae est contra comitem Noye et in aliis, quae hic per fratrem Marcum de Tarento theologiae hidden by binding⌈[ae]ae hidden by binding⌉ professorem pro ecclesia et capitulo eiusdem sancti tractantur. Ad quae omnia ob Maiestatem Vestram Sacratissimam benevolum se exhibuit hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉. Et idem frater adhuc hinc non potest expediri a mense Aprili praeterito, quo tractare hic incepit, et nisi ego illi et apud caesarem et apud dominum magnum cancellarium saepius fuissem adminiculo, adhuc forsan nihil egisset. Sic in hac curia negotia tractantur.
BCz, 242, p. 53
Frater Baptista Carthusiensis venerat huc cum legato cardinalis de Salviatis et in Hispali atque ms. etque(!)
⌈atqueatque ms. etque(!)
⌉ hic etiam fere semper fuit aeger illiusque opera immo etiam ipsius domini cardinalis nihil hic rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae prodesse potuit. Scripserat bonus pater Maiestati Vestrae Serenissimae prodesse potuit. Scripserat. Litteras eius misi ad dominum Nicolaum Antonium Carminianum. Cur redditae non sint me praeterit.
Venerat huc 26 Iunii praeteriti caduceator Welzerorum aurei, qui cum domino de Bredam apud Maiestatem Vestram fuerat, reddiditque mihi litteras Maiestatis Vestrae 24 Octobris anni 1525 Cracoviae datas, in quibus sibi Maiestas Vestra Serenissima plurima de his pollicetur et credo, quod illos bene donatos a se dimiserit. Dominus de Bredam huc non venit neque, ut dicitur, venturus unquam. Iste caduceator tantum hic potest apud caesarem, quantum apud Maiestatem Vestram servus culinae. Ostendit mihi picturas et simulacra Utriusque Maiestatis et serenissimae dominae reginulae et deinde numquam a me visus est. Intellexi miserum ad duorum mensium decursum laborasse antequm admissus fuerat, ut caesari picturas istas monstraret. Etiam si ipse dominus de Bredom hic fuisset, nullum argumentum contra viceregis conclusiones valuisset.
Serenissima domina Catherina soror caesaris adhuc ex Madrill(is) anno praeterito missa fuit in Portugaliam ad regem coniugem suum, illaque confirmavit hoc matrimonium caesaris in Hispali ipsa Dominica Letarae consummatum, ex quo iam ultra mensis unius spatium domina imperatrix praegnans dicitur.
De provisione mea et ⌊Ioanno Iacobo de Dignano⌋ hucusque ne iota quidem accepi. Qua de re ad ⌊Welzeros⌋ me contuli et iuxta mandatum Maiestatis Vestrae Serenissimae ab illis capio in mutuum quantum pro Utriusque Maiestatis decoro et honestate ac pro expeditionibus negotiorum Maiestatis Vestrae Serenissimae BCz, 242, p. 54 necessitas exposcit, accepique 1526-10-06⌊sexta die huius mensis1526-10-06⌋ post ⌊Fabiani⌋ expeditionem ab illis iterum trecentos ducatos. Ex his iterum familia erit vestienda et alia extraordinaria exponenda. Et ne Maiestati Vestrae in huiusmodi expensis sum gravior, accepi nuper 1526-10-02⌊secunda die huius mensis1526-10-02⌋ a bono amico meo ⌊Wolfgangho Haller⌋ ⌊Fuccarorum⌋ factore in alios meos usus quinquaginta ducatos, centum et quinquaginta alios ducatos, quos illi iamdudum debeo, ut ex p<r>oventibus meis Columbanis per ⌊Georgium Hegel⌋ solverentur curavi, velimque mihi esse eam facultatem, ut pro honore Maiestatis Vestrae Utriusque de proprio, quam plurimum possem, exponere. Id tamen, quod habeo, et de quo mihi videor, quod solvendo esse possim, libenter impendo, modo a me rebus Maiestatis Vestrae Serenissimae ex dignitate illius et commodo bene inserviatur.
Praescripsit mihi Maiestas Vestra Serenissima in eisdem litteris viam, per quam Maiestati Vestrae Serenissimae scribere et commissiones hic expeditas mittere debeam, per Italiam scilicet ad manus Welzererorum. Eam ind(?) ad praesens rebus sic stantibus in hoc motu et turbine insequi non est integrum, cum iam compertum habemus aliquotiens litteras esse interceptas. Quapropter adactus fui Fabianum cum his expeditionibus per Galliam cum nuntio regis Angliae, qui illius curam suscepit, et cum litteris oratoris hic regis Franciae ad Maiestatem Vestram Serenissimam transmittere easque expensas facere. Quod etiam hoc tempore necessitate id exigente feci, dabit itaque Maiestas Vestra Serenissima veniam. Ego certe velim, quod quam minimis expen(sis) omnia fieri possent, necessitati tamen leges non praescribuntur. Litteras meas, quas 24 Februarii tam copiosas ex Toleto scripsi, ut Maiestas Vestra Utramque omnium rerum, quae hic erant actae, habeant notitiam, non abs re curavi, ut quantocius
BCz, 242, p. 55
mitterentur. Quod si factum est contra Maiestatis Vestrae Serenissimae voluntatem via ordinaria deinceps et posta se offerente incedam et humiliter peto hoc mihi delictum remitti.
Postremo mihi iniungit Maiestas Vestra Serenissima, quod animo bene debeo advertere, ne cuiquam litterae exemptionis a iurisdictione Maiestatis Vestrae darentur, et si qui tales forsan habuerint, ne observatorias hic desuper obtineant. Contuli me igitur ad dominum magnum cancellarium, ac illi socio hoc negotium exposui. Ille tales litteras suo tempore numquam datas fuisse asseruit neque etiam dari debere umquam pollicitus est, preterea eam se hunc curam habere, ne istiusmodi exemptoriae seu conservatoriae contra iuris ordinem hic expediantur. Locutus sum etiam cum domino Sigismundo Loffredo, qui hoc idem se curaturum promisit et dixit mihi inter alia, cum etiam de domino Ludovico Aliphio sermo incidisset, quod ista Antonelli asportatio parvam hic habuisset existimationem. Nihilominus Maiestatem Vestram Serenissimam admonere deberem, ne hoc amplius fieri permitteret, sed ibidem in regno omnia exsequerentur offerens se Maiestati Vestrae Serenissimae quantum illi ratione officii sui liceret ad omnia propensissimum, quemadmodum ex hoc nuntio meo Fabiano latius coram intelliget.
Accepi etiam post aliquot inde dies, cum iste mihi a Fuccaris essent redditae, duplicatas earum ex urbe per Welzeros mihi missas causamque morae esse nihil aliud, quam hanc bellorum insecuritatem arbitror, idcirco latius nunc per Fuccaros versus Antwerpiam has litteras et commisiones mittere mihi visum est, quousque isti motus in Italia durant. Quibus sedatis iter mihi praescriptum repetam.
BCz, 242, p. 56
Redditae mihi sunt item 1526-10-12⌊heri1526-10-12⌋ per ⌊Fuccaros⌋ Maiestatis Vestrae Serenissimae ⌊⌋ ⌊Cracoviae⌋ 1526-07-14⌊14 Iulii1526-07-14⌋ datae, in quibus mihi scribit, quod post ⌊⌋, quas ex ⌊Toleto⌋ 1526-02-24⌊24 Februarii1526-02-24⌋ dederam, nullas interea a me acceperit. Fateor me per haec tempora rarius quam prius umquam scripsisse, misi tamen ⌊⌋ 1526-05-13⌊13 Maii1526-05-13⌋ ex ⌊Hispali⌋, quas ⌊Welzeris⌋ tradidi, et eas quidem breves, cum posta celerius opinione mea discederet. In his in compendio statum tunc rerum exposui et Sigismundo Loffredo scripsi quomodo mecum egisset, ut aliquem de suis consanguineis ad castrum Barense pro castellano praeficeret, quod me a Maiestate Vestra Serenissima impetraturum dixi, cum autem in hac novissima expeditione istius rei mentionem non fecisset et ego me oblitum eam fingebam, quo fortassis res Maiestatis Vestrae non fierent difficiliores et magis perplexae, maneretque in arbitrio Maiestatis Vestrae, quem constituere vellet. Scripseram praeterea et alia, quae in ⌊⌋ ad ⌊maiestatem regiam⌋ repetii et quod mihi mula, pro qua in ⌊Toleto⌋ 50(?) ducatos dederam, inter eundum ms. interemi dum(!)
⌈inter eunduminter eundum ms. interemi dum(!)
⌉ versus ⌊Hispalim⌋, ubi aliam emere fui coactus, mortua fuisset. Si istae litterae pervenerint ad Maiestatem Vestram, nec ne, cuperem scire summopere.
Quod vero ab eo tempore usque ad 1526-09-01⌊primam diem Setembris1526-09-01⌋ non scripsi, haec fuit potissimum causa, quod in hoc dubio de ⌊castri Barensis⌋ expeditione non secus atque in pistrina versabar, exspectabamque in dies, ut aliquid ms. aliquit(!)
⌈aliquidaliquid ms. aliquit(!)
⌉ certi ea in re post spem toties datam Maiestati Vestrae Serenissimae vel scribere vel mittere possem, fuique per idem tempus et in summis istis ardoribus ac flammis adeo in me ipso distractus, cum ⌊caesar⌋ semper promitteret et nullam resolutionem faceret, quod et mortem mihi aliquando imprecabam hidden by binding⌈[m]m hidden by binding⌉. Unde tandem hanc expeditionem nactus, ⌊Fabianum⌋ misi. Peto itaque passionibus meis veniam, ob quas, ego Deo inter alia tot beneficia ab illo mihi collata plurimum debeo, quod me hucusque sine aliqua aegritudine et mentis corruptione incolumem conservavit.
BCz, 242, p. 43
Mandat mihi in his litteris Maiestas Vestra Serenissima suo et ⌊regiae maiestatis⌋ nomine, quod ⌊caesarem⌋, cum in ⌊Italiam⌋ proficiscetur, sequi debeam. De hac profectione constans hic erat fama, ob quam Italici isti tumultus sunt suborti, ne effectum habere possit, et sic hoc iter conceptum pro hac vice est impeditum, nec deinceps aliquando futurum speratur, cum hoc anno ante recenti victoria confici non potuit et omnis Italia ad libertatem aspiret.
Caute tamen, pro meo rudi iudicio, Maiestati Vestrae agendum censeo, ne se his turbis immisceat. Ludus iste nondum habet finem, et caesaris vires non sunt adeo attritae, ut forsan plures suspicantur, quod nihil possint amplius. Possent etiam res ⌊pontificis⌋ ex plaga Dei inclinari, qui cum illius sit vicarius et auctor pacis esse debeat, sub futili praetextu in contrarium labitur. Tumque ms. Tamque(!)
⌈TumqueTumque ms. Tamque(!)
⌉ ⌊Regnum Neapolitanum⌋ et illius proventus ⌊sibi⌋, ⌊regi Christianissimo⌋, ⌊spurio⌋ ⌊regis Angliae⌋, ⌊cardinali Eboracensi⌋ et quibusdam aliis divisit, cum adhuc in suo statu sub his novis sectis non satis firmus.
Vult etiam Maiestas Vestra Serenissima, quod usque ad castelli castellanique et usque ad ultimam iurium decisionem, si in his forsan Maiestas Vestra hic impetita fuerit, manere hic debeam hortaturque me clementissime, quod usque ad finem, a quo omnia denominantur, sine taedio perseverem. Id libenter omni, qua debeo et qua cepi, fide cura et studio facturus sum, iam enim in animum induxi non fieri hoc sine numine Divum, ut qui superioribus annis in coniugio Maiestatis Vestrae Serenissimae primus apud ⌊maiestatem regiam⌋ serviverim a domino ⌊Crisostomo⌋ cum nomine maiestatis regiae apud praeclarissimae memoriae ⌊Maximilianum caesarem⌋ agerem inductus, qui mihi mille ducatos sub chirographo et fideiussore domino ⌊Nicolao Czigler⌋ supremo tunc caesaris secretario promisit, de quibus aliquando maiestati regiae dixi, numquam tamen illos ne verbo quidem exegi, BCz, 242, p. 44 quod ad praesens etiam istius servitii complementum hic facere debeam. Hocque cum et voluntas sit Maiestatis Vestrae Serenissimae et ex illius re in fatis me esse cognosco relictis domi parentibus, amicis et fortunis meis non gravate suscipio sicque Deo duce me geram, quantum meus capit intellectus, ne quid in officio fidelis servi a me desiderari possit.
Scribit Maiestas Vestra Serenissima, quod de ex<p>en(sis), quas facere oportet, non debeam turbari. Id certe difficillimum est, cum tot et tantae pecuniae exponuntur, quibus intra me saepe in admirationem ducor vereorque ne apud nostros, ubi tantae expensae non sunt in usu, suspicionem mihi pariant, quam tamen, si qua nota fuerit, fide et calculo meo in reditu liquido diluam. Viam etiam habendorum nummorum, quam mihi Maiestas Vestra Serenissima praescribit, apud ⌊Welzeros⌋ observabo, modo illi ad hoc mandatum habeant, de quo mihi adhuc, ut supra scripsi, nihil constat.
Laudem, quam stillo et ordini litterarum mearum Maiestas Vestra Serenissima tribuit, non merui equidem, nam tumultuario calamo ut quaeque se mihi obiter offerunt ex tempore annoto habeo nihilominus pro eo favore et propensione, qua scripta mea tam multa et extemporaria prosequitur immortales Maiestati Vestrae Serenissimae gratias, daturusque sum semper operam quemadmodum mihi mandavit hidden by binding⌈[vit]vit hidden by binding⌉, ut deinceps sum in scribendo quantum possim copiosissimus.
In fine litterarum Maiestas Vestra Serenissima dignata est scribere, quod effecerit mihi in ecclesia Cracoviensi et Varmiensi primum nominationis locum ubertimque gratiam suam erga me declaravit et per hoc breve apostolicum, cuius exemplum mihi misit, et per cessionem domini Caroli Antonii, quam ad votum Maiestatis Vestrae Serenissimae fecit, pro qua gratia et clementi cura, quam ad fortunarum mearum accessionem gerit,
BCz, 242, p. 45
eas quam maximas possum gratias ago habeoque, humillimeque rogo, quemadmodum cepit hanc suam clementissimam in me propensionem, prosequatur habitura me semper ad omnia sua servitia fidelem servum et mancipium perpetuum.
Haec sunt, quae ad istas ternas litteras Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae mihi post Fabiani discessum sunt hic redditae, ad praesens rescribenda duxi. Alia, quae spectant ress Maiestatis Vestrae Serenissimae habunde in volumine ad Maiestatem Regiam descripsi, praesertim quam ego spem de castro Barensi habeam omnia in rem Maiestatis Vestrae Serenissimae bene successura, misitque mihi has coniunctas, in qua per hoc biduum non parum sum confirmatus, significavit enim mihi illustris dominus comes de Nassaw, quod bene sperare debeam, omnia in rem Maiestatis Vestrae Serenissimae bene successura misitque mihi has coniunctas ad Serenissimam Regiam et Vestram Maiestatem ex quibus fortassis latius illius animum intelliget.
De vicerege etiam credo non tantum deinceps metuendum, quantum prius, caesar namque illi abundatissime providit. Dedit ei in primis principatum Sulmonensem ex quo de puris proventibus ultra sedecim millia ducatorum percipere potest. Item ex praeementiis et praerogativis, quas illi etiam caesar super eo principatu concessit, fertur habiturus valorem 4 millium ducatorum. Accepit praeterea a caesare comitatum Astensem a quo potest habere 12 millia ducatorum et comitatum de la Roche in Arduenna non parum valoris, praeter alia, quae illi caesar dedit in regno Neapolitano ratione officii et ex gratia, censeturque passim ab omnibus quod ad octuaginta millia ducatorum de proventibus annuis habere possit. Principatum istum cum duobus comitatibus habet iure hereditario pro se et suis desce(nden)tibus in perpetuum. Dixit tamen mihi dominus cancellarius, qui illi omnia desuper privileggia gratis remisit quod si moriretur, quemadmodum astra id brevi futurum minuantur, filiis illius alibi in Flandria levioribus provideri posse.
Intellexi a domino Sigismundo Loffredo, quod Maiestas Vestra Serenissima nescio quibus rebus suis dominum Ludovicum de Monte Alto praefecerit, unde timeo, quod ovem lupo commisit, dixit enim mihi quodam tempore dominus cancellarius ironice per antiphrasim, quod Maiestas Vestra meliores in hac curia non habeat procuratores, quam viceregem et Ludovicum de Monte Alto. Qua de re Maiestas Vestra, quae alias est prudentissima, sit cauta et omni spiritui non credat.
Id, quod ego scripsi in fine voluminis ad ⌊maiestatem regiam⌋ de periculo, quod mihi ab inquisitoribus imminere possit, hoc perinde ad Maiestatem Vestram Serenissimam suppliciter refero et humiliter rogo per litteras suas etiam, cum me hinc revocare dignabitur, ⌊caesari⌋ innocentiam ac ea in re candorem meum testetur, efficiatque quod et a caesare et a ⌊rege christianissimo⌋ litteras commeatus seu liberi passus pro reditu habere valeam, quo sic negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae bene et ex animi sententia confectis ad illam sine impedimento sospes redire possim.
Dignetur item Maiestas Vestra per occassionem non oblivisci istius negotii, quod in discessu meo ex ⌊Cracovia⌋ per reverendissimum dominum ⌊episcopum Premisliensem⌋ cum Maiestatem Vestram tractatum fuit, in eaque sententia perseverare qua mihi desuper gratiam suam non gravate polliceri dignata fuit, quo aliquando meis etiam impensis, quod summopere cupio, Maiestati Vestrae Serenissimae servire mihi daretur facultas, cui me ut dominae meae clementissimae suppliciter commendo.
Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
56 | IDL 307 | Ioannes DANTISCUS to [Jan ZAMBOCKI], Granada, 1526-10-13 |
received [Cracow (Kraków)], [1526-12-22]
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 57
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 11
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 36v-37r
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Si bene vales gaudeo, ego quidem valeo et melius valerem, si te vivere scirem, iam enim annus evanuit, quod nullas a te vidi. Cum tamen quam copiosissime omnibus tuis litteris in Februario praeterito responderim, unde vereor, ne mihi obiter quid exciderit quo vel imprudens ulcus tetigerim vel non satis ad stomachum tuum fecerim, et id si a me commissum fuisset, scribi deberet utique. Abegit me igitur ingens scribendi desiderium, quomodo hanc taciturnitatem tuam meruerim, ut has ad te exararem, quibus si aliquando respondebis, magno me dubio levabis. Hoc tamen velim tibi de me persuasum habeas me adhuc eundem esse, quem reliquisti.
Scripseram tibi in novissimis omnes istos stultorum regum et populorum aestus ac tractatus, ex quibus ridiculus mus natus est, quod passim omnes ominabamur, si mens non leva fuisset. Itur nunc iterum in alios pactionum modos, ut saltem obsides reguli possent recuperari. Quid hinc futurum, cum nusquam tuta fides, exitus probabit.
Quae apud vos aguntur et de quibus in novissimis attentatior fieri rogabam, summopere cupio edoceri, qua de re maiorem abs te in modum peto, etiam, si forte ab inimicitia no(v)a fact(is) sis paulisper alienior, hanc mihi ultimam benevolentiam impartias, et ad me de omnibus et quae apud vos cum Tartaris et cum Turcis apud Hungaros acta sunt, quantum poteris, habudius praescribas, quo amorem in te meum, qui numquam decrevit, augebis plurimum. Litteras vero tuas Georgio Hegel mihi mittendas trade.
Vale, vale, vale et rescribe.
| |
57 | IDL 311 | Ioannes DANTISCUS to [Stanisław BOREK], Granada, 1526-10-14 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 58-60
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 12-14
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 37r-38r
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 47r-v
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Accepi ⌊hic⌋ novissimas Dominationis Vestrae Reverendae ⌊⌋ ⌊Cracoviae⌋ 1526-04-05⌊5 Aprilis1526-04-05⌋ datas, quibus hucusque respondere non potui, cum ob varias occupationes, vel potius passiones, quibus discemus, trac<t>us, tum etiam quod ⌊Fabianum⌋, quem hinc 1526-09-01⌊prima mensis praeteriti1526-09-01⌋ misi, propter insecuritatem multis scriptis onerare non ausi, dabit igitur tarditati pro sua in me benevolentia veniam, quandoquidem pro re et tempore aliud non potui. Habeo Dominationi Vestrae Reverendae, quas possum, gratias pro ea cura, quam de rebus meis gerit, et quod labores meos ⌊reginali maiestati⌋ legendo illi litteras meas tam longas commendaverit et expensas mihi ampliari effecerit, cum illis profecto vix me per mensem ordinarie continere possum et extraordinariae non pauca exponuntur estque hic alius vivendi modus, quam fuit in Valleoleti et aliis locis Castiliae Veteris, quemadmodum ipse ⌊Fabianus⌋ coram latius refret.
Condolui certe ex animo aegritudini Dominationis Vestrae Reverendae, cuius salus non secus mihi cordi et curae est atque mea propria. Deus Optimus Maximus illam in longa incolumitate conservet ac augeat, faciatque quod aliquando domi una esse possimus, ubi observantiam et gratitudinem erga se meam in effectu cognoscet atque experietur.
Ea, quae mihi scribit de fratro meo ⌊Georgio⌋, quod mav(u)lt adventum {adventum} meum praestolari, quam curiam sequi, certe me de illo male habuit, quod si adhuc ⌊reverendissimo domino meo Cracoviensi⌋ non inservit, velim, quod vel domi ageret apud parentes, qui in eum superintenderent, vel, si commode fieri posset, quod a ⌊reginali maiestate⌋ huc ad me mitteretur, nam post ⌊Fabianum⌋ discessum paucos habeo, quibus tuto fidere possem. Si vero addictus est curiae Domini Reverendissimi, id quod illi in vestibus aulicis pro eius condicione deest, posset ex meis sa<e>cularibus[1], quae sunt in arcis, rependi et, si quid pro illius
BCz, 242, p. 59
necessitate Dominatio Vestra Reverenda exponeret, hoc ego in reditu summa cum gratitudine persolverem.Nollem certe, quod deberet in ⌊Golanbia⌋ sine superintendente vagari, unde, si ms. se(!)
⌈sisi ms. se(!)
⌉ nihil horum fieri posset, quod vel ⌊reginali maiestati⌋ vel ⌊reverendissimo domino Cracoviensi⌋ serviret, mallem illum apud parentes domi agere, ubi non posset fieri dissolutior vel, quod maxime cupio, ut ad me mitteretur. Rogo itaque Dominatio Vestra Reverenda ad hoc meum desiderium apud ⌊reginalem maiestatem⌋ operam suam impendat.
Quod Dominatio Vestra Reverenda accepit solutionem gratum mihi est plurimum, sed quod Lazarus praefectus meus personaliter Dominationem Vestram non accesserat non potest mihi non displicere, scripseram enim illi et iniunxeram, ut Dominationem Vestram in absentia mea pro domino suo haberet et ad illam omnem pecuniam proventuum meorum una cum calculo deferret, et ad Dominationis Vestrae arbitrium se in omnibus dirigeret, illique non minus atque mihi ipsi obsequeretur. Id si hucusque non fecit, do Dominationi Vestrae Reverendae vigore praesentium in omnia mea omnimodam facultatem, Lazarum scilicet deponendi a praefectura et alium substituendi, et quod cum illo et cum omnibus bonis et rebus meis idem, quod ego ipse, facere possit, usque ad meum reditum, qua de re ipsi etiam Lazaro scripsi, ne aliud unquam, quam id, quod Dominatio Vestra voluerit, faciat, rogoque hanc a me provintiam suscipiat Dominatio Vestra, cum neminem alium habeam, ad quem confugi possim.
⌊⌋ 1526-07-24⌊24 Iulii praeteriti1526-07-24⌋ Dominationi Vestrae Reverendae de centum quinquaginta ducatis, quos ⌊Wolfgangho Haller⌋ debeo, ut nomine illius domino ⌊Georgio Hegel⌋ ex meis proventibus persolverentur, quod si hucusque factum non est, adhuc rogo det operam, ut fiat, et si quid ad eam solutionem deerit, velit id Dominatio Vestra aut ⌊Georgius Hegel⌋ usque ad meum reditum apponere, quod cum digna gratitudine me soluturum polliceor. Praeter istos 150 accepi hic iterum in usus huius servitii, ne ⌊reginali maiestati⌋ in tantis expensis sim molestior, ab eodem amico meo ⌊Haller⌋ alios 50 ducatos, quod in exitu ⌊hinc⌋ illi solvere sum pollicitus, BCz, 242, p. 60 saltem ne sinistra suspicione sum obnoxious, et credo, quod paulo post, modo 150 sint soluti, iterum ab illo aliquid in mutuum accipiam. Ego certe ex hac legatione et pro tantis meis laboribus ac periculis nihil commodi vel spero vel cupio, modo salvo honore et re bene confecta redire possim. Deus providebit.
De testudine mea, in qua res meas reliqui, faciat Dominatio Vestra ordinem, quod hospite census solitus 5 marcae Polonicales persolvatur, et ubi illam cum filiabus benevolentia sua prosequetur hidden by binding⌈[ur]ur hidden by binding⌉, id omne mihi ipsi impensum arbitrabor etc.
Pro novitatibus, quas eo tempore Dominatio Vestra Reverenda ad me perscripsit, habeo Illi immensas gratias. Hic hoc temore non habemus alias, quam quod iterum pro novis pacis conditionibus, ut obsides liberari possint, tractatur, quod si quid boni se obtulerit Dominationem Vestram Reverendam non latebit.
Castrum Barense ex manibus Ferdinandi Alar superinscribed⌈rr superinscribed⌉conis recuperavimus sub ea conditione, quod reginalis maiestas iuxta prius decretam remotionem sequestri insertum castellanum deputare debeat caesari aut viceregi gratum donec aliter cognitum fuerit et quod idem castellanus reginae iurare debeat fidelitatem et caesari nihil aliud, quam ne hoc castrum in manus hostium hidden by binding⌈[m]m hidden by binding⌉ tradat aut tradi permittat. Quid in his per vice regem fiet, experiemur.
Alia, quae hic aguntur, ex longo iterum volumine ad maiestatem regiam et reginalem Dominatio Vestra Reverenda intelliget. Scripsit etiam mihi reginalis maiestas in novissimis, quod pro Cracoviensi et Varmiensi ecclesia nominationes mihi obtinuerit. Si quid se offeret in rem meam ad acceptandam vel alias, cum Dominatio Vestra Reverenda sit procurator meus cum facultate substituendi in Madrill(is) constitutus, agat strenue causam meam, cui numquam futurus sum ingratus, sed Dominationi Vestrae Reverendae written over issimae⌈issimaeaeae written over issimae⌉ semper devinctissimus. Commendo me maximopere et rogo reverendis dominis et amicis meis, quos prius saepius litteris meis descripsi, me commendet et illis obsequia mea offerat.
Dominationis Vestrae Reverendae deditissimus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
[1] saecularibus possibly in place of sacculis
| |
58 | IDL 310 | Ioannes DANTISCUS to Lazarus [GYRLACH?], Granada, 1526-10-14 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 25
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 1 (t.p.)
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 32r
| 4 | copy in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 48r
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Superiori anno tibi scripseram, ut ad reverendum written over issimum⌈issimumumum written over issimum⌉ dominum doctorem Borg te conferres, illique omnes meas proventus in manus cum calculo dares oboediresque non secus atque mihi ipsi, quod tibi ad praesens iterum iterum committo et iniungo, ut quidquid ille tibi iusserit, facias, nam dominationi suae reverendae omnium rerum et bonorum meorum omnimodam dedi facultatem. Hunc igitur, donec rediero, in dominum habeas, sic et favorem meum tibi ampliorem reddes et in praefectura usque ad meum adventum manebis. Igitur aliter non facturus vale et domino praeposito Curoviensi or Curonensi or Curoniensi⌈CuroviensiCuroviensi or Curonensi or Curoniensi⌉ tamquam patri carissimo, capellanis praeterea et omnibus amicis nostris, nomine meo salutem dicito.
| |
59 | IDL 308 | Ioannes DANTISCUS to [Krzysztof SZYDŁOWIECKI], Granada, 1526-10-14 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 50
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 10-11
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 36v
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 394
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 50
Illustris et Magnifice Domine, domine gratiosissime.
Humillimam commendationem.
Quod nuper cum familiari meo ⌊Fabiano Woyanowski⌋ nihil ad Illustrem Magnificentiam Vestram scripsi, non fuit alia causa, quam ne illum ob viarum insecuritatem multis litteris onerarem. Redeo itaque ad praesens ad solitum scribendi officium et si quid in eo omisi, veniam mihi dari humiliter peto.
Ea, quae hic egi hactenus et quaecumque de novis rebus obtulerunt, longo volumine ad maiestatem regiam perscripsi, inde Illustritas Vestra omnia habunde intelliget, nolui in his igitur esse morosior.
Tractatur hic postquam pontifex per istos tumultus nuper in urbe excitos ad conditiones redactus est per regem christianissimum de obsidum recuperatione veneruntque ab illius maiestate hodie litterae ad caesarem, sed adhuc, quid ms. quit(!)
⌈quidquid ms. quit(!)
⌉ in eis habeatur, sciri non potest, creditur tamen, quod et propter Turcarum impetus, et ad agendam victoriam serenissimi Hungariae regis, quae iam hic passim habetur certissima, tractatus aliqui fieri debeant redditis obsidibus, ut tandem communibus Christianorum armis vires infidelium reprimantur, quod faxit Christus, quia non est alius, qui pugnet pro nobis.
Alia hoc tempore non occurrunt. Commendo me humillime Illustri Magnificentiae Vestrae et rogo summopere pro sua in me gratia ac pro longis et duris servitiis meis apud serenissimam ⌊maiestatem regiam⌋ accessionibus meis faveat meque ms. neque(!)
⌈mequemeque ms. neque(!)
⌉ aliquando suis litteris in hoc tam longinquo exilio gratiose consoletur.
Illustris Magnificentiae Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
60 | IDL 309 | Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI, Granada, 1526-10-14 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 661, f. 235-236
| 2 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 47-49
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 220r-221r
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 704-707
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 8-10
| 6 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 35v-36r
| 7 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 155, p. 276-278
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 46r-v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 252, p. 365-367 (in extenso) | 2 | PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 441-442 (Spanish translation) | 3 | Españoles Appendix to part II, No. 4, p. 275 (excerpt in Spanish translation) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
⌊⌋ superioribus diebus Dominationi Vestrae Reverendissimae ex ⌊Hispali⌋ 1526-05-13⌊13 Maii praeteriti1526-05-13⌋ ad eas, quas ⌊⌋ ad me ex Petricoviensi conventu dederat. Ab eo tempore a Dominatione Vestra Reverendissima nullas accepi. Scripsi item ⌊⌋ novissimi cum familiari meo Fabiano Woyanowszki, illique commisi, ut omnia, quae se hic hactenus obtulerunt, coram abunde recenseret, quem spero cum litteris et commissionibus a me hic expeditis sospitem applicuisse. Ab eo omnium rerum series, quippe cum mihi affuerit semper, et quicquid hic gestum est, liquido intellegetur.
Quae post illius discessu egerim et ea etiam, quae cum illo propter insecuritatem scribere non audebam, ad praesens ad maiestatem regiam longo volumine complexus sum, unde omnem historiam accipiet, nolui igitur longa scriptione esse molestior.
Iam prope tres anni, quo a Dominatione Vestra Reverendissima exivi, labuntur totusque et barba et capite canui omnicanus certe. Haec sunt exteriora, passiones autem interiores, quibus hic miris modis versatus sum, describere non possum; et adhuc finem numquam graviora passus non videor, vult enim ⌊maiestas reginalis⌋ et hoc item mihi nomine ⌊regiae maiestatis⌋ mandat written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉mandatmandat written over ...⌉, quod hic usque ad omnium rerum exitum maneam, quem tam cito futurum sperare non possum. Mihi, qui ad hoc fortassis natus sum, reluctari non licet, sic mihi in fatis esse et astra significant et adhuc longiores labores minantur. Nihil tamen me durius afficit, quam quod tam procul abesse et conspectu Dominationis Vestrae Reverendissimae carere tanto tempore debeam, quam humillime rogo: mei in hoc exilio non obliviscatur et coepto me favore prosequi non desinat; in neminem enim praeter Deum maiorem spem et fiduciam meam omnem quam in Dominatione Vestra Reverendissima pono et habeo.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 661, p. 235v
Scribit mihi ⌊reginalis maiestas⌋, quod, nescio quam primam nominationem ad ecclesiam Dominationis Vestrae Reverendissimae Cracoviensem mihi obtinuerit et aliam ad Varmiensem; sic ego sum perpetuo exspectans, solidi nihil mihi datur; opera tamen Dominationis Vestrae Reverendissimae solidi aliquid fieri posset, quae prius omne id, quod habeo, sua in me propensione contulit. Quapropter iterum atque iterum suppliciter rogo: dignetur mei, quemadmodum semper consuevit, per opportunitatem benignam habere rationem. Si quid tale evenerit, reverendum dominum ⌊doctorem Borgium⌋, cum hic mecum ageret, procuratorem ad omnia cum facultate substituendi effeci, qui, ut spero non gravate pro me omnia subibit, modo se negotium offerat, quod duce Dominatione Vestra Reverendissima aliquando se prodibit written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉prodibitprodibit written over ...⌉, alias parva de aliis spes mihi reliqua est.
Adhuc in ea persisto sententia, quae spectat + encrypted ⌈++ encrypted ⌉ sicut ⌊⌋ ad Dominationem Vestram Reverendissimam perscripsi; de qua ad reginalem maiestatem nihil attingere ausi, ne ulcus offenderem. Quod Dominatio Vestra Reverendissima pro mea fide et summa sua prudentia perpendat et per occasionem illic, ubi expedit, inculcet. Si B encrypted ⌈BB encrypted ⌉ non esset, iam actum fuisset etc.
Alia non restant, quam, cum haec scriberem, venit novum ex Gallia, quod serenissimus Hungariae rex in conflictu cum Turcis occubuisset. Ex Italia tamen felicior describitur successus: Serenissimum Hungariae regem, accepta prius clade, ex Bohemis, Polonis et Germanis re<d>integrasse exercitum et Turcas profligasse ac ipsorum ductorem Ibrein Bassan vivum cepisse. Quod utinam verum sit! Praesertim quod ex Polonia missae fuerint in Hungariam suppetiae, argumentum esset, Tartaros non fuisse in Polonia, vel saltem cum eorum detrimento exivisse vel strage aliqua affectos fuisse, id me non mediocri written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉mediocrimediocri written over ...⌉ afficeret gaudio.
cf. Ter. An. 266 dum in dubiost animu’ paullo momento huc vel illuc impellitur ⌊Sed cum mens in dubio est, paulo momento huc vel illuc impellitur.cf. Ter. An. 266 dum in dubiost animu’ paullo momento huc vel illuc impellitur ⌋
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 661, p. 236r
Iam hic passim dicebatur, audita morte serenissimi Hungariae regis paper damaged⌈[regis]regis paper damaged⌉, de iuribus, quae caesar h paper damaged⌈[h]h paper damaged⌉aberet in regnum Hungariae et nescio paper damaged⌈[cio]cio paper damaged⌉, quae alia de Ferdinando archiduce, quae consulto praetereo.
De tumultu Romae et fuga pontificis cum cardinalibus in castrum Angeli, reor, Dominationem Vestram Reverendissimam iam veriora habere nova, quam huc feruntur. Fuit hic ea de re primum non parvum gaudium, sed paulo post, cum venisset fama Venetos intercepisse Cremonam, cuius prius habebant castrum, laetitia haec in fumum abiit. Dicitur etiam, quod pontifex ex vi pactorum, quae cum caesarianis confecit, copias suas a Venetis revocasset, quodque successissent sex milia Helvetiorum a rege christianissimo missa. Item quod, nescio etiam, qui pedites ex Germania ad ducem Borbonensem nuperrime pervenissent. Nusquam fui, ubitam varia, quam hic dicuntur. Si itaque et ego scribendo sum varius, non mihi sed huic aulae, in qua bullio, est imputandum.
Quod reliquum est: commendo me humillime Dominationi Vestrae Reverendissimae, ut domino et patrono meo gratiosissimo, et rogo, me ex clientela sua non deserat, sed qua coepit gratia prosequatur meque litteris suis aliquando in hoc ergastulo consoletur.
Reverendissimae Dominationis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
61 | IDL 7111 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Granada, 1526-10-22 Letter lost |
Letter lost, lost, reconstructed on the basis of IDL 315: quemadmodum hoc ex novissimis provisionibus, quas hinc ad serenissimam dominam nostram 12-a, et duplicatas 22-a Octobris praeteriti misi, clarius patebit and IDL 319: His et aliis Maiestatis Vestrae scriptis copiose cum familiari meo Fabiano prima Septembris, 12 et 22 Octobris respondi |
| |
62 | IDL 312 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-10-27 |
received Valladolid, [1527]-04-29
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 3465, p. 95-98
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 15, p. 141-152
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 262, p. 366-367
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8245 (TK 7), f. 397
|
Prints: 1 | AT 8 No. 255, p. 368-369 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
BCK, 3465, p. 95
Bona, Dei gratia regina Poloniae, magna dux Lithuaniae, Russiae totiusque Prussiae etc. domina
Magnifice et spectabilis vir sincere nobis dilecte.
Miraremur profecto, cum tam diu Tuae S(trenuita)tis or S(incerita)tis⌈S(trenuita)tisS(trenuita)tis or S(incerita)tis⌉
litteras non acceperimus, ni vias obstrusas, commercia interdicta et temporum turbulentias audiremus, nam apud nos dubium non est, quin Tua S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
circa nostra negotia oculatior Argo persistat, et ad nos crebras litteras dederit, sed litteras interceptas et male habitas credimus. Qu written over Ut⌈UtQuQu written over Ut⌉odcumque est, boni consulimus, dummodo S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua bene valeat et res nostrae bene fortunateque succederent. Et quia saepius de arcis recuperatione perscripsimus, nunc idem voluimus inculcare, hortantes S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
Tuam, ut manibus pedibusque, ut aiunt, contendat apud maiestatem caesaream, quoad nobis ipsa arx Barensis libere restituatur et ad nostras fideles manus, vel cui nos vices nostras commiserimus, absque aliqua condicione gravi vel insolita extradatur. Nam recuperata arce Barensi, extunc videremur statum Barensem pacifice, quiete et tranquille possidere, est enim status ille absque arce Barensi, tamquam corpus sine capite, et multa possent ibi enormia contingere, quae habita arce possent evitari. Proinde S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua vires ingenii sui intendat, invigilet et nitatur arcem istam recuperare, nobis libere extradatur, cum nil gratius ad praesens audire valeamus. Praeterea in regno Neapolitano imposita est contributio a baronibus et proceribus exigenda, quam adoham vocant, et consiliarii illius regni nos ad hanc contributionem arctare volebant, et iam fuisset facta exactio, ni magnificus Scipio de Summa, noster auditor generalis, obstitisset et repugnasset; tandem eo deventum est, quod res ipsa in consultationem caesaris reiecta est, et quicquid caesar decreverit, id ratum et firmatum erit. Quapropter S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua curet, ne ius contra ius et illius regni antiquam consuetudinem ex hac contributione gravemur; nam a saeculo non est auditum, quod quispiam rex vel regina vel de domo regia adoham solveret, prout latius audivimus scripsisse Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
eundem auditorem nostrum generalem, qui de re ipsa plene instructus, plenam tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
informationem dedisse credimus. Studeat igitur S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua circa hoc apud maiestatem caesaream obtinere, quod in nostrum decus et utilitatem perpetuo elucescat. Ulterius magnificus Ludovicus de Montealto, regens regiam cancellariam in regno Neapolitano, se nobis per litteras obtulit nostrum statum Barensem ab aemulorum et adversariorum impugnationibus velle tueri atque protegere, ni unum obstaret, quod cum ipse officialis regius sit, non poterit in campum sub aperto Marte descendere absque consensu et
BCK, 3465, p. 96
mandato caesaris, quamobrem nobis per litteras significavit, quod si unum verbum per litteras caesareas habuerit, ex quo possit hanc protectionem libere suscipere, hanc provinciam capesset et nostrum statum Barensem nostrosque subditos audacter tuebitur, et proteget, citra tamen praeiudicium fisci caesaris et regii, iurium et rerum omnium. Et quia nostra plurimum interest, eundem in protectorem constituere, idcirco hortamur S(trenuita)tem or S(incerita)tem⌈S(trenuita)temS(trenuita)tem or S(incerita)tem⌉
Tuam, studeat modis omnibus a maiestate caesarea litteras obtinere, quibus mandetur eidem domino Ludovico, quod nostri ducatus Barensis protectionem suscipiat tantum, quantum sibi licitum fuerit et fas et iura permittant, ac citra praeiudicium fisci regii. Quod speramus facillime obtentum iri. Quod si obtentum fuerit S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua earundem literarum exemplar nobis transmittat, et super hoc superque aliis negotiis ad nos ut solet copiosius rescribat.
De negotio magnifici Ludovici Aliphii, secretarii nostri, id exsequi et perficere conetur S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, quod ipse per litteras diffusius Tuae S(trenuita)ti or S(incerita)ti⌈S(trenuita)tiS(trenuita)ti or S(incerita)ti⌉
perscribet, quam hortamur, ut causam hanc ambabus manibus complectatur et votivo fine concludatur. De quo rem nobis grat gratissimam faciet eadem S(trenui)tas or S(inceri)tas⌈S(trenui)tasS(trenui)tas or S(inceri)tas⌉
Tua, quae bene et feliciter valeat.
| |
63 | IDL 6399 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-10-27 |
received Valladolid, [1527]-02-17
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, ANK I, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich 639, 1232, p. 13-16
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Magnifice et spectabilis vir sincere nobis dilecte.
Miraremur profecto cum tam diu Tuae
S(incerita)tis or S(trenuita)tis⌈S(incerita)tisS(incerita)tis or S(trenuita)tis⌉
litteras non acceperimus, ni vias obstruas commertia interdicta et temporum turbulentias audiremus. Nam apoud nos dubium non est quin Tua S(inceri)tas circa nostra negotia occulatior Argo persistat et ad nos crebras litteras dederit. Sed litteras interceptas et male habitas credimus. Quodcumque est, boni consulimus, dum modo S(inceri)tas Tua bene valeat et res nostrae bene fortunateque succedant. Et quia saepius de arcis recuperatione perscripsimus nunc idem voluimus inculcare
hortan(do) or hortan(tes)⌈hortan(do)hortan(do) or hortan(tes)⌉
Tuam S(incerita)tem, ut manibus pedibusque (ut aiunt) contendat apud maiestatem caesaream quoad nobis ipsa arx Barensis libere restituatur et ad nostras fideles manus vel cui nos vices nostras commiserimus, absque aliqua condicione gravi vel insolita extradatur. Nam recuperata arce Barensi extunc videremur statum Barensem pacifice, quiete et tranquille possidere. Est enim status ille absque arce Barensi tamquam corpus sine capite et multa possent ibi enormia contingere, quae habita arce possent evitari. Proinde S(inceri)tas Tua vires ingenii sui intendat invigilet et nitatur arcem istam recuperare nobis libere extradatur, cum nil gratius ad praesens audire valeamus.
Praeterea in regno Neapolitano imposita est contributio a baronibus et proceribus exigenda quam adoham ms. adhoam(!)
⌈adohamadoham ms. adhoam(!)
⌉ vocant et consiliarii illius regni nos ad hanc contributionem arctare volebant. Et iam fuisset facta exactio ni magnificus Scipio de Summa, noster auditor generalis, obstitisset et repugnasset tandem eo deventum est. quod res ipsa in consultationem caesaris reiecta est et quicquid caesar decreverit, id ratum et firmum erit. Quapropter S(inceri)tas Tua curet ne contra ius et illius regni antiquam consuetudinem ex hac contributione gravemur. Nam a saeculo non est auditum quod quispiam rex vel regina vel de domo regia adoham ms. adhoam(!)
⌈adohamadoham ms. adhoam(!)
⌉ solveret prout latius audivimus scripsisse S(incerita)ti Tuae. Eundem auditorem nostrum generalem, qui de re ipsa plene instructus plenam Tuae S(incerita)ti informationem dedisse credimus. Studeat igitur S(inceri)tas Tua circa hoc apud maiestatem caesaream obtinere quod in nostrum decus et utilitatem perpetuo elucescat. Ulterius maginificus Ludovicus de Monte Alto regens regiam cancellariam in regno Neapolitano se nobis per litteras obtulit nostrum statum Barensem ab emulorum et adversariorum impugnationibus velle tueri atque protegere ni unum obstaret. Quod cum ipse officialis regius sit,
APK I, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich 1232, 639, No. 13, p. [2]
non poterit in campum sup aperto Marte descendere absque consensu et mandato caesaris. Quam ob rem nobis per litteras significavit quod si unum verbum per litteras caesaris habuit ex quo possit hanc protectionem libere suscipere, hanc provinciam capesset et nostrum statum Barensem nostrosque subditos audacter tuebitur et proteget, citra tamen praeiudicium fisci caesaris et regii iurium et rerum omnium. Et quia nostra plurimum interest eundem in protectorem constituere. Idcirco hortamur S(incerita)tem Tuam studeat modis omnibus a maiestate caesarea litteras obtinere quibus mandetur eidem domino Lvdovico quod nostri ducatus Barensis protectionem suscipiat tantum, quantum sibi licitum fuerit et fas et iura permittant ac citra praeiudicium fisci regii quod speramus facillime obtentum iri; quod si obtentum fuerit(?) S(inceri)tas Tua earundem litterarum exemplar nobis transmittat et super hoc superque aliis negotiis ad nos, ut solet, copiosius rescribat.
De negotio magnifici Lvdovici Aliphii secretarii nostri, id exsequi et perficere conetur S(inceri)tas Tua quod ipse per litteras diffusius Tuae S(incerita)ti perscribet. Quam hortamur ut causari hanc ambus manibus complectatur ut votivo fine concludatur. De quo rem nobis text damaged⌈[obis]obis text damaged⌉ gratissimam faciet eadem S(inceri)tas Tua. Quae bene et feliciter valeat.
⌊Bona regina⌋ subscripsit
| |
64 | IDL 316 | Ioannes DANTISCUS to Antonio Niccolo CARMIGNANO (Suavius PARTHENOPEUS), Granada, 1526-11-11 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 61-64
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 14-15
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 38r-v
| 4 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 22, p. 175-178
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 49r-v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 256, p. 369-370 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 61
Magnifice Domine tamquam frater carissime.
Salutem et felicitatem.
⌊⌋ copiose ⌊⌋ Dominationis Vestrae 21(!) Martii ⌊Barii⌋ datis, duodecima Augusti praeteriti. Ab eo tempore a Dominatione Vestra nullas accepi, unde quod illi interea rescriberem, non habui. Ad praesens tamen mihi temperare non potui, quin saltem Dominationem Vestram ad solitum scribendi officium revocarem, quo utrimque, quid in rebus nostris agatur, scire possemus.
Misi 1526-10-06⌊sexta Octobris novissimi1526-10-06⌋ litteras cambii 300 duc(atorum), quos ⌊hic⌋ a ⌊Welzeris⌋ accepi, quibus prope finem Decembris futuri me sustinebo, ab istis 300, quos 1526-08-12⌊12 Augusti1526-08-12⌋ accepi, nuntium proprium ad ⌊reginalem maiestatem⌋ hic cum provisionibus obtentis expedivi, effecique tantum magna cura et labore, quod tandem reginali maiestati castellanum ⌊castro Barensi⌋ praeficere lic superinscribed in place of crossed-out b⌈bcc superinscribed in place of crossed-out b⌉ebit, qui ⌊caesari⌋ aut viceregi gratus sit, et qui iurare debebit id, quod in remotione sequestri expressum est, et quod castrum hoc in his bellorum turbinibus in manus hostium caesareae maiestatis non perveniat, quemadmodum ex istis provisionibus, quas iam duplicatas ad reginalem maiestatem transmisi, latius cognoscet. Quid in his Π encrypted ⌈ΠΠ encrypted ⌉ faciet cognoscemus experiemur, et cumprimis oro, Dominatio Vestra ad me perscribat. Quod si sic se exhibebit, ut mihi est pollicitus, brevi hinc ex hoc e ms. a(!)
⌈ee ms. a(!)
⌉rgastulo exire licebit, quod summopere <desidero>; sed id citra voluntatem ⌊reginalis maiestatis⌋, quae mihi novissimis iterum iniunxit, ut opperiar hic, donec me expresse dixerit revocandum, fieri non potest. Ferendum est igitur, ⌊⌋.
Scripsit mihi paulo ante ⌊reginalis maiestas⌋ ex ⌊Cracovia⌋ 20 Iulii praeteriti, quod illi gratum est plurimum, casum hunc cum ⌊Antonello⌋ rebus suae maiestatis nihil obfuisse. Qui etiam deinceps non poterit obesse, neque res haec tanti hic aestimatur, et forsan adversarii nostri desiderabant. Spero, quod aliquando BCz, 242, p. 62 post istos turbines, cum Π encrypted ⌈ΠΠ encrypted ⌉ in aliis est satisfactum, portum attingemus. Inter alia etiam ⌊maiestas sua reginalis⌋ mihi scribit, quod est contentissima, ut illius verbis utar, cambium me habere cum ⌊Welzeris⌋, et quod illud semper solvi ms. u(!)
⌈ii ms. u(!)
⌉tur et solvetur per Dominationem Vestram absque omni mora et difficultate, et licet prius decreverit et mihi tot litteris scr superinscribed⌈rr superinscribed⌉ipserit, quod expensas meas ea via et ab illis mercatoribus, quos ⌊Ioannes Iacobus Dunignano⌋, mercator Venetus, suae maiestatis nomine mihi designaret, acciperem, quia tamen intentionem suam impeditam et viam hanc infectam videret, commisit mihi ut uterer officio et benevolentia dominorum ⌊Welzerorum⌋ aut ⌊Fuccarorum⌋, apud quos mihi videretur commodius, dummodo una via sim securus, quodque illis omni favore suo restituere et rependere mandabit maiestas sua, omni mora et difficultate cessante. Idque ideo in notitiam Dominationis Vestrae deduco, ut cum litterae cambii mei venerint, de mente ⌊maiestatis reginalis⌋ eo modo sit edocta, quam etiam reor in his ad Dominationem Vestram scripsisse, quo dominis ⌊Welzeris⌋, qui in hoc meo servitio reginali maiestati libenter inserviunt et non gravate hoc cambium suscipiunt, solutio sine protractione et molestia rependatur et cum benevolentia persolvatur, quod sic Dominationem Vestram plane facturam confido, tum quia voluntas est maiestatis reginalis, tum etiam, quod id expensae, quas hic facere cogor, exuunt et deposcunt.
Pro domino doctore ⌊Sigismundo de Russis⌋, fratre ms. fratri(!)
⌈fratrefratre ms. fratri(!)
⌉ meo singularissimo, impendi, quam potui, operam, sed hucusque nihil fieri potuit certi, sunt enim mille hic, qui officia ambiunt. Iniunxit etiam mihi ⌊reginalis maiestas⌋ hanc pro eo per speciales hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ litteras provinciam ms. proximiam(!)
⌈provinciamprovinciam ms. proximiam(!)
⌉, quapropter et ex written over est(?)⌈est(?) ex ex written over est(?)⌉ mandato, ac pro meo in illum amore elaboravi, quoad eius fieri potuit, sed adhuc frustra. Habeo tamen ad tempus exitus mei, quando revocatus fuero, spem, quod in absolutione mea apud ⌊caesarem⌋ aliquid impetrabo, nam in huiusmodi ultimis expeditionibus solet oratoribus gratia amplior, quo contenti abeant, concedi. Per me nihil stabit, quod in rem illis profuturum cognovero hidden by binding⌈[o]o hidden by binding⌉.
BCz, 242, p. 63
Quod reliquum est, me Dominationi Vestrae unice commendo, et rogo cum poterit, poterit enim semper si voluerit, de omnibus ad me perscribat, praesertim si quid ex partibus nostris novi habuerit. Hic nihil aliud habemus, quam quae ex ⌊Italia⌋ ad nos perferuntur. De ⌊Hungaris⌋, ⌊Turcis⌋, et ⌊Tartaris⌋ plena hic sunt timoris omnia. In his si quid certi acceperit, rogo, quamprimum mihi impartiat. Pendeo animi totus, et istarum rerum sciendi desiderio aestuo.
Datum ⌊Granatae⌋ ex Betica Hispaniae, XI Novembris anno Domini MDXXVI.
Dominationis Vestrae deditissimus ⌊Ioannes Dantiscus⌋ etc. serenissimae ⌊regiae et reginalis maiestatis⌋ orator
| |
65 | IDL 315 | Ioannes DANTISCUS to Scipione di SOMMA, Granada, 1526-11-11 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 27-30
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 1-3
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 32r-33r
| 4 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 21, p. 171-174
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 48r (b.p.), 50r-v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 257, p. 370-371 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 27
Magnifice Domine et plurimum observande. Salutem et commendationem.
Redditae mihi sunt ⌊hic⌋ 1526-10-23⌊23-a mensis novissimi1526-10-23⌋ per fratrem uterinum Dominationis Vestrae Magnificae, dominum ⌊Sigismundum Loffredum⌋ ⌊⌋, 1526-09-17⌊15-a Kal(endas) Octobris1526-09-17⌋ ⌊Neapoli⌋ datae, quibus me humaniter arguit, quod cum ad me compluries scripserit, ipse numquam responderim. Ne itaque adeo inofficiosus Dominationi Vestrae videar, qui in hoc ab aliis nimium interdum diligens et copiosus iudicor, pro comperto habeat, quod ⌊⌋, quas umquam ab ea viderim, litteras ex ⌊Neapoli⌋ 1526-03-16⌊17-a Kal(endas) Aprilis1526-03-16⌋ missas, in ⌊Hispali⌋ accepi, et illis hinc 1526-08-12⌊12-a Augusti1526-08-12⌋ praeteriti ⌊⌋. Ab eo tempore usque ad illas ultimas, sub nomine Dominationis Vestrae nullae aliae ad me sunt perlatae. Unde quod hactenus a me non est responsum, postquam causa defuit, reprehendi merito non deberet, quippe cum alias etc(?). ea in re erga amicos, quoad eius fieri potest, semper esse soleo et frequens et studiosus.
Quod spectat ⌊arcem Barensem⌋ et provisionem desuper anno superiori 1525-08-18⌊18-a Augusti1525-08-18⌋ ⌊hic⌋ a me expeditam, cuius Dominatio Vestra meminit, eo tandem magna cum difficultate et labore perductum est, quod licebit serenissimae dominae nostrae castellanum gratum maiestati caesareae aut eius viceregi praeficere, qui id iurare debebit, quod in litteris remotionis sequestri exprimitur, et praeterea cum ipsa princeps nostra per se in statu Barensi non agit, iurabit etiam, se castrum hoc in manus hostium caesareae maiestatis non daturum, quemadmodum hoc ex ⌊⌋, quas ⌊hinc⌋ ad ⌊serenissimam dominam nostram⌋ 1526-10-12⌊12-a1526-10-12⌋, et ⌊⌋ 1526-10-22⌊22-a Octobris praeteriti1526-10-22⌋ misi, clarius patebit. Misi item 1526-09-01⌊prima Septembris1526-09-01⌋ alias per ⌊proprium nuntium⌋ cum litteris iustitiae et observationis omnium decretorum et termini peremptorii praefixione contra status Barensis impetitores, quas reor iam ad dominationem vestram perlatas. Ex his omnibus, quorsum negotia nostra tendunt, liquido intelleget.
BCz, 242, p. 28
Scripsit Dominatio Vestra indictum esse serenissimae dominae nostrae militare servitium, et licet id de iure et iuxta vim privilegiorum de statu Barensi maiestati caesareae deberetur, tamen de consuetudine a sanguine regio descendentibus exigi solitum non fuisse, huncque recentem morem cum illustrissima olim domina duce Mediolani(?), quae hac praerogativa, quamdiu in vivis fuerat, fruebatur, comprobavit. Ea ego omnia ad praescriptam Dominationi Vestrae instructionem per modum supplicationis maiestati caesareae exposui, et in scriptis exhibui. Ceterum aliud obtinere non potui quam id, quod istae provisiones, quas cum earum exemplis ad praesens mitto, continent, ut pote negotium hoc ad iura et regni constitutiones, omissa consuetudine, remittitur, quod Dominatio Vestra pro sua prudentia et istarum rerum ibidem in regno peritia, commodius quam ego intellego moderabitur. Utque sciat quomodo hic fiunt expeditiones: 1526-10-24⌊24-a praeteriti1526-10-24⌋ dedi supplicationem, 1526-10-29⌊29-a1526-10-29⌋ fuit decretata, 1526-11-10⌊10-a huius1526-11-10⌋ primum accepi a scribis confectam. Et hoc mihi hic fit praesenti, capiat coniecturam de reliquis.
Fui superiore die cum domino ⌊Sigismundo Loffredo⌋, qui mihi litteras Dominationis Vestrae ostendit, quibus illum rogat et hortatur, ut hic rebus serenissimae dominae nostrae afficeretur. Id mihi gratum fuit plurimum, utque perpetuo hoc faciat, oro et obsecro, atque ut ad me saepius scribat obtestor, quandoquidem litterae Dominationis Vestrae tam eruditae, quae me de rebus serenissimorum principum nostrorum certiorem ms. certiores(!)
⌈certioremcertiorem ms. certiores(!)
⌉ reddunt, me non vulgariter oblectant. Ego in scribendo verbis et moribus utor praesentibus, cum tamen philosophus ille apud Gellium dicat,
cf. Favorinus ap. Gell. 1.10.4 vive ergo moribus praeteritis, loquere verbis praesentibus ⌊verbis saltem praesentibus loquendum esse et moribus antiquis utendumcf. Favorinus ap. Gell. 1.10.4 vive ergo moribus praeteritis, loquere verbis praesentibus ⌋.
Alia id temporis non restant. Quae hic in novis habentur, a fratre suo uterino latius et certius, quam ex me accipiet. Si quid Dominatio Vestra habet de partibus nostris ex Polonia, cum sit proximior hidden by binding⌈[or]or hidden by binding⌉,
BCz, 242, p. 29
quam ego, quaeso, mihi impartiat. Hic multa de Hungaris et nostris feruntur, quae Deus prohibeat, mihi vero his de rebus nihil scribitur. Faciet mihi igitur rem apprime gratam, si de his, quae novit, Dominatio Vestra ad me perscripserit, cui me summopere commendo, et illi omnia fausta precor.
Datum ⌊Granatae⌋, undecima die Novembris anno Domini MDXXVI.
| |
66 | IDL 6630 | Scipione di SOMMA to Ioannes DANTISCUS, 1526-11-18 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 351 |
| |
67 | IDL 6870 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, 1526-11-26 Letter lost |
Letter lost, mentioned in IDL 318: quod item feci in novissimis 26 mensis novissimi datis |
| |
68 | IDL 7475 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-11-27 Letter lost |
received 1527-02-14 Letter lost, mentioned in IDL 332: Redditae mihi sunt hic aliae Maiestatis Vestrae Serenissimae, Cracoviae 27 Novembris datae, 14 Februarii, quibus scribit, litteras meas prima Septembris Granatae scriptas cum Fabiano accepisse et expensas cum illo factas boni consuluisse; there is an exstant letter of Queen Bona to Dantiscus, IDL 317, of the same date, received 1527-04-29, and another one, IDL 321, with almost the same contents (very few slight differences in vocabulary and the substance of the letters; different postscripts), dated 1526-12-10, postscipt 1527-01-03, received 1527-03-30 |
| |
69 | IDL 317 | Bona Sforza to Ioannes DANTISCUS, Cracow (Kraków), 1526-11-27 |
received Valladolid, [1527]-04-29
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, in secretary's hand, author's signature, BCz, 403, p. 684-687
| 2 | register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 51-54
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 32, No. 514
|
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 403, p. 684
⌊Bona Dei gratia regina Poloniae⌋, magna dux Lithuaniae, Bari ac Russiae totiusque Prussiae domina
Magnifice sincere nobis dilecte.
Accepimus Tuae Strenuitas ⌊⌋ datas ⌊Granatae in Betica⌋
1526-09-01⌊I die Septembris proxime praeteriti 1526-09-01⌋, ex quibus totius negotiationis suae seriem cognovimus, fidem et diligentiam perspeximus, quas pariter commendamus. Subiunxit et nonnulla ⌊Fabianus⌋, Tuae Strenuitatis famulus, cui indubiam praestitimus fidem, et quae nostris votis deessent, non Tuae Strenuitatis operibus, sed temporum malignitati ascribimus. ⌊Fabianum⌋ libenter vidimus et audivimus et sumptus pro suo itinere consumptos boni consuluimus et nostris pecuniis resarcire volumus, cum ista et rationabilis ipsius ad hos reditus causa fuerit. Scripsimus saepius et mandavimus magnifico ⌊Nicolao Anthonio Carminiano⌋ thesaurario nostro in ⌊ducatu Bari⌋ etc., ut omnem pecuniarum summam, quam
Strenuitas Tua a ⌊Fucaris⌋ aut ⌊Velseris⌋ per litteras cambii acceperit, litteris Tuae Strenuitatis habitis e vestigio persolvat, ne aliqua interiecta mora votis et bonae opinioni vel potius famae Tuae Strenuitatis officere possit et nostris negotiis impedimentum afferre. Credimus eum aliter non facturum.
A ⌊Ioanne Iacobo de Dugnano⌋ nostro nomine non sunt transmissae pecuniae tum ob bella, quibus undique laceratur ⌊Italia⌋, tum ob vetita hominum commercia, quibus tutus in ⌊Hispania⌋ non datur accessus. Sed securior et tutior nobis via videtur pecunias necessarias recipere ex banco, ut aiunt, ⌊Fucarorum⌋ aut ⌊Velserorum⌋, et demum ad ⌊eundem thesaurarium⌋ nostrum perscribere, quod ipse pecunias per cambium numeret et persolvat. Per litteras namque nobis ⌊Velseri⌋ pollicentur se non defuturos in mutandis pecuniis pro nostris necessitatibus. De quo plurimum confidimus.
Quantum attinet ad sabellinos, quos Tuae Strenuitati transmisimus, nobis consultius videtur, quod ⌊serenissimae imperatrici⌋ nostro nomine praesentarentur, quam quod ⌊caesareae maiestati⌋. Illos itaque Strenuitas Tua eidem ⌊serenissimae imperatrici⌋ ex nostra parte praesentabit et munus verbis pro sua prudentia exornabit suam maiestatem obnixe
rogan(do) or rogan(s)⌈rogan(do)rogan(do) or rogan(s)⌉, ut rebus nostris benigne adesse non dedignetur.
Pergratum est nobis audire, quod ⌊magnus cancellarius⌋ tam bene rebus nostris prospiciat et faveat, cui nos ingratae non erimus et postquam ⌊statum Barensem⌋ tanto aere alieno oneratum exonerabimus, uberrimos gratitudinis fructus eidem conferemus. Scribit Strenuitas Tua ⌊eum⌋ pronunc fore contentum mille ducatis, et nos contentae sumus, verum tamen vellemus, quod ⌊magnus cancellarius⌋ acciperet hos mille ducatos ⌊Neapoli⌋ a regio fisco, qui nobis in maiori summa tenetur pro illis poenis, quae exactae sunt durante sequestro. Et quia ⌊caesarea maiestas⌋ mandat, ut pecuniae pro illis poenis exactae nobis restituantur, quae ascendunt ad summam 4-or milium ducatorum vel circa, idcirco libenter videremus, quod ⌊magnus cancellarius⌋ ex illa summa mille ducatos written over um⌈umosos written over um⌉ in auro sibi per internuntium fidum colligeret. Idque credimus suae dominationi fore facillimum, nam in ⌊regno illo⌋ magna est eiusdem ⌊domini cancellarii⌋ auctoritas, ex qua posset unico verbo pecunias a regio fisco consequi et nobis difficillimum foret. Ceterum, hoc negotium BCz, 403, p. 685 Tuae Strenuitatis prudentiae committimus et illud exsequatur, quod nobis honorem pariter pariat et commodum. Proventus ordinarios ⌊ducatus Barensis⌋ pronunc movere non possumus, cum omnes deputati sint pro legatariis, cum quibus nuperrime est habita concordia illosque brevi absolutos iri speramus, nam aliter effugere non poteramus, quam quod ex testamenti materni vigore satis legatariis fieret, cum quibus in iudicium intrare noluimus, non tantum dubia, sed desperata causa ex multorum iuris peritorum iudicio.
Accepimus per manus ⌊Fabiani⌋ exempla supplicationum et decretationum insuper et litteras commissionales, quarum primae sunt observatoriae privilegiorum; secundae de iustitia ministranda super feudo ⌊Montis Sericoi⌋; tertiae, quibus committitur, quod quicquid stante sequestro per officiales caesareos a ⌊statu Barensi⌋ ordinarie vel extraordinarie exactum fuerit, nobis restituatur; quartae, quod cognitio et punitio delictorum stante sequestro commissorum nobis et nostris officialibus remittatur; quintae, quod decretum factum in sublatione sequestri super restitutione et resignatione ⌊arcis Barensis⌋ observetur et quod terminus praefigatur impetitoribus ⌊ducatus Barensis⌋, quo elapso perpetuum silentium indicetur. Sed pro restitutione ⌊arcis⌋ sunt necessariae litterae ⌊caesaris⌋ ad ⌊Ferdinandum Alarcon⌋ semel, bis et ter mandantes, quod arcem nobis vel cui nos commiserimus, restituat. Similiter et ⌊caesaris⌋ litterae ad ⌊viceregem⌋, si modo vicerex ex ⌊Hispaniis⌋ traiecit in ⌊regnum Neapolitanum⌋. Sed veremur, ne haec bella sint impedimento, quominus ⌊arx⌋ ipsa nobis restituatur. Post lapsum vero termini, quem impetitoribus praefigi curabimus, non erit aliqua excusatio, quin ⌊arx ipsa⌋ nobis restituatur.
Curet igitur Strenuitas Tua et totis viribus studeat, ut ⌊haec arcis⌋ restitutio pro nostro voto succedat, qua absoluta Tuam Strenuitatem absolvemus, ut ad nos feliciter revertatur, et aliquem destinabimus nostrorum negotiorum gestorem, qui in aula ⌊caesaris⌋ ad nostrum beneplacitum versetur et rerum nostrarum satagat habita prius diligenti informatione a Tua Strenuitate de omnibus, quae expedienda in aula caesaris remanebunt. Interim Strenuitas Tua sit boni animi et ea exsecutioni demandare nitatur, quae aliis litteris Tuae Strenuitati perscripsimus praesertim de solutione adohae, ad quam nimis iniuste concilium ms. consiliarium(!)
⌈conciliumconcilium ms. consiliarium(!)
⌉ collaterale nos compellere volebat, sed quia ex parte nostra fuerat allegatum reges et reginas et qui sanguine progeniti sunt regio, non teneri ad solutionem adohae, idcirco causa haec fuit reiecta in consultationem ⌊caesareae maiestatis⌋, apud quam curabit Strenuitas Tua litteras obtinere, ex quibus ab huiusmodi solutione perpetuo absolvamur.
Sextas accepimus commissionales litteras contra magnificum ⌊Ludovicum de Montalto⌋ et ⌊Annibalem Baronum⌋, quas ad praesens non necessarias arbitramur, immo eas occultandas duximus, nam licet in principio idem Ludovicus hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ et ceteri consiliarii super extractione et morte ⌊doctoris Anthonelli⌋ satis animose insurrexissent et minarentur multifariam, tamen fabricato postmodum(?) processu detecta est nostri secretarii innocentia, et illius doctoris hidden by binding⌈[is]is hidden by binding⌉, BCz, 403, p. 686 ob quam non semel, sed decies occidi demerebatur, <culpa> Scripsitque ad nos idem ⌊Ludovicus de Montalto⌋ postremis suis litteris casum hunc deprimendo non magnificando, prout antea factum fuerat. Scripsit et insuper se velle ⌊statum nostrum Barensem⌋ protegere et iura nostra, citra praeiudicium tamen regii fisci contra omnes defendere, dummodo id ⌊caesarea maiestas⌋ suis litteris permittat. Et quia non modicae auctoritatis ⌊eundem Ludovicum⌋ in ⌊regno⌋ esse scimus, idcirco hortamur Strenuitatem Tuam velit litteras a ⌊caesare⌋ obtinere, quibus ⌊eidem Ludovico⌋ mandetur, quod ⌊nostrum statum⌋ nostraque iura usque ad aras (ut aiunt) et quatenus licet, defendat ac tueatur, et quatenus hae litterae prioribus contrariantur, Strenuitas Tua dissimulet. Nam temporibus medicina valet,
cf. Ov. Rem. 131-132 ⌊data tempore prosunt et
data non apto tempore vina nocentcf. Ov. Rem. 131-132 ⌋. ⌊Hunc ipsum⌋ dum pro nobis steterit, laudare paper damaged⌈[dare]dare paper damaged⌉ cogimur, dum contra nos, odisse licebit. Et has litteras ubi obtinuerit Strenuitas Tua a paper damaged⌈[Tua a]Tua a paper damaged⌉d nos vel ad ⌊thesaurarium nostri⌋ ⌊ducatus Barensis⌋ duplicatas e vestigio transmit paper damaged⌈[nsmit]nsmit paper damaged⌉tat. Et praeter cetera de restitutione ⌊arcis Barensis⌋ impensissime laboret e paper damaged⌈[et e]et e paper damaged⌉t studeat.
Nova et reliqua, quae nobis ore tenus idem ⌊Fabianus⌋ Tuae Strenuitatis paper damaged⌈[Strenuitatis]Strenuitatis paper damaged⌉ nomine enodavit et seriatim exposuit, pergrata nobis fuere et plurimum commendamus fidem, dexteritatem et diligentiam eiusdem Strenuitatis Tuae. Quam bene et feliciter valere optamus.
⌊Bona regina⌋ subscripsit
Postscript No. 1:
Litteras responsivas mittimus domino ⌊Sigismundo de Lofredo⌋, in quarum calce apposita est credentia in Tuae Strenuitatis personam. Ad ⌊eum⌋ igitur confugiendum erit, si et in quantum nostris negotiis conducere arbitrabitur Strenuitas Tua. Quae iterum bene valeat.
Postscript No. 2:
BCz, 403, p. 686
Quod nobis Tua Strenuitatis gratias agit, quod constituerimus eidem centum ducatos singulis mensibus, libenter egimus et ordinavimus ⌊nostro thesaurario⌋ in ⌊ducatu Barensi⌋, quod ita exsequatur et Tua Strenuitas poterit de praedicta summa centum ducatorum ad sui libitum disponere per litteras cambii a banco ⌊Velzerorum⌋, qui se hoc facturos gratanter obtulere aut per singulos menses, aut in quos libet menses sibi commodius fuerit.
| |
70 | IDL 319 | Ioannes DANTISCUS to Bona Sforza, Granada, 1526-12-06 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, autograph, in secretary's hand, BCz, 242, p. 6-10
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BNF, Lat.11095, p. 4-7
| 3 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 50r-53r
| 4 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 45, p. 275-283
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 55r-v
|
Prints: 1 | AT 8 No. 260, p. 377-379 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Accepi superiori die ⌊⌋ Maiestatis Vestrae Serenissimae Cracoviae 1526-07-20⌊20 Iulii1526-07-20⌋ datas, quibus scribit, quod sibi ⌊⌋ meae 1526-05-13⌊13 Maii1526-05-13⌋ ex ⌊Hispali⌋ redditae fuerint. Ab eo tempore nullae ad me aliae per ms. pre(!)
⌈perper ms. pre(!)
⌉latae sunt. ⌊⌋ et aliis Maiestatis Vestrae scriptis copiose cum familiari meo ⌊Fabiano⌋ 1526-09-01⌊prima Septembris1526-09-01⌋, 1526-09-12⌊121526-09-12⌋ et 1526-09-22⌊22 Octobris1526-09-22⌋ ⌊⌋, praesertim in his, quae Antonellum et expeditionem castri Barensis spectant. Addidit etiam in eisdem suis novissimis, quod magnificus dominus ⌊Lodvicus Alphius⌋ ad me super his scripsisset, habeoque coniecturam, quod fortassis illius litterae iunctae fuerant litteris Maiestatis Vestrae Serenissimae. Illae vero ad me non pervenerunt, de quo plurimum doleo, fuissent enim mihi non vulgariter gratae, ut pote cum iam diu ab ⌊eo⌋ nullas habuerim. Affectus sum nihilominus singulari gaudio, quod ⌊illum⌋ intelligo gratiam benemeritam Maiestatis Vestrae non amisisse, quam rebus et negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae fideliter inserviendo, uberiorem promeruit.
Quae adversus ⌊Lodovicum de Monte Alto⌋ et ⌊Hanibalem Baronum⌋, illius substitutum, expedivi, ⌊⌋, ad Maiestatem Vestram misso, et etiam ⌊⌋ ad Maiestatem Vestram datis, liquido intellexit. His Maiestas Vestra Serenissima, quae prudentissima est, suo tempore, quemadmodum res ipsa exposcere videbitur, commode utetur.
De consanguineo domini ⌊Sigismundi Loffredi⌋, cum ipse, praesente adhuc ⌊vicerege⌋, nihil hic desuper mecum ageret, me etiam continui, satius esse ducens, quod Maiestas Vestra Serenissima liberam castellani haberet electionem, quo aliquando ⌊castrum⌋ in omnimodam suam potestatem redig{et}eret, in quod velis, quantum fieri potest, erit incumbendum.
Citatione peremptoria, quam misi, non vi ms. e(!)
⌈ii ms. e(!)
⌉deretur mihi incommodum, quod Maiestas Vestra Serenissima quamprimum uteretur, quamdiu dominus ⌊Franciscus, olim Mediolani dux⌋, hostis ⌊caesaris⌋ censetur, ne, si forsan per tractatus cum ⌊Venetis⌋, qui illum tuentur, rediret in gratiam apud caesarem, difficiliores postea cum eo fierent actiones, et quanto citius haec BCz, 242, p. 7 citatio exsecutionem habebit, tanto securius et tranquillius ⌊Status Barensis⌋ conservabitur, salvo tamen meliori iudicio. Id ego hic secundum temporum qualitatem pro rudi meo intellectu assequor. Maiestas Vestra Serenissima, quae alias prudentissima est, nihil, quod ex re erit, omittet.
De litteris cambii, eum, quem accepi, modum servo per ⌊Welseros⌋ ad dominum ⌊Nicolaum Antonium Carminianum⌋, thesaurarium Maiestatis Vestrae. Multae hic exponuntur pecuniae, licet me, quantum possum et quantum cum ⌊Utriusque Maiestatis⌋ decoro convenit, contineam. Centum ducati per ordinarias pensas domus singulo quoque mense transeunt, raro per unum diem tribus ducatis dispensator domum sustinere potest, nihilque superflue profunditur, dummodo honeste, et aliis oratoribus inferioribus me non inferior videar. Sunt hic oratores, qui quolibet die 15 et 12 atque atque <ad> minus 9 ducatos exponunt, cum his tamen sic me gero, quod illis non impar habeor. Adhibenda est enim apud istas hic nationes aestimationis accurata ratio, quam hic ⌊utriusque Maiestatis Vestrae⌋ nomine nulla hactenus in re diminiii diminui; unde et extraordinarie non parum impenditur, de quibus prius aliquoties scripsi, et ad praesens etiam attingo, cum hic maiores quam ante in aliis civitatibus, ubi cum ⌊caesare⌋ egimus, expensas facere cogimur, lectosque et hospitia solvere, pro quibus hic extraordinarie per istos sex menses non infra 60 ducatos exponam, quid de reliquis, quod ad praesens recensere et longum et morosum esset. De his omnibus, Deo bene favente, calculi mei liquido respondebunt.
Et ne expensis Maiestatis Vestrae Serenissimae essem gravior, praesertim in extraordinariis, accepi, ut nuper scripsi, a ⌊Fuccaris⌋ 150 ducatos, qui ⌊Georgio Hegel⌋ ex proventibus meis Columbanis persolvi debent, et paulo ante iterum 50. Item cum huc missus a ⌊maiestate regia⌋ frater meus ⌊Bernardus⌋ cum litteris regiis appulisset et hoc infaustum novum de clade serenissimi ⌊Hungariae paper damaged⌈[iae]iae paper damaged⌉ regis⌋ perlatum huc fuisset, ne ordinariis Maiestatis Vestrae expensis derogaretur pro vestienda familia et me in hoc luctu, et pro expensis pro fratre meo factis, accepi a ⌊Fuccaris⌋ centum ducatos, et alios centum in usus meos, qui a ⌊maiestate regia⌋ exiguntur, et isti centum ducati in stipendio servitii equorum meorum defalcabuntur. Velim, quod adhuc alicubi haberem quicquam, quod servitio Maiestatis Vestrae Serenissimae impendere possem, ut saltem cum illius gratia, salva fide et honore meo, aliquando mihi daretur reditus. BCz, 242, p. 8 Aliud commodum ex hac mea legatione, et pro tantis laboribus, quos fideliter impendi et in quibus totus canui et senu ms. i(!)
⌈uu ms. i(!)
⌉i, non spero, neque cupio. Quod hinc reliquum est, gratiae et aequitati atque incomparabili ms. incorporabili(!)
⌈incomparabiliincomparabili ms. incorporabili(!)
⌉ prudentiae Maiestatis Vestrae Serenissimae humiliter committo. Accepi
Accepi 1526-12-05⌊heri1526-12-05⌋ pro hoc in ⌊Valle Oleti⌋ itinere, quod plus quam centum milliaria nostra conficiet, a ⌊Welzeris⌋ iterum trecentos ducatos, de his paulo post extraordinariae pro equis et mulabus, quae res meas ducent, totam hic domum et quae ad eam spectant, non secus atque apud nos nobiscum hic circumferre cogimur, non parum exponetur, succedet subinde novus annus cum strenis, quem etiam vix 40 ducatis absolvam, sic semper extraordinaria accrescunt, unde maximo taedio afficior, cum tantam pecuniarum profusionem video, quae tamen sub ista persona, quam fero, vitari non potest. Velim itaque atque humillime supplico, cum iam fere omnia hic sunt expedita, quod Maiestas Vestra Serenissima me quantocius revocare dignaretur, reditusque mei clementem rationem habeat. Cum primum ⌊vicerex⌋ ⌊Neapolim⌋ applicuerit, negotium ⌊castri⌋ ad votum, ut spero, Maiestatis Vestrae Serenissimae terminabitur. De ⌊illo⌋ ab eo tempore, quo ex portu ⌊Carthaginis hic Novae⌋ solvit, ne verbum quidem auditur amplius. Magno cum desiderio a ⌊caesare⌋ nova de ⌊illo⌋ hic exspectantur.
Expedivi hic litteras ⌊caesaris⌋ ad ⌊collaterale consilium⌋, ut fiat omnimoda iustitia contra locum tenentem ⌊Alarconis⌋, de civibus his duobus Barensibus occisis. Rem ipsam cum affectu ⌊caesari⌋ exposui, quippe cum tam indignum sit facinus ab eo permissum, qui hoc reprimere et castigare debuisset. ⌊Caesar⌋ id certe aegerrime tulit iussitque desuper commissionem fieri, quae quidem scripta est, sed nondum manu caesaris firmata. Sic expediuntur hic negotia. Iam fere mensis est, quod adhuc has litteras a secretario habere non possum, spero tamen quod vel hodie, vel cras illas sum habiturus. Id si fiet, cum praesentibus mittentur.
BCz, 242, p. 9
De consanguineo Maiestatis Vestrae Serenissimae, illustrissimo domino ⌊duce Calabriae⌋, ⌊⌋ cum paenultimis ad ⌊maiestatem regiam⌋. Bonus iste ⌊princep⌋s, etiamsi vultur esset, satis habet cadaveris, duxit molem carneam immanem et ingentem, neque credo cr crassiorem hoc aevo haberi mulierem regina hac ⌊Germana⌋, quae non pinguis, sed ipsum abdomen dici potest. Cum ⌊illa⌋ ⌊Valentiae⌋ ex rege vicerex factus est, bene tamen sibi consuluit. Si ⌊hanc massam carneam⌋ non duxisset, adhuc esset in fictilibus, cum nunc aurum et argentum in usu habeat, quo prius omnino erat indigus.
Scripserat ad me superiore die dominus ⌊Scipio de Summa⌋, frater uterinus domini ⌊Sigismundi Loffredi⌋, quem generalem audientiarium ⌊Status Barensis⌋ Maiestas Vestra Serenissima constituit, quod fiscus a Maiestate Vestra Serenissima militare servitium, quod toti regno fuit indictum, ex Statu Barensi exegisset, ad quod de consuetudine Maiestas Vestra ex sanguine regio descendens non astringeretur, exemptaque semper fuisset illustrissima olim domina ⌊mater⌋ Maiestatis Vestrae, dum in vivis ageret. Qua de re ⌊maiestati caesareae⌋ supplicavi. A ⌊quo⌋ obtinui, si ex constitutionibus regni sic observatum fuisset, ne etiam quicquam ms. quicque(!)
⌈quicquamquicquam ms. quicque(!)
⌉ Maiestati Vestrae derogaretur. Ad consuetudinem vero, quam allegavi, nihil impetrare potui, unde timeo, quod istae caes(aris) commissiones, quas illi ms. illa(!)
⌈illiilli ms. illa(!)
⌉ misi duplicatas, parum proderint. Quid speremus in rebus gratiae cum adhuc in his, quae de iure et mera iustitia ad Maiestatem Vestram Serenissimam spectant, difficultatem habeamus.
Mittitur hinc ⌊Caesar Farramusca⌋ ad ⌊pontificis⌋ animum explorandum, si venturus sit certo in ⌊Hispaniam⌋ nec ne, quemadmodum ⌊maiestati caesareae⌋ perscripsit. Is ms. Iis(!)
⌈IsIs ms. Iis(!)
⌉ nunc ⌊Caesar⌋ apud ⌊caesarem⌋ multa potest, et factus est magister stabuli, quod officium hic inter prima habetur. Sic fit. cf. Juv. 7.197 ⌊Si fortuna volet, fies de rhetore consul etc.cf. Juv. 7.197 ⌋
Exspecto adhuc responsum Maiestatis Vestrae Serenissimae de sobellis, si ipsi ⌊maiestati caesareae⌋, vel alteri cuipiam illos dari voluerit, et de mille ducatis ⌊magno cancellario⌋. Quicquid in his fieri decreverit, quemadmodum cum ⌊Fabiano⌋ scripsi et denuntiavi, et de omnibus aliis, mihi cum primis praecipiat. BCz, 242, p. 10 Ego me extra mandatum et voluntatem Maiestatis Vestrae Serenissimae ne latum quidem unguem efferam, et id semper, quod fidelis servi officium est, diligenter et fideliter observabo atque, quantum totis viribus eniti possum, complebo,
cf. Verg. A. 4.336 ⌊dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artuscf. Verg. A. 4.336 ⌋.
Fuit hic hactenus frater ⌊Marchus de Taranto⌋, theologiae professor, quem tantopere mihi magnificus dominus ⌊Ludovicus Aliphius⌋ superiori anno commendavit, et quem credidit hic posse plurima, quemadmodum iste bonus frater de se ipso iactare solet. ⌊Is⌋ iam absumptis pecuniis, et etiam quibusdam a me in mutu<u>m acceptis, quas visurus sum numquam, cum expeditionibus suis hinc in ⌊Italiam⌋ revertitur. Omnia, quae hic pro universitate Barensi, et in causa Rutiliani hidden by binding⌈[ni]ni hidden by binding⌉ ac Divi Nicolai obtinuit, ⌊Neapoli⌋ etiam obtinuisset, nam illic ad forum omnia remittuntur. Sic hic tractatur hidden by binding⌈[atur]atur hidden by binding⌉.
Alia in hac temporis angustia, cum pro itinere sarcinulae sunt colligendae, non restant, ex ⌊Valledolit⌋ forsan latior scribendi {scribendi} dabitur tempus campus, cum intellexero hidden by binding⌈[ro]ro hidden by binding⌉, quid super novissimis commissionibus de ⌊castro Barensi⌋ a ⌊vicerege⌋ factum fuerit. Utinam ad eum modum transigatur hidden by binding⌈[ur]ur hidden by binding⌉ negotium, ut aliquando ex hoc exilio, seu potius e ms. a(!)
⌈ee ms. a(!)
⌉rgastulo redire possim. Quod gratiae et voluntati Maiestatis Vestrae Serenissimae humiliter una mecum commendo, et rogo fratrem meum ⌊Georgium⌋ sic ubi me absente in ⌊Regno⌋ erret, in clientelam hidden by binding⌈[m]m hidden by binding⌉ suam clementer suscipiat. Id semper cum hac vita, quamdiu in me erit, promereri studebo.
Serenissimae Maiestatis Vestrae Reginalis humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
71 | IDL 318 | Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon, Granada, 1526-12-06 |
Manuscript sources: 1 | fair copy in Latin, autograph, BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 647, f. 184-187
| 2 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 1-6
| 3 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 190v-193r
| 4 | copy in Latin, 16th-century, BCz, 257, p. 626-634
| 5 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 253v-256v
| 6 | copy in Latin, 18th-century, BNF, Lat.11095, p. 1-4
| 7 | copy in Latin, 18th-century, BK, 232, p. 1-4
| 8 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 47r-50r
| 9 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 46, p. 285-294
| 10 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 153, p. 237-240
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 54-55
|
Prints: 1 | AT 8 No. 258, p. 372-375 (in extenso) | 2 | PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 443-444 (Spanish translation) | 3 | STARNAWSKI 1992 p. 44 (excerpt) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
In hoc nostro exitu ⌊hinc⌋, cum iterum breve scribendi tempus mihi restet, cogor esse compendiosior, quam velim, quod item feci in ⌊⌋, longiorem aliquando omnium rerum historiam scripturus, cum in ⌊Vallem Oleti⌋, centum ab hinc miliarium sospites applicuerimus. Dabit itaque Maiestas Vestra Serenissima cum gratia sua ad praesens veniam.
Quae usque ad 1526-09-01⌊primum diem Septembris praeteriti1526-09-01⌋ ⌊hic⌋ acta sunt, abunde, ut reor, Maiestas Vestra Serenissima a familiari meo ⌊Fabiano⌋, qui id temporis ⌊hinc⌋ solvit accepit, paulo post 1526-10-12⌊12 Octobris1526-10-12⌋ ⌊⌋ iterum omnium rerum ingens volumen, unde etiam de omnibus, quae hic se obtulerunt, copiose edocebitur. Interea pauca evenerunt digna scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae, quaedam tamen de his praesentibus annotare non omnino absonum censui.
Memini in paenultimis apologiae ⌊regis Christianissimi⌋, qua se ad pacta non astringi tuebatur et responsi ad eam domini magni cancellarii, invectivae praeterea pontificis in caesarem et illius longae refutationis, qua caesar concilium generale appellavit. Quarum omnium exempla — excudi enim debuerant — Maiestati Vestrae Serenissimae mittere pollicebar. Cum autem hoc infaustum novum de interitu serenissimi praeclarissimae memoriae Hungariae regis et Turcarum victoria huc fuit allatum, decidit ab his ineptiis animus nihilque istorum in publicum iri permittitur, quo futurum spero, quod forsan, relicto hoc tam turpi certandi genere, ad instans malum reprimendum omnium animi erigentur.
Scripserat huc caesari serenissimus Hungariae rex per proprium nuntium duobus diebus antequam cum Turcis tam infeliciter congressus fuisset, quod bene sperasset per hanc cum rege christianissimo concordiam certas suppetias,
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 647, p. 184v
verum cum illa parum durasset et non successisset, spem se ulteriorem non habere, destitutus itaque ab omnibus, cum hostem in penetralibus sentiret, Deo et fortunae se committere caputque et regnum suum se post biduum hostibus obiecturum. Hinc ab istis hic nationibus varia feruntur, alii ut fit, factum probant, alii nimiam vehementiam improbant. Dicitur etiam, huc scriptum esse — et hoc cancellarius mihi rettulit — quod ipse {ipse} rex pridie quam conflixisset, in verba et sectam Luteranorum iurasset. Id mihi longe a veritate alienum esse videtur. Confingunt, ut certo credo, isti hic diaboli istas calumnias, quo caesaris bonam propensionem immutarent et se forsan a pecuniis contribuendis, de quibus iam tractatur, redimerent. Scripsit huc quandoquidem dominus archidux caesari, omnibus modis subsidium implorans, non solum ut frater, verum etiam ut infans Hispaniarum: quod si propediem sibi non mitteretur, fore, ut paulo post de se nuntium magis triste, quam de rege Hungariae audiret. Haec scriptio permovit hic plurimos et maximopere caesaris animum perculit. Qua de re imprimis archiepiscopus Toletanus omnes suos et ecclesiae proventus, qui ducentena milia ducatorum excedere perhibentur, ultro in hoc subsidium et profectionem contra Turcas obtulit, modo sibi et suis sacerdotibus victus relinqueretur. Idem de aliis dicitur. Progreditur ergo hinc caesar post quinque aut sex dies in Castiliam, ut illic desuper „curtas” hoc est conventiones habeat. Utinam bonos et solidos effectus pariant.
In ⌊Valle Oleti⌋ ⌊caesar⌋ celebraturus est ⌊regi Hungariae⌋ exsequias; ad illas, ut scripsi in novissimis, cum mihi de stipendio meo menstruo non suppeteret, accepi 200 ducatos a ⌊Fuccaris⌋, ex hisque mihi et familiae vestes confeci lugubres, pro quibus 51 ducatos impendi, et pro expensis, quas ⌊huc⌋ ad me ⌊frater meus⌋ cum litteris Maiestatis Vestrae Serenissimae fecerat, alios quinquaginta; quandoquidem illi ne assis quidem cum huc ad me mitteretur a Maiestate Vestra Serenissima datus fuerat. Reliquos centum ducatos, ne sim expensis Maiestatis Vestrae Serenissimae gravior, in alios meos usus converti, et peto illos pro servitio 4 equorum meorum in stipendio meo defalcari. Nihil est, quod habeam amplius.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 647, p. 185r
⌊Caesar⌋ ⌊hic⌋ fecit exsequias avo, aviae et patri suo, neminem tamen oratorum vocavit. Erant etiam non nimis sumptuosae, quemadmodum alia omnia sunt, quae agit; pecuniam enim modis omnibus conquirit ac conservat. Mittit nihilominus hinc domino archiduci, fratri suo, cum oratore suo, fratre marchionis de Granata, centum mille ducatos. Ille ad instructionem domini archiducis iturus est ad corrumpendum fortassis Boemos, ut archiducem in regem accipiant. Nemo hic alius, qui illi obesse possit, quam Maiestas Vestra Serenissima timetur. Auditum tamen est a quodam de consilio caesaris, qui fertur dixisse: melius futurum, si Maiestas Vestra ad ista regna in his turbinibus susciperetur, cum sit et aetate perfecta et prudens et quod tandem post decessum Maiestatis Vestrae a caesare recuperari possent; cui tamen ab astrorum peritis parum vitae promittitur. Sic varii varia dicunt. Suspicor tamen certo, quod non solum contra Turcas, sed etiam pro regnis istis coemendis archiduci pecuniae mittuntur, timeoque plurimum, quod haec ambitio rebus christianis plus nocebit, quam proderit; nisi Deus nobis propitius aderit, nihil est, quod solidae spei nobis sit reliquum.
Dominus ⌊magnus cancellarius⌋ ⌊caesarem⌋ in ⌊Vallem Oleti⌋ praecedit meque in societatem suam accepit. Intellexi ex eo, quod caesar ex re consilium ibidem capiet, et quod omnino apud se statuerit et in ea sententia perseverat, quod quam primum possit in Italiam proficiscetur, commissisque omnibus negotiis huius belli contra Turcas ipsi domino archiduci. Alias hic rumor passim sparsus est, quod certo in Germaniam traicere debeat contra Turcas, quo ad contribuendum suos hic subditos proniores efficiat. Dixit etiam mihi cancellarius, quod iam a caesare sit dimissus, ut eum pro futuro vere in Italiam praecedat; habent nescio quas cum pontifice novas practicas. Rex Angliae hic etiam per oratorem suum tractat; misit huc nobilem hunc rursus, qui Fabianum meum hinc per Gallias tuto traduxerat. Ille mihi rettulit, quod rex Galliae conditiones proponit pro liberandis obsidibus, cum Burgundia nequaquam potest restitui, ut pecuniis redimantur. Et credo, quod rebus sic ut nunc stantibus succedet habitis pecuniis, quae non levem summam ascendent. Caesar procul dubio ad Italiam se conferet, modo vita sufficiat.
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 647, p. 185v
De adventu huc in Hispaniam pontificis, ut passim ferebatur, nihil amplius dicitur; exspectabit caesarem in Italia. Tractabitur, ut scripsi, de pecuniis et pace inter caesarem et regem christianissimum, quae, ut spero, cum ultima necessitas id exposcit, conficietur. Nihilominus Maiestati Vestrae Serenissimae humillime supplico, cum me revocare dignabitur, ut mihi ad regem christianissimum mittat litteras, quibus liberum et securum transitum per Gallias habere possim, ne, ut me mari committam, quod fugio maxime, sit necessarium.
Illustrissimus dominus Ioannes Albertus, marchio Brandenburgensis, nepos Maiestatis Vestrae Serenissimae, qui hic mecum fere in cotidiano fuit commercio, Maiestati Vestrae Serenissimae se maximopere commendari petiit. Scripsit etiam has annexas, ex quibus illius erga Maiestatem Vestram animum liquido cognoscet. Est profecto humanissimus princeps et Maiestatis Vestrae observantissimus. Is mihi nuper dixit se intellexisse quendam novum electum ordinis magistrum huc venturum et multas querelas contra dominum marchionem Albertum, fratrem suum, propositurum. Et quamvis, inquit, suspecta sit causa de Luteranismo, nihilominus, inquam, fratrem meum deserere non possum. Cui ego respondi, quod etiam accepissem ex litteris Fabiani, familiaris mei, datis in Lusiniano, oppidulo Galliae, in itinere esse quendam virum senem istius ordinis ex Livonia, qui similiter questum huc venit contra dominum ducem Prussiae et contra Maiestatem Vestram Serenissimam, quod contra iura imperii illum ducem in Prussia creaverit, cum id non sit facultatis Maiestatis Vestrae, sed caesareae; et quod idem senex in aliis contra Luteranos actis Maiestatem Vestram vocasset christianissimam, sed quod dominum magistrum ducem fecerit, summopere reprehendisse. Ad haec dominus marchio: si, inquit, novus iste magister vel senex iste huc appulerint, mutuis inter nos consiliis illorum conatus reprimemus. Quicquid erit, praeter commissionem Maiestatis Vestrae Serenissimae obiter ex me ipso, quid illis et caesari sit respondendum, si ad hoc deventum fuerit, in prompto ex priore desuper instructione, ad me superiore anno missa, habeo. Hactenus de magistro et hoc ordine nihil hic fuit temptatum, neque adhuc quicquam auditur, licet iam pridem hic compertum sit, quod regis Daniae filiam in coniugem duxerit. Neque etiam intellego negotium hoc curae hic haberi, quasi res Prutenae
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 647, p. 186r
numquam fuissent in rerum natura, cum tamen de illis prius hic personabant omnia, sic videntur in oblivionem devenisse. Quod igitur in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae deduco, ne quicquam gravius ea in re hic agi suspicari possit. Hic quisquam se et suas res cordi habet, nemo in commune consulit; quo fit, quod non miror, Deum tempora nostra corripere, cum nemo ad id, ad quod suffectus est, intendat.
Scripsi in paenultimis, quemadmodum hic dicebatur: viceregem Neapolitanum classem 70 velorum habuisse et hoc pro re verissima praedicabatur. Multum tamen iste rumor a scopo veritatis aberravit. Compertum habemus cum magnis et parvis non fuisse ultra 30 navigia. Sic incertissima hic pro veris narrantur, unde quae huc semivera feruntur ad partes nostras per famam falsissimam transvolant; adeo in hominibus abundavit iniquitas et mendacium, credoque hoc Davidis nusquam verius
esse, quam hic:
cf. Vulg. Ps (G) 115.11.1 ego dixi in excessu meo: omnis homo mendax; Vulg. Rm 3.4.1 est autem Deus verax, omnis autem homo mendax ⌊omnis homo mendaxcf. Vulg. Ps (G) 115.11.1 ego dixi in excessu meo: omnis homo mendax; Vulg. Rm 3.4.1 est autem Deus verax, omnis autem homo mendax ⌋. Qua de re si interdum aliter se res habuerit, atque ego scribo, veniam mihi dari quaeso. Non libenter scribo fabulas, nisi certos habuerim auctores, contineo me; attamen et cum certis auctoribus me lapsum aliquando invenio, adeo hic inversa sunt omnia.
De vicerege adhuc non accepimus, si Italiae applicuerit, necne. Exivit hinc 24 Septembris et ex portu Carthaginis Novae 24 Octobris sequentis solvit, ter rursus tempestatibus adactus rediit et paene unam magnam carracam incendio amisit. Iam longo tempore nihil de eo auditur nemoque scit, quo divertit, aut ubi agat.
De negotio castri Barensis misi duplicatas commissiones caesareae maiestatis 12 Octobris versus Antverpiam per Fuccaros et 22 eiusdem mensis per Velzeros Romam, quas reor ad reginalem maiestatem pervenisse. Ex his intelleget Maiestas Vestra Serenissima, qualis expeditio fuerit. Rem ulterius promovere non potui. Licebit reginali maiestati deputare castellanum fidum et gratum caesari, qui iurare tenebitur id, quod in remotione sequestri expressum est, hoc solummodo addito, quod etiam iuret se castrum in manus hostium caesareae maiestatis non traditurum, quemadmodum ex meis paenultimis
BNW, BOZ, 2053, TG 6, No. 647, p. 186v
latius patebit. Spero quod semel istius rei finem simus habituri; satisfactum enim est viceregi principatu Sulmonensi, ut prius scripsi, et duobus comitatibus, brevique experiemur, quam exsecutionem commissiones istae caesaris sortientur; quod si observabuntur et maiestas reginalis castellanum suum castro praefecerit, non erit amplius causa, cur hic ulterius in tam gravibus expensis immorer, meque, quod summopere cupio, Maiestas Vestra Serenissima revocare tandem post tertium annum dignabitur. Idque quo fiet citius, eo mihi erit magis gratum. Quod voluntati Maiestatis Vestrae Serenissimae una mecum humillime commendo.
Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
72 | IDL 320 | Ioannes DANTISCUS to [Piotr TOMICKI], Granada, 1526-12-06 |
Manuscript sources: 1 | office copy in Latin, in secretary's hand, BCz, 242, p. 33-35
| 2 | copy in Latin, 16th-century, BNW, 12547, f. 285r-286v
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 1366, p. 3-5
| 4 | copy in Latin, 18th-century, B. Ossol., 151/II, f. 33r-34r
| 5 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 39 (TN), No. 47, p. 295-299
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1526, f. 56
|
Prints: 1 | AT 8 No. 259, p. 375-377 (in extenso) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
BCz, 242, p. 33
Reverendissime in Christo Pater et Domine, Domine gratiosissime etc.
Humillimam commendationem.
Affecerunt me summa voluptate litterae Reverendissimae Dominationis Vestrae, quas ⌊huc⌋ ad me frater meus ⌊Bernardus⌋ attulit, illarum enim desiderio a multo tempore flagrabam. His tam copiose, ut velim, in hac celeritate respondere non possum, dabit igitur pro sua in <me> gratia veniam.
Quod litterae meae tam incultae et prolixae maiestati regiae non displiceant, ex magno me solvit dubio, daturus sum igitur operam, dum tempus suppetet, ut, quam copiosissimas possim, transcribam semper. Quod vero tarde redduntur, id mihi imputari non debet, velim enim, quod ea hora, qua scribo, perferrentur, neque etiam diligentia ea in re maior a me desiderari potest. Fit ms. Fid(!)
⌈FitFit ms. Fid(!)
⌉ omne id, quod possum.
De rebus Prutenis satis sum edoctus. Hic ista parum curantur, cum et de Turcis, qui iam forsan sunt in Austria, adhuc nimiam curam haberi non video. Luctum quidem ob mortem serenissimi Hungariae regis in vestibus protrahimus, cum satius esset, ut armati incederemus, ad quae adhuc non video vehementem concursum fieri, immo plus timeo, ne ambitio istorum regnorum Turcis faciliorem ad nos aditum praebeat.
Quae provisionem meam spectant, adhuc de illa certum modum non habeo, a ⌊Welzeris⌋ hoc menstruum stipendium in mutuum per litteras cambii versus ⌊Barium⌋ capio. Qui si mihi ob antiquam cum ⌊illis⌋ consuetudinem tantum non crederent, dudum ⌊hinc⌋ cum ignominia forsan abire coactus fuissem. Super hoc meum stipendium pro vestibus luctus et redemptione ⌊fratris⌋ mei, qui ⌊Fuccaris⌋, quo huc veniret, obaeratus fuerat, centum ducatos ab ipsis Fuccaris in mutuum accepi, et alios centum in meos usus necessarios, quos petii a ⌊maiestate regia⌋ in servitio equorum meorum defalcari. Alias nihil habeo, et si quid aliud haberem, cum iam et proventus Columbinos impenderim, id etiam exponeretur, saltem ne fides mea qualitercumque suspecta fieret, id enim etiam hac legatione, et nihil aliud quaero, BCz, 242, p. 34 quod salvo honore, et cum gratia principum meorum redire aliquando liceat.
Quod Dominatio Vestra Reverendissima res sororis meae commodumque et dignitatem meam curae habet, habeo quas possum immortales gratias et scribere non possum, quantum ob id Dominationi Vestrae Reverendissimae debeo. Deus Optimus Maximus illi rependat, qui hanc in me propensionem suggessit, ego quidem daturus sum operam, quoad eius a me fieri potest, ne umquam ingratus offendar.
Id, quod Dominatio Vestra Reverendissima manu propria de sua aegritudine ad me perscripsit, sane intellexi, d written over i⌈idd written over i⌉edi igitur per alium medium medicum ⌊Cornelii ms. um(!)
⌈ii ms. um(!)
⌉ Scepperi ms. um(!)
⌈ii ms. um(!)
⌉⌋, et ipsemet apud duos hic seniores et praestantiores medicos, operam proposuimusque illis quaestionem aegritudinis Dominationis Vestrae Reverendissimae, eamque, quantum potuimus, illis declaravimus, ad quam consilia sua, bene a me donati, conscripserunt, quae hic coniunxi. Isti hic habentur pro doctioribus, Latinitas tamen et ortographia non respondent, modo res ipsa prodesset Dominationi Vestrae Reverendissimae, nihil quod mihi posset accidere gratius. Unus illorum ⌊doctor Liberalis⌋ est Venetus credo, alter doctor Alvarus est Hispanus, habenturque in magna hic aestimatione, et sunt cum caesare et cum primis dominis hic semper. Utinam consiliis suis Dominationi Vestrae Reverendissimae, quod summopere cupio, prosint.
Alia quae hic aguntur, Dominatio Vestra Reverendissima ex meis ad maiestatem regiam intelleget, hoc tamen addendum est. Dixit mihi heri nuntius serenissimi Angliae regis nuper huc missus et rursus a caesare subito expeditus, quod illi caesar heri in expeditione proprio ore dixisset, ut diceret regi suo, quod illum omnium rerum et tractatuum suorum cum rege christianissimo constitueret arbitrum, et quicquid inter eos faceret, numquam infectum habere vellet, voluitque deponere symbolum, si quis auderet, quod ante decursum trium mensium inter caesarem et regem Franciae concordia et pax confecta esse deberet.
BCz, 242, p. 35
Haec inter cenandum mecum multis audientibus clare praedicabat. Is nuntius est iste, qui Fabianum meum secum per Galliam pro suo famulo tuto perduxerat ms. per dux erat (!)
⌈perduxeratperduxerat ms. per dux erat (!)
⌉, nobilis et bonus iuvenis, de quo Fabianus latius.
⌊Caesar⌋ accelerat ad istam ⌊Castiliam⌋ voluitque ⌊cancellarius⌋, et rogavit me seorsum, ut cum eo procederem, nescio quos tractatus mecum habiturus, suspicor de ⌊maiestate regia⌋ et post mortem serenissimi ⌊Hungariae regis⌋ de istis regnis. Iturus sum cum ⌊eo⌋, si mulas pro sarcinis meis habuero, de quibus summa nunc est difficultas, laborat tamen pro me ⌊cancellarius⌋, qui etiam adhuc aliquibus eget. Numquam vidi curiam tam male ordinatam, ut est ista. Non habetur hic respectus personarum, immo despectus. Quae turbae hic esse solent in exitu, ⌊Fabianus⌋ referet.
Quod reliquum est, commendo me cum ⌊fratre meo Georgio⌋ humiliter Dominationi Vestrae Reverendissimae et rogo qua coepit me gratia prosequatur, efficiatque, ut aliquando ex his turbinibus redire possim. Si in eis vivendum est,
cf. Gel. 1.17.3 ⌊malo{s} illos domi quam foris perpeticf. Gel. 1.17.3 ⌋. Reverendissimo domino Premisliensi ad praesens scribere non potui, commendo me, et illi omnia fausta precor.
Reverendissimae Dominationis Vestrae humillimus servus ⌊Ioannes Dantiscus⌋
| |
73 | IDL 5777 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Brussels?], [1531, autumn?] |
received [1531?, autumn?]
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 47, p. 184 (c.p. 2)
| 2 | copy in Latin, 19th-century, BK, 222, not numbered, f. [1r (t.p.) after p. 183 ]
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 975
| 4 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 41
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 619
| 2 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.41
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 41, p. 32 (reference) | 2 | CEID 2/3 (Letter No. 57) p. 259 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Misi tuum ⌊⌋ ad nostrum ⌊archidiaconum⌋, ut quid respondere deberem, ex eo pernoscerem. Ait se ad prandium apud marchionem ⌊Villefromchum⌋ invitatum ad te nullo pacto, quod dolet, venire posse. Fiet tamen alias, cum tu iubebis. Carnem illam, quam dicis tibi placuisse, ad te mitto. Reliquum cessit ⌊Barren(si)⌋, qui dominum ⌊de Furias⌋ in prandio habet.
Vale.
| |
74 | IDL 5782 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, s.l., [1526-09-18 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-08-23 or 1527-10-18 — 1528-07-26 or 1528-08-19 — 1528-12-17 or 1529-04-20 — 1529-07-27 or 1529-08-12 — 1529-10-18 or 1529-11-05 — 1530-04-19 or 1530-06-26 — 1530-11-23 or 1530-12-19 — 1531-06-15 or 1531-06-30 — 1531-11-28 or 1531-12-12 — shortly before 1532-01-17] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 47, p. 187 (c.p. 2)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 979-980
| 3 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 4
|
Auxiliary sources: 1 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.4
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 59) p. 262 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Ignosce, obsecro, meam incivilitatem, quod ad te non venerim. Quod si scires, quibus curis hactenus distensus fuerim, sat scio veniam mihi facile donares. Cras hora undecima decrevi sequi ⌊caesarem⌋. Pranderem libens tecum, sed meis omnibus essem incommodo. Pertransiens tamen istac tibi salutem dicam.
Interim vale.
| |
75 | IDL 5784 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Burgos?], [shortly after 1527-10-17?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 48, p. 189 (c.p. 3)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 983 (c.p. 1)
| 3 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 40
|
Auxiliary sources: 1 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.40
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 42, p. 32 (reference) | 2 | CEID 2/3 (Letter No. 15) p. 164-165 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quod salvum me advenisse gaudes, debes tu quidem ms 2 singulari, ms 1 si[ngu]lari hidden by binding⌈singularims 2 singulari, ms 1 si[ngu]lari hidden by binding⌉ meae erga te pietati, cum te sospitem applicuisse non ms 2 minus, ms 1 minu[s] hidden by binding⌈minusms 2 minus, ms 1 minu[s] hidden by binding⌉ mihi quam tibi gratum sit. Statueram quam primum venire ms 2 ad, ms 1 [ad] hidden by binding⌈adms 2 ad, ms 1 [ad] hidden by binding⌉
te, si per otium licuisset, nondum tamen pedem domo efferre ms 2 fas, ms 1 f[as] hidden by binding⌈fasms 2 fas, ms 1 f[as] hidden by binding⌉ fuit. ⌊Cancellarius⌋ laborat adversa valetudine, licet strenue ms 2 reluctatur, ms 1 [re]luctatur hidden by binding⌈reluctaturms 2 reluctatur, ms 1 [re]luctatur hidden by binding⌉,
surrexit e lecto. Quare tu ipse videto, quando ms 2 poteris, ms 1 poteri[s] hidden by binding⌈poterisms 2 poteris, ms 1 poteri[s] hidden by binding⌉ commodius accedere, nam ipsi tuus adventus numquam non ms 2 erit, ms 1 er[it] hidden by binding⌈eritms 2 erit, ms 1 er[it] hidden by binding⌉ gratissimus.
Vale.
| |
76 | IDL 5786 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Brussels?], [1531, autumn?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 48, p. 190 (c.p. 2)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 984 (c.p. 1)
| 3 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 28
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 623
| 2 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.28
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 55, p. 37 (reference) | 2 | CEID 2/3 (Letter No. 56) p. 257-258 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Egi apud ⌊Barrensem⌋ et ⌊Couum ms. Conum(!)
⌈CouumCouum ms. Conum(!)
⌉⌋, ut cras in horto tuo pranderent. ⌊Barrensis⌋ venturus est, ⌊Couus ms. Conus(!)
⌈CouusCouus ms. Conus(!)
⌉⌋
autem ait fieri non posse, quin apud te sobrietatis solitae fines
transgrediatur idque mavult cum carnibus quam cum piscibus fiat.
Dabimus operam, ut hospites ms 2 nobiscum, ms 1 nobis⌈nobiscumms 2 nobiscum, ms 1 nobis⌉
ms 1 (si fieri potest), ms 2 si fieri potest⌈(si fieri potest)ms 1 (si fieri potest), ms 2 si fieri potest⌉
adducamus, sin autem, ipsi veniemus.
Vale.
| |
77 | IDL 5788 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Augsburg?], [1530-06-26 — 1530-07-30?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 48, p. 191 (c.p. 1)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 985
| 3 | excerpt in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.1C
| 4 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 1C
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 621 (b.p.)
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 39) p. 228-229 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Utinam per otium liceret venire ad te, nihil eram libentius facturus
Ceterum domino ⌊Covos⌋
tuam animi promptitudinem significabo, tametsi scias hominem non
passurum, ut convivium absque puellis fiat. Quare,
tu senex si illas pollicere non potes, id negotii domino ⌊Cornelio⌋ manda, iuveni et imberbi.
Vale.
| |
78 | IDL 5793 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, s.l., [1526-09-18 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-03-30 or 1527-10-18 — 1528-12-17 or 1529-04-20 — 1529-07-27 or 1529-08-12 — 1529-10-18 or 1529-11-05 — 1530-04-18] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 54, p. 200 (c.p. 1)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 986-987
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 626
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 38) p. 226-227 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Scias tu quidem, amice, quod meam negligentiam in meliorem partem interpretaris. Nihil certe mihi aut gratius, aut dulcius tua consuetudine esse posset. Cogor tamen semel in die convenire ⌊cancellarium⌋. Id facio in prandio, nam commodius tempus non datur. In nocte invitus domo absum. Quare tu ipse, ms 2 quaeso, ms 1 ... gap left by scribe⌈quaesoms 2 quaeso, ms 1 ... gap left by scribe⌉, me excusa venturum cras ad prandium, si vacabit, nam hodie non licet nec possum. Ceterum omnes litterae tuae, tum ad ⌊reges⌋ tuos, tum commeatus, confectae sunt, ms 2 nondum, ms 1 nundum⌈nondumms 2 nondum, ms 1 nundum⌉ tamen a ⌊caesare⌋ subsignatae. Fiet fortasse cras. Praeterea facimus, ut habeas exempla litterarum ⌊regis⌋ et ⌊reginae⌋, tum ad ⌊caesarem⌋, tum ad ⌊cancellarium⌋, nec opus est, ut praemio incites scribam, cum scias, quantum omnes tuis sive virtutibus, sive meritis debeamus.
Vale.
| |
79 | IDL 5795 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, s.l., [1526-09-18 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-08-23 or 1527-10-18 — 1528-12-17 or 1529-04-20 — 1529-07-27 or 1529-08-12 — 1529-10-18 or 1529-11-05 — 1530-04-19 or 1530-06-26 — 1530-11-23 or 1530-12-19 — 1531-06-15 or 1531-06-30 — 1531-11-28 or 1531-12-12 — 1532-01-17 or 1532-04-06 — 1532-07-07] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 54, p. 200-201
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 988 (t.p.)
| 3 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 36[b]
| 4 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.36[b]
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 630
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 66) p. 273 (in extenso; English register; Polish register) |
|
| |
80 | IDL 5790 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Madrid?], [shortly before 1528-10-09?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 54, p. 198 (c.p. 1)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 256, p. 997
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.11
| 4 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 11
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 632
|
Prints: 1 | DE VOCHT 1961 No. DE, 96, p. 59 (English register) | 2 | CEID 2/3 (Letter No. 19) p. 173-174 (in extenso; English register; Polish register) |
|
| |
81 | IDL 5787 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, s.l., [1526-10-31 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-08-23 or 1527-10-18 — 1528-12-17 or 1529-04-18 — 1529-07-27?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 48, p. 191 (b.p.), 200 (t.p.)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 986
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8250 (TK 12), f. 625
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 36) p. 222-223 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
ms 2 Evolventi, ms 1 Evolvente⌈Evolventims 2 Evolventi, ms 1 Evolvente⌉ mihi ⌊Petri Martyris⌋ epistolas, quas nuper apud me vidisti, forte fortuna eae, in quibus rem Lutheranam[1] atque ⌊caesaris⌋ coronationem[2] narrabat, ad manus veniunt. Quas cum ex diametro cum veritate pugnare viderem, monui nostrum ms 2 oeconomum, ms 1 oecono[mum] hidden by binding⌈oeconomumms 2 oeconomum, ms 1 oecono[mum] hidden by binding⌉, ne huiusmodi ineptias ederet. Ille vero, existimans se ⌊Petri Martyris⌋
provocaturum manes, si tantum opus premeret, effecit apud me, ut eas
ipsas epistolas vel emendarem vel novas conficerem. Ego autem,
cupiens amico morem gerere, quas hic vides epistolas ex BK 222, No. 48, p. 200 nugis meis,
quas puer scripseram, decerpsi. Tu, si me amas, eas lege, relege,
corrige atque e barbaris Latinas facito. Absque
tuo calculo minime prodituras.
Vale.
[1]
The religious situation in Germany and especially the interrogation of Martin Luther at the assembly in Worms in April 1521 was described in ⌊⌋, letters No. DCLXXXIX, DCCXXIII.
[2]
The events during the coronation of Charles V as king of the Romans in Aix-la-Chapelle (Aquisgranum) in October 1520 were described in ⌊⌋, letter No. DCXCIX
.
| |
82 | IDL 5754 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, s.l., [1526-09-18 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-08-23 or 1527-10-18 — 1528-12-17 or 1529-04-20 — 1529-07-27 or 1529-08-12 — 1529-10-18 or 1529-11-05 — 1530-04-19 or 1530-06-26 — 1530-11-23 or 1530-12-19 — 1531-06-15 or 1531-06-30 — 1531-11-28 or 1531-12-12 — 1532-01-17 or 1532-04-06 — 1532-07-07] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 47, p. 185 (c.p. 2)
| 2 | copy in Latin, 19th-century, BK, 222, not numbered, f. [1r (c.p.) after p. 185]
| 3 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 976-977
| 4 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.35
| 5 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 35
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8246 (TK 8), f. 38
|
Prints: 1 | BOEHMER 1899 p. 397 (in extenso) | 2 | DE VOCHT 1961 No. DE, 57, p. 37 (reference) | 3 | VALDÉS 1996 Cartas y documentos, No. 48, p. 123 (in extenso) | 4 | CEID 2/3 (Letter No. 67) p. 274-275 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Meas mihi sarcinulas evolventi forte fortuna ad manus venit hic libellus, in quo nonnullae, print 1 ut audio, ms 1 (ut audio), ms 2 ut audio⌈ut audioprint 1 ut audio, ms 1 (ut audio), ms 2 ut audio⌉, insunt precationes carminave, quibus ⌊Mauri⌋ sese in proelio tutos fore existimant. Nactus sum propterea una cum libello, quam vides,
auream print 1 laminam, ms 1 2 lamam⌈laminamprint 1 laminam, ms 1 2 lamam⌉ Arabicis characteribus impressam, quam etiam religionis nescio quid ⌊Mauri⌋ habere sibi ipsis persuadent. Visa est mihi res haud print 1 prorsus, ms 1 prorsu[s] hidden by binding, ms 2 prorsus⌈prorsusprint 1 prorsus, ms 1 prorsu[s] hidden by binding, ms 2 prorsus⌉ indigna, quae non ob religionem, sed ob rei novitatem ad te iret. Tu utrumque grato animo accipe et vale.
| |
83 | IDL 5761 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, s.l., [1526-09-18 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-08-23 or 1527-10-18 — 1528-12-17 or 1529-04-20 — 1529-07-27 or 1529-08-12 — 1529-10-18 or 1529-11-05 — 1530-04-19 or 1530-06-26 — 1530-11-23 or 1530-12-19 — 1531-06-15 or 1531-06-30 — 1531-11-28 or 1531-12-12 — 1532-01-17 or 1532-04-06 — 1532-07-07] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 54, p. 199 (b.p.), 184 (t.p.)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 974 (c.p.)
| 3 | register with excerpt in Latin, English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.18
| 4 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 18
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8246 (TK 8), f. 53r
|
Prints: 1 | BOEHMER 1899 p. 403 (in extenso) | 2 | DE VOCHT 1961 No. DE, 71, p. 45 (in extenso) | 3 | VALDÉS 1996 Cartas y documentos, No. 59, p. 138 (in extenso) | 4 | CEID 2/3 (Letter No. 68) p. 276-277 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Pasquillum cum apud me retinui, eam ipsam legem, quam tu mihi praescribis, ipsemet mihi praescripsi. Nec ausus sum exemplum print 1 sumere, ms 1 summere, ms 2 sumere⌈sumereprint 1 sumere, ms 1 summere, ms 2 sumere⌉ te inconsulto, nunc autem, cum tu ipse id mihi permiseris, describam print 1 et ad te quamprimum mittam, et ea lege describam, ms 1 2 omitted⌈et ad te quamprimum mittam, et ea lege describamprint 1 et ad te quamprimum mittam, et ea lege describam, ms 1 2 omitted⌉,
ut nec mihi nec tibi noceat, sum enim eius animi, ut non minus mihi
cara sit tua, quam mea existimatio. Quod, si tibi BK 222, No. 54, p. 184 nondum persuasum esse crederem, pluribus inculcarem.
Vale.
| |
84 | IDL 39 | Ioannes DANTISCUS to Alfonso de VALDÉS, s.l., [1526-09-18 — 1526-12-10 or 1527-01-26 — 1527-08-23 or 1527-10-18 — 1528-12-17 or 1529-04-20 — 1529-07-27 or 1529-08-12 — 1529-10-18 or 1529-11-05 — 1530-04-19 or 1530-06-26 — 1530-11-23 or 1530-12-19 — 1531-06-15 or 1531-06-30 — 1531-11-28 or 1531-12-12 — 1532-01-17 or 1532-04-06 — 1532-07-07] |
Manuscript sources: 1 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.36[a]
| 2 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 36[a]
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 65) p. 272 (in extenso; English register; Polish register) |
|
| |
85 | IDL 7113 | Iustus Lodvicus DECIUS (DECJUSZ, DIETZ) to Ioannes DANTISCUS, 1526-12-15 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 334: Ab eo tempore, quo me Barii reliquisti, non accepi alias a te, quam hic binas litteras et eas admodum breves, quarum dat(a) 7 Octobris et 15 Decembis |
| |
86 | IDL 6631 | Scipione di SOMMA to Ioannes DANTISCUS, 1526-12-16 Letter lost |
Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 351 |
| |
87 | IDL 5762 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Granada?], [1526-09-18 — 1526-12-16?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 47, p. 188 (c.p.)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 980-981
| 3 | lost fair copy in Latin, AAWO, AB, D.130, No. 31
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8246 (TK 8), f. 53v
| 2 | register in English, 20th-century, CBKUL, R.III, 31, No. 302.31
|
Prints: 1 | BOEHMER 1899 p. 403-404 (in extenso) | 2 | DE VOCHT 1961 No. DE, 72, p. 46 (in extenso) | 3 | VALDÉS 1996 Cartas y documentos, No. 60, p. 138 (in extenso) | 4 | CEID 2/3 (Letter No. 4) p. 136-138 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Viden, quam mihi tragoediam excitaris cum tuo Pasquillo? Volitavit ille per totam ⌊Hispaniam⌋ multorumque litteris obruor, quasi domi habeam Pasquillum.[1] Tuum print 1 nunc, ms 1 2 autem⌈nuncprint 1 nunc, ms 1 2 autem⌉ erit pro me patronum agere, quod si praestiteris, et mihi rem
gratissimam facies et te ab invidia liberabis. Sin minus, omnes,
quotquot venerint, ad te remittam. Est ⌊nobilis⌋ quidam pro ⌊Hispanorum⌋ captu eruditionis non aspernandae nec minus genere illustris, utpote ⌊print 1 duci, ms 1 2 domini⌈duciprint 1 duci, ms 1 2 domini⌉ del print 1 infantazgo, ms 1 2 infantadgo⌈infantazgoprint 1 infantazgo, ms 1 2 infantadgo⌉⌋ sanguine coniunctissimus. Is, cum superioribus annis heroicis
versibus ediderit ⌊⌋, audiens print 1 nunc, ms 1 2 tuum⌈nuncprint 1 nunc, ms 1 2 tuum⌉ Pasquillum apud me diversari, hanc, quam vides, epistolam ad me
dedit, quam hac lege ad te mitto, ut meo nomine ad print 1 eam, ms 1 2 eum⌈eamprint 1 eam, ms 1 2 eum⌉ respondeas.
Vale.
Postscript:
Vides, quid ⌊bonus ille poeta⌋ vereatur.
Responde, rogo, et cito, nam tabellarius hac nocte responsionem exspectat.
Iterum vale.
[1]
Esteban Gabriel Merino in his ⌊⌋, asks Alfonso de Valdés to send him a Pasquillus: Aca me scrivieron que tenia algunas obras de Pasquino. No dexe de nos las embiar porque aca nos sobra el tiempo y qualquier Jenero de nuevas recebimos gran pasatiempo. This is the only mention about Pasquillus in Valdés’ correspondence, if not counting the exchange of letters with Dantiscus. Because not a lot of the correspondence of Valdés has been preserved, it is not possible to establish, if Valdés mentions here that request of Merino or a different one.
| |
88 | IDL 5776 | Alfonso de VALDÉS to Ioannes DANTISCUS, [Granada?], [1526-09-18 — 1526-12-16?] |
Manuscript sources: 1 | copy in Latin, 18th-century, BK, 222, No. 47, p. 184 (c.p. 1)
| 2 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 40 (TN), No. 254, p. 974-975
|
Auxiliary sources: 1 | register in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1529, f. 23
|
Prints: 1 | CEID 2/3 (Letter No. 5) p. 139-140 (in extenso; English register; Polish register) |
|
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
⌊Talichristus⌋ venit ad me rogans, numquid orig. nunquid⌈numquidnumquid orig. nunquid⌉ vidissem ⌊⌋ suam. Negavi tantum mihi esse otii, ut eam legerem, praesertim cum nihil minus placeret, quam argumentum. His adiunxi me ab eruditis viris audivisse barbarismos, solecismos, erratas syllabas, quam pluraque alia huiusmodi portenta in ea passim inveniri. ⌊Ille⌋
ms 2 non modo, ms 1 ... gap left by scribe⌈non modoms 2 non modo, ms 1 ... gap left by scribe⌉
non lucrum, sed gloriolam his magis venatur, tantum abest,
ms 2 ut, ms 1 ... gap left by scribe⌈utms 2 ut, ms 1 ... gap left by scribe⌉
haec aegre tulerit, ut ingentes mihi praeterea gratias egerit. Cumque ego de te multa praedicare coeperim, rogavit, ut si quid meae apud te valerent preces, efficerem, ut libellum[1] hunc, quem ad te mitto, perlegeres portentaque omnia in eo annotares et in universum sententiam tuam diceres.
Suscepi ego ac lubens
ms 2 promisi, ms 1 ... gap left by scribe⌈promisims 2 promisi, ms 1 ... gap left by scribe⌉
non, ut te eo labore gravarem, sed ut ridendi ansam praeberem, delibato enim utcumque libello, video eum ⌊⌋ non dissimilem. Tu, si me amas, eum perleges et aliquos locos annotabis, ut saltem orig. saltim⌈saltemsaltem orig. saltim⌉ legisse videaris. Si Pasquillus apud te officio functus est, fac, ad nos redeat una cum refutatione Gallicae defensionis.
Vale.
[1] Probably Valdes writes about
⌊⌋, poetical elaboration of St. Paul's letters by Álvar Gómez.
| |
89 | IDL 7116 | Fabian WOJANOWSKI (DAMERAU) to Ioannes DANTISCUS, Gołąb, 1526-12-26 Letter lost |
received Valladolid Letter lost, reconstructed on the basis of IDL 372: Accepi hic tuas 26 Decembris ex Galąbia et alias 20 Maii Wratislaviae datas |
| |