| 1 | IDP 1 |  De virtutis et fortunae differentia somnium. Argumentum |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Argumentum de Virtutis et Fortunae differentia somnii) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (De Virtutis et Fortunae differentia somnium. Argumentum) No. 1. 1, p. 1 | | 2 | Antologia 1996 (Argumentum / Streszczenie) No. 1, p. 134-135 (in extenso; Polish translation, Ignacy LEWANDOWSKI) |
|
Incluta succumbit Virtus, Fortuna triumphat
Lubrica, nunc orbis sceptra corusca tenet  |
| 2 | IDP 2 | De virtutis et fortunae differentia somnium. Ad Drevicium epigramma |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Ad Matthiam Drevicium epigramma) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (De Virtutis et Fortunae differentia somnium. Ad Drevicium epigramma) No. 1. 2, p. 1-3 | | 2 | Antologia 1985 (Epigram do Drzewickiego) p. 215 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Drevicium epigramma / Do Drzewickiego epigram) p. 2-31 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 4 | Antologia 1996 (Ad Drevicium epigramma / Do Drzewickiego epigram) No. 2, p. 134-137 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Dives Arabs Rubro quas colligit aequore gemmas,
Munera dat domino, debita dona, suo;
Purpuream Tyrius dat tinctam murice lanam;
Dat ferus e pharetra tela minuta Getes;
Rusticus assiduo quae donat quaerit aratro
Et quae spicifero crescere rure solent.
Ast inopes, venerande pater, dant munera vates,
Quae labor ingenii crebraque cura facit.
Si mihi regna forent, si Croesi gaza beati,
Si mihi divitiae divitis inde Midae,
Donarem pateras auro calicesque nitentes,
Quae vel Erythraeis invenit Indus aquis.
His ego cum careo, tibi do, dignissime praesul,
Quae modo dat numeris pulcher Apollo meis.
Quantum Virtutem Fortuna volubilis almam
Nostro praecedit tempore, condidimus,
Et nuper fueras quae de Virtute locutus,
Spernitur a stolidis quae modo ubique viris.
Sic, ut quisque vir est, loquitur. Tu sedulo claram
Virtutem divo pectore et ore refers
Fortunaeque minas, quondam quis saepius actus,
Nil metuis; tibi plus illa nocere nequit.
Primitias has ergo meas grato accipe vultu
Indeque Danitisci sis memoir, oro, tui!
Carmina divitiae mihi sunt et carmina gemmae.
Credo, satisfaciet, qui dederit, quod habet. |
| 3 | IDP 3 | De virtutis et fortunae differentia somnium |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (De Virtutis et Fortunae differentia somnium) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (De Virtutis et Fortunae differentia somnium) No. 1. 3, p. 4-27 |
|
| Nox erat: in celso radiabant sidera caelo
Et Phoebe niveis undique fulsit equis.
Solus multa meo iacui meditando cubili,
Discernens vitae gesta peracta meae,
Fortunae anfractus varios et flabra notabam
Nubila, multiplices mutat ut illa vices.
Pensabam varias structuras, quae modo surgunt,
Quae modo et in nihilum paene redacta iacent.
Cuncta revolvebam praesentis temporis acta
Quaeque a praeteritis gesta fuere viris.
Inde soporiferi feriens me culmine rami
Somnus Lethaeis tempora tinxit aquis.
Iam sensi placidam per membra repanda quietem
Et sopor in toto corpore dulcis erat.
Sollicitus campo spatiari rebar aprico,
Dum venit Eoum, cana pruina, gelu.
Illic respexi per odora rosaria et hortos
Miltiiugos vitrei germina multa soli.
Frondibus in densis audivi dulce canentes
Pennigeras vario carmine mille feras.
Scire, ubi eram, nulla potui ratione, videbam
Herbosam praeter nil stupefactus humum.
Processi ulterius, diffundo lumina late,
Invenio nullam, quae pede facta, viam.
Tendo tamen nostros, quo se dat Phoebus, ad Austrum
Gressus; hinc tritum cerno profectus iter.
Prosequor hoc stupidus nullo comitatus Achate,
Confidens hominum non procul esse casas.
Ecce procul structis exurgunt moenia muris,
Visa oculis fuerant non prius illa meis.
Quae vigilando solet quis crebro revolvere mente,
Haec animo reddit nocte benigna quies.
Orbis, quae toties legi, miracula vidi,
Ut vatum scripsit non moritura cohors.
Pyramides aderant, spectacula celsa, vetustae,
Quas meretrix struxit claraque Memphis habet.
Quam posuit vidi Babylona Semiramis urbem,
Quae nati petiit, stupra nefanda, torum.
Pergaeae vidi hinc insignia templa Dianae,
Aris et centum grandia sacra Iovis.
Spectabam Mausoleum, sublime sepulcrum,
Quod struxit caro fida marita viro.
Et Labyrintheos quos Daedalus arte labores
Fecit, perpetuus sub quibus error erat.
Aeraque Phoebei vidi memoranda colossi,
Quo fuerat quondam facta superba Rhodos.
Cernebam multas tandem procul inde ruinas,
Quis subito visis immaduere genae.
Hic Danao misere speculabar ab igne cremata
Pergama, quae in cineres versa fuere leves.
Gentibus invisis ibi Graecia facta gemebat
Subdita maestisonis increpuitque modis.
Post alia fuerant ex parte videnda Gradivi
Moenia sacrorum sub dicione virum.
Ante oculos stabant nova condita multa superbe
Oppida, quae novi non bene cuncta tamen.
Lustrabam cupidus visendi singula certe
Nec volui tremulos vertere retro pedes.
In Casio clarus fuerat iam vertice Titan
Et nitidam terris lampada rite dedit.
Ulterius vado, licuit dum cuncta tueri,
Respexi multos ordine stare viros,
Heroas, proceres et fulgida sceptra tenentes
Hic vidi clausas ante manere fores.
E quorum numero multi sua stemmata secum
Portarunt pictis debite imaginibus.
Hic multi torques, multi cervice catenas
Gestarunt, illas non meruere licet.
Hic vidi Arabio vestes bombyce micantes,
Hic Tyrio tinctas murice saepe togas.
Purpuream chlamydem, petasum, thoraca, machaeram
Hic gessit mollis non cataphractus eques.
Dura prro galea capiti coma torta pependit,
Quae gessit spirans florida serta crocum.
Stabant his mixti pullati et compede vincti,
Luminibus quorum lympha perennis erat.
Magnaque femineae stetit inde caterva cohortis,
Illis non idem vultus in ore fuit.
Pars gemitus fudit, pars limis risit ocellis,
Pullas pars tunicas, serica parsque tulit.
Hinc aderant aliqui, decorat quos infula sancta,
In nostra primi religione patres.
Hos certi comitabantur, qui singula carpunt
Et spernunt doctos, nescia turba, viros.
His ego me iunxi comitem; spernebar ab illis,
Ridebant nostras, numina sancta, deas.
Ex his innumeri, gressu fastuque tumentes,
Ad superos stolidas fronte tulere faces.
Cognovi multos, sed erat mihi notior unus,
Qui me respiciens lumina torva dedit,
Verba per ampullas haec sesquipedalia fudit,
Turgebant multo labra referta Noto:
“Sicine reginae penetralia diva potentis
Fortunae tentas ista subire, miser?
Atratos repetas, nervis et compede vinctos,
Hic tibi non dabitur, vane poeta, locus.
Non tibi concessum est dare plebi iussa tremenda,
Nec nova tu populo nondere iura potes.
Et simulata loqui nescis, versutia tecum
Nulla manet, fraudes mente parare nequis.
Qui vult Fortunae laetos invisere vultus,
Dedecus, omne nefas et scelus omne sciat!
Haec, quae clara vides, palatia, moenia celsa
Subdita sunt nostrae, cunctaque structa deae.
Regna, urbes, terrae, capitolia, castra, theatra,
Templa, Lares, circi, iugera, prata, lacus,
Omnia Fortunae subsunt, Haec cuncta gubernat,
Est inter cunctas prima colenda deas.
Ingenium facit illa, ducum regumque favores,
Nil steriles curat Bellerophontis aquas”.
Ipsaque adhic tumidis vox stridula faucibus haesit;
Panditur educta ianua firma sera.
Nec mora, concurrunt ad aperta palatia cuncti
Et properat primum quisquis habere locum.
Quos inter mixtus fueram simul ire coactus.
Intravi, clausae concrepuere fores.
Ut circumspexi, timidus tremor ivit in artus;
Est similis nusquam regia visa mihi.
Spectavi vario formas ibi marmore comptas,
Quod Paros, Aegyptus quodque Carystos habet.
His asarota novis suberant depicta figuris,
Quae pede vix awsi tangere posse levi.
Suspexi celsa testudine mille per artes
Tecta fabre variis facta magisteriis.
Defertur placidi qui per phantasmata somni,
Non siquidem vigilans cuncta referre potest.
Quae memini, exponam. Veniunt si somnia mane,
Pondus habent; animus fortius illa tenet.
Sic oculos tandem dum verto ad singula nostros
Cernere dumque fuit singula cura mihi,
Fortunam solio vidi residere bifrontem
Aurato, varia quod fuit arte nitens.
In capite ex auro gessit diadema coruscum,
In laeva gessit regia sceptra manu.
Ex umeris Cous tenuis pendebat amictus,
Auro qui fuerat textus ubique labor.
Prima fuit facies, qua me respexit, amica,
Arridens, hilaris, laeta, serena, procax.
Talis erat, qualem profert Tithonia coniunx,
Dum linquit cani basia cara senis.
Aemula sideribus radiabant lumina celsis
Et porphyriacis aequa labella genis.
Efflabant fulvi per eburnea colla capilli,
Spirabant niveis pectora iuncta rosis.
Aureus in dextra cyathus fuit; inde bibebat,
Cui voluit fautrix pocula larga dare.
Gyrabant illam torques et equestria signa
Gestantes, tumido pectore, mente vaga.
His aliqui mixti fuerant, qui vertice rasi
Incedunt, doctis gens inimica viris.
Potabant multi, quamvis ientacula nondum
Cepissent, quos hic non numerare licet.
Spectavi multos qui dumque haurire volebant,
Illorum calicem traxit ab ore dea.
Mensque mihi fuerat, sitieban fessus eundo,
Sorbere ac constans turba negabat iter.
Multos spe vidi frustratos, spes tamen illos
Detinuit, stabant nemoque terga dabat.
Aurea sub pedibus Fortunae dona iacebant,
Hermum, Pactolum pressit et illa Tagum.
Distribuit potis haec munera magna ministris:
Imperium, fasces, stemmata, signa, genus.
Interea dum me placidis inspexit ocellis,
Sperabam vitae commoda multa meae.
Gratus eram sociis, dominis et carus amicis,
His nostrae semper complacuere deae.
Non tamen accessus mihi praestabatur ad illam,
Nam circumstantes impedimenta dabant.
Illius dum non spectabam sedulo vultus,
Avertit laetas perfida facta faces.
In me crudelem coepit diffundere frontem,
Extiterat numquam quae mihi visa prius.
Mutabar subito; dolor intima pectora pressit,
Ex oculis stillans sponte cadebat aqua.
Illius ante pedes tormenta acere videbam,
Aerumnas, curas exsilium, lacrimas.
Huius erat facies eadem, qua dira Megaera
Umbras sub Stygio trerritat amne leves.
Terribiles oculi fuerant, cutis inde genarum
Pendula fronsque minax obtuitusque ferox.
Dum specto socios, dominos, carosque propinquos
Et quibus ante fui carus ubique comes,
Nemo fuit tristi simulacra videre coacto
Tristia; mens facta est paene aliena mihi.
Pallor in ora venit, meditatio crebra cerebro
Intonuit, pressit pectora maesta dolor.
Hinc partes verti stillantia lumina in omnes,
Territus infelix sic novitate loci.
Agnovi quosdam, qui fastidire solebant
Me quondam, tristes imbre notare genas.
Ignoti multi fuerant, titulus tamen illos
Expressit. Memini quos, recitare libet.
Hic Pharii, Persi, Phrygii Macedumque tyranni,
Ausoniae fuerat magnaque turba ducum.
Omnes pullato stabant circumdati amictu
Et gemitus imo pectore saepe dabant.
Inter piratas Caesar stetit ille, triumphos
Qui gessit crebros et tulit ille necem.
Hic Croesum vidi, quem dicta diserta Solonis
Ex structo Cyri corripuere rogo.
Sardonychatus ibi est Samius cruce fixus in alta.
Luminibus misere visus adesse meis.
Spectavi Syphacem vinctum cercice catenis,
Qui quondam manibus regia sceptra tulit.
Huncque penes sorbens rex Ponti toxica stabat,
Qui potuit vario strenuus ore loqui.
Hic Xerxesque fuit, tumido super aequore victus,
Cum victore suo visus adesse mihi.
Thesea, Miltiadem vidi, Cimona, Solonem;
Iustus Aristides, Phocion hicque fuit.
Pompeius Magnus, superatus Caesare, iunctus
His stetit et mortis signa cruenta tulit.
Hicque videbatur Siculus dare prima tyrannus
Grammata, qui quondam iussa tremenda dedit.
Hic Crassus locuples de divite factus egenus
A cunctis risus, probra scelesta tulit.
Quintus Gemoniis ut tractus Caepio scalis,
Prospexi, patria dictus in urbe pater.
Et Catilina suis iunctus stetit inde Cethegis,
Quds merito finis mors violenta fuit.
Demisso stabant duo, Poeni, fulmina belli
Vultu, quos timuit Martia Roma diu.
Hic Priamusque senex fuit et Priameia proles,
Tractus et adiunctis hic fuit Hector equis.
IIlis mixta stetit pudibunda Polyxena, cuius
Aeacidis roseo sanguine busta madent.
Hac coniuncta tenens hausit Sophoniba venenum,
A caro cepit quod nova nupta viro.
Hic steterat Cleopatra feris dans anguibus artus,
Quae stupri voluit praemia Martis opes.
Hic fuerat Dido mihi visa Sychaeia coniunx,
Ensis adhuc niveo pectore fixus erat.
Impatiens Phyllis, quae finxit se fore spretam,
In collo gessit vincula stricta suo.
Cum laqueo stetit hic, quae quondam vicit amorem
Optans privigni Phaedra petulca torum.
Hicque Clytaemestra, excidium quae saeva marito
Struxit, erat, nati iure necata manu.
Inde fuit geniti lasciva Semiramis igne
Ardescens, cuius cepit ab ense necem.
Respexi ulterius, volui nam visere cunctos,
Stabat in atratis magna caterva togis.
His mixiti fuerant, quorum nunc iugera lugent,
Est quorum multo sanguine tinctus ager.
Dextra Sigismundi domuit quos incluta regis,
Cuius adhoc hodie tela cruenta timent.
Hos quidem Mysos vel Dacos nomine dicunt,
Sunt docti numquam posse tenere fidem.
Hi varios luctus et singultantia verba
Eundebant, victis condicione pares.
Praeterea vidi, quos sic Fortuna fefellit,
Innumeros planctus fundere ab ore graves.
Hinc aliqui fuerant ausi fastigia celsa
Scandere, lubrica quos trusit ad ima dea.
Cum lacrimis multi convicia crebra dederunt,
Verba per ampullas qui modo facta dabant.
Anxius astabam vultum sperando priorem,
Sperabam laetum, quod fuit ante, iubar.
Hibernae veniunt post frigora tempora brumae
Candida cum niveis lilia mixta rosis.
Imbres non semper spargit pluviosus Orion
Nec semper nebulae sidera clara premunt.
Post tenebras lux saepe redit, post nubila clarus
Aether, post tristes saepe serena dies.
Haec fuit in tumidis spes sola retenta procellis,
Haec fovit mentem sola relicta meam.
Dum sic ambiguis versarer sedulo rebus,
Audivi strepitus multaque verba loqui.
Hinc reserabantur postes; circumtulit illa
Vultum, purpereis fulsit ut ante genis.
Respexit, limis ut quondam risit ocellis,
Hinc periit pallor, qui fuit ante mihi.
Ostendens frontis laetum radiantis honorem,
Inde mihi rediit, qui fuit ante vigor,
Dulcia melliflua deprompsit verbula voce;
Dulcior Hyblaeis vox erat illa favis,
Interea expansis aderat Cyllenius alis,
In manibus gessit Cynthia dona suis.
Vertice portabat petasum, talaria plantis
— Inde deum novi — nexa fuere sacris.
Constitit et media divum legatus in aula
Haec dedit ad geminam verba verenda deam:
“Incluta, quae coleris magnum, Fortuna, per orbem
Turicremis capiens mascula tura focis,
Et nunc pro votis mundi moderaris habenas,
Dirigis arbitrio res hominesque tuo,
Ardua dis superis tractanda negotia restant;
Consilium supiunt, est opus arte, tuum
Te sina nulla valet sapientia, te sine nullum
Ingenium, sine te dique deaeque nihil.
Te sine nil valeo, citharae licet ipse repertor
Exstiterim, docto doctus et ore loqui.
Tolle moras igitur, socius comitabor euntem,
Ocius et sanctos visere vade choros!
luppiter exspectat solio te summus eburno,
Adventum cupiunt numina cuncta tuum”.
Aurata dedit haec surgens in cyclade contra
Verbula mellitis pauca locuta sonis:
“Cuncta Panomphaei peragam mandata Tonantis,
A quo, quam profers, gratia tanta data est”.
Panditur interea spatiosi valva theatri,
Pennigero egreditur Fors dea iuncta deo.
Aurigeris sonipes phaleris stetit ante superbus
Atria, qui vario murice stratus erat.
Ascendit regina suis adiuta ministris;
Una fuit, frontes gesserat una duas.
Magna sequebatur famulorum turba, notavi
Quam paulo brevibus versibus ante meis.
Atrati fuerant omnes et compede vincti
Multi, pallorem quisquis in ore tulit.
Hos facie inspexit, quam post sua terga gerebat,
Qua nihil in toto tristius orbe manet.
Qui praecedebant, residentis pectore vultum
Cernebant hilarem, lumina laeta deae.
Inerat hic torques gestans fulvasque catenas
In Tyriis felix compta caterva togis.
Hanc propius reliquis incessit aperta mamillis
Candidulis, multis Thais amata viris.
Hinc Ephyrea suis ivit coniuncta puellis
Lais; quas dederat Graecia, gessit opes.
Ibat in aurata meretrix Cadmeia veste,
Misit amatoribus dulcia signa suis.
Rhodopis hinc, celsas meruit quae dives avaro
Pyramides femori, non procul ivit equo.
Hos comitabantur certi, quos diximus ante,
Inflatis, reptans turba superba, genis,
Qui longo ronchos de rhinocerote sonoros
In me iactabant, his quia mixtus eram.
Audivi sacras ibi crebro carpere Musas
Et testudineam cum crepitante lyram.
“Utile nil sapiunt nisi inania verba poetae” —
Haec quidam, nomen non meminisse licet.
Non tumidis tantum resonaret vocibus, illi
Si facies etiam postera nota foret.
Quae sunt ante, videt, sed quae ventura sequuntur,
Praeterit, exstincta non videt illa face.
Nulli Fors fulsit tam prospera tamque secunda,
Cui non interdum lubrica visa fuit.
Livor, lis, rabies, furor, ira, libido nocendi
Hos inter fuerat, sedulo nulla quies.
Ergo procul subitis pedibus iungebar ab illis
Carpebam primus, quod dea, solus iter.
Ulterius fueram paulisper ut inde profectus
Est mihi facta cohors obvia cana senum.
Pauci cum senibus iuvenes ivere verendis,
Nullus in his fastus nec coma torta fuit.
Hos inter rarus fulgebat miles in armis,
Qui generis gessit stemmata clara sui.
Femineae venit hinc his iuncta caterva cohortis
Casta, verecundus fulsit in ore rubor.
Inde sacerdotum processit turba sacrorum,
In populo quorum vita probata nitet.
Incessit demum facie matrona decenti
Pannosa, in laceris dedecorata togis.
Ore dedit questus, canis dispersa capillis,
Figens caeruleo lumina maesta solo.
Numen erat vultu, vultus quoque numine dignus
Et fuit omnigeno dignus honore coli.
Obstupui, fateor, venerandae frontis amore
Captus, nescivi, quae tamen illa foret.
Huc illuc oculos direxi, offendere notum
Optabam; notus tu mihi solus eras.
Tu mihi solus eras, praesul dignissime, notus
Inter pontifices, gloria magna, sacros.
Non procul ivisti domina, quam vidimus, imo
Quae longos gemitus pectore saepe dabat.
Audax accessi, reverenter et oscula dextrae
Rite dedi, supplex orsus et ista loqui:
“Alme pater”, dixi, memini si singula recte,
“Doctorum tutus portus et aura virum,
Ad te confugio stupidus, tremor occuspat artus,
Edoceas, quae sit contio tanta senum!
Quae dea, qui comites, quid singultantia verba,
Quid lacera haec vestis, quam gemebunda gerit?".
Respiciens hilari tum me, pater inclute, vultu,
Dootiloquis dederas haec mihi verba modis:
“Pectore solve metum, curas depone, timendum
Ulterius non est, hic bene tutus eris.
Hic non Fortunae metuas adversa bifrontis
Flamina, nil tetricas, quas gerit illa, faces!
Non risum timeas, convicia, probra, cacninnos,
Hic nemo nasum rhinocerotis habet.
Haec est, quam cernis, Virtus regina, per orbem
Quae fuerat priscis incluta temporibus,
Quae gessit toties victricia signa, triumphos,
Quae toties claros fecit in orbe viros.
Non amat illecebras aut munera blanda Diones
Haecque voluptatis marcida castra fugit.
Haec fert ingenium, sensus dat sola profundos,
Haec caelo dignos seque suosque facit.
Post cineres meritos haec cunctis reddit honores,
Haec dat perpetuos vivere sola dies.
Haec quos dat fasces, quae dat loca prima merenti,
Non sunt instaibilis sub dicione rotae,
Haec homines facit esse deos per strenua facta,
Hos iungit superis per sua gesta choris.
Omne nefas, scelus omne fugit, non utitur illa
Fraudibus, insidiis, calliditate, dolo.
Simplicitas sed vera placet rectique cupido
Hiicque placet sanctae religionis amor.
Qui vult Virtutis sublimes scandere colles,
Omne nefas fugiat, dedecus omne, scelus.
Desine mirari, lacera quod veste videtur,
Quod gemitus imo pectore saepe trahat.
Causa subest: mundi domina haec fuit incluta quondam,
Pro! gemina impenum Fors modo fronte tenet.
Pro votis haec nunc orbis moderatur habenas
Et cepit nostrae sceptra corusca deae.
Haec colitur cunctis, contemnitur undique Virtus;
Ut paucos comites nunc habet illa, vides.
Iam vadit superis et summo cuncta Tonati
Dicere, sub querulis collacrimando modis.
Nos sequimur comites. Si quos non noscis abunde,
Efficiam, quisquis quod tibi notus erit.
Haec, quae cana gradu procedit turba nodesto,
Philosophis plena est Socraticisque viris.
Cecropios Samiosque patres ire ordine cernis
Longo, quos Latium, Graecia quosque tulit.
Magnus Aristoteles, divus Plato, Zeno, Cleanthes,
Chrysippus, Thales, Pittacus, inde Bias.
Cetera, quamque vides, delecta caterva sophorum
Consequitur nostram semper in orbe deam.
Noscis ter ternas gradientes parte sorores
Ex alia, quae sunt numina magna tibi.
Agminis hinc princeps cithara procedit eburna,
A quo divino saepe furore cales.
Pascua qui cecinit, qui rura et grandia bella,
Subsequitur, primus laurea serta gerit.
Hunc sacri longo comitantur in ordine vates,
Quos noscis; frustra nota referre velim.
Quos vero aurato cernis diademate claros,
Hos inter noster rex modo maior adest.
Multus excellit procero corpore, vultu
Illustri, forti pectore corde, manu.
Rettulit a domitis modo quae victricia Moscis,
Signa gerit, victor notus ad astra potens.
Infidum stravit quo Mysum, cingitur ense;
Ulterius cernis, gestat ut ille minas.
Hunc penes incedit Macedum rex magnus in armis,
Cui quondam totus subditus orbis erat.
Hinc Numa, qui leges et religionis honores
Instituit, primus Martis in urbe pater.
Est Hostilius hic, qui parva tuguria rexit
Providus et patriae post modo rector erat.
Tarquinius venit hinc de mercatore Corintho
Progenitus, cuius commoda Roma tulit.
Tullius et tandem procedit Servius ille,
Qui patriae rexit fulgida sceptra suae.
Vertit in excelsas pulchrae Carthaginis arces
Scipio, Romulidum gloria prima ducum.
Hic est, quem cernis, claro spectabilis ore,
Primus Romano Marcus in eloguio.
Inde venit consul de patris Varro macello
Susceptus, patriae splendor honosque togae.
Haec sit femineae quae casta caterva cohortis,
Scire cupis; paucis, accipe, doctus eris.
Prima pudicitiae specimen Lucretia sanctae
It gestans manibus signa cruenta suis.
Candida Dulichii coniunx procedit Ulixis,
Inter quae mansit tot sine labe procos.
Inde venit leni coniunx Capaneia geessu,
Quae dederat structo pectora fida rogo.
Hinc est, magnanima quae vadit Cloelia fronte,
Transiit haec Tiberis, casta virago, minas.
Ista ratem traxit sic suspicione soluta
Claudia, virginei fulgida stella chori”.
Plura loqui cupiens, praesul dignissime, coeptum
Turbavit, qui post terga tumultus erat.
Namque venit magno residens Fortuna caballo,
Quam comitabatur maxima turba virum.
Huic Virtus, certe visu miserabile, cessit,
Virtutis comites huicque dedere locum.
Quam penitus spretam famuli trusere superbi,
Laetas Fortunae qui tenuere faces.
Probra dabant crebro, convicia crebra, cacchinnos
Ronchisons, quisquis rhinocerota tulit.
Praeteriit stolida Fors sic malefida cohorte,
Deridens sanctam, verba perampla, deam.
Incluta constanti Virtus haec pectore passa
Ediderat querulis ista locuta sonis:
“Ne moveant, comites, quae mecum probra tulistis,
Nam mala nil potis est lingua nocere bonis!
Quae modo Fortunae vidistis dona, caduca
Sunt siquidem, pereunt singula more nivis.
Nil habet aeternum, nil fert dea lubrica firmum,
Instabilis, bona nunc, nunc mala nomen habet,
Est merito bifrons, vultum fert namque gemellum,
Nunc hilaris multis indeque tristis adest.
Nunc adimit fasces, nunc captos reddit honores,
Sic crebro primum dat recipitque locum.
Quis etiam nuper laetis arrisit ocellis,
Hi post viderunt triste supercilium.
Sic variat Fortuna vices: quem tollit in altum,
Deprimit, et quem nunc presserat, inde levat.
Est indignorum fautrix, inimica virisque
Fortibus, Aoniis est inimica deis.
Praemia non aequa moderatur lance nec umquam
Pro meritis dignis praemia digna refert.
Ignavis donat torquea et equestria signa,
Terrarum dominos hos Mariumque facit.
Praeponit stolidos sapientibus hosque decorat,
Felices paucos sed sinit esse diu.
Sit liceat praedo, sacras qui laeserit aedes,
Publicus hinc notus sitque homicida licet,
Sit liceat leno, parasitus, fur vel adulter,
Proditor aut turpis ganeo, mimo levis,
Si fautrix fuerit, nota nulla nocere valebit,
Illustres, claros ingenuosque facit.
Ad vos, o superi, iustas volo ferre querelas:
Quae gens, qui mores, quae modo saecla vigent!
Est vitio verum, placet assentatio fallax,
Lex modo sub pedibus dexteritasque iacet,
Omnia versa quidem, magnis elisa ruinis
Cunctaque Fortunae succubuere manu.
Nunc ego contemnor, quae quondam rite colebar,
Nunc trudor, laceror, spernor, ubique premor
Omnes Fortunae venerantur mobile numen,
Et nostris pauci dant modo tura focis.
Vidistis, qui nunc illius terga sequuntur,
Hi quondam reges exstiterantque duces,
lam varios luctus et largos lumine fletus
Fundunt, his quoniam sedulo spreta fui.
Vos, qui me colitis vestigia nostra sequentes,
Non inconstantis flabra timete deae!
Fortunae adversos superat patientia flatus;
Hos quisquis vincit, qui patienter habet”,
Dixerat. Hinc subito discessit pectore somnus
Et caeli medio Phoebus in axe fuit.
Pectora tollebam viduo lassata cubili
Et scripsi teneris haec mihi visa modis.
A te materies, a te mihi causa dabatur
Et data sunt numeris te duce cuncta meis.
Haec igitur grata legito, pater inclute, fronte,
Somnia non frustra mane venire solent. |
| 4 | IDP 4 | De tauro, Drevicii insigni 1 |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (De Tauro Matthiae Drevicii insigni) No. 1 |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (De Tauro, Drevicii insigni) No. 2. 1, p. 27 |
|
| Germina dum tellus, dum lymphas pontus habebit,
Dum Phoebus radios, dum feret astra polus,
Igneus interea sua tollet ad aethera Taurus
Cornua, Dreviciae tutor in orbe domus.
Hanc Fortuna comes, dux hanc fovet incluta Virtus,
Aedibus haec claris semper amica favet. |
| 5 | IDP 5 | De tauro, Drevicii insigni 2 |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (De Tauro Matthiae Drevicii insigni) No. 2 |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (De Tauro, Drevicii insigni) No. 2. 2, p. 27-28 |
|
| Non fugit hic magnos elephantes Taurus et ursos,
Non metuit tigres, non timet acer apros.
Non fortes valida formidat fronte leones,
Vulnifico cornu monstra inimica ferit.
Divus supremi Lucas hunc scriba Tonantis
Dreviciam quondam iussit inire domum.
Hinc est nunc regni supremus scriba Poloni,
Qui modo pontificis fungitur officio.
Iuppiter Europam rapuit sub imagine tauri,
Crede, sub hoc etiam numina magna latent. |
| 6 | IDP 6 | Ad Drevicium strena |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Ad Matthiam Drevicium strena) (in extenso) |
Prints: | 1 | AT 2 No. 27, p. 30-38 (in extenso) | | 2 | Dantisci Carmina (Ad Drevicium strena) No. 3, p. 28-30 (in extenso) | | 3 | Antologia 1985 (Podarek noworoczny dla biskupa Drzewickiego) p. 216-217 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Drevicium strena / Podarek noworoczny czcigodnemu biskupowi Drzewickiemu) p. 32-35 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Mos fuit quondam, venerande praesul,
Qui manet nostrum celebris per aevum,
Ut, novum cum curriculo referret
Delius annum
Cumque bifrontis nova sacra Iani
Venerant, quisquis dominis, patronis
Et daret caris sociis, amatis
Donaque amicis.
Hunc ego ritum cuperem vetustum
Insequi, stipata foret crumina
Nummulis fulvis mea si, sed illam
Torquet egestas.
Ergo, quid donem, tibi quid dicamve,
Nescio. Qui nil habet, is nihil dat,
Multa qui clausa retinet sub arca,
Multa det ille.
Dona demulcent superos, Tonantem
Dona placarunt Erebique regem
Dona flexerunt, homines deosque
Munera vincunt.
Si darem fulvo pateras ab auro
Aut Erythraeis lapides sub undis
Arte collectos Tyriove tinctam
Murice lanam,
Plus tibi certe et merito placerent,
Quam meas quod do steriles Camenas,
Quae mihi somnos adimunt meamque
Saepe quietem.
Ast soli desunt mihi magna culti
Iugera et desunt rutili metalli
Vasa, sub Rubro latitant nitentes
Aequore gemmae.
Qui suo donat, quod habet, patrono,
Qui suis mittit, quod habet, propinquis
Quique dat caro, quod habet, sodali,
Sat, puto, fecit.
Sit tibi felix novus, annus iste,
Faustior semper redeat, senectam
Afferat sanam, Pylii senisque
Saecula praestet.
Di tuis coeptis faveant deaeque,
Ianus aspiret geminus secunde
Iam tuis votis, pater alme, vatum
Portus et aura. |
| 7 | IDP 7 | Ad Drevicium epicedium |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Ad Matthiam Drevicium epicedium) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Ad Drevicium epicedium) No. 4, p. 30-32 | | 2 | STARNAWSKI 2000 Patrimoine (Élégie funèbre pour Drévicius (Carm. IV)) No. 93, p. 222-223 (French translation, by P. Pietquin) |
|
| Parthus equum deflet saeva inter bella peremptum,
Arcum flet ruptum sparsaque tela Getes
Velocesque canes tristes flevere Molossi,
Deflentur cervi saepeque flentur aves.
Quis iustos gemitus aut quis, pater alme, reprendet,
Si multo teneat vultus ab imbre notam?
Perdisti siquidem crudeli sidere fratrem,
Qui domui fuerat firma columna tuae,
Indole qui magna mentis, virtutis alumnus,
Inter praestantes fulsit ubique viros,
Praecoqua et ingenii fuerat cui vena diserti,
Qui vario doctus noverat ore loqui,
Cui dederat formam et numeros formosus Apollo,
Mellifluos Pallas Mercuriusque modos,
Dignus amicitias procerum regisque favores
Qui sensit, coepit crescere cuius honor.
Crevisset certe, longo durabilis aevo,
Si non mors coeptum corripuisset iter.
Fletibus est merito lacrimis quoque flendus obortis,
Et dignus fletu, dignus et est lacrimis.
Humanus, prudens et amatus ab omnibus unus
Fraudibus hic caruit, calliditate, dolo.
Sincerus cunctis, hilaris, dilectus ubique,
Facetus, comis, fidus amicus erat.
Non gessit tumidos, ut multi, ad sidera vultus,
Implebat multo nec sua labra Noto.
Quos sed ei superi tribuebant pronus honores
Cepit, dans dignis comia verba viris.
Si redimi lacrimis illius vita daretur,
Nemo foret, qui non saepe daret lacrimas.
Ast modo nil prosunt, praesul dignissime, questus,
Nil prosunt, quae dat, flumina larga, dolor.
Omnibus invisi scandenda est cumba Charonis
Et sunt tergemini colla videnda canis.
Vultus Hylam non exemit, non Hectora virtus,
Nec Croesum gazae divitiaeve Midam.
Debentur morti, quaecumque sub aequore vivunt
Et quae terra parit, quae polus altus alit.
Nil homini firmum est, nihil est nece certius atra,
Aequa falce senes haec metit et iuvenes.
Umbra fugit, nisi fama manet, quam candida virtus
Efficit; ardentes non timet illa rogos.
Nil prodest, quod quis sit regum sanguine cretus,
Quod generis gestet stemmata parta sui.
Fulvi nil prosunt Pactoli ad vota liquores,
Nec, quae consequitur, magna caterva iuvat.
Nil aurum, nil regna valent, nil pulchra iuventus,
Imperium, tituli nobilitasque nihil.
Occidimus, tumidis est vita simillima bullis,
Et cinis, et gelidis vermibus esca sumus.
Nulla potest saevas res mites reddere Parcas,
Lacrima textrices nullaque flectit anus.
Quare magnanimo de pectore pone querelas
Atque roges, superos ut petat ille choros.
Umbra, semel Stygias est quae transvecta per undas,
Non ad terrenos est reditura Lares. |
| 8 | IDP 8 | Epitaphium Valeriani Drevicii 1 |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Epitaphium Valeriani Drevicii) No. 1 |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Epitaphia Valeriani Drevicii) No. 5. 1, p. 32-33 |
|
| Hic iacet in viridi, ferventi febre, iuventa
Consumptus, gelida Valerianus humo.
Dreviciae spes magna domus specimenque futurum
Exstitit et rubri tutor in orbe Bovis.
Pieridum fuerat studiis imbutus opimis,
Suetus Castalio pellere fonte sitim;
Moribus et lingua Ausoniis instructus et ore
Facundo, doctus verba Latina loqui.
Si non lanificae rupissent fila sorores,
Crevisset patriae firma columna suae.
Fata regunt homines, sub fatis volvitur orbis,
Praeteriit nemo, quem statuere, diem. |
| 9 | IDP 9 | Epitaphium Valeriani Drevicii 2 |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Epitaphium Valeriani Drevicii) No. 2 |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Epitaphia Valeriani Drevicii) No. 5. 2, p. 33 |
|
| Valeriana sub hoc requiescunt ossa sepulcro,
Est animus campos raptus ad Elysios.
Carus erat, facilis, doctus nec noxius ulli,
Spes patriae, domui gloria Dreviciae.
Prima genas iuveni teneras lanugo rigebat,
Dum dedit hunc saevae febris acerba neci.
Nemo iuventutis confidat viribus ergo,
Sic recipit iuvenes mors ut in orbe senes. |
| 10 | IDP 10 | Ad Ianum Ianuarii mensis deum |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Ad Ianum) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Ad Ianum Ianuarii mensis deum) No. 6, p. 33-36 | | 2 | Antologia 1985 (Do Janusa) p. 217-219 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Ianum / Do Janusa) p. 36-39 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Iane, novi bifrons pater et qui claviger anni
Diceris, et solus qui tua terga vides,
Qui fasces renovas redeuntis temporis altos
Et per quem clarus rite novatur honos,
Agricolae reparas qui curvum laetus aratrum
Et cogis fortes sub iuga panda boves,
Ad nos duplatum paulisper flectito vultum,
Auribus has patulis suscipe, quaeso, preces!
Effice, venturus felicem proferat annus
Ortum, fac, fiat fertilis omnis ager!
Terra ferax Cereris ne sit mentita colono,
Rusticus ut segetes ditior inde metat!
Pelle procul rigidos imbres flatusque furentes,
Saxea fac numquam grandine gutta cadat!
Pelle procul pestem, quam nobis astra minantur,
Fac, salubris cunctis fiat et aura levis!
Regem longaeva Sigismundum, Iane, quiete
Defendas, placidus regna Polona petas!
Infido est nuper devictus pectore Mysus,
Est domitus iusto telifer ense Scytha.
Claude tuas portas, sanctae da tempora pacis
Et procul hostiles armaque pelle manus!
Praeclaro pulchram de sanguine, quaeso, puellam
Progenitam regi da dominoque meo,
Fonticolas vincet quae pulchritudine nymphas,
Quae facie aetherias vincet in orbe deas!
Illius Phoebi superet coma longa capillos,
Sidereas vincant lumina bina faces!
Aemula sint roseis mellita labella quadrigis
Aurorae, Siculi plena liquore favi!
Pectora Riphaeis sint candidiora pruinis
Et cervix niveum candida vincat ebur!
Pulchrior illa tuo fiat, Venus alma, decore,
Cepisti Martis quo fera corda trucis!
Haec sit formosis formosior heroinis,
Quas veterum vatum carmina docta canunt!
Incluta iungatur regi regina potenti,
Iungatur pulchro femina pulchra viro!
Haec faciat clarum praeclara prole parentem,
Axem quae fama tangat utrumque poli!
Et vivant parili coniunx cum coniuge flamma,
Iliaci sperent tempora longa senis!
Gaudia pro clipeis et pro thorace choreas
Et da pro Martis turbine, Iane, iocos!
Ex gladiis falces fiant, ex ense ligones,
Vertatur solito vomere pinguis humus!
Procedat tutus nullo insidiante viator,
Navita tranquillum per freta carpat iter!
Undivagus curvo piscis capiatur ab hamo,
Crebra canum pavidus sit quoque praeda lepus
Et calamis capiantur aves, et retia cervos
Involvant, pedicae decipiantque feras!
Libere ut herbosis vadant in montibus agni,
Non avidos timeat grex et ovile lupos
Sitque solum divi Sigismundi fertile regis!
Huic annus felix sit novus iste, precor.
Ad nos si flectes iam vultum, Iane, bifrontem
Et nostras surdas non sinis esse preces,
Victima crebra tuis sacratis procidet aris
Figenturque tuo debita dona tholo. |
| 11 | IDP 11 | Ad iuventutem adhoratatio |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Ad iuventutem adhortatio) (in extenso) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Ad Iuventutem adhoratatio) No. 7, p. 36-39 | | 2 | Antologia 1985 (Do młodzieży) p. 219-220 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad iuventutem / Do młodych) p. 40-43 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Desidiam fugias, moneo, studiosa iuventus.
Vivere si cupies post tua fata diu!
Dum facies vernat, tenerae lanugine malae
Dumque carent et dum fervidus humor adest,
Incipe sacrorum venerari numina vatum,
Celsa Medusaei quae iuga montis habent!
Disce bonas artes, sophiae documenta profundae
Et quae sunt penitis abdita sensa libris!
Utere, dum Lachesis, iuvenilia stamina ducit,
Tempore, quo restat carius orbe nihil!
Cypriacae illecebras et munera blanda Diones
Et fugias caeci dulce furoris opus!
Sperne merum, Nysaea procul fuge festa bimatris,
Cum scyphis, cyathis pocula pelle procul!
Cerritos homines, insanos menteque captos,
Correptos, spaticos turpis lacchus amat,
Ingenium turbat, denervat corporis artus,
Absumit vires, orbitat igne faces.
Inducit varios morbos variosque tumores
Et sensus clara cum ratione rapit.
Incitat et venerem, mentis secreta relaxat,
Provocat et lites, iurgia, probra, nefas.
Multos ante diem nigrum demittit ad Orcum;
Non Mars tot gladio, quot necat ille mero.
Exemplat tibi sim, teneros sic perdimus annos,
Lenaeum colerem donec in orbe deum.
Excessi vixdum raptus tria lustra puellis
Sum puer Aoniis militiaeque datus.
Interea fovit me sacris invida Musis
Curia, qua periit prima, iuventa mihi.
Haec crebro iussit mea turpiter ora Lyaeo
Mergere et aequali sumere vina modo.
Subdidit haec nostrum crudeli pectus amori,
Quod sensit numquam Cypria vincla prius.
Hinc mea Perla suis niveis amplexa lacertis
Me tenet et vitae dat modo iussa meae.
Gratior illa rosis, redolenti est suavior Hybla,
Pulchrior Aurora candidiorque nive.
Estque mihi cunctis formosior illa puellis,
Huius nunc vivo sub dicione miser.
Sic iubenile decus, sic irrevocabile tempus
AIigeroque perit sic mea vita pede.
Offendes igitus si quid non rite politum,
Thyrsigero ascribas arciferoque deo.
Pierides si sic adamassem forte sorores,
Cinxissent nostrum laurea serta caput.
Pocula si pluris Bromii non saepe fuissent
Hippocrenaei quam sacra fontis aqua,
lam mea doctiloquis prodirent carmina plantis,
In numeris esset dexter Apollo meis.
Tabesco, similes hortor periturus Achates,
Exemplo discant posse cavere meo.
Quisquis ades igitur, qui polles indole clara,
Da, precor, aetati vela secunda tuae!
Pelle moram, studiis operam da, tempora serva,
Edita doctorum volve legendo virum,
Prividus exacte loannes quae iubet Haller
Imprimere et graphicis amplificare notis!
Quod te si dederis sophiae sacrisque Camenis,
Candida post cineres fama superstes erit. |
| 12 | IDP 12 | Ad Drevicium commendatio |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (Ad Matthiam Drevicium operis commendatio) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Ad Drevicium commendatio) No. 8, p. 39-40 |
|
| Da veniam viridi, praesul venerande, iuventae
Audacesque pio lumine cerne modos.
Lusimus haec teneris nondum matura sub annis,
Dum varia in nostro pectore cura fuit.
Quam mihi Fortunae fecerunt flabra bifrontis
Nubila, adhuc nostro condita corde manet.
In primo cepit mihi curia flore iuventam,
Me miserum doctis iussit abesse scholis.
Abstulit haec nummos pretiosaque tempora frustra
Multaque, quae vereor dicere, damna tulit.
Quare si quidquam fuerit non rite politum
Aut minus argutum, consule, quaeso, boni!
Quisquis enim scribit Musis et Apolline digna,
Pectore tranquillo libera colla gerit.
Carmina procedunt hilari de mente poetis,
Non maesto laetum provenit ore melos.
Ardua dum linquent tua corda negotia, nugis
His dare digneris lumina laeta meis!
Cui licet Aonio satiare labella liquore,
Cuius et exornant laurea serta comas,
Te canat, o specimen, praesul dignissime, terrae
Arctoae et patriae splendor honosque tuae,
Te celebret nomenque tuum generisque refulgens
Stemma tui, laudes increpitetque tuas!
Parce iuventuti, tenerae, rogo, parce Thaliae,
Primitias grata suscipe fronte meas!
Quae capit ex pingui, pauper dat rure colonus;
Si pius est dominus, sat voluisse putat. |
| 13 | IDP 13 | In invidum |
written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1510 (In invidum) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (In invidum) No. 9, p. 40-41 |
|
| Invideas teneris, admittimus, invide, Musis,
Invidia nemo doctus in orbe caret!
Inspectes tetricis oculis rugisque severis
Et mea, si possis carpere, metra legas!
Si quid erit, carpas, non Argi lumina mille,
Haec habui binas sed modulando faces!
Ista legant proceres, cives et contio plebis,
Non nocui, nobis tuque nocere cave!
Laesisti quondam nec adhuc desistere curas
Si non cessabis, scis, puto, quid faciam.
Cave! |
| 14 | IDP 14 | Ad lectorem Almanachi |
written before 1511-03-07 first edition 1511
Early printed source materials: | 1 | Almanach (Ad lectorem Almanachi) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Ad lectorem Almanachi) No. 10, p. 41 |
|
| Qui cupies dextros superum laevosque meatus
Scire, breves specta, lector, ephemeridas,
Confecit teneris iuvenis quas doctus in annis.
Arte sequens priscos ingenioque viros!
Certa vetustorum sectans vestigia vatum
Fastidit sciolos pravaque scripta novos.
Nunc iuvenes igitur, senior, non sperne disertos!
His solet ingenii praecoqua vena fore.
Si quos livor edax inter praecordia vexat,
Invideant! Merito laedere sed nequeunt. |
| 15 | IDP 15 | In Sigismundi aquilam |
written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1512 (In Sigismundi aquilam) (in extenso) | | 2 | VADIANUS (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1518 (In Sigismundi aquilam) (in extenso) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (In Sigismundi aquilam) No. 11, p. 41 (in extenso) | | 2 | Antologia 1985 (Na zygmuntowego orła) p. 221 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (In Sigismundi aquilam / Na zygmuntowego orła) p. 44-45 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Sum regina avium, peto sidera, tuta trisulco
Fulmine et Arctoi fida ministra Iovis. |
| 16 | IDP 16 | Epithalamium Sigismundi et Barbarae. Commendatio |
written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12
Manuscript sources: | 1 | copy, 16th-century, BK, 211
|
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1512 (Ad Sigismundum Epithalamii commendatio) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Epithalamium in nuptiis Sigismundi I regis Poloniae et illustrissimae principis Barbarae e comitibus Sepusiensis) p. 3-16 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Dedykacja Epithalamium) No. 1, p. 2 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epithalamium Sigismundi et Barbarae. Commendatio) No. 12. 1, p. 42 | | 3 | Najstarsza (Epithalamium) p. 95-109 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 4 | Antologia 1985 (Poeta poleca Zygmuntowi pieśń weselną na ślub Zygmunta z Barbarą) p. 221 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 5 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Sigismundum commendatio / Przesłanie do Zygmunta) p. 46 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 6 | Polnische (Empfehlung an Siigsmund) p. 39 (German translation, Hans-Peter HOELSCHER-OBERMAIER) |
|
| Nullus Alexandri effigiem nisi Cous Apelles
Audebat priscis pingere temporibus.
Nil leve, nil crudum maiestas regia poscit,
Nil, quam quod iusto pondere pondus habet.
Hinc vereor, regum specimen, Sigismunde, decusque,
Incultum tibi quid ne mea Musa ferat.
Esset opus, fateor, Flacco magnoque Marone,
Calliopes nato Maeonioque sene,
Hoc iam coniugii praesertim tempore sacri
Ut faustos canerent tempus in omne toros.
Non tamen audaces potui retinere Camenas,
In laudem dicunt quae bona verba tuam.
Susciplas demens, rex inclute! Suscipit, inquam,
Immensus parvas Ennosigaeus aquas.
Dent alii gemmas, aurum, dent serica multa;
Tu gemmas, aurum, serica multa tenes.
Ast ego do carmen; sacri dant carmina vates,
Quae famam claris saepe dedere viris.
Sume tui scribae subito conflata calore
Munera, quo superi pectore tura solent! |
| 17 | IDP 17 | Epithalamium Sigismundi et Barbarae |
written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12
Manuscript sources: | 1 | copy, 16th-century, BK, 211
|
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1512 (Epithalamium Sigismundi et Barbarae) No. 1 |
Prints: | 1 | KONDRATOWICZ 1872 (Na wesele Zygmunta I. z Barbarą Zapolską) No. 2, p. 338-339 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 2 | DANTISCUS 1938 (Epithalamium) No. 2, p. 3-16 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Epithalamium Sigismundi et Barbarae) No. 12. 2, p. 43-56 | | 4 | Najstarsza (Epitalamium) p. 95-109 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | DANTISCUS 1973, 1987 (Epithalamium Sigismundi et Barbarae / Pieśń weselna Zygmunta i Barbary) p. 48-63 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 6 | Antologia 1996 (Epithalamium Sigismundi et Barbarae / Pieśń weselna Zygmunta i Barbary) No. 4, p. 138-145 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Arctoas strepuit felix hymenaeus ad oras.
Aera sonant, litui strident et tympana crebro
Pulsantur, laetus clangor ferit astra tubarum.
Tibia dat modulos, flatus syringa sonoros;
Tanguntur citharae, resonantia plectra moventur.
Heroum, procerum chlamydatorumque cohortes
Adveniunt, equitum turmae peditumque catervae.
Te, Sigismunde, petunt. Rex inclute, pande serena
Fronte fores, siquidem felici numine divum
Venit Pannonicis tibi formosissima ab oris
Nupta! Tuas iam pande fores, hanc excipe laetis
Luminibus, felix iam conubialia iunge
Vincula reginamque sacro diademate regni
Consortem facias! Haec est te digna marito,
Regis digna uxor, reges parituraque digna
Sola inter cunctas, sunt quotquot in orbe, puellas,
Hanc superi tibi coniugio propriamque dicarunt.
Interea, dum pompa venit, dum nupta sacratur,
Ponitur auricomis dum fulva corona capillis,
Dic, Erato, nobis fuerat quae causa beati
Coniugii, primos, iucunda, exponeque amores!
Parrhasias vidit terras Saturnia Iuno,
Aetherei regina lovis, quae regna gubernat
Cuncta orbis, iusto tandem rectore teneri.
Ne post longaevae venturo tempore vitae
Consimili regnum dein successore careret,
Compellat blando pulchram sermone Dionen:
“Iam satis est certasse odiis, Erycina, superque,
Troia iacet celsaeque iacent Carthaginis arces.
Quaelibet ulta suos ponamus proelia tandem!
Pax ineunda quidem satius! Te foedere iungi
Perpetuo nobis gaudebit regia caeli,
Gaudebunt Erebi Manes tellusque, fretumque.
Sum mundi summique potens regina Tonantis,
Tu volucrum domina et genetrix es dulcis Amorum.
Nil sine me possunt mortales, te sine nilque;
In nostro totus nutu devolvitur orbis.
Conveniamus! Erit totum pax laeta per orbem.
Aurea, sub nostro fuerant quae patre, redibunt
Saecula. Sic rediens liquida descendet ab aethra
Iustitia et iusto viduatas iudice leges
Firmabit, caedes, acies, et bella repellet.
Cessabunt multi sic incrementa tributi,
Non plus privatis crescent aeraria damnis
Publica, non hominum devincet pectora merces.
Non erit empta fides; stabit certo ordine mundus.
Non simulata loquor. Tyrrhenum nulla per aequor
Gens inimica mihi tranat; iam pectore toto
Iudicium cessit Paridis; praeferre per omnes
Te patiar. Redeat concordia, quae fuit ante,
Quam dederat Bellona furens, mala munera, malum!”
Appias haec contra: “Dudum, o regina, quod optas,
Quaesivi voluique diu tibi iungere dextram
Labentique hominum tecum succurrere vitae.
Omnia versa quidem, magnis elisa ruinis
Interea, discors nostras sententia mentes
Dum tenuit; legum periit veneranda potestas,
Succubuit vitio virtus et viribus aequum,
Milia multa virum, tot regna, tot oppida et urbes
Interiere, fuit donec mens aspera nobis.
Sumo libens, quaecumque iubes. Parere novercae
Dulce erit et tantas tecum componere lites,
Non mollis durae siquidem sunt pectoris irae.
Quid sit opus, doceas! Sum iussa capessere praesto”.
Oscula litbavit Veneri dextraque retenta
Cara lovis coniunx placido sic pectore fatur:
“Inclutus Arctois fuerat Casimirus in oris
Rex armis et pace potens, quem fovimus isto
In gremio, rex dives opum, rex milite multo
Insignis, toties raptis qui ex hoste tropaeis
In regnum rediit victricia signa reportans.
Hic fuerat claris a Gadibus usque sub Eurum
Cognitus ex titulis et per sua grandia gesta.
Qui dum grandaevus fatales vixerat annos.
Quattuor eximios regali sanguine reges
Progenitos dederat. Duo sceptra Polona gerebant,
Tertius Hunnorum gestat diadema coruscum
Atque Bohemorum iam longa aetate tiaram
Hic habet, heredem regnis dum fata vocabunt.
Iunior ast aliis, qui nunc vestigia patris
Insequitur regnumque tenet, sceptrumque paternum
Gestat, habet nullum, regni cui tradat habenas,
Lanificae frangent dum stamina longa sorores.
Omnes illius divo, quae crimina pellunt,
Corde deae resident: Pallas dedit aegida clarumque
Ingenium, specimen dederas Charitesque decorem,
Ipsa dedi regnum, dedi opes, titulos et honores,
Iustitia, utilibus auasit praeponere rectum
Et tectis mersum latebris educere verum.
Talem Cecropidae quondam sensere Solonem
Et Lacedaemonii talem sensere Lycurgum.
Iustior, in dubiis qui litibus addere finem
Posset, adest nemo; si quando iura duobus
Deficiunt, aequum concedit utrisque duellum.
Quid multis? Ille est, in quo sincera bonorum
Congeries, in quo Virtus sibi nuda paravit
Rite domicilium. Similem quae protulit aetas
Consilio regem vel iusto Marte? Lacessit
Nullum, sed proprio vivit contentus in orbe.
Ipse lacessitus si quando suscipit arma,
Velox egreditur nullos fugiendo labores,
Aurea fulcra tori, dulcem spernendo quietem.
Hostes intrepidus sequitur per tela, per enses
Et spoliis sepmper remeat sic victor opimis.
Quid potuit, patria depulsus sede Michaël,
Per fraudem voluit qui dux Lithuanus haberi,
Sentit adhuc: errat Scythicis devictus in oris
Seque suosque miser suaque omnia perdidit exsul.
Quid potuit, noscunt pharetrati Martia Mosci
Castra, Borysthenidas parvo dum milite turmas
Prostravit pacemque suis non munere misso,
Sed fecit iustus victor victricibus armis.
Quid potuit, Valachus, qui Mysia possidet arva,
Edidicit nuper: cepit tristes hymenaeos,
Pro taedis flammas, pro tela cruenta choreis;
Perfidiae ultorem tot milia caesa tulere.
Talis erat Caesar, Marius rigidusque Camillus,
Hannibal ad Cannas, ad Troiam fortis Achilles.
Ista superstes adhuc restat Casimiria proles,
Regibus exorta et reges genitura sequaces.
Clara igitur domus haec regum ne principe in uno
Deficiat, tihi sit curae, pia mater Amorum!
Si tanto, tibi digna viro sit in orbe puella,
Exquiras! Radiat vultus gravitate verendus
Regalisque sacro maiestas eminet ore.
Igentes vernant procero in corpore vires
Innumeraeque animi dotes, quas incluta virtus
Praestitit, eloquium solidum et tam dulce loquendi
Pondus, et ingenii tam dara inventa profundi.
Iungatur pulchro formosa puella marito,
lungatur sollers regi regina diserto!
O quae progenies terris, quae clara propago
Hinc crescet!”.
Tum plura loqui Venus alma volentem
Interpellat et his dictis affatur amicis:
“Mens eadem fuerat tecum mihi, regia luno,
Et tecum super his dudum conferre volebam,
Sed tibi adhuc fuerant commoti pectoris irae.
At ceteris tandem quoniam nunc omnis adempta est
Lis inimicitiae, tibi cuncta arcana patebunt.
Nuper Pannonicis revolabat noster ab oris
Natus per regnum, sic fata dedere, Polonum
Inque sinum fessus, pharetra praecinctus et arcu,
Procidit atque hilaris, suspensus in oscula, dixit:
“Nil mihi cum priscis, quas vidi saepe, puellis.
Est ex Hunnorum praeclaro stemmate virgo.
Vidimus, o genetrix! Mortalis femina nulla
Pulchior, aetheriis non aspernanda deabus.
Non Spartae, non huic similem genuere Mycenae;
Tam pulchram numquam te Cous pinxit Apelles,
Phidiacis sculpta est manibus non pulchior ulla.
Fulgidior nivibus Riphaeis coiipore toto,
Purpureo in facie est suffusus sanguine candor,
Rubris mixta rosis argentea lilia vincens.
Haec, porphyriaci tu quidquid ubique ruboris
Et candoris habes, habet. At mea apicula nondum
Sensit nec nostras intra praecordia flammas.
Excubiis castis, morum probitate fideque
Imbuta est, matura viro. Stat nubilis aetas
Crudaque wirginitas, digno rapienda marito.
Hinc dum per terras, tardus temone Bootes
Quas gelido spectat, volitarem flamine dextro,
Vidimus aetherios in divo principe vultus,
Qui gerit Arctoi nunc sceptra potentia regni.
Intrepidam faciem mirabar, membra torosa
Magnanimique viri robusto in corpore pectus.
Et tandem lati peragravi climata mundi,
His possem similes si forte videre duobus.
Non sunt in toto similes his orbe duobus!
Iunge toros unoque animas in corpore binas
Coniugio dulci longaevo tempore claude!”
Dixerat et nostra petulans cervice pependit.
Extemplo placuit volucris sententia nati.
Linquo Paphum Cypriis per inania vecta columbis
Versus Hyperboreos, Aquilonia culmina, montes.
Undique me tenerum circumdedit agmen Amorum;
Corytos alii ex umeris tensasque sagittas
Atque auro infectas plenas gessere pharetras,
Innumeras gessit faculas pars, igneus ordo.
Exsultant pueri, crebrum glomerantur in orbem,
Quisque suas vires protensaque brachia iactat.
Cuncta ferire ardent. “Mare, Tartara, sidera, tellus,
Scis", ait, “alma parens", cunctis lascivior unus,
“Meque facesque meas, haec et victricia tela
Senserunt curvo nos saepe in litore phocae.
Imber, olor, Satyrus, bos, serpens, flamma, Diana
Ingemuit nostro stupidus perculsus ab arcu!
Exarsit gelidis sic Ennosigaeus in undis,
Nereus et Triton nostras sensere sagittas.
Senserunt curvo nos saepe in litore phocae.
Rapta est Persephone quondam praedone marito
Me duce: de Stygiis haec cepit dextra trophaeum.
Nec tibi, sis quamvis genetrix dilecta, peperci.
Alcidem domui, doimitus Polyphemus in antris
Est Siculis. Quid adhuc dubitas? Mandata recuso
Nulla, modo iubeas! Manus est mihi certa potensque".
Post, ubi turritis dives Cracovia muris
Tollit in astra caput, cupido devenimus omnes
Visendi regem studio, qui iura paterno
Tunc solio residens populis dabat. Ilico viso
Obstupui. Latos umeros oculosque genasque
Et tanti quis non miretur principis ora?
Sic fueram Getici quondam inflammata mariti
Vultu, me tali facie membrisque decoris
Cepit Dardanius, dum starent Pergama, coniux.
Nate, tua hic opus est opera! Deprome pharetra
Auratum', dixi, 'iaculum! Sicne iste per aevum
Ibit legitima et claris sine coniuge natis?
Obsequitur: dextra telum librabat ab aure,
Hunniacam in regis defixit corde puellam.
Expetit hanc solam, solam hanc in mente volutat.
Aedes consttruxit, palatia celsa, cubile
Reginae regale suae. Ne virgo beati
Expers coniugii foret, ocius illius arcem
Cum natis subeo. Quam solam rite sedentem
Dum vidi et casto versantem pectore cultum
Vestalem, verbis stupefeci tailbus: 'O quam
Te memorem, virgo? Tenerae decet esse iuventae
Et formae generisque tui! Non Claudia semper
Talis erat, populo tractans spectante carinam,
Rapta ab Amyclaeis non candida Tyndaris arvis
Nec vultus semper Lavinia gessit eosdem.
Omnia tempus edax et carpit cuncta vetustas.
Utere, dum Lachesis felicia stamina ducit,
Annis et tacitis numquam redeuntibus horis!
Solane sic viduo marcesces frigida lecto?
Solane sic pulchrae traduces tempora formae?
Quid tibi virginitas sterilis vitaeque pudicae
Norma tuae? Non hoc oculi, qui sidera vincunt
Lumine et auricomi per lactea colla capilli,
Hoc color in facie non postulat. Ipsa decorem
Non frustra apposui, quo cunctis pulchrior esses.
Si Thetis hoc quondam quod tu tam dura probasset,
Numquam magnanimus terris datus esset Achilles.
Mens eadem AIcmenae si quondam forte fuisset,
Thebani nusquam nunc essent Herculis acta.
Non pius Aeneas, pueri, mea turba, volucres
Non essent, thalamum si quondam forte fugissem
Dura viri. Nihil est in toto dulcius orbe
Coniugio, parili quod iungitur igne duorum.
Hoc tibi sit cordi! lam terrapus poscit et aetas.
Mollescas, dulcis pardisceque munus amoris!
Iungeris regi reges paritura potentes!
Hunc plus quam carae genetricis semper amabis
Oscula casta tuae, quam fratres quamque propinquos.
Est siquidem princeps hic a te dignus amari.
Hunc si vidisset quondam Capaneia coniunx,
Hoc viso non se flammis moritura dedisset;
Hoc viso non se Lucretia casta necasset;
Hoc viso laqueo non isset Phyllis ad Orcum.
Hunc propter Phrygium raptorem pulchra Lacaena,
Colchica magnanimum cum vellere lasona virgo,
Gnosia Cecropium sprevisset fida maritum,
Sprevissetque suum casta Icariotis Ulixem.
Huic quondam similem si saecula prisca tulissent,
Discerptusque ab apro mihi non placuisset Adonis,
Non, qui tela lovi Siculis faber asperat antris,
Is neque, mecum olim quem Lemnia vincla ligarunt.
Iunge toros! Qui solvat hymen metamque pudoris,
Dignus adest tibi vir. Tu coniuge digna marita!
Diximus et tacitos sic inapiravimus ignes
Virgineis sensim flagranti ardore medullis.
Casta verecundus subito pudor ora notavit.
Ingemuit Sucens imo suspiria corde.
Quod cupis, effeci. Thalamo non dignior ulla est
RegaIi. Nunc Hymen adest. Tu pronuba luno
Assis et mecum parili conubia flamma
Iunge sacroque novae nuptae diademate pulchrum
Cinge caput! Decimo pariturae mense benignam
Confer opem, faciles utero concede labores!
Romulidum quondam non Ilia mater in orbe
Huic erit aequanda aut Poenos, duo fulmina belli,
Quae tulit, aut regls Macedum regina Philippi”.
Annuit alma Iovis coniunx dignasque ferebat,
Pertaesa irarum, tanto pro munere grates.
Sic abiere deae concordi foedere nexae.
Quaeque suas alarcis petiit per lactea sedes
Aethera vecta: Samum rediit Saturnia proles,
Dilectamque Cyprum volucrum pia mater Amorum.
Haec est ergo dies, niveo quam vellere Parcae
Lanificae tibi nent, claris signanda lapillis,
Inclute rex, omni duce te memorabilis aevo.
Optatae cernis nunc candida coniugis ora;
Iam porphyriacas malas, iam rubra labella,
Sidereos oculus et eburnea colla stupescis.
Cur haeres? Dederat iam vincula Iuno verenda.
Aude! Animos Cytherea dabit, si forte repugnat.
Haec clarum faciet dara te prole parentem,
Haec Casimiriacae fietque propaginis auctrix.
Nunc igitur, quibus est regni pia cura Poloni,
Pontifices, primos, qui religionis honores
Fertis, magnifici heroes proceresque potentes,
Formosi iuvenes, formosae deinde puellae,
Matres, cum senibus pueri nutrixque vicissim
Reginae crebro dextros relique precentur
Successus, validam longaque aetate senectam!
At iam tempus adest: Genio indulgete secundo
Omnes, Arctophylax tardo quos despkit axe,
Laetitiae dulcesque iod, facilesque choreae
Undique nunc resonent per rura, per oppida et urbes!
Sint procul ex omni tristes nunc pectore curae,
Sit procul omne malum maerorque, dolorque dehiscat!
Haec hilares hominum poscunt nova gaudia mentes:
Arctoas strepuit felix hymenaeus ad oras. |
| 18 | IDP 18 | Epithalamium Sigismundi et Barbarae. Deprecatio |
written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12
Manuscript sources: | 1 | copy, 16th-century, BK, 211
|
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1512 (Ad Sigismundum deprecatio) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Ad inclitum Sigismundum I regem Poloniae deprecatio) p. 17 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Posłowie do Epithalamium) No. 3, p. 17-19 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epithalamium Sigismundi et Barbarae. Deprecatio) No. 12. 3, p. 56-57 | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Sigismundum deprecatio / Prośba do Zygmunta) p. 64-65 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Non matutino crudas, rex inclute, vultu
Primitias scribae suscipe, quaeso, tui!
Maturas capies, teneris sint otia Musis;
Otia tranquillo pectore Phoebus amat.
Marte satos alii fratres regesque superbos
Cantent, gesta ducum multaque bella virum,
Ter centum Fabios, Catulos fortesque Camillos,
Africa sive quibus nomen in orbe dedit,
Aut Marios, Decios, Curios geminosve Catones,
Marcellum, Sullam Fabriciumque gravem,
Pompeiosque duos vel Caesaris ardua gesta,
Quosve dedit claros Punica terra duces,
Aut fortem iuvenem, deceptam cernere cuius
Porsena non potuit mitis in igne manum,
Seu celebrent illum, cui post sua terga revulsus
Pons erat, Etruscis cognitus ense viris!
Te solum, rex magne, canam, Sigismunde, tuosque,
Dent modo textrices stamina longa deae.
Dum verno veniet maturior annus agello,
Fecundi capies grandia dona soli.
Iam mentem metire tui, non munera, servi:
Cor hominis flectit, non data tura, deos! |
| 19 | IDP 19 | In lividum |
written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1512 (In lividum) | | 2 | DANTISCUS 1764 (In lividum) p. 162 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigramy) No. 21. 1, p. 198-199 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (In lividum) No. 13, p. 58 | | 3 | Antologia 1996 (In lividum / Na zadrośnika) No. 5, p. 144-145 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Innumeris toties me rugis, livide, spectas
Et me per vitrum terque quaterque legis.
Nil metuo stolidos de rhinocerote susurros;
Te laedis, dum me laedere posse putas. |
| 20 | IDP 20 | In laudem Pauli Crosnensis |
written before 1512-03-01 first edition 1512
Early printed source materials: | 1 | CROSNENSIS (Ad reverendissimum in Christo patrem dominum Ioannem Lubrantium, episcopum Posnaniensem, Ioannis Linodesmonos Dantisci in laudem magistri Pauli Crosnensis Rutheni, praeceptoris sui carmen) (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (In laudem magnifici Pauli Crosnensis Rutheni praeceptoris sui ad Ioannem Lubrantium episcopum Posnaniensem) p. 60-61 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Ku czci Pawła z Krosna) No. 10, p. 77-79 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (In laudem Pauli Crosnensis) No. 14, p. 58-59 (in extenso) | | 3 | Antologia 1985 (Na chwałę Pawła z Krosna) p. 222-223 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (In laudem Pauli Crosnensis / Pochwała Pawła z Krosna) p. 66-69 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | NADOLSKI 1976 (Na chwałę Pawła z Krosna) p. 81-82 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) |
|
| Inter ut astriferi radiantia sidera caeli
Candida noctivagis Cynthia fulget equis,
Sic inter Virtus homines, dignissime praesul,
Incluta dat clarum semper in orbe iubar.
Illa, tuo residens in divo pectore, longe
Emittit rutilas per sua gesta faces.
Haec primos nostrae tibi religionis honores
Praestitit et generis stemmata parta tui.
Vernat et ad superos florenti vertice surgit
Pinus in Arctois hac duce celsa iugis.
Nunc igitur regis, regni procerumque favores,
Totius et plausus nobilitatis habes.
Diceris a cunctis patriae tutela salusque;
Consilio praebes commoda multa tuo.
Cana fides, probitas animi, mens recta, profundum
Ingenium, solidus dexteritatis amor,
Rebus et in magnis industria multa gerendis
Dulceque facundi pectoris eloquium
Te cunctis carum faciunt cunctisque colendum,
Praesertim doctis Pieriisque viris.
Te penes est Cricius, docuit quem Delius ipse
Dulcia dulcisonis nectere verba modis,
Qui nunc Parrhasiae decor est specimenque iuventae,
Sedulo qui laudes et tua gesta canit.
Tentabamque etiam crebro tibi dicere carmen,
Nabat in exiguis sed mea cumba vadis.
At nunc iste meus pro me praeceptor agat rem,
Ingenii qui fert haec sua dona tibi,
Palladiae longo fuerat qui tempore turbae
Ductor ad Aonias, numina sancta, deas,
Hippocrenaeo quo tinxit labra fluento
Gryneoque facit carmina digna deo.
Huic faveas clemens, Maecenas alter et alter
Polio, Pieria non reticente chely.
Inde per ora virum tua candida fama volabit,
Sic vernans tollet Pinus in astra caput.
Hinc tua sic virtus a Gadibus usque sub Eurum
Nota erit et clarum nomen in orbe tuum.
Quem referent sacri, divorum cura, poetae,
Vivet, dum tellus astraque celsa manent. |
| 21 | IDP 21 | De victoria Sigismundi contra Moschos sylvula |
written before 1514-09-23 first edition 1514-09-23
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1514 (Sylvula de victoria inclyti Sigismundi regis Poloniae contra Moschos) (in extenso) | | 2 | Carmina (Ioannis Dantisci silva) p. a4-a7 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1515 (Ioannis Dantisci Carmen extemporarium de victoria insigni ex Moschis Illustrissimi principis Sigismundi dei gratia Regis Poloniae Russiae Prussiae Magnique ducis Lithuaniae domini atque heredis) (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (De Sigismundi I regem. Poloniae victoria contra Moscos silvula) p. 18-22 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Na zwycięstwo pod Orszą) No. 4, p. 20-26 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (De victoria Sigismundi contra Moschos sylvula) No. 15, p. 60-63 |
|
| Respexit tandem sensus animosque labantes,
Continuasque preces et fervida vota suorum
Omnipotens Genitor, rerum cui summa potestas,
Qui iustos et iustitiam non deserit umquam,
Perfidiae crimen qui non impune remittit,
Cordeque qui rectos amat, et prosternit iniquos.
Supplicium clemens audivit, vota precesque,
Erexit tandem sensus animosque labantes
Contra perfidiam, contra periuria Mosci,
Qui iamiam meritas solvit pro crimine poenas.
Corruit et tota fusus cum gente per oras
Paucis stipatus fugiendo Borysthenis errat.
Tradita per fraudem tibi nil Smolenscia moles
Lignea praesidii poterit dare, perfide Vasil.
Illa brevi tibi nam rursus capietur; inultum
Nil erit. Ipsa tibi, quo laetis tristia miscet,
Ostendit Fortuna trucem contraria vultum.
Nulla diu siquidem res sic male parta tenetur;
Diripient patrios victricia signa Penates.
Haec, modo quam cernis, victrix te dextra sequetur,
Ad Tanaim fugias, liceat, vel ad extera Nili
Ostia; non poteris tutus sub Gadibus esse
Nec te surripiet victoribus ultima Thule.
Audisti quando stragem caedesque tuorum,
Forte cruentato dum nuntius ore referret
Tot cecidisse duces, prope tot tibi sanguine iunctos,
Exciderant lacrimae miseranda per ora citatae.
Sed sero lacrimas fundis, lamenta, querelas
Et sero supplex tellurem vertice pulsas,
Denique nunc sero veniam pacemque reposces.
Sunt extrema tibi, misere periture, ferenda.
Laus tibi sit, summi Genetrix veneranda Tonantis,
Cuius natalis nobis haec gaudia fecit!
Te duce magnanimus processit miles in hostes,
Te duce prostrati Moscorum milia multa,
Te duce victrici fugientes ense necati.
Inde brevi spoliis remeabit dives opimis
Haec tua gens, figet bene parta tropaea sacratis
Rite tholis, haec nam per te victoria nostra est.
Nunc hominum subeant merito nova gaudia mentes
Hoc sic devicto cum tot modo milibus hoste!
Qui fuerat nuper metuendus, nunc timet ipse,
Per nemora et silvas incerta sede vagatur.
Huc, ubi erant luctus igitur curaeque profundae
Et vultus tristes, et singultantia verba
Hactenus, huc redeant citharae facilesque choreae
Et risus dulcesque ioci! Depone moroso
Pectore tristitias, regni regina Poloni
Incluta, victoris claros visura triumphos
Paulo post, dum compositis his undique rebus
Faustiter huc portans victricia signa redibit!
Omnes, Arctoi qui sunt sub sidere caeli,
Extollant tensas laeto de pectore palmas
Et laudes hilares animis, et carmina Christo
Per plateas, vicos, regiones, compita cantent!
Magnanimi dextra prostrarunt Marte Poloni
Infidas Scythiae gentes victosque sub umbras
Victores aliqui comitati. Strenua virtus
Felices animas quam pulchra morte beatis
Manibus Elysiis iunxit nomenque reliquit
Aeternum terris, duraturum omne per aevum!
Nec Lithuana cohors, lituis nunc pervia signa
Primitus in Moscos quae forti pectore duxit,
Praetereunda venit validis tot corde manuque
Plena viris, qui vastata felicibus ausis
Pro patria intrepidi primum certamina inibant
Impensisque suis externum militem in hostes
Aequis ducebant gradibus, tot milia passim,
Cunctaque Moscorum prostrarunt agmina mille.
Praefuerant choreae, quibus haec gens freta cadebat,
Innumeri, qui nunc per iugera lata putrescunt,
Innumeri, qui nunc liquidis versantur in undis.
Consuluere sed hinc pauci fugiendo saluti,
In densis qui se silvis altaque palude
Attonitis similes cervis avibusque recondunt.
Quaeruntur tamen ad poenas, nec silva palusve
Securos faciet. Numquam periuria inulta
Perfidiaeque manent; superos haec crimina tangunt.
Quid statuet victor iusta Sigismundus in ira,
Rex armis bene perdoctus victricibus uti,
De vobis tandem sine religione Ruthenis,
Qui Moscis ultro prodistis regia castra,
Immemores fidei, periuri? Non procul; ecce,
Ecce venit multo comitatus milite vosque
Obsidione cito trepidos seroque precantes
Indignam veniam capiet dignisque receptos
Suppliciis dabit et Stygias demittet ad undas!
Ferte faces, pueri! Celsis de turribus ignis
Luceat et laetus feriat modo sidera clamor!
Victori quisquis regi clarisque sub isto
Tempore militibus, per quos victoria parta est,
Gratetur! Nihil hoc viderunt saecula prisca
Tempore felici felicius. Omnia gaudent,
Omnia et exsultant, laetantur et omnia. Talis
Post tenebras et post longos Orionis imbres,
Post rigidum Boream tempestatesque furentes
Mens solet in placido defessis aequore reddi,
Qualis nunc cunctis animus datur. Ocius ergo,
Ut sors fert, omnes linguis animisque favete!
Dulcia qui sequitur formosae castra Diones,
In gyrum ducat dignum modulando choreas
Victori carmen patrio pro more! Vicissim
His iuncti, quibus est cordi Semeleius Euhan,
Spumantes pateras pro regis saepe salute
Excipiant proque illorum, qui gaudia nobis
Haec praestant, ut quisque potest, gratetur! At ipse,
Quos subito potui numeros conflare calore,
Excudi, tanti testes utcumque triumphi. |
| 22 | IDP 173 | Epitaphium Lucae episcopi |
written after 1512-03-29
Poem lost, mentioned in IDL 5775 |
| |
| 23 | IDP 22 | De profectione Sigismundi in Hungariam |
written 1515-03-24 — 1515-05-14 first edition 1515-09-13
Early printed source materials: | 1 | BARTOLINI 1515 (De profectione serenissimi Sigismundi Regis Poloniae, Magni Ducis Lituaniae, Russiae Prussiaeque etc. Domini et heredis post victoriam contra Moscos in Hungariam Sylva) p. E[ii v]-Fiii r (in extenso) | | 2 | BARTOLINI 1602 (De profectione serenissimi Sigismundi Regis Poloniae, Magni Ducis Lituaniae, Russiae Prussiaeque etc. Domini et heredis post victoriam contra Moscos in Hungariam Sylva) p. 336-340 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (De profectione Sigismundi I regis. Poloniae post victoriam contra Moscos in Hungariam silva) p. 23-34 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Podróż Zygmunta I do Węgier) No. 5, p. 28-39 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (De profectione Sigismundi in Hungariam) No. 16, p. 64-74 (in extenso) | | 3 | WIEGAND 1984 (Sylva) p. 44-46 (in extenso) |
|
| Enumerat vasti luctantes aequoris aestus
Navita, per Syrtes aut saxa Ceraunia vectus,
Incolumis postquam rediit; sua proelia miles,
Aeratas acies et tot per vulnera mortes
Salvus post cladem prostrati disserit hostis;
Venator silvas, saltus et lustra ferarum,
Et pedicas structasque plagas, et retia cervis
Protensa enarrat. Longis peregrinus ab oris,
Cur ego non referam rerum variosque viarum
Anfractus, quos invicto cum rege Polono
Ambivi, et Scythico quod ab usque Borysthene ductus
Hactenus ad ripas, celeri quas alluit unda
Abnobiis Hister labens ex montibus ingens?
Quaenam causa viae primum, quis tractus et unde,
Dicite, Pierides — nec enim sine numine quidquam
Vos dixisse reor — Clarius dum spirat Apollo!
Inclutus Arctoo rex cum sub sidere caeli,
Heroum Sigismundus honos, superavit ad Orszam
Moscorum infidos populos (ut foederis icti
Disrupere fidem, tandem ut sunt undique fusi,
Fama quidem nota est a Gadibus usque sub Eurum),
Pannoniae senior iam rex effetus et aeger
Ex mediis illum castris revocaverat ad se;
Fraterni vis tota in eo pendebat amoris.
Dulcibus hunc voluit superesse nepotibus hisque
Conservatorem fieri, robustior aetas
Cresceret ad regni moderandas donec habenas.
Paruit atque ultro cuneis turmisque relictis,
Ante Borysthenias rursum quam ceperat arces,
Utque solet, citius processit magnanimus rex.
Noluit in tanto quamvis discrimine rerum
Fratri deesse suo, tandem quem visere fati
Ante diem extremum voluit. Sic concitus ergo,
Non pertaesus iter, non tempora dura nec acres
Dum glacialis hiems Aquilonibus asperat auras,
Protinus ex Vilna Lithuanis solvit ab oris.
Ventum erat ad Gracci, quae nunc Cracovia fertur,
Moenia. Paulisper remoratus liquerat illic
Reginam, gravida regni quae pondus in alvo
Gestat adhuc, cuius levis exspectatur in horas
— Di faxint faustum! — partus, subitoque recessit.
Slesiacis primum piscosis appulit arvis;
Quidquid ibi lacus est et ibi via lubrica eundi
Limosam per humum. Venit obvius ilico claris
Dux Casimirus avis genitus Tessnensis et illum
Regali luxu dignoque in honore recepit.
Attigit hinc fines, ubi praesul Thurso Moravus
Praesidet eximius, qui religione secundus
Est nulli, pietate nec est in rebus agendis.
Hospitis hic etiam manifesto pectore tanti
Adventu gaudens, obiter processit eumque
Excepit, memor illius primordia vitae
Esse suo in regno. Quare impertivit honores,
Quos potuit, cunctos recte officiosus ad usus.
Post iter ad montes emensum. Nubilus Auster
Aethere concretos ex toto solverat imbres
Contexitque solum; teneras cum floribus herbas,
Qui sese sensim radios ad solis iniqui
Extulerant, hieme affecit; nec inertia solum
Germina reddiderat, verum penetravit adusque
Membra virum. Tamen a concepto nulla movebat
Tempestas regem, rigidi inclementia caeli
Abruptaeque viae. Nec enim iuga celsa, nec ulla
Offuit intento res, quominus iret in omnem,
Ut solet, eventum propere. Concessit ad oras
Sic tandem Hunniacas, quo se Tirnavia late
Disposuit. Venit illustris Georgius illac,
Germana ex regis genitus, non Hectore certe
Inferior. Si quis vel Marte aut viribus illum
Provocat, acer init, detrectat denique nullum
Certamen residens, procerus corpore toto,
Gradivo cataphractus equo. Praecessit in armis
— Spectatu pulchrum! — multos pulchro agmine princeps.
Venit et antistes, numeroso milite cinctus,
A templis magno decoratus nomine quinque,
Quem tulit ad tanti praelatum culmen honoris
Nuda fides, probitas, virtus, reverentia divum
Et facile ingenium rerumque scientia multa.
Hic collega ducis regem sub nomine regis
Pannonii excepit pariterque ad verna citati
Litora Danubii duxerunt, arcte ubi parva
Est sita Posonium non longe a litore, nota
Quondam, nunc toto quae nomen habebit in orbe.
Postquam narratum est propius venisse Polonas
Hinc atque hinc acies, pulchras et in ordine turmas,
Rex Vladislaus carpento protinus aeger
Obvius in campum tenero cum rege profectus,
Heroum magna stipante utriusque caterva
Regni, exoptatum iam longo tempore fratrem
Excepit coram verbisque affatus amicis
Regali parvam pompa deduxit in urbem.
Hactenus ex Scythia, Moscorum clade peracta
Totque equitum peditumque globis castrisque relictis
Perventum. Solum fraterno ductus amore
Visendique etiam studio, si forte futurum est,
Caesaris, ut Christi fieret pax una per orbem.
Huc igitur Langus, tectus rubro ora galero,
Appulit, ingenio multum versatus et arte,
Resque gerit cunctas, a caesare missus ad istos
Legatus reges. Nostrae si verus amator
Religionis erit, siquidem est, non ambigo, verus,
Contra schismaticos templi dabit arma rebelles
Et contra hos, nostri sitiunt qui sanguinis undas,
Crudeles Turcas, nuper Sarnovia ad arva
Ingenti qui Christicolum sparsere cruorem
Clade, domi donec perplexa negotia aguntur.
Sin aliter, totum nunc parvo fomite mundum
Incendet. Tenet ipse sinu pacem armaque eodem.
Si quisquam, quem Martis amor, quem fervor habendi
Exagitaret, in his forsan decernere rebus
Deberet, res acta foret, iam proelia dudum
Per maria et terras insano turbine adessent.
Sed Pater omnipotens, mundi cui machina curae est,
Talia, scit, cuius studio committere debet,
Commisitque tibi, praeses venerande, tibi, inquam,
Qui fidei et decus es Romani dulce Quirini
Cardineique chori specimen. Tu bella profanis
Decertata odiis, iras dudumque repostas
Et clandestinas remove de pectore rixas
Primorum Christi procerum discordiaque uni
Pectora! Nil poteris superis, nil denique terris
Gratius efficere. En, coniurant monstra profundi,
Thrax ferus et Macedo, Maeotidis accola et Histri,
Naviculam in Petri, quae mergitur obruta paene
Undique fluctivagis per mille pericula in undis.
Eripe, namque potes, miseratus! Te duce tandem
Aeolus immodicos revocabit ab aequore flatus
Mitior et clausis fera flamina condet in antris.
Serpit ab extremis ut virus in intima membris
Vique levi penetrat sensim praecordia, donec
Occupat in toto, quodcumque est, corpore; flamma
Ut solet exardens in tectis tollere, quidquid
Contingit propius, passim grassata, parumper
Obvia consumit crescitque valentior ignis,
Liberius cum iam furit et bacchatur aperte,
Nil manet intactum, sic dudum Thracius hostis
Abstulit, at sparsim — pudet enumerare — tot agros,
Oppida, castra, urbes et regna tot incluta quondam.
Nititur ulterius. Miserandum, nemo resistit!
Huc Aquilas, Anguem, Gallum fulvumque Leonem
Hibernumque trucem diti cum rege Britanno,
Et qui se Solymae titulis zonaeque perustae
Extollunt, defer! Germana potentia vires
Hic, precor, ostendat! Non deerunt Sarmata et Hunnus,
Assidue ducunt multis qui proelia ab annis
Martia tot contra Mahometis castra tyranni.
At quoniam proprio contendunt Marte vicissim
Nunc aliqui, quos religio devinxit ad arma
Regis in osores, qui mortem morte fugabat,
Risus, sputa, alapas, flagra, clavos passus, in alta
Pro nobis furca extensus, quam nemo tuetur,
Salvifici labefacta cadit res publica Christi
Fitque minor sic et cunctas decrescit in horas.
Quid contra paucos, quorum furor urget Enyus
Discordes animos, credis nunc posse tot hostes,
Imperium quorum subiit tota Africa et ingens
Pars simul Europae, atque Asiam qui sub iuga dudum
Miserunt et qui toto dominantur in orbe?
Munitae nihil his celsis in montibus arces,
Nil urbesque obsunt; vites populantur et agros
Abducuntque homines. Nec enim munitio prodest,
Desertis postquam sulcis non semina dantur.
Vertite dira procul, superi! Nisi rebus in istis
Unio nunc fiat, Byzantia pestis et Histri
Euxinique lues Petri corrumpet ovile.
Hoc prohibere potes solus, pater alme, futurum.
Instantes exstingue faces, ne fortior ignis
Post contemnat aquas; primis his motibus obsta!
Hoc pietas, iurata fides, hoc suadet honestum;
Utile erit cunctis, qui Christi nomen adorant.
Ne te seducant, magni nec caesaris aures
Tot querulis deinceps precibus vel munere vincant
Hi, qui bella fremunt et numquam bella capessunt
Adversus fidei tot tela minantia nostrae!
Omnia vi quondam male dum concessa tenebant
Fastu sub tumido et sub cuncta licentia agebant
Immodica nullamque prius confinia pacem,
Ad quam devincti fuerant, habuere, sub armis
Gentiles subiere domus, vicinia late
Vastantes. Testis locus est, nunc Abiete nomen
Qui tenet, ingenti est quod nactus clade perenne.
Nunc etiam possent tranquillo vivere luxu
Deliciisque frui, prout consuevere, vicissim
Sed Stygiis emersa vadis sic versat Erinys
Illorum mentes, ut summo a praesule bellis
Decretis obsint contra Mahometica castra,
Votaque quod tantis faciant discordia coeptis
Inficiantque animos, ducantque in proelia mundum
Christicolum. Quare superi olim tempore prisco
Non castigarunt frustra delicta nocentum.
Sed feror in praeceps! Quo coepi, rursus eundum est!
Huc etiam domina legatus missus ab urbe,
Cardineo summique patris suffultus honore,
Pannoniae primas regni pervenit, in isto
Conventu multa ingenio qui multaque fido
Commoda consilio pro regni utriusque salute
Disquirit velletque libens succurrere rebus,
Ne sic infectis hinc reges forsan abirent.
Namque videt prudens, per multa volumina rerum,
Tot mala, quae parvis sunt exorientia causis.
Nunc igitur, quamvis labyrintho, quidquid agendum,
Fertur in ambiguo quodamque errore laborent
Omnia, spes magna est cunctis, prudentia regum
Istorum, tot pontificumque ducumque probata
Inventa hoc, quod adhuc, vertent in dulcia, amarum est.
Sic lux post tenebras, aether post nubila clarus,
Saepius et sic post adversa secunda sequuntur.
Quid referam innumeros proceres, heroas et auro
Torquatos equites, huc qui venere superbo
Regum in circuitu, quid equos phalerasque rubentes,
Auratas chlamydes, pretiosa monilia, gemmas,
Hunnus quae dives, Moscorum ex clade Polonus
Quae tulit acer eques, fortis quae deinde Bohemus?
Enumerare prius possem, quot, Cynthia pleno
Dum fulget cornu, sint aurea sidera caeli;
Igneus et medio dum flagrat Phoebus in axe,
Quot seges omnis habet tenues per iugera aristas,
Quot sparsim volvat Libycoque in litore arenas
Auster, dum tumido bacchatur turbidus aestu,
Singula quam tantae valeam spectacula pompae
Dicere totque graves currus, rubrasque quadrigas,
Multaque, nulla prior quae viderat ante vetustas.
Nec solum tanti Martis procerumque tumultus;
Venerat huc etiam doctorum clara virorum
Contio. De quibus huc a caesare missus ad istos
Cuspinianus erat reges orator, abunde
Doctus et in variis versatus rebus agendis,
Philyrides certe vel nostro tempore Chiron
Et medica fertur praestans ut in arte Machaon:
Tam bene languori vario morbisque medetur.
Fotus et a teneris sollers Sperantius annis
Aula in caesarea, nudae virtutis amator,
Ingenio promptus, multum facundus in ore,
Seu leges vel iura patrum, vel carmina dicat.
Balbus item, Phoebi quondam, nunc rite sacerdos
Et Iovis interpres veri, qui grandia facta
Hunniaci scribit regni totque edidit olim,
Quod sua non potis est umquam evanescere fama.
Piso etiam, nostro vir in aevo doctus et acer,
Magnorum nuper qui multa negotia regum
Tractabat. Quodsi stricto pede sive soluto
Aggreditur quidquam, nil est exactius. Exin
Appulit Etrusco Ricardus sanguine cretus,
Grandia qui cecinit Romani caesaris acta,
Egregius vates, tum notus primitus, et tunc
Saepius humana nihi consuetudine iunctus.
Caspar et inde meus, Callistus forte puellae
Ursinus cognomen habens, aetate Tibullo
Et par ingenio, Graio et sermone Latino
Imbutus, vates et praeco caesaris ingens.
Saepius hic culto certavit carmine mecum
Lenivitque meos pertaeso in corde dolores,
Quos cepi sensim tabescens taedio in isto.
Candida iam nova ter rursum sua cornua Phoebe
Induit, Arctois procul hinc quod vivimus oris.
Omnia pulchra quidem sunt, omnia amoena sub isto
Tempore, per montes, per plana virecta, per amnes,
Per vernos prospectus agros it laetus, at ipsa
Iam mora sola nocet, nobis mora sola molesta est.
Ergo veni tandem, caesar Romane! Citatum
Adventum reges cupiunt tibi sanguine iuncti.
Non solum tecum contra hostes foedus inibunt
— Tu modo ne deses toties videare morando! —
Sed tecum conubia, sed laetos hymenaeos.
Moenia si Austriacae nunc sunt adeunda Viennae
Danubiusque celer tranandus, sive locanda
Ad ripas campo castrensia tecta in amico,
Vel quocumque loco placeat congressus, ad istos
Accelera reges propius! Iam tempus et instans
Deposcit contra Moscos occasio belli
Inque feros Turcas, qui nuper clade cruenta
Affecere tuos Hunnos. Non segniter ergo,
Ergo veni cupidisque tui te protinus offer!
Sic me etiam, modo te videam, nec adusque pigebit
Danubium a gelidis venisse Borysthenis undis. |
| 24 | IDP 23 | Ioannes Dantiscus Riccardo Bartholino |
written 1515-05-14 — 1515-05-16 first edition 1515-09-13
Early printed source materials: | 1 | BARTOLINI 1515 (Ioannes Dantiscus Riccardo Bartholino) p. Fiii v-G[iii r] (in extenso) | | 2 | BARTOLINI 1602 (Richardo Bartholino) p. 341-344 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Ad Ricardum Bartholinum) p. 45-53 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Do Ryszarda Bartholina) No. 8, p. 54-68 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Ricardo Bartholino) No. 17, p. 74-83 | | 3 | STARNAWSKI 2000 Patrimoine (À Richard Bartholinus (XVII, v. 1-56)) No. 94, p. 223-225 (French translation, by P. Pietquin) |
|
| Si rerum pensare vices libet, ordine certo
Quas natura parens statuit, Ricarde, videmus
Omnia sub iusta moderari lege modoque.
Astra suos servant, quos consuevere, meatus,
Servat uterque polus solitum, quo volvitur, axem.
Servat et haec ingens immensi machina caeli
Circuitus, quibus hunc in se complectitur orbem.
Phoebus ab extremis, ut dudum, emergitur Indis
Et Tartessiaco se rursus in aequore condit;
Ipsa suo pleno Latonia tempore cornu
Fulget tranquillae per opaca silentia noctis
Illunisque etiam parvum decrescit in orbem,
Et perit atque redit, numquam stata tempora fallit.
Annus habet glacies, habet aestus, veris amoeni
Autumnique gravis pluvias, sua tempora tempus
Quodque tenet. Sunt sorte sua contenta vicissim
Omnia nec fines et litora praeterit aequor.
Deucalionis aquas olim, Phaethontis et ignes
Sustinuit tellus; sunt omnia tuta fidemque
Nunc elementa, datum nobis post Iridis arcus,
Non temerant fateorque animantia cuncta, sub una
Quae vivunt specie, unanimi sunt foedere iuncta.
Non aper in similem per silvas irruit aprum,
Ursus in atrocem saevit non efferus ursum
Nec draco in Hesperium misso furit igne draconem.
Solius est hominis, quamvis animantia longe
Innata exsuperat ratione, ferocia maior.
Omnes armorum strepitus Martisque tumultus,
Quaeque vides tormenta, sudes, thoracas et hastas,
Tela, enses, frameas, arcus volucresque sagittas
Contra homines effinxit homo, meditatur in horas
Pluraque, quis possit per plurima damna nocere.
Per maria et terras, per multa volumina rerum
Itur in angustum discrimen et omne periclum,
Invisae saltem rumpantur ut otia pacis.
Sic ardor multos et habendi dira cupido
Versat pertaesos tranquillum vivere, semper
Quin agitent quidquam, superis terrisque perosum.
Hinc tot bella, acies, caedes desertaque rura,
Oppida diffractaeque urbes et inania regna,
Et campi toties dispersis ossibus albent.
Tales, qui totum duxere in proelia mundum,
Hortare ad pacem! Nec opus calcaribus esse
Censeo equis ultro properantibus. Ille profecto
Non monitoris eget, placidae qui pacis amator
Sedulus est et qui pacem deposcit et optat,
Inclutus a multis Sigismundus faustiter annis.
Pacis amans ultro numquam, sed semper in hostes
Arma lacessitus suscepit, non tamen umquam
Contra Christicolas, verum in crudelia castra,
Bosporon et contra Mysosque, Getasque, Scythasque.
Hunc igitur, cuius terras spatiosaque regna
Parrhasis Arctos agit per Balthea litora magni
Oceani prope ad Euxinum diffusius aequor,
Ut noscas, quantum pacem desideret omni
Pectore, ne grave sit, paucis, adverte, docebo!
Slesiacis primum, regnum germanus habebat
Donec Alexander patrium, dux iustus in oris
Iustitiam, solet ut semper, librabat in aequis
Lancibus et cunctis iuste impertivit eandem.
Nullus erat praedo, nullus grassator in antris:
Per stratas omnesque vias, per compita passim
Ibat securus tranquilla pace viator;
Undique cunctarum fuerat pax optima rerum.
Non sentit praesens, hoc postera sentiet aetas,
Quantum consilio quantumque salubribus actis
Profuit et post se quam commoda multa reliquit.
Cum frater demum fato concessit ad astra,
Conflato regnum graviter qui affecerat aere,
Unanimi procerum consensu sceptra recepit.
Orsus ut instantes vix restaurare ruinas
Rex novus, infida propere dux fraude Michaël
Concitus ad Moscos defecit, turpiter hostis
Factus; eos secum Lithuanas duxit in oras.
Haec paci intentus rex ut cognovit, omissis
Omnibus in regno velocius obvius ibat.
Inde citum permensus iter mox ipse, priusquam
Fama aderat subito, Moscosque ducemque fugabat,
Pone sequens victor per lata Borysthenis arva.
Princeps hinc Scythicus bellum exitiale timebat.
Perculsus pacem orandam deponereque arma
Censuit; ad regem legatos munere multo
Transmisit; supplex veniam pacemque poposcit.
Foedera rex pepigit; generosi pectoris irae
Sunt siquidem faciles et mens ignoscere lapsis
Supplicibusque solet leviter regalis; habent nam
Dis animos similes reges et pectora magnis.
Limitibus demum positis et finibus orbis
Sarmatiae, aeternum fuerat vulgata per omnes
Aequoris et terrae positus pax inter utrumque.
Quae tamen, ut referam paulo post, fracta, Scytharum
Foedifragum ut mos est, graviter non mansit inulta.
Ad regnum rediit iam credens omnia tuta
Heroum Sigismundus honos pacemque repostam
Militibus missis erexit et otia cunctis
Libera distribuit. Taedae subiere iugales,
Quaerere quas voluit Germanis forsan in oris.
Perfidus interea Valachus, cui Mysia paret
Inferior, dum rex sperat laetos hymenaeos,
Fraude Leopoliam multis obsederat urbem
Agminibus, late Podoleis castraque in arvis,
Omnia depopulans, statuit, per tela, per ignes.
Sic choreas dulcesque iocos et coepta fefellit
Gaudia. Rex igitur prudens, ut semper ad omnes
Res solet esse graves, nihilo demissior — uno
Spectatur vultu, sint tristia sive secunda —
Milia confestim collegit multa suorum
Haecque insperatos propere dimisit in hostes.
Hostis ut haec sensit, retro fugiebat ad arces,
Quas habuit proprias, ad silvas atque paludes,
Non ausus conferre manus. Gens regia late
Terga sequebatur totque oppida, castra casasque
Exussit, longe saevum populata per arva
Mysia, tot ducibus captis procerumque catervis;
Postremo rediit spoliis illaesa superbis.
Et nisi germanus senior, qui sceptra gubernat
Pannoniae, rem pacasset, iam Mysia tota
In cineres pro perfidia conversa iaceret.
Hinc Valachus veniam ut petiit captosque redemit,
Res est sub caelo vix, credo, notior ulla.
Sic iterum dura lassatus casside victor
Pectore volvebat positis gravioribus armis
Pacem, qua totus nihil orbis gratius in se
Continet. Hunnorum praeclaro stemmate pulchram
Reginam duxit, ratus hinc securius annos
Dulciter exigere et regno, dum fata vocarent,
Heredes patrio tum post se linquere. Vertit
Omnia sors aliter. Movit furialis Erinys
Hippophagos Nomades, gelida Maeotide saeptos.
Hi clandestino sub verno tempore gressu,
Praeter spem innumeri regnum invasere Polonum.
Ut sueti rapido transire per omnia cursu,
Milia multa hominum, matres vetulosque parentes,
Reptantes pueros, iuvenes tenerasque puellas
More suo iam nexerunt misereque ligarunt
Occisis multis; iamiamque abducere longe
Coeperunt. Tum rex subitis et rebus in arctis
Congessit turmas equitum peditumque catervas,
Quas potuit, iussitque sequi velociter omnes.
Ventum erat ad cuneos, spoliis praedaque refertos.
Qui nil cesserunt, contra confligere magno
Quin etiam clamore dabant sua signa volentes.
Parte ab utraque statim nisu et conamine toto
Bellatum. Fortuna diu stetit eminus anceps.
Verum quam cito se gens regia comminus hosti
Intulit et volucres detorsit ab aure sagittas,
Terga dabant Nomades. Ibidem bis dena Getarum
Milia trunca iacent. Abducti sicque soluti
Ad patrios tandem salvi rediere Penates.
Pax iterum fuerat, sed parvo tempore, cladem
Post istam, donec periuro pectore Moscus
Sacramenta, fidem, iurataque foedera rupit
Adiunctis belli sociis, qui templa Quirini
Romani obliti, templi adiunxere profanis
Se hostibus et regem conspiravere — nefandum! —
Contra Christicolam. Sed dis sunt omnia curae.
Hi non permittunt Titanas Pelion Ossae
Iungere, consilia et numquam tam dira secundant.
Qualiter hoc bellum confectum, scribimus, omnemque
Historiae seriem, quodsi mihi vita manebit,
Versibus innumeris conscriptum utcumque videbis.
Hoc obiter tamen est addendum: Quinque carina
Myriades Stygia Charon una luce recepit
Moscorum; primosque duces, primosque senatus
Principis infidi captos Sigismundus in arcto
Carcere habet, qui compedibus durisque catenis
Devincti pro commisso dant crimine poenas;
De reliquis bello sunt nobilioribus isto
In vivis siquidem plus quam duo milia capti.
Sponte nocet nulli nisi proritatus, abunde
Contentus propriis. Sua quae sunt, cuique relinquit,
Parte sed ex omni fines et parta tuetur.
Sique lacessitus quandoque citatur ad arma,
Velox egreditur munitus milite forti
Et duce iustitia superat semperque triumphat.
Nunc quamvis victor tot grandia bella peregit
—Victores inflare solent res saepe secundae —
Non renuit tamen haec ineundae foedera pacis,
Ex mediis ad quae castris huc venit omissis
In tot prostratos armis victricibus hostes.
Pace frui cupiens interque capedine longa
(Metire, a gelidi sit quanta Borysthenis undis
Danubii ad ripas distantia!) pacis amator
Hactenus ad pacem ex regno praecessit habendam;
Non tamen, ut prorsus iam segnis bella timeret.
Sunt vires, est mens gentesque ad proelia multae,
Sed contra invitus gentiles suscipit arma
Christicolas, quos tot bellis defendit et illos
Infidis semper tutatur ab hostibus. Ergo
Parte libens ista confecta in pace maneret.
Quam si quis temere iniustis conabitur ausis
Rumpere, quae nollet, tandem cogetur inire
Bella lacessitus, sua sic et parta tueri.
Hos igitur cum complicibus, quos ardor habendi
Arietat, hortare ad pacem, concordia rerum
Foedera confusumque chaos compage soluta
Hos docta et longa doceas ambage, vel illos!
Si pacem penitus nolunt gaudentque sub armis,
Ista cothurnato compelle ad proelia versu,
Quae nunc pro Christi si quisquam vellet amore
Depositis intestinis a pectore rixis,
Instant praeclaris ad commoda tempora bellis!
Sunt etenim! Huc ducas tam multo Marte furentes,
Dum Sophus in Turcas immania classica ducit!
Quem nuper tota fudit cum gente, morandum
Non esset siquidem. Nunc posset Graecia vinci
Et Constantini Byzantia moenia Magni,
Thracia tota iugum Trapezuntiaque arva subirent.
Inde Palaestinae tellus promissa sacratae,
Memphis, Persis, Arabs, Babylon, sacra culmina Sinae,
Totus et usque nigros mundus caperetur ad Indos.
Rex Sigismundus adest, divini nominis atris
Hostibus infensus. Contra illos foedera iunget,
Sint modo, qui accipiant, non detrectabit in omnem
Eventum contra Mahometica pergere castra.
De quibus unanimi — di faxint! — pectore iuncti
Belliger ut magno caesar cum rege triumphet! |
| 25 | IDP 24 | Ad Sigismundum carmen |
written before 1515-08-05 first edition 1515-08-05
Early printed source materials: | 1 | VADIANUS (Ad invictissimum Sigismundum Poloniae Regem Magnum ducem Lithuaniae Russiae Prussiaeque etc. Dominum et heredem Ioannis Dantisci pro Ioachimo Vadiano Poeta Laureato carmen) p. a.-a2 (in extenso) | | 2 | Orationes (Oratio coram invictissimo Sigismundo rege Poloniae etc. Inconventu caesaris et trium regum nomine Universitatis Viennensis Austriae per Ioachimum Vadianum poetam laureatum habita cum carmine in laudem eiusdem regis annexo, in quo quaedam de isto conventu) p. d2-d3 (in extenso) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Ad Sigismundum carmen) No. 18, p. 83-84 | | 2 | Antologia 1985 (Wiersz do Zygmunta) p. 223-224 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Sigismundum carmen / Pieśń do Zygmunta) p. 70--71 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 4 | Poeci (Wiersz do Zygmunta) p. 87-88 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 5 | Poeci (Wiersz do Zygmunta) p. 87-88 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) |
|
| Quis magno tantos et tot cum caesare reges
Convenisse umquam vidit in orbe prius?
Cuncta revolvamus, quae nunc retroque fuerunt:
Tempora, conventus nullibi talis erat
Ante nec ad Priami, magnam nec Agenoris urbem.
Quin etiam numquam Martis in urbe fuit!
Finibus a Latiis caesar, rex inclute, ab oris
Tu Scythicis aderas, victor uterque gravis.
Pannoniae senior, cum nato rege suaque
Cum nata, qua nil pulchrius orbis habet.
Hanc dedit, accepit rursusque a caesare neptem,
Quae regi tenero sponsa futura data est.
Aurea, quae fuerant olim, sic inde redibunt
Saecula, Grandivi cedet et inde furor.
Quod faustum felixque siet! Pax undique laeta
Incutiet reliquis hostibus acta metum.
Sic te sicque tuos venisse Borysthene ab ipso
Non piget Austriaci pinguia ad arva soli
Hic, ubi sublimi nunc vertice surgit et altum
Nubibus impressit pulchra Vienna caput.
Cuius es e cunctis aliis gratissimus hospes,
Caesaris ut vates hic tibi testis adest.
Qui te, quo potuit, nuper suscepit honore,
Fecit et in laudes tot bona verba tuas.
Nunc etiam docto te tollit carmine ad astra;
Plura tibi, sint haec dummodo grata, dabit.
Scurra levis, mimus, tubicen, citharoedus et omnes,
Ad te qui veniunt, munera larga ferunt.
Clementi vatem ne sit grave visere vultu,
Aeternum cuius carmina docta manent! |
| 26 | IDP 25 | Ad lectorem Hodoeporici Bartholini |
written 1515-08 first edition 1515-09-13
Early printed source materials: | 1 | BARTOLINI 1515 (Ioannes Dantiscus ad lectorem) p. Ai v - Aii r (in extenso) | | 2 | BARTOLINI 1602 (Ioannes Dantiscus ad lectorem) p. 321-322 | | 3 | DANTISCUS 1764 (In Ricardi Bartholini hodoeporicon Matthaei episcopi Gurcensis) p. 42-44 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Na opis podróży Ryszarda Bartholina) No. 7, p. 50-53 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Ad lectorem Hodoeporici) No. 19, p. 84-87 |
|
| Quantum res verae fictis praestare videntur,
Hoc recto doctum tramite pandit opus.
Non hic Cretensis Iovis incunabula, non hic,
Quae sunt de superis plurima ficta, leges
— Semicapros Faunos Satyrosque fuisse bicornes
Quis credit vel tot turpia monstra deum? —
Non raptum Stygii praedonis, Apollinis ignes
In Daphnem, Martis nec Venerisque torum,
Non Diomedis equos, non illum, Graecia mendax
Quem fert Troianas fraude subisse fores.
Hicque nec invenies perplexa aenigmata Sphingos,
Nec quae de nihilo fabula longa datur.
Historiam nuper conventus at iste probatam
Caesaris et regum fecit in orbe trium.
Vidimus hic Annam, qua totus nil habet orbis
Pulchrius; Hunniaci est haec decus una soli.
Hanc sibi vel caro conservat forte nepoti
Caesar, et est magno digna puella Iove.
Vidimus et Mariam; pulchris aequanda deabus
Est siquidem et primas inter habenda deas.
Caesaris haec neptis, regi regina futura est,
Annis qui in teneris iam duo regna tenet.
Vidimus heroas sacros, proceresque, ducesque,
Clarorum passimque agmina multa virum,
Tot gemmas, torques, phaleras radiantiaque arma,
Tot mores, habitus ingeniique vices,
Tot ludos etiam, spectacula pulchra, triumphos
Et quae non aetas viderat ulla prius.
Cuncta ut conspexit Ricardus, scripsit ad unguem;
Delicium certe posteritatis erit.
Seu stricto incedit vates pede sive soluto
Orator, nemo cultior esse potest.
Hoc iter ut duxit princeps Gurcensis ab urbe
Augusta, videas gestaque cuncta lege!
Tunc primum dices: «Vivas, pater inclute, vivas,
Cardinei specimen, vive, decusque chori!»
Et merito laudes uni huic sunt undique dandae,
Omnis nam fuerat fons et origo boni.
Solus hic inflexit sensus regumque potentum
Pectora, multorum cordaque dura virum.
Christicolis solus, divino numine fultus,
In terris pacem post fera bella dedit.
Huic aetas debet praesens et postera multum,
Tempore quod parvo commoda magna tulit.
Per quae nunc noster recte componitur orbis,
Ex omni cedit parteque Martis amor,
Et crucis infidos propere ducetur in hostes,
Qui, Iovis hinc quid sint, experientur, aves.
Foederis hic formam nosces pactosque hymenaeos,
Cunctaque conventus istius acta scies.
Nil sinit intactum veri, quod res habet in se;
Ante oculos plane singula gesta locat.
Res scitu digna est, nec enim reor esse, potest nec
In toto quidquam gratius orbe legi. |
| 27 | IDP 26 | De insigni suo 1 |
written 1516, end of the year first edition 1764
Early printed source materials: | 1 | KÖHLER 22 p. 190 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (De insignibus suis a Carolo V caesare impetratis) p. 165 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigram na odznaczenie własne otrzymane od cesarza Karola V) p. 201-202 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (De insigni suo) No. 20, p. 87 | | 3 | Antologia 1985 (O własnym herbie) p. 224 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | GOŁĄB No. 3 (in extenso) |
|
| Hanc nigram niveamque mihi Iovis alitis alam
Pro meritis caesar nobile stemma dedit.
Quod datur ex atavis, clarum est, sed clarius omne,
Quod per se virtus propria ferre solet. |
| 28 | IDP 27 | Ad Gryneam |
written after 1516-11-05 first edition 1518-02-04
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1518 (Ad Grinaeam) p. a5-b1 (in extenso) | | 2 | HERBERSTEIN 1560 (Ad Grinaeam) p. f2v-f3v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Ad Grinaeam) p. 54-59 (in extenso) |
Prints: | 1 | SIEMIEŃSKI 1857 (Do Grinei) p. 721-725 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 2 | SIEMIEŃSKI 1865 (Do Grinei) p. 10-14 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 3 | SIEMIEŃSKI 1881 (Do Grinei) p. 10-13 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 4 | Deutsche (Ad Grineam) No. I, p. 1-4 (in extenso) | | 5 | DANTISCUS 1938 (Do Grynei) No. 9, p. 70-76 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 6 | Dantisci Carmina (Ad Gryneam) No. 21, p. 87-92 | | 7 | Antologia 1985 (Do Grynei) p. 224-227 (Polish translation, Kazimiera JEŻEWSKA) | | 8 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Gryneam / Do Grynei) p. 72-77 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 9 | NADOLSKI 1976 (Do Grynei) p. 77-81 (Polish translation, Kazimiera JEŻEWSKA) | | 10 | Poeci (Do Grynei) p. 88-92 (Polish translation, Kazimiera JEŻEWSKA) | | 11 | Poeci (Do Grynei) p. 88-92 (Polish translation, Kazimiera JEŻEWSKA) | | 12 | Antologia 1996 (Ad Gryneam / Do Grynei) No. 3, p. 136-139 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Quam durae miseri sunt condicionis amantes,
Qui nullas sedes nec loca certa tenent!
Nil datur aeternum, sed quo rapit impetus, illuc
Ambigui in dubiis pectora rebus agunt.
Errant et raro placida statione fruuntur
Atque alia ex aliis sub iuga amoris eunt.
Haec placuit Danais, Latiis hinc illa sub oris;
Haec fulvis, niveis gratior illa comis,
Aurea disposuit pulchrae haec redimicula vittae
Moreque Germano, vel Iove digna fuit.
Sub gelido Arctoi placet altera sidere caeli,
Candentes superans candida tota rosas.
Denique quocumque adveniunt, terraque marique,
Hospitibus varius corda pererrat Amor,
Et dum iam tacitos inspirat subdolus ignes,
In longas iterum cogit abire vias.
Singula nunc, misere dum te, Grynea, relinquo,
Experior vastum carpere iussus iter.
Quid magis excruciat quam grata relinquere coepta
Et spem, quae miseros sola in amore beat?
Sic colet impastus viso lupus ire ab ovili,
Sic apis ex dulci flore repulsa volat.
Decipitur sitiens fugitivis Tantalus undis
Et quod perpetuo poscit, habere nequit.
Durior est mea sors, dum desero maestus amatam.
Quae me prosequitur meque tenere cupit.
Avelli amplexu, nudis discedere ab ulnis,
Linquere tot risus, basia, furta, iocos:
Absque dolore quis haec, humano sanguine cretus,
Quisque libens umquam, qui ista reliquit, erit?
Invitus nuper te flens, mea vita, reliqui,
O animi medium praecipuumque mei!
Strinxisti cupidis lacrimans mea colla lacertis
Pressistique meum pectus adusque tuum.
Immaduere tuae roranti lumine malae,
Nec minor in nostras decidit unda genas.
Invitus dextrae dextram, dehinc labra labellis
Iunximus et tristi diximus ore: Vale!
Iussa mei regis tunc et tunc caesaris arma
Exsecrabar et hoc ire quod angor iter.
Quam mallem illius, quem sparsa cruore necarunt
Lintea, vel sortem fatave dura sequi!
Numquid Abydenus iuvenis felicior est me,
Quem ferus in patrio gurgite mersit Amor?
Hunc Hero eiectum miseranda in litore vidit
Et se praecipitem fortiter ulta dedit.
Ast ego, qui terras et tot maria alta pererro,
Nescio, qua veniet mors regione mihi.
Pellor, ut a tumidis folium quod vertitur Austris,
In nullaque diu sede manere datur.
Nunc feror, Eois ubi Phoebus surgit ab undis,
Nunc, Tartessiacas rursus ubi intrat aquas,
Nunc iterum, saevis Notus imbrifer unde procellis,
Rursus, ubi glacie Parrhasis Ursa riget.
Quo me cumque loco celsis vel in Alpibus abdo,
Conditus aut ima sim modo valle licet,
Circumsaeptus et his, qui culmine sidera tangunt,
Montibus, inveniunt me mea fata tamen.
Si fugio ad Tanaim, magni vel ad ostia Nili,
Vel procul ad Gades seu Glaciale fretum,
Nusquam tuta quies, Amor instat agitque latenter
Et subit incensa pectora nostra face.
Nil magis admiror, quam cum sit caecus et infans,
Quod me audet temere saxa per ista sequi.
Quid loquor? Ad summum potuit penetrare Tonantem
Nec tutus Pluto sub Phlegethonte fuit.
Exarsit gelidis nans Ennosigaeus in undis,
Admeti pavit pulcher Apollo greges.
Alcides nevit, gemuit Polyphemus in antris,
Aeacides contra noluit ire Phryges.
Ingens imperium Cnidius puer occupat orbis
Et certas gestat pectus ad omne manus,
Olim nil grave erat, Iuvenis dum fervidus ultro
Quaesivi Cypriae mollia regna deae,
Inque Papho sacra tura focis arisque virentem
Myrtum cumque rosis lilia mixta dedi.
Nunc vigor ille abiit, sensim et mea tempora canis
Albescunt, aetas et mihi dura venit.
Ipse tamen, quamvis enitor, ut impete parvo
Non vincar, mecum certat iniquus Amor.
Ille, ut rideres limis, persuasit, ocellis
Nuper, dum fueras e regione mihi.
Ille tibi Charites nitidosque afflavit honores,
Et quidquid pulchri tota decoris habes.
Ille meum pectus iaculis transfixit acutis,
Victor et “Hanc habeas!" inde profectus ait.
Sic crucior patiorque graves in amore dolores
Inque meo crudum pectore vulnus hiat.
Inter et hic certe dolor est vehementior omnes,
Quod non concepto debeo amore frui
Cogor abire, morae nec quidquam restat; eundum est
Quo sors, quo fatum, res dominique vocant.
Raeteas Alpes, Athesim pontemque per Aenum,
Maestus et inde domus tecta relinquo tuae.
Respicio post terga tamen parvae procul urbis
Moenia et, ut redeam, moenia visa iubent.
Ter conatus eram temonem vertere terque
Obstiterat votis res peragenda meis.
O me infelicem! Pellor sic saucius a te!
Languenti quis opem, pharmaca quisve dabit?
Tu solo aspectu praecordia laesa benigno
Et posses tactu reddere sana manus.
Sed raperis propere rapiorque miserrimus Euro
Ocior et nostri est nulla medela mali.
Non mihi Philyrides nec item prodesse Machaon,
Nec poterit medicae Delius auctor opis.
Non, nisi te rursus videam, sanabor. At illa
Quando dies misero, quando erit illa dies?
Corpus abit solum; tibi mens animusque cohaeret,
Sensibus infixa est sic tua forma meis.
Felices igitur, firmo qui utuntur amore!
Durius incerto vivit amante nihil. |
| 29 | IDP 28 | Ad Herbersteinium epigramma |
written 1518, end of January first edition 1518-02-04
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1518 (Ad eundem epigramma) p. a5 (in extenso) | | 2 | HERBERSTEIN 1560 (Ad eundem epigramma) p. f2r (in extenso) | | 3 | JANOCKI 1753 p. 79 (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Sigismundum Liberum Baronem ab Herberstein Equitem Auratum) p. 54 (in extenso) |
Prints: | 1 | WISZNIEWSKI 1844 p. 245 (in extenso) | | 2 | SIEMIEŃSKI 1865 p. 14 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 3 | SIEMIEŃSKI 1881 p. 13 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 4 | DANTISCUS 1938 (Do barona Zygmunta Herbersteina rycerza orderowego) No. 9, p. 69 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | Dantisci Carmina (Ad Herbersteinium epigramma) No. 22, p. 92 |
|
| Quod cecini quondam Gryneae tristis in Aeni
Litoribus, maestum carmen habere cupis.
Quidquid id est, concedo libens. Nec carmina solum,
Hanc etiam, mecum si foret illa, darem.
Decrevi tandem, quae quadret, ducere vitam,
Aetati, et castus religiosa sequi.
Est hominum instabilis fluxus, periturus, at ipse
In superos omni tempore durat amor. |
| 30 | IDP 29 | Ad Herbersteinium soteria |
written 1518, end of January first edition 1518-02-04
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1518 (Ad magnificum dominum Sigismundum de Erberstain, Equitem Auratum, Consiliarium et Oratorem Inuictissimi Maximiliani Caesaris semper Augusti, ad Serenissimum Sigismundum Poloniae Regem etc. et magnum Moschorum ducem. Ioannis Dantisci Soteria) p. a0-a5 (in extenso) | | 2 | HERBERSTEIN 1560 (Ad Herbersteinium soteria) p. e4r-f2r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Ad Sigismundum Liberum Baronem ab Herberstein Equite Auratum et Maximiliani I caesaris legatum de reversione eius a Moscis soteria) p. 35-41 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Na powrót Zygmunta Herbersteina) No. 6, p. 40-49 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Ad Herbersteinium soteria) No. 23, p. 92-98 |
|
| Sunt superi caelumque suo rectore moveri
Quis, nisi mentis inops, cernens convexa negabit
Aetheris? Hoc tellus, aër et pontus, et omne
Id, quod vivit in his et quod producitur ex his,
Dirigitur, iusto positumque sub ordine sistit.
Huic certe est ingens haec orbis machina curae,
Qua genus humanum, genus et qua totum animantum
Vitali pariter vegetando vescitur aura.
Omnipotens sator ille hominum rerumque creator
Cuncta suo regit arbitrio; nil accidit umquam,
Quod non ante diu voluit divina voluntas.
Ille tibi, Sigismunde, dedit per tanta viarum
Intervalla animum invictum, quo semper in omnem
Eventum, contra rerum discrimina mille
Et casus varios ivisti pectore forti.
Hoc equitem decet auratum; sunt talia verae
Militiae, non quae rutilant insignia collo.
Talia non aliter, quam cum sudore, parantur.
Amphitryoniades haec gessit, ad ardua ductus
Culmina Virtutis, linquens post terga petulcae
Foeda Voluptatis, prorsus fugienda probatis
Castra viris. Iter esse reor, quod littera profert
Pythagorae. Unde tui maiores stemmata primum
Sumpserunt, ex vi liquido cognominis et re
Elicitur. Quid enim saxum designat honesti,
Virtutis siquidem culmen? Qui teque tuosque
Perpendit mores et nuper strenua gesta,
Ille statim, et merito, te illius dicet alumnum.
Hoc animadvertens caesar Romanus, in orbe
Primus post superos, nudae virtutis amator,
Te subito meritis titulis et honoribus auxit
Teque suis, postquam rediisset ab orbe Britanno,
Praefecit contra Venetos, ubi Marte secundo
Cum comite ex Salmis stravisti faustiter hostes.
Unde tibi torquem et fasces donavit equestres.
Hinc te post varios habitos hinc inde labores
Ad regem misit, qui Dania regna, Gothorum
Olim dicta, regit. Qualem te gesseris illic,
Intrepido postquam congressus es ore neganti
Pacta semel, late magni scit caesaris aula.
Quanta mari passus, quam multa pericula terris
In reditu quantumque iterum discriminis acres
Missus ad Helvetios, cum fluctibus obrutus esses
Paene lacus, longam, si conor cuncta referre,
Crescet in historiam. Divo pro caesare semper
Omnia magnanimo patienter corde tulisti.
Adiecit plus inde tibi non victa favoris
Caesarei virtus; accrevit et inde supellex
Ditior et mentis generosae industria maior,
Multa gerendarum rerumque peritia et usus.
Unde feros cupiens belli sedare tumultus
Inter Sarmatiae regem saevumque tyrannum
Moscorum, caesar mediis in milibus unum
Te solum offendit, cui tanta negotia soli
Crederet. Expertus servatam in rebus agendis
Cum probitate fidem, studia indefessa, profundi
Ingeniique tui vires, rationis et alta
Sensa tuae, simul et complura idiomata, dotes
Praeterea innumeras animi, te misit ab oris
Vindelicis per pulchra Lici magnique ruentis
Litora Danubii, piscosus ubi Istula lenes
Volvit aquas, usque ad Lithuanae ditia terrae
Iugera. Ibi regem Sigismundum, milite multo
Tendentem in Moscos, orator gratus adisti.
Qui te pro magno, magnum quo caesarem amore
Prosequitur, digno venientem excepit honore
Et te, caesarea postquam de mente fuisset
Ingenue edoctus, per lata Borysthenis arva
Dimisit, multo donatum munere, adusque
Vastas Moscorum terras. Per devia ductus
Et nemora, et silvas, et per tot lustra ferarum
Perque lacus, et per tot flumina perque paludes,
Venisti tandem, lignorum mole per amplum
Urbem quo statuit periuro pectore Moscus.
Quot perpessus ibi torpentis taedia vitae,
Quot duros pariter casus atque inter eundum
Eventus subitos, discrimina multa, viarum
Anfractus varios, incommoda, mille labores,
Quis referet? Non parva Lici distantia habetur
Ad Tanaim, quam tu transisti sospes, ibidem
Multa expertus agens mandata fideliter. In te
Nil penitus deerat, per te nihil esset omissum.
In fatis sed adhuc res haeret fataque rebus
Iustitiaeque viam facient. Gens barbara noscet,
Non consueta fidem, superos hominesque vereri,
Perfidiam numquam vindicta impune manere.
Quamvis immotos memoranda clade sub Orsza
Se simulent vafri, tamen imo corde dolores,
Abdere non possunt. Non est magis ulla sub armis
Spes post hanc cladem. Cur non confligere nuper,
Conclusi tot aquis et putri conditi in ulva,
Audebant, sat causa liquet. Sic ursa recondit
Se penitis silvis fetu post terga relicto,
Dum vidit venabula, dum magnamque canum vim;
Quo perculsa metu, noctes vigilando diesque,
Non ausa e latebris sugendo accumbit in ungues.
Tempus erit superique dabunt et rector Olympi,
Qui iustos et iustitiam non deserit umquam,
Quo poenas pro perfidia dabit improbus hostis,
Cumque suis, quantum Lithuana Polonaque possunt
Agmina, complicibus misere experietur. Adhaerent
His forsan, quos religio vetat alma. Sed istis,
Si non desistent, crimen quam sit grave divos
Laedere et adversus iuratum tendere pactum,
Exitus ipse feret. Post tandem taedia longa
Et tot perplexos successus, inter agendum
Longinquum permensus iter per lustra, per amnes,
Barbarie ex media nostris feliciter oris
Applicuisti, etenim cunctis gratissimus hospes.
Te rex, te regni proceres, te contio tota
Regnicolum laetis oculis et pectore salvum
Advenisse libens gratatur. Apertius unde
Exciti, viden?, affectus in caesarem amorem
Regis testantur, cuius tu nomine pulchrum
Nomen habes. Nec enim sine numine credo Tonantis
Hoc fieri, pariter quod eodem nomine haberis
Cum rege orator, cum quo spectacula nuper
Vidisti parilis, varia sub sorte duelli,
In quo Sambocius, virtute animatus, honorem
Et vitam asseruit, praestanti pectore et ore
Intrepido. Pedes amisso iam sonipede clarum
Egisset facinus, si non ablata fuisset
E medio hasta; tamen parvo mucrone sat actum est.
Et quia constanter commissa negotia agendo,
In tam longinqua et dura regione fuisti
Inter inhumanos mores gentemque profanam,
Nullius fidei, detentus tempore longo,
Tot post aerumnas exanclatosque labores
Non ingratus erit tibi rex. Pro caesare rursus
Nil sibi vel durum, nil difficile atque molestum,
Dum res et ratio deposcet, in orbe futurum est.
Ipse ego te, rediens etiam paulo ante, saluto,
A Batavis, ubi eram cum caesare cumque nepote
Illius, Hesperiae qui regna superba gubernat.
Interea, quo liquisti tecta alta profectus
Divitis Augustae, te non, procul ipse remotus,
Vidi. Nunc quid enim potuit mihi gratius orbis
Visendum quam te cupienti ostendere dudum?
Haec igitur, quae pro reditu soteria vovi,
Dono tibi. Faciles non dedignare Camenas,
Ad te praecipiti cursu properanter euntes,
Pro reditu quae vota tuo promissa precesque.
Turaque dissolvunt superis multumque precantur,
Ut redeas felix et terque quaterque beatus,
Unde exivisti, Romani ad caesaris aulam!
Si quis erit nostro magnus fortassis in aevo
Maeonides, fies Ithaco plus notus Ulixe.
Tuque hominum varios mores, varios hominesque,
Multaque vidisti vectus per regna, per urbes,
Non per lustra duo, sed per breve tempus, ad annum.
Materiam inde dabis Musis campumque patentem.
Ast ego, perpetuo qui te complector amore,
O equitum, Sigismunde, decus, conflata calore
Haec subito mecum siquidem retinere nequivi.
Da veniam paucis, tibi postea plura dabuntur! |
| 31 | IDP 30 | Epithalamium reginae Bonae |
written ca. 1518-04-18 first edition 1950
Manuscript sources: | 1 | copy, 16th-century, BJ, 6548, p. 75
|
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Epithalamium Reginae Bonae) No. 24, p. 99-132 |
|
| Sospes Iapygiae Bona cum venisset ab oris,
Magnorum Hesperiae suboles clarissima regum,
Iam prope, quo statuit sua moenia Graccus, ad urbem,
Extemplo procerum circumdatus agmine multo,
Ingenti pompa campum processit in amplum
Inter torquatos heroas magnanimus rex,
Os umerosque deo similis, ceu Bacchus ab Indis
Devictis egit dum primus in orbe triumphum.
Et subiit pulchro tentoria structa paratu,
Quae latum fuerant illic extensa per arvum,
Hactenus ut essent congressus meta futuri,
Adventumque suae tum sic cunctanter euntis
Opperiebatur sponsae. Quam tardius ire
Ut novi, studio multaque cupidine ductus
Incluta visendi laudatae principis ora,
Obvius incessi ferventi percitus oestro
Totque globis peditum post terga equitumque relictis,
Florida qui passim per iugera, prata, per agros
Tollebant sese. Nemus ingrediebar opacum,
Per quod itura fuit Latiis a sedibus hospes,
Hospes Sarmaticis longe gratissima terris.
In quo lucus erat praeruptis undique clivis
Conspicuus, quo me, puto, ius ex aethere traxit.
Tardius at postquam per iter processerat illa,
Arboris innixus trunco quam plurima mecum
— Ut fit pertaesis, mora cum producitur — egi;
Tempore quae nostro, reputabam, quaeve futuro
Ex hoc coniugio, longinquo ex orbe petito,
Eventura forent. Sed ab is me turba repente
Adveniens strepitu multoque nitore reflexit.
Insonuit siquidem mihi vox ex valle propinqua,
Non audita prius, modulis et carmine dulci
Per iuga, per colles, latebrosa per antra resultans.
Hanc laetis vaga diffuse clamoribus Echo,
Non quibus haec crocei i deflevit floris amores,
Concomitabatur, reddebat et ultima verba
Iucundis iterans numeris. Tamen inde pavore
Perculit ipsa rei novitas trepidum cor, in ore
Pallor erat steteruntque comae, riguere timore
Brachia, continuo salierunt pectora motu
Inque pedes ubiit tremor, ut vestigia retro
Nec proferre ultra potui; sic fixus inhaesi.
Ecce catervatim tandem fulgore corusco
Approperant divum tot numina, Pallas et alma
Cum Iunone parens Cytherea ferensque iugales
Accensas laetus taedas Hymenaeus, Amores.
Serta, lyrae, cantus, animi felicia laeti
Pone sequebantur grato argumenta meatu,
Cumque suis Diana choris se iunxit in agmen,
Cui fluviorum inerant graciles nemorumque puellae,
Tres Charites pulchroque novem simul ordine Musae.
Quas, pulchrum visu, cithara praecessit eburna
Cum socio, modo qui plantis talaria ademit,
Auricomus Daphnes modulando Delius ignes.
Attonitus stabam nullo comitatus Achate.
Ut solet accipitres, dum vidit in aëre gyros
Versantes, subito terreri maesta palumbes
Et tacite abscondi viridis sub frondibus orni,
Non secus haerebam densa circumdatus umbra,
Quam dabat ex ramis tiliae vernantibus amplae
Sol interclusus, formidoque ceperat omnem
Cum sensu mentem. Quae cum rediisset ab ipsis
Reddita dis visis, animus succrevit et inde
Corde metu posito supplex pia numina dictis
Talibus orabam: «Mortali ignoscite, divi!
Pace mihi liceat vestra veniaque profari,
Huc postquam gelidam pariter venistis ad Arcton.
Quae nova causa viae? Quid gaudia tanta? Quid iste
Cultior ornatus? Vos, Musae, noscere rerum
Ex adyto Cirrhae seriem date, tinguite lymphis
Pegaseis levibus numeris nova sacra canentem!
Da faciles, Thymbraee, modos subitoque furori
Assis dexter et hoc nervos in carmine firma!
Tuque fave insignis, volucer Tegeaee, galero,
Atlantis facunde nepos, qui condita divum
Arcana interpres nosti solusque per auras
Somniferam quatiens virgam mandata reportas!
Dissere! Quae te ad nos tam felix causa coegit?
Quid tantae sibi laetitiae, quid vult Hymenaeus,
Laeta deumque cohors et contio pulchra dearum,
Ingenti quae te plausu comitatur ovantem?»
Perstitit et iunctis subito Cyllenius alis
Non dedignatus placido sic reddidit ore:
«Accipe, cum sors te huc dederit superumque voluntas,
Exponam causasque viae rerumque secundos
Successus, quod victuris inscribere chartis
Nec grave sit!» Sicque exorsus rem taliter infit:
«Fertilis Adriacis tellus adiungitur undis
Et Cereris Bacchique ferax; ingentia Bari
Moenia piscosi sese hic ad sidera tollunt
Nicoleonque tenent divum, quem naufraga semper
Turba vocat. Sedes illic posuere superbas
Sfortiadum de gente duces, quibus edita virgo est
Nubilis, Hesperias passim laudata per urbes
Virtute, ingenio, doctrinis, stemmate, vultu.
Hanc regina Paphi, formosi mater Amoris,
Conubio regi, post tot fera bella potenti,
Sarmatiae statuit iungendam, milite parvo
Qui nuper Moscos memoranda clade sub Orsza
Fudit et infida primos de gente subactos
Ductores, proceres et milia multa receptis
Cum signis captivorum, quos non scidit ensis,
Sed vivos vinctosque tenet victorque triumphum,
Postera quem numquam reticebunt saecula, duxit.
Nec satiatus adhuc — extremum forte parabat
Illorum exitium — gentes et clara virorum
Agmina conscripsit nuper validasque cohortes,
Cum quibus hostiles terras paulo ante revisit.
Per silvas actus propere vastasque paludes
Liquerat hiberni post terga Borysthenis undas
Omnia depopulans et ibidem castra locavit.
Ex alia tum parte Getis durisque Gelonis
E gelida ductis Maeotide et undique circum
Irruerat Mavors pariter socia arma ferendo
In Moscos, ferro flagranti et prodigus igne.
Quem dum grassantem magno cum rege videret
Alma Venus, districta volans per tela, per enses,
Alloquitur, dictis et sic remoratur amicis:
««Nec te noster amor, nec te tua vota, nec ipsa
Concilio superum sententia fixa retardat,
O nimium, Gradive, tuorum oblite tuique?
Quo ruis in praeceps? Quo tandem ducere tentas
Magnanimum tecum ferventem heroa sub armis,
Siderei magnus voluit quem rector Olympi
Felix conubium taedasque novare secundo?
Bellatum satis est, rupto pro foedere poenas
Hostis habet meritas: putri latet abditus ulva
Circumsaeptus aquis post funera multa suorum.
E regione gravi, quos obsidione paventes
Sublimi premis in tumulo, iam paene subacti
Exposcunt veniam. Pulchrum est ignoscere victis.
In duro pietas si qua est, plerumque probatur,
Milite, et est animi generosi nobile signum.
lmplacabilium trux mens solet esse ferarum.
Desine! Marcescunt campi, cecidere virentes
Arboribus frondes, crudescunt aëra passim
Hibernis nebulis et inertia tempora brumae
Hippotades saevis Aquilonibus asperat, omnis
Sub nivibus tellus et flumina operta teguntur;
Pabula equis desunt, castris alimenta. Remitte
Gliscentes iras! Contra decretane divum
Nota tibi temere ulterius conaberis, illud
Adversus, nuper quod tota mente petisti,
Scilicet illustris, cui Insubria paruit olim,
Principis ut regi modo coniunx nata daretur,
Qua tibi tot comites — post quae sua fata resolvet
Et sero celebri rapietur nomine ad astra —
Nascentur, similes nati virtute parentis?
Signa canant igitur contracta receptui et omnes
Se referant equitum turmae peditumque catervae
Maturentque vias, ne durior aura volentes
Posthac impediat! Fugientes longius hostes,
Sic visum superis, prohibentur persequi. Multum
Non tamen est facinus periuri pectoris, immo
Vindictam sensere gravem graviorque profecto,
Si non summisso modo vertice foedera poscent,
Duratura magis quam forte priora, sequetur.
Tu modo tolle moras precibusque inflectere nostris
Et superum monitis! Galeam, thoraca, machaeram,
Quam saevus vibras, animumque repone ferocem
Teque meos fer in amplexus et basia iunge,
Qualia grata dabas, claudus cum Lemnius olim,
Furta tori retegens, nos iunxerat arte fabrili,
Qua fuimus toto notissima fabula caelo!»»
Non tulit ulterius Cytheream plura volentem
Dicere, prosiluit positis Mars concitus armis
Comprenditque deam summissis leniter ulnis
Sicque refert: ««O diva potens, quae numina torques
Aetheris infernoque premis cum principe Manes,
Quae regis humanum genus et genus omne animantum,
Tu mihi bellorum requies animique voluptas
Una mei, tu sola meis concurrere telis
Illaesa et tensa districtum evellere dextra
Mucronem, et media potes hos in caede madentes
Sistere equos, soli tibi nostri est tota potestas!
Iussa libens capio nec me servisse pudebit,
Si tibi stellifera superum rex sede relicta
Paruit, auratum quondam mutatus in imbrem,
In Satyrum, taurum, pastorem, regem et in ignem
In variasque alias vario sub amore figuras.
Dique deaeque omnes quoties tua vota receptant
Et tua suppliciter compulsi edicta sequuntur!
Solus ego adverser tibi, solus quidve repugnem?
Quae cupis, efficiam. Nec me sententia divum
Praeterit, ipsa tamen sed me communis Enyo
Longius, ac volui, periuros traxit in hostes,
Qui ius iurandum confectaque pacta fidemque
Et testes superos, ut nosti, saepe proterve
Laeserunt, vetitas dirupto foedere terras
Intrarunt, armis non freti aut fortibus ausis,
Sed technis solitisque dolis atque arte Pelasga.
Vallum ceperunt ad opaca Borysthenis ingens
Litora, ubi mecum rex iusta percitus ira
Innumeros fudit post paulo strage cruenta,
Quam praesens, ventura etiam memorabitur aetas.
Non tot apud Trebiam, Cannas, Thapsumve, Zamamve
Occubuere, tamen mens est immota superbis
Hostibus. Huc ergo, ut cernis, convenimus una,
Legimus ex omni praestantes corde manuque
Gente viros, quos hic horrendis fervere in armis
Conspicis et toto late discurrere campo.
Hos revocare grave est, flagrantes pectoris aestus
Intrepidi, unanimes ad castra hostilia gestant.
Nonne vides, Lithuana cohors instructa feroci
Ut graditur strepitu duce Constantino et ut ille,
Celsus equo, nunc huc promptus, nunc cursitat illuc
Hortaturque suos nimiumque audacibus obstat
Accusatque morae segnes et voce cohortes
Offirmat scita atque animos maturat in hostem?
Respice, cum placuit tibi castra invisere, longis
Ordinibus cataphractorum quot milia late
Exsultant procul atque ferunt rutilantibus armis
Phoebeos radios, cuneique quot inde sequuntur
Conductorum equitum, peditumque quot inde manipli;
Scuta, enses, tormenta, sudes, hastilia, vectes,
Velituumque manum peltatorumque recense!
Non tot apud Troiam, bellum dum gessit Atrides,
Te vidisse olim belli reor arma virosque.
Stant acies alacres, et equi pedibus sola pulsant
Pertaesique moras spumantia frena retractant.
Tympana pulsa feris obtortaque cornua bombis
Terribilesque tubae resonant saeva agmina circum.
Incedit, pulchrum visu, Ianussius acer;
Inferior nihil ille tuo bellator in hostes
Hectore, quem Teucri quondam ceu numen habebant.
Haec galeata phalanx Arctois venit ab oris
Plena viris, quos antiqui dixere Polanos
— Nomen habent vulgo a campis. Gens strenua bello,
Sub dio consueta cibos et carpere somnos,
Ferre famem, tolerare sitim stratisque carere,
Frigora dura pati, ferventibus aestibus uri
Condidicit, nisi, rite suis a pectore nota
Hostibus, in ferrumque ruit pro laude citatis
Passibus. Ut fortes animos, ut fortia monstrat
Brachia, quosque vides mediis in caedibus enses
Hostili rapide toties foedare cruore!
Hos inter meus est Ianus Pilcensis, aperta
Fronte nitens, inter tot milia primus in agmen
Adversum audenti suetus prorumpere nisu.
Saepe suos etiam deducit primus in hostem,
Saepe facit primus faustique exordia belli.
Iam Moscis, iam saepe Scythis, iam saepe Valachis
Perspectus vario portavit ab hoste tropaeum,
Primus adire aciem solitus, postremus abire.
Inque tuis etiam gerit acria proelia castris,
Strenuus et felix formosi miles Amoris,
Quotque viris dextra, tot notus amore puellis.
In cunctis sequitur vestigia nostra nihilque,
Ad bellatorem quod fortem spectat, omittit.
Pone ferox densos adulescens fertur in hostes,
Praeclaris atavis ortus, Tarnovia rupes
Quem comitem generis longo edidit ordine, regum
Olim militiae, crescente aetate, futurus
Et decus, et specimen, qui Sarmatici agmina regni
Adversus ducet deiectos vertice Dacos,
Abruptas Histri ripas, loca vasta colentes.
De quibus et Quercu Veteri, munimine forti
Vallata, his ipsis Moscorum ductor in oris
Insignem referet magna cum laude triumphum.
Sed prius a procul hinc peragrabit Calpe ad Abylam,
Rursus et occiduis a Gadibus usque sub Eurum,
Indeque nimbiferum se proferet usque sub Austrum,
Per mare, per terras vario discrimine vectus.
Et post tot casus, aerumnas, mille labores,
Magnanimus, prudens, expertus plurima, tandem
Sospes et illustris multa virtute redibit.
Hunc propius iuvenis portatus sonipede pulchro,
A croco habens nomen, procerus corpore toto,
Cum socio, indigenae quem Iaroslavium in oris
Appellant patriis. Maiorum stemmate uterque
Clarus et aequales gestis audacibus ambo,
Sub nostraque simul creverunt ambo palaestra
Et variis inerant iuvenes conflictibus ambo.
Iste meus longo turmarum tempore ductor
Sampolius, nondum teneris pertaesus ab annis
Militiam, trux hortatur nihil esse morandum
Impatiensque morae partes se vertit in omnes.
Quid multis? Avidus, viden?, est exercitus omnis
Contra hostes pugnae, flagrantibus undique cuncti
Accelerant animis, sociis ardentque sub armis.
Prospice dextrorsum, concursus Opocia ad alta
Moenia ut est ingens! Oppugnant impete crebro
— Prodiga gens animae pedites — vexillaque figunt
Altius ex vallo. Nisi me tua vota precesque
Abstraherent, arx capta foret; tibi pareo tandem.
Non tamen hinc omnes salvi, Cytherea, redibunt,
Occumbent aliqui temere in sua fata ruentes.
Ecce cadit Falco, prope qui transcendit in arcem,
O nimium fidens!, transfixus cuspide, plures
Sed dis hostiles secum fert Manibus umbras.
Semianimes aliqui magnis rapiuntur ad ima
Roboribus; quos impellit feralis Erinys,
Tormenta interimunt; paucis in valle relictis
Incolumes abeunt reliqui. Quos sistere demum,
Ut petis, et rursus conabor ab arce referri,
Et faciam ad patrios reduces cum rege Penates.
Tu modo, qua cura coepisti, res age tanti
Conubii Latiumque petas maturius orbem
Et quae sunt sacri thalami pia iura procures!
Regis ego hic animum, tu mentem virginis ambi!»»
Dixerat et Paphiam post oscula liquit in auras.
Ipse autem, medio dum Cynthia fulsit in axe,
Os habitumque ferens placidi Gradivus amantis
In somnis regem, quem tunc sopor altus habebat,
Talibus alloquitur: ««Non me latet, inclute, regum
Aeternum, Sigismunde, decus, quam sit grave, nuper
Quod te foedifragus periuro pectore Moscus
Civit ad arma prior, non irritatus ab ullo,
Cum tibi curarumque comes sociusque laborum
Saepe fui. Quare superum me contio et ipsa
Huc misit genetrix ad te modo dulcis Amorum.
Quae referam, rata habe nec te sub imagine falsa,
Somnia ut esse solent, ludo; mea verba sequetur
Certa fides. Tuus en assum discrimen in omne,
Qui tecum Dacos fudi, conubia coepta
Turbantes olim, gentiles inde Getasque,
Qui sine me temere regnum invasere Polonum,
Et toties Moscos tecum, tibi foedere iunctus,
Prostravi tecumque fui cum gente tuaque
Fortiter oppugnans modo Opocia moenia, quae iam
Capta forent, superi si non mandata dedissent,
Ne fieret. Causas referam, quas mente revolve!
Si tibi non videor Mars hoc bellator amictu,
Ne mirere! Rei novitas tempusque requirit
Ornatus alios. Chlamys haec redimiculaque aurea
Pro dura mihi lorica galeaque feruntur.
Arma iacent Geticis, ubi sum prognatus, in arvis
Cumque meis rediere Getis, quorum tibi multa
Milia venerunt in Moscos, unde reversi
Sunt dites spoliis et praedis nuper opimis;
Ductor ego praesesque fui. Tua me duce terras
Gens etiam hostiles stricto crudeliter ense
Igneque depopulans, tandem est in castra reducta
Arceque posthabita — nam pugnam Erycina diremit
Deorum monitu — iamiam tibi salva redibit.
Sic dudum summo praevisum est ante Tonanti,
Qui tibi cum reliquis hoc tempore caelicolis dis
Nunc aliam iunget, post primae fata decorae
Coniugis, illustrem et forma praestante puellam,
Quae nunc Ausoniis formosior heroinis
Omnibus est. Vultum seu spectes, sive probatae
Eximias vitae laudes, supereminet omnes
Corporis atque bonis animi. Illi, quidquid habebat
Ingenii Pallas, quidquid Saturnia regni,
Quidquid et exacti usurpat Venus alma decoris,
Contulit et quaecumque facit Charis, undique iuxta
Consequitur gratamque suo magis esse favore
Efficit et mores ac gestus temperat omnes.
Purpureo niveus suffusus sanguine candor
E porphyriaco late fert ore nitorem.
Sunt oculi claris certantes lumine stellis,
Pulchra lucentes animi probitate, pudoris
Testes virginei, quos grata nigredo venustat.
Est coma dependens, fulvo rutilantior auro;
Sithonias superant candentia colla pruinas;
Pectus ebur vincit leviter super ubere turgens
Lacteolo; teretesque manus crystallina vincunt.
In toto nullum, qui non hanc rite deceret,
Corpore conspicies naevum nullumque videbis
Artubus aut vitium in niveis. Est nubilis aetas
Aptaque virginitas, digno solvenda marito.
Si genus exquiris, non hanc privata dederunt
Limina; in angustis Laribus nil nascitur ingens.
Huius erat genitor regali ab origine princeps
Editus, Insubres, Ligures Senonesque gubernans,
Sfortiadum genus antiquum, Galeacius heros.
Sublatus qui si e vivis non fraude fuisset
— Usque adeo imperii et dominandi dira cupido —
Multa domi praeclara, foris praeclaraque multa
Egisset. Tamen hoc parvo, quodcumque erat aevi,
Perfecit spatio, quod nulla oblitterat aetas.
Nomen et illustrem, provectam in postera famam
Saecula decessit linquens a Gadibus usque
Ad fines, ubi sol oriens exsurgit Eois.
Haec etiam duxit genus a genetrice vetustum,
Filia quae regis fuerat, de stemmate claro
Regum Parthenopes et regum gentis Hiberae.
Haec est, quam caesar tibi Maximilianus habendam
Despondit per legatum, qui nomen honesto
De saxo sumit, cuius tibi cognita virtus
Atque fide pectus constans, industria sollers
Sedulitasque animi magnis in rebus agendis.
Hanc tibi, qui primus cinxit sua tempora lauro
Sarmata, describens Augusti suasit ab aula
Non contemnendam, quo tempore nuntius iret
Ad Venetos toties, quos aequoreis palus ambit
Circumfusa vadis, cum magno ut foedus inirent
Caesare, perpessus discrimina mille viarum.
Haec est, attonitus cuius simulacra repente
Picta videns, tacitum cepisti in pectore vulnus,
Miratusque oculosque, genas et rubra labella,
Duxisti gemitus. Huius sibi caesar et ipse
Coniugio iungens amitam, diademate sacro
Imperii ornavit sociam. Nisi fata negassent
Invida, venantem quae surripuere, nepotes
Ex natis post se claros sperabat ab illa,
Non dedignatus generosi sanguinis ortum.
Unde tibi affinem, permotus numine divum,
Iure et amicitiae, cognatum ob stemma domusque
Austriacae, qua diva tibi est a matre propago,
Hanc vinclo iunget iamiam thalamoque iugali.
Illa tibi post tot feret effera bella quietem,
Illa tuis reddet tranquillaque tempora regnis,
Illa etiam tecum longaevos exiget annos
Et te natorum faciet fecunda parentem.
Fausta subi, thalami quamvis iuga ferre secundi
Est grave coniugium post primum! Primus amoris
Esse solet, non infitior, ferventior ignis,
Sed tamen exstinguit plerumque novissimus ardor
Reliquias ignis, dum fit nova flamma, prioris.
Non ut sis caelebs, abrupto vellere Parcae
Ceperunt primam, sed quod tua regna per istam,
Quae Latias superat Graiasque heroidas omnes,
Iustitia atque armis qui te sequerentur, haberent»».
Dixerat et tenuem ex oculis se solvit in auram.
Iam croceum rutilans Tithoni Aurora cubile
Liquerat et tenebras matura luce repressit,
Clarius et solito Phoebumque diemque reduxit,
Cum subito e somnis rex experrectus habebat
Singula fixa animo, quaecumque Gradivus opacam
Per noctem retulit, suspenso spemque metumque
Pectore perpendens nec inania verba deorum
Posse ratus fieri. Iubet acciri sibi fidum
Consilium et coram cunctis sua visa recenset.
Nuntius interea de castris venit et omnes
In reditu esse acies, ex ordine cunctaque ibidem
Gesta refert; quo res maiorem, dixerat ut Mars,
Nacta fidem. Extemplo tam sancti vincula cunctis
Coniugii placuere, statim regaliter oras
Ad Latias oratores transmissi et ab armis
Ad ripas subito discessum pectore laeto,
Istula piscosis gelidus quas alluit undis.
Postquam Erycina suis transvecta per aëra cycnis
Ad iuga Gargani venisset Iapygis, ad se
Blandas collegit, quibus haec fuerat plaga nota,
Carmine famoso Sirenes et agminis ipsum
Ductorem puerum, cui plurimus ignis, Amorem.
Quos paucis placido sic vultu affatur: ««Ad istas
Quae modo nos urgens regiones causa coegit,
Sat liquet; est dudum iam vobis cognita. Et ergo
Nil aliud superest quam finem imponere rebus
Tam fauste inceptis, namque, ut meministis, ad istud
Tam sanctum mens est per vos accensa puellae
Conubium. Per me Mars est revocatus ab armis,
Et rex per Martem flexus. Iam liber amores
A fremitu belli meditatur paceque gaudet.
Sic, quod Moscorum Scythicis quoque nuper in arvis
In cursu fuerat, bellum crudele diremi.
Omnes, Arctoi qui sunt sub sidere caeli,
Exsultant animis, propere per vota precesque
Adventum exoptant sponsae, sua gaudia laetis
Vocibus ex imo prodentes pectore et ore.
Omnia laetitiae sunt, omnia plena favoris,
Urbes ornantur, praecelsa palatia et arces
Structuris variis sponsae reparantur in usus.
Quare agite huc tandem cunctantem ducite! Sipus
Hospitium dabit, hic classem cum rebus ad unguem
Omnibus instructam, quas haec via poscit, habebit»».
Illae abiere alacres ad Parthenopaea superba
Moenia et ingressae penetralia casta puellae
Inveniunt ad iter congesta ex ordine cuncta
Intentosque viae comites sponsamque tenentem
Vix lacrimas. Quam sic curru cum matre iugali
Usque ad Sipuntem ducunt, ubi carbasa tendi
Debuerant Zephyris lenem spirantibus auram.
Venerat illa dies, patriam qua linquere terram
Debuerat virgo dilectaeque ora parentis
Et tot flebilium vultus dextrasque suorum.
Surgit in ambiguo subito tum pectore tristis
Horror et in facie perplexus virginis ardor,
Coniugis hac trahit immensus laudati, et ab ista
Parte parentis amor. Sic percita fluctuat inter
Spemque metumque simul, versans in pectore multa.
Sed genialis amor materni victor ademit
Maestitiam ex animo et solvit de litore funem.
Ecce autem vitreis, visu mirabile, in undis
Ennosigaeus adest cum caerulea Amphitrite;
Haec puppim, proram tenet ille. At Glaucus utrique,
E pastore deus pelagi, Nereusque ministrat.
Praecedit Triton obluctantesque repellit
Fluctus, e tumidis humiles etiam efficit undas.
Turbaque amatorum currus, delphines ab omni
Parte natant, omni nantesque ex parte tuentur
Suspiciuntque novam et mirantur in aequore pompam.
Tranquillum passim quatitur mare. Dorida Nymphis
Coniunctam, ambiguum placidis cum Protea monstris
Sulcantem pelagus sponsamque ambire videres.
Ipsa Thetis etiam ante alias formosa superne
Fluctibus in mediis applausit. Fulgida Agave
Et Galatea nives superans, et lactea Glauce,
Velox Cymothoe, Spatale uda virensque Thaleia
Atque omnes circum classem Nereides ire
Gaudebant, pulchrae laudantes virginis ora,
Plus quam Tyndaridis, quam pastor vexerat olim
Idaeus, plus quam vesanae Colchidis et plus
Quam miserae illius, fuerat quae sola relicta
In Naxo, quam post Bacchus miseratus ad astra
Transtulit. In liquidis alternaque brachia iactat
Leucothea acta vadis, proles Cadmeia, nato
Cumque suo, fidens quem nauta Palaemona dicit,
Litus ad Histriacum classem perduxit et illic
Innantem tuta portus statione recepit.
Quo dum perventum est de proraque ancora iacta,
Egressa est virgo, nullo discrimine ponti
Tot placidi permensa vias et sidere dextro,
Caesareae imposuit plantas bene sospes arenae
Versaque in Arctoum, quem spectat Parrhasis, orbem,
Cum dis, quos coram cernis, magnisque deabus
Carpit iter. Iungunt se e lucis inter eundum
Semicaprique dei Fauni Satyrique bicornes,
Montibus e celsis se Nymphae et Oreades addunt,
E silvis Dryades vernoque ex rure Napaeae,
Naiades e rapidis exsertaque brachia tollunt
Fluminibus quantumque licet, natitando sequuntur
Attonitaeque deam, quae sit nova, saepe stupescunt
Felicesque putant, quibus huc datur ire facultas.
Ipsa etiam iaculisque manus et terga sagittis
Armata e summis venatrix verticibus dux
Casta puellarum, virgo Latonia secum
Expertes thalami comites per lustra ferarum
Collectas ducens, se nostro iunxerat una
Coetui et est conata etiam dea virgine tanta
Ire minor. Sociae praestantem heroidaque omnes
Miratae, illius libabant casta vicissim
Oscula candidulis manibus. Formosa Lycaste,
Flava Leontodame, cervis inimica vagisque
Nebrophone numenque soror venantibus Opis
Fragrantes violas, tepidi nova munera veris,
Omnigenosque alios flores, quos terra remittit
Hiberno resoluta gelu, per florida passim
Legerunt arva. Illa thymum tulit, altera blandos
Narcissos, alia ex aliis componere sertum
Sedula germinibus studuit; pars ramea sternunt
Fragmenta et casias, hyacinthon, amaraci odores
Floris. Pars Hecates, quae pelex dicitur olim,
Mentam subiciunt et quidquid odore redundat,
Ante pedes sponsae Latois et ordo dearum
Silvicolum posuit formosoque agmine magni
Hactenus ad Gracci tendentem moenia cinxit».
Dixit et aspectu se nostro protinus ales
E Maia genitus cum dis visisque deabus
Surripuit meque in medio sermone reliquit.
Respicio, post terga statim se densus in auras
Attollit pulvis ceu quodam turbine motus,
Dum vasto emittit luctantes carcere ventos
Aeolus et magno ferit obvia cuncta fragore.
Terga boum magnis intensa feruntur aënis
Grande proculque tonant; tuba plurima ductilis aethram
Et nemus omne replet valido clangore per auras.
Subsequitur procerum chiamydatorumque superbo
Turma frequens gyro, gemmis et torquibus ardens,
Quae Salentinis sponsam deduxit ab arvis.
Ipsa, velut stellas inter dum luna minores
Plena micat, Latiis sedit circumdata nymphis,
Aurato sensim carpento vecta. Stupebam,
Non mortalis erat vultus, nihil — o dea certe! —
Quam quod erat cunctis; spirabat numinis instar
Atque oculos mentesque hominum converterat ad se.
Ut ventum est tandem, quo se tentoria regis
Virginis ante oculos campo protensa ferebant,
Murice conscendit niveum mox astura stratum,
Lenia qui immoto glomerans vestigia dorso
Hanc magni herois congressibus obtulit aequis.
Ille dies fuerat dudum exspectatus et ille,
Quem superi, Sigismunde, tibi, rex inclute, laetis
Auspiciis post proelia tot tristesque dederunt
Exsequias. Reliquum si quid maeroris in imo
Haeret adhuc animo cari post funera fratris,
Post obitumque tuae dilectae coniugis et post
Fata tuae dulcis nuper miseranda sororis,
Solve! Venit sospes per tanta profecta viarum
Et maris, et terrae tandem discrimina virgo
Exoptata diu, te coniuge digna tuumque
In thalamum claris it ducta heroibus omni
Ex Latio. Caesar, quo nil augustius orbe,
— Quod faustum siet et felix! — hanc pronubus ad te
Imperii magno cum principe mittit habendam.
Pone subit patria dux Prosper ab urbe Quirini,
Cui dedit antiquum genus atque insigne columnam
Ardua Romulidum virtus. Stupet Itala pubes,
Quae sequitur, tot pulchra virum torquataque passim
Agmina, tot fabre confecta monilia, gemmas,
Auratas chlamydes, pellis pretiosa sobellae
Vellera, divitias, exstructa palatia, mores
Ingeniosque hominum: certe non barbara tellus!
Ut rata conspicitur, non Sarmatis ora, sed absens,
Credere quod renuit, paene Ausonis esse videtur.
Advenit huc sponsae, princeps Estensis, ab Hunnis,
Affinis, pulchrum Italiae sanctique senatus
Cardinei specimen, vir praestans robore cordis,
Ingenio sollers, doctrina clarus in omni,
Et recti fideique tenax, assertor et aequi
Integer. Accedit magno tibi tantus honori
Antistes, comis cunctis; non fastus in illo
Ambitiove tumet, sed amor virtutis honestus.
Adveniunt, quos cum domina Garganus ab undis
Apulus Adriacis proceres hoc tempore misit
Florigero cum tot praestanti corpore nymphis,
Quas e Campano sponsae delegit eunti
Litore dulce canens Siren mare et undique circum,
Egregias vultu et blanda probitate rubentes.
Adveniunt omni vicini ex parte, remoti
Totque duces et tot turmatim denique gentes,
Quas Albis latebrosus et unda binominis Histri,
Piscosus Viadrus, vagus Istulaque alluit et quas
Ripa procul magni sinuosa Borysthenis ambit,
Quae Phasim Tanaimque bibunt fluctusque pererrant
Euxinos et quae pelagus Glaciale frequentant,
Gratanturque tibi, tua ad atriaque aurea tendunt,
Cumque Bona bona multa ferunt, bona multa precantur.
Quare age, felici quae ducitur omine, sponsam,
Quae pro te agnatum regnum terrasque paternas,
Lumina et uda suae genetricis, et oscula liquit
Inque tuos tendit licitos suffusa rubore
Virgineo amplexus, venientem fronte serena
Excipe! Si spectes, iam tempus id exigit et res
Et ratio regni successorumque poposcit.
Tu Bona virgo, deum cui non sine numine tandem
Laudati toties coram datur ora tueri
Coniugis, o quanto saliunt tua pectora motu,
Oblatam nivea dum dextra tangere dextram
Contigit inque oculis oculos dum capta moraris!
Nunc audita prius siquidem de principe tanto
Vera vides neque verba tibi fateare necesse est
Esse data: ad talem perducta es virgo maritum,
Si genus et formam perpendes, cuius in orbe
Inter tot reges similis vix unus habetur.
Unde brevi natum, qui regna paterna gubernet,
Grata dabis cunctis sub atroci tempore belli,
Pruthenis prope ad oceanum quod agetur in arvis,
Illius optato quod componetur in ortu.
Is siquidem pacis cupidus regnabit et aequi
Iustitiaeque tenax, prudens et amator honesti,
Vim nulli fieri sinet et non inferet ulli,
Postquam longaevi continget sceptra parentis.
Haec mens praesagit — mens est divina poetis —
E superis veniens, quam spiritus incolit, unde
Saepe vident, quae sunt post successura. Nec idem
Me, puto, destituit, qui certa futura revelans
Suggerit ex hoc coniugio mihi; sed tamen illa
Nescio quod numen cohibet caeleste profari.
Haec tacitis igitur fatis subiecta relinquo,
Ex tot dis spem concipiens ex totque deabus,
Quod bene succedent, quae restant, omnia ductu
Propitio divum, quibus auspiciis sacer iste
Nunc Hymenaeus adest, magno susceptus ab omni
Nobilium procerum coetu reverenter honore.
Obvia plebs omnem campi occupat urbe relicta
Planitiem, toto sua gaudia pectore monstrans,
Sideream laetis regionem vocibus implet.
Aera sonant templi celsis in turribus acta,
Musica multisonis concentibus organa clangunt,
Arte canunt mystae sua carmina dulce sacrati,
Sulphureo ex muris dant propugnacula fumo
Innumeros crepitus, quos aenea machina crebris
Ictibus eiaculans solidae tremere intima terrae
Cogit, ut esse putes, ne forte dehiscat ad ima.
Undique concursus hilari clamore per agros
Ex pagis fiunt, ex lucis et prope silvis
Ex tot, mirantur strepitus tonitrusque boatum
Insolitum, ingenti pompaque sequuntur ad urbem,
Laetitiis passim per plana, per invia fusis
Adventum sponsae gratum testantur habentque.
Hoc et item levibus modulis, currentibus ultro
In numeros, simul haec in publica gaudia raptus,
Exhibui, inceptor qui quondam maximi in aula
Caesaris istius fueram conubii in oris
Vindelicis. Cui iam confecto signa favoris
Dant omnes meriti, optantes prosperrima rerum
Omine felici multos eventa per annos.
Quae faxint superi, rata sint ut vota, precamur.
Exhibui, siquidem quod iussu caesaris olim,
Huius avi, qui nunc feliciter imperat, egi
Hoc in coniugio. Calamus non versibus votis
Ex Helicone, tamen quodam fervente calore,
Per me Vindelicis coeptum fuerat quod in oris,
Prosequitur. Qui iam confectoque omine fausto
Exoptat rerum multos eventa per annos
Prospera, perpetuo futuraque cuncta precatur. |
| 32 | IDP 31 | Lectori Diarii Decii |
written before 1518-05-31 first edition 1518-05-31
Early printed source materials: | 1 | DECIUS 1518 (Lectori Diarii Decii) |
Prints: | 1 | AT 4 (Ioannes Dantiscus, Secretarius Regis, candido lectori) No. 347, p. 296-297 (in extenso) | | 2 | Dantisci Carmina (Lectori diarii) No. 25, p. 132-133 |
|
| Qui cupis historiam regalis noscere pompae,
Tempore conubii quae celebrata fuit,
Haec lege, quae Decius, res est ut gesta, notavit:
Singula conspicies ordine facta suo!
Si te delectant figmenta antiqua, iuvabunt,
Dum bene perpendes, haec nova vera magis,
Scripta stilo facili placeant ex tempore. Mustum
Saepe solet veteri gratius esse mero. |
| 33 | IDP 32 | De iustitia |
written before 1519-[02-21] first edition 1855
Prints: | 1 | AT 5 p. 30 (in extenso) | | 2 | Dantisci Carmina (De iustitia) No. 26, p. 133 |
|
| Freta Deo mentes iustitia vincet iniquas
Et tibi, quae poscis, dux Isabella, feret.
Interdum premitur, sed non succumbit, ab alto
Iactata in portum tuta redire solet. |
| 34 | IDP 33 | In effigiem suam 1 |
written after 1519-07-06 first edition 1764-04-30 — 1764-12-31
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1764 (In effigiem suam depictam in Hispania) p. 166 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigram na portret własny namalowany Hiszpanji) No. 23. 1, p. 202 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (In effigiem suam) No. 27. 1, p. 133-134 | | 3 | Antologia 1985 (Na swój własny wizerunek) p. 227 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (In effigiem suam / Na wizerunek własny) p. 78-79 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Talis eram, postquam septem prope lustra peregi,
A patria Hispano pictus in orbe procul,
Hic, ubi Barcino Balearibus adiacet undis,
Sub Valeranis urbs celebrata undis.
Hoc ego, apud regem, qui nunc est caesar, Hiberum
Sarmatiae orator tempore regis eram. |
| 35 | IDP 34 | In exercitum Germanicum |
written 1520 first edition 1855
Prints: | 1 | AT 5 (In exercitum Germanicum Polonos fugientem) p. 345-347 (in extenso) | | 2 | Dantisci Carmina (In exercitum Germanicum) No. 28, p. 134-136 |
|
| Quod Deus esse solet coeptis adversus iniquis,
Ex actis liquido temporis huius habe!
Promissis fretus, miles Germane, rapinis
Sarmaticum fueras ausus inire solum.
Serica sperabas, nigrae pretiosa sobellae
Vellera, quae Tyriis sunt decorata togis;
Sperabas gemmis, auratis torquibus, armis,
Exuviis et equis non sine laude frui.
Iamque velut victor partitus es oppida et agros
Speque tumens super his scripta superba dabas.
Sigismundus at haec, rex invictissimus, apte
Cunctando intrepido pectore cuncta tulit.
In primisque Deo, non ut dux vester ad artes
Conversus magicas, seque suosque dedit.
Numquam deseruit iustos et recta petentes
Omnipotens, quem tu laedere saepe soles,
Quem tu tot probris per viscera, vulnera, mortem
Perque sacra illius singula membra notas.
Solus hic ex nutu rerum moderatur habenas
Et fiunt subito, quae fieri ille iubet.
Ille piis oculis partes respexit ad aequas
Et iustas placida pertulit aure preces,
Terruit inflatas subita formidine gentes
Et turpi pressit corda superba metu.
Nil vagus incessus, nil grande sonantia verba
Armaque profuerant, tela minaeque nihil.
Caesus es, es captus toties et deinde repulsus,
Victus et a parva non sine clade manu.
Sic modo pro nigris cutis est data nigra sobellis,
Quam dedit inclemens fumus et aura tibi.
Proque auro et gemmis succurrit turpis egestas,
Ex hac militia est quae nisi sola comes,
Et quod equo celeri Germana per oppida ferri
Sperabas, macer hinc vix pedes ire potes;
Exuviisque cares, pannosus, nudus inopsque,
Absumptusque fame turpiter inde fugis.
Et modo qui terras fueras partitus et urbes,
Iam profugo nusquam stat tibi certa domus.
Pellere cum quondam caelesti sede Gigantes
Tentavere Iovem, quid retulere, liquet.
Tu quoque iunxisti tumefactus Pelion Ossae,
Sed subito fractus fulmine ad ima cadis.
Quis dare te iussit tam paucis terga Polonis,
Quis te Prutheno iussit abire solo?
Esse Deum credas, iusta qui singula lance
Librat et elatis coepta secunda negat!
I nunc et iacta te Gallos teque Britannos
Anteque tot Latios te superasse duces!
Quae te Sarmaticas fugientem turpiter oras
Gloria, quod sequitur te, fugitive, decus?
Nosce viros, hic qui gelidam nascuntur ad Arcton,
A te contempti namque fuere prius!
Hi toties Moscos stravere Scythasque Getasque,
Cum quibus assidue Martia bella gerunt,
Teque procul tutum tranquilla per otia reddunt
Contra hostes, prompti semper ad arma, crucis,
Quam modo, qui merito deberent, nemo tuetur,
Sint etiam astricti religione licet,
Immo crucis nuper iuncti sunt hostibus, illam
Quamvis veste gerant, non tamen intus habent.
Nunc igitur vindex scelerum Deus exstitit aequus,
Te propere in turpem compulit ire fugam. |
| 36 | IDP 35 | De procrastinata audientia |
written 1523-01-04 — 1523-01-05 first edition 1764-04-30 — 1764-12-31
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1764 (Epigramma de procrastinata audientia apud Carolum V caesarem) p. 142-143 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigram na odroczona audjencję u cesarza Karola V) p. 179-180 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (De procrastinata audientia) No. 29, p. 136-137 |
|
| Quam sit Sarmaticis orator gratus ab oris,
In primis domus, in qua manet, arcta probat.
Et probat hoc, quod eum non vult admittere caesar,
In nonum trahitur iam sua causa diem.
Regius, o caesar, si non honor et sacra iura,
Sanguinis et si te vincula nulla movent,
lnclinata tamen te nunc Res publica flectat,
Ob quam tam durum per mare fecit iter!
Si nescis, Hunni patiuntur idemque Poloni;
Commune exitium non procul esse timent.
Quod si conciderint — di talem avertite casum! —
Post se quod reliquum est, ista ruina trahet.
Est grave de is audire tibi? Graviora profecto
Facta videbuntur, nunc quibus esset opus.
Nunc poteris teneras, si vis, exstinguere flammas,
Posthac, dum crescent, nulla iuvabit aqua. |
| 37 | IDP 36 | Oraculum |
written 1524-12 first edition 1857
Early printed source materials: | 1 | AT 7 (Epigramma) p. 197-198 (in extenso) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (Oraculum) No. 30, p. 137-138 |
|
| Per gelidas iterum se Gallus transtulit Alpes
In Latium, cum iam sub nive terra riget.
Importuna quidem sunt haec modo tempora belli
Causaque, quam propter sumitur, aequa parum.
Delphicus hoc super eventu quaesitus Apollo,
Quid sibi tam praeceps impetus iste velit,
«Italia exitium Gallorum saepius olim
Ut fuit, hoc etiam tempore», dixit, «erit». |
| 38 | IDP 160 | [Contra Lutherum epigrammata] |
written before 1526-10-12
Poem lost |
| - |
| 39 | IDP 176 | [De Catone nostro] |
written [before1528-12-16?]
Poem lost, mentioned in IDL 5756 |
| |
| 40 | IDP 179 | De insigni suo 2 |
written ca. 1528-12 — 1529-01 first edition 1878
Prints: | 1 | HIPLER 1878 p. 316 (German translation) | | 2 | HABICH 1929-1934 vol. 1/1, p. 60 (in extenso) |
|
| |
| 41 | IDP 161 | Ad Lalemantum [epicedium et epitaphium] |
written 1529-01-16 — 1529-02-01 first edition 2013
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, OS HHSA, LA Belgien, PA 21-4, f. 24r-v
|
Prints: | 1 | CEID 2/3 No. 29, p. 203-205 |
|
| - |
| 42 | IDP 175 | [Ad Lalemantum epigramma] |
written 1528-12-26 — 1529-01-16
Poem lost, mentioned in IDL 421 as enclosed to IDL 6775 (lost) |
| |
| 43 | IDP 37 | Servitus inanis |
written 1523-1529 first edition 1533
Early printed source materials: | 1 | Encomium (in extenso) | | 2 | JANOCKI 1753 p. 76 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Epigramma aliud) p. 163 (in extenso) |
Prints: | 1 | WISZNIEWSKI 1844 p. 248 (in extenso) | | 2 | KONDRATOWICZ 1872 (Epigramat na rodzinę Zygmunta I.) No. 3, p. 339 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 3 | KONDRATOWICZ 1875 p. 278 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 4 | DANTISCUS 1938 (Epigramy) No. 21. 5, p. 199-200 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | Dantisci Carmina (Servitus inanis) No. 31, p. 138-139 | | 6 | Najstarsza (Marna służba) p. 109-110 (Polish translation, L. KONDRATOWICZ) | | 7 | DANTISCUS 1973, 1987 (Servitus inanis / Daremna służba) p. 80-81 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 8 | Antologia 1996 (Servitus inanis / Daremna służba) No. 6, p. 146-147 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Qui servit pueri, senis et mulieris in aula,
A tribus his raro praemia digna feret.
In puero ratio non est; cum crevit, adultus
Praeteriti officii non solet esse memor.
Vita senis brevis est; delirat avarus, ab illo
Non aliud meritum spes nisi vana datur.
Est ingrata potens mulier; si mille per annos
Servieris, subito mota furore nocet.
Qui sapies igitur, tribus his servire caveto!
Sic poteris vita liberiore frui. |
| 44 | IDP 41 | De nostrorum temporum calamitatibus silva. Ad lectorem |
written before 1529-12-09 first edition 1530-01
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 179, p. 328-340
|
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1530 Antverpia (Ad lectorem) (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1530 Bononia (Ad lectorem) (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1530 Köln (Ad lectorem) (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1530 Cracovia (Ad lectorem) (in extenso) | | 5 | DANTISCUS 1571 (Ad lectorem) p. A6v (in extenso) | | 6 | DANTISCUS 1576 (Ad lectorem) p. A6v (in extenso) | | 7 | DANTISCUS 1764 (De nostrorum temporum calamitatibus silva. Ad lectorem.) p. 62-63 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1902 (Ad lectorem) p. 18 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1938 (O klęskach naszych czasów. Do czytelnika) No. 11, p. 81-82 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (De nostrorum temporum calamitatibus silva. Ad lectorem) No. 35. 1, p. 140 (in extenso) |
|
| Cum nova delectent, nova, lector, Sarmata vates
Edidit in Latio carmina; nonne placent?
Si re non alia, placeant novitate, quod ante
In Latio vates Sarmata rarus erat.
Naso, Tomitanas quondam datus exsul ad oras,
Edidicit Getice Sarmaticeque loqui.
Hesperice sic forte loqui, dum missus utramque
Hesperiam peragro, me didicisse puta!
Si quid inest igitur tersumve minusve politum,
Hac veniam iusta. cum ratione dabis.
Extorsit faciles numeros miserabile tempus,
Quo tanto rerum turbine cuncta fluunt.
Si de Castalio non spirant fonte liquores
Nec redolent Phoebum Pieridumve choros,
Ne contemne tamen, sed rem perpende legendo!
Cum sensum teneas, nil ego verba moror. |
| 45 | IDP 177 | [Ex Valdesio Lalemantus] |
written 1529-04-18 — 1529-06-19
Poem lost, mentioned in IDL 5757 as enclosed or inserted to IDL 6788 |
| |
| 46 | IDP 42 | De nostrorum temporum calamitatibus silva |
written before 1529-12-09 first edition 1530-01
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 179, p. 328-340
|
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1530 Antverpia (Ioannis Dantisci regis Poloniae Oratoris ad Clementem VII Pontificem Maximum et Carolum V Imperatorem Augustum de nostrorum temporum calamitatibus sylva) (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1530 Bononia (Ioannis Dantisci regis Poloniae Oratoris ad Clementem VII Pontificem Maximum et Carolum V Imperatorem Augustum de nostrorum temporum calamitatibus sylva) (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1530 Köln (Ioannis Dantisci regis Poloniae Oratoris ad Clementem VII Pontificem Maximum et Carolum V Imperatorem Augustum de nostrorum temporum calamitatibus sylva) (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1530 Cracovia (Ioannis Dantisci regis Poloniae Oratoris ad Clementem VII Pontificem Maximum et Carolum V Imperatorem Augustum de nostrorum temporum calamitatibus sylva) (in extenso) | | 5 | DANTISCUS 1571 (PERILLUSTRISSIMI AC REVERENDISSIMI DOMINI IOANNIS DANTISCI EPIscopi Culmensis deinde VVarmiensis Oratoris Serenissimorum Regis & Reginae Poloniae &c. ad Clementem VII Pontificem Maximum & Carolum V. Imperatorem Augustum De temporum calamitatibus Sylva) p. 50r-58r (in extenso) | | 6 | DANTISCUS 1576 (PERILLUSTRISSIMI AC REVERENDISSIMI DOMINI IOANNIS DANTISCI EPIscopi Culmensis deinde VVarmiensis Oratoris Serenissimorum Regis & Reginae Poloniae &c. ad Clementem VII Pontificem Maximum & Carolum V. Imperatorem Augustum De temporum calamitatibus Sylva) p. 50r-58r (in extenso) | | 7 | DANTISCUS 1764 (Ioannis Dantisci de nostrorum temporum calamitatibus silva) p. 63-84 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1902 (Ioannis Dantisci regis Poloniae Oratoris ad Clementem VII Pontificem Maximum et Carolum V Imperatorem Augustum de nostrorum temporum calamitatibus sylva) p. 19-32 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1938 (O klęskach naszych czasów. Sylwa) No. 11, p. 82-108 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (De nostrorum temporum calamitatibus silva) No. 35. 2, p. 141-159 (in extenso) |
|
| Grande Sophocleo quicumque poema cothurno
Concipit, heroum gesta superba canit,
Exornat claris sua carmina celsa triumphis,
Hippocrenaeis tingit et illa vadis.
Tempora materiam felicem laeta ministrant,
Vatis et ingenio carbasa plena ferunt.
Hac mihi sed misera sub tempestate volenti
Scribere se tristes exhibuere modi
Seque mihi sparsis offert Elegia capillis
Et maesto questus mittit ab ore graves.
Omnia plena metus, horroris et omnia plena
His lacrimans numeris praecinit imparibus.
His vos, o Clemens et Carole, lumina prima,
Vos duo compello, sub quibus orbis agit.
Fas mihi sit venia cum vestra pauca profari,
Tempora quae pro re dicere nostra iubent!
Ipse licet taceam, non res afflicta tacebit,
Qua Christi passim grex et ovile perit.
Crimina quandoquidem meruerunt nostra malorum
Hanc Lernam, nobis monstra tot unde nocent.
Pestis, bella, fames, incendia, praeda, rapinae
Inficiunt, nostro quidquid in orbe manet.
Pax et amor, virtus et honesti recta cupido
Cumque pudore fides turpiter acta iacent.
Religio, pietas, timor et reverentia divum
Inter mortales vix manet ulla magis.
Succrevere dolus, livor, privata simultas,
Fraus, odium, rabies, ira, libido, furor,
Seditio, vis, insidiae, corruptio legum,
Impietas, superum paeneque nullus honor.
Hinc małe cum regitur, plebs percita frena remordet,
Cepit et in reges non semel arma suos.
Non opus est caedes et proelia dira referre,
Testis adhuc Rhenus, testis Hiberus erit.
Fastus avaritiaeque lues insanaque multos
Ambitio contra fasque piumque rapit.
Ex his tot casus et mille pericula rerum
Proveniunt, haec sunt ad mala multa duces.
Oppida magna sub his et regna perire videmus
Ruraque multa suis orba iacere satis.
Non tamen erigimur nec adhuc graviora timemus,
Quae dabit offensi plaga futura Dei.
Hunc pauci metuunt et amant, vix unus et alter,
Qui nunc Europes sub regione sumus.
Hinc sunt tot sectae, quas haeresis atra notavit,
Per quas Christicolis magna ruina venit.
Fit minor assidue fidei res publica nostrae,
Quod, quo deberet, lumine nemo videt.
Praetereo, priscis quae sunt amissa diebus,
Cum Christi clarum nomen ubique fuit,
Quandoquidem tunc in terram transiverat omnem,
Quod nunc in nostro noscitur orbe parum.
Hic ego non urbes Asiae nec perdita regna
Commemoro, nostris nunc inimica sacris,
Nec Libyae gentes pietatis iura professas,
Quas modo Mahometi possidet atra lues.
Caucaseos populos et Caspia litora linquo,
Quae tenuit nostrae religionis amor,
Aut quos Amurathes, quos aut Payzetus adegit
Sanctam baptismi linquere fontis aquam.
Ad nostros venio, quos si reputabimus, annos,
Emittent lacrimas saxea corda pias.
Graecia sub patrum nostrorum tempore victa
Turcaico servit subdita facta iugo.
Quis posset paucis tot bella cruenta referre,
In quibus ex nostris milia multa iacent?
Ut mittam reliquos, quorum non parva caterva
Sub signo fertur succubuisse crucis,
Quem non commoveat clades Varnensis? In illa
Ille mei regis patruus occubuit.
Hinc Byzantina tot caedibus urbe subacta
Turcarum vis est semper adaucta magis.
Auxit et hostilem discordia nostra furorem,
Ad nos a Syriis quem procul egit agris.
Cum Persis et cum quae bella fuere Sabaeis
Aut cum Niliacis, sat puto nota, viris.
His, cum sciretur nos dissentire, relictis
In nos armorum vis ea mota fuit.
Collectis igitur non parvis viribus hostes
In ripis Histri continuere pedem
Et prope Taurunum, Belgradum quod modo dicunt,
Fixerunt certis plurima castra locis.
Sulphureo tonitru manibus formata Cyclopum
Proiecit crebros aerea canna globos.
Oppugnabantur confractis moenia muris,
Mansit et intactum, quod potuere, nihil.
Arx in Pannonicis non est munitior oris,
Inter vasta duo flumina saepta iacet.
Unam Danubius partem, reliquam celer ambit
Savus, ubi fluvio cum potiore coit.
Haec contra Turcas invicta manere solebat,
Abstulit his uno milia multa die.
Qua de re furor hostilis tum fortiter, acri
Cum studio coeptum continuavit opus.
Suppetias tandem fessis cum nemo ferebat,
Arx fuit hostili capta subinde manu.
Eloquar, an sileam? Nobis stertentibus, inquam,
Nostra ceperunt ex dicione Rhodum.
Clara Rhodus fuerat saeps, qua trux dente Lycaon
Non poterat Christi semper obesse gregi.
Hac modo perfracta penetralia tentat ovilis,
Quod, nisi sit, qui defendat, et huius erit.
Nos intestinis nihilominus omnia bellis
Miscuimus, nec adhuc exitus inde datur.
Hostibus hinc animus grandisque potentia crevit,
Climata qua mundi iam potiora tenent.
His neque contenti, quod adhuc superesse videtur,
Donec in hac stamus seditione, petunt.
Utraque iampridem cum Mysia pareat illis,
Vicinisque volunt imperitare locis.
Ingens Sarmatiae tentarunt subdere regnum,
Afflictum toties quod fuit ante satis.
Vasta iacent, quondam fecunda, Podolica rura,
Quae fuerant Siculis fertiliora iugis.
Magnanimis haec cum suberant integra Polonis,
Suppetias et opes hinc habuere suas.
Terra ferax Cereris, pecoris, nutrix et equorum
Praepetium, genetrix belligerumque virum,
Nunc deserta perit, paucis habitata colonis,
Hostibus et cunctis pervia facta patet.
Huc ab Hyperboreis gens barbara confluit oris
Et quae Riphaea sub nive dura riget,
Huc simul Euxini proficiscitur accola Ponti,
Cum trucibus Bessis gens truculenta Getae.
Tartaricis dedit his populis, puto, nomina Pluto,
Per quos iam teritur Sarmatis ora diu.
Dalmata, Thrax, Macedo, Lacedaemon, Phryx et Achivus,
Qui Turcae nostro tempore nomen habent,
Huc etiam, cum sint vicini, saepius intrant
Et desolarunt, quidquid ubique fuit.
Hinc nuper fines bis vastavere Polonos,
Annus cum nondum rite peractus erat.
Oppida cum pagis crudeliter igne cremarunt
Mactantes cunctos, qui renuere capi.
Post captivorum densas duxere catervas,
Quorum myriades tres numerasse ferunt.
His inerant pueri, iuvenes teneraeque puellae,
Matronae tremulae decrepitique senes.
Res miseranda quidem: succurrere nemo valebat;
In subitis fieri casibus ista solent.
Ut cursu venere cito, rediere statimque
Dispersus cogi miles ad arma nequit.
Hoc ita victores uno facti bis in anno,
Sic ad Threicias bis rediere domos.
Et sibi, quos dicunt hoc nostro tempore Moscos,
Foedere iunxerunt terribilesque Scythas,
Qui gelidum Tanaim vastique Borysthenis undas
Quique vel ex rapido Phasidis amne bibunt;
Quidquid et est hominum, quibus indunt Tartara nomen,
In nos coeperunt hostica signa sequi.
Quod rex Sarmatiae, quo nec pietate, nec armis
Clarior, expendens arma parare iubet.
Sed cum se vidit tot cingier hostibus, impar
Noluit ancipitem Martis inire viam.
Subsidium prius, at nequiquam, saepe petivit;
Hinc ter in Hesperia posteriore fui.
Cum tamen his bellis nunc Gallus, nunc et Hiberus
Ferveret et Latiae diriperentur opes,
Nec foret auxilii spes ulla, sed acrius inter
Christicolas rabies cresceret illa magis,
Ne temere bellum gereret tot solus in hostes
Et seram victus quaereret exsul opem,
Tractavit potius certam pro tempore pacem,
Quam sub praescripta condicione tenet.
Huic paci voluit rex prudens iungere regem,
Qui tenera rexit tunc duo sceptra manu,
Huncque suum monuit toties ex fratre nepotem,
Posceret ut tanto pacis ab hoste modum.
Consilio tamen Hunnorum parere superbo
Maluit; hoc fretus ductus ad arma fuit,
Hoc infelicem conflictum fretus inivit
Inque iuventutis flore cadens periit.
Sic fuit in fatis, quae non vitantur ab ullo:
Praeteriit nemo, quem statuere, diem.
Quam miseranda fuit tum caedes rege perempto,
Cum sit nota, vetat commemorare dolor.
Tot proceres sacrique patres, quos infula texit,
Pugnantes dirae succubuere neci.
Tunc nihil in victos crudelis victor omisit,
Quod suasit rabies, impetus, ira, furor.
Grassatum fuerat per rura, per oppida passim
Incensaeque domus pauperis agricolae.
Buda, caput regni, direpta cremataque tota,
Parsum structuris sed tamen arcis erat.
At prius eversum Varadinum, nobile castrum,
Cum reliquis, quae non enumerare vacat.
Transeo, quae fuerat per Turcas edita strages
In plebem vel quot diruta templa iacent,
Milia quotve hominum fuerant abducta per Histrum,
Tendentes vinctas mente sub astra manus.
Collacrimare libet; plorantem cernere turbam
Me reor, ut durum fertur in exsilium.
Perculerant tamen ista parum nos, ore professos
Christum, quem raro pectora nostra colunt.
Inde sed irrepsit regnandi dira cupido,
Pannonia motus dans in utraque novos,
Qui nuper totum traxere in proelia mundum,
Quorum tam subito, non puto, finis erit.
O miseram nostro, male quo sic vivitur, aevo
Pannoniam, cunctis quae data praeda gemis !
Hoc quod atrox hostis fecit, facit hoc et amicus;
Ex omni misere sic modo parte ruis.
Quos tu fecisti, te diripit impia regum
Ambitio, quorum saeva per arma peris.
Tertius accessit, qui proelia tanta diremit,
Et trux hostibus his hostis utrisque nocet.
Obsedit pulchram multa cum gente Viennam,
Austriacos late depopulatus agros.
Ante sed a victis vi sceptrum ceperat Hunnis
Quos nunc omnimoda sub dicione premit.
Aequavitque solo Budam, deiecit et arcem,
Liquerat intactam quam pietate prius.
Occidit tamen hic omnes, quos vivere novit;
Dicitur in multis hocque patrasse locis.
Non aetas pueris, sexus nec forma puellis
Profuit, hostili quin caderent gladio.
Sacra, sacerdotes, aedes divumque figurae,
Quidquid ibi nostrae religionis erat,
Interiere simul regno cum rege subacto;
Quae victor dederat, unde tributa capit.
Ad praesens hiberna sua cum gente petivit,
Non procul a nobis tempore veris erit.
Praesidiis abiit siquidem per castra relictis,
Quo cum maiori vi remeare queat.
Haec reputa laceri, Clemens, bone pastor ovilis,
Qui nunc cum magno caesare iunctus ades!
Haec perpende, precor, demittas cor et in altum,
Nam res officio convenit ista tuo!
Ex animis regum contracti tolle vicissim,
Si quid adhuc odii, quod reor, intus habent,
Corruptasque novo repara munimine caulas
Et duc palantes ad sata laeta greges!
Non lupus est tanti, modo sit gregis una voluntas:
Incidet in casses bestia crassa tuos.
Non desunt vires, animus nec ad ista profecto
Pontifici tanto dignus abesse potest.
Sit licet attritum Latium per bella luesque,
Succrevit pubes Itala multa tamen.
Haec cum magnanimis belli ductoribus ibit,
Quos tibi, si quaeres, Ausonis ora dabit.
Euganeosque patres, terraque marique potentes,
Pace prius facta sub tua signa trahes.
Magna dabit saevi Germania robora Martis,
Quae generat pronos semper ad arma viros.
Hoc etiam faciet florens Hispania claris
Militibus, quos haec bellica mater alit.
Et cataphractorum tibi mittet Gallia turmas;
Irarum fertur iam posuisse minas.
Arcubus extensis opulenta Britannia multos
Sponte viros ad tam nobile mittet opus.
Proceris Frisii iungent sua castra Batavis,
Belgarum ducet quos galeata cohors.
Scotus et arma feret cum Cimbro Danus, et hi, qui
Ad mare concretum iugera rara colunt.
Hunnus et oppressus duce te sua tela resumet
Inque sui regis iura redire volet.
Accurrent fortes, infracto corde Bohemi
Et prope quae gentes regna propinqua tenent
Non deerit bellax tibi Sarmata, trux et Alanus,
In levibus pugnans nec Lithuanus equis.
Hi iam cum Moscis toties Dacisque, Scythisque,
Cum Turcis etiam conseruere manus.
Isti nunc regis Sigismundi iussa sequuntur,
Quo nullum, qui te plus veneretur, habes.
Nil aliud petit hic, nihil est, quod crebrius optet,
Inter oves quam quod mens foret una tuas
Quodque sub unanimi consensu pectora regum
In crucis osores conciliata forent.
Hoc si perficies, nil pax remorabitur illum
Turcica; rescindi, sit pia causa, potest.
In longum non est tempus confecta; priusquam
Ibimus in Turcas, desinet illa prior.
Fac modo Christicolae concordes arma capessant,
In Byzantinis bella gerantur agris!
Gentibus instructi sint terra, per freta classe
Victum cum nervo sufficiente ferant!
Bosporus in primis capiatur Thracius et sic
Hostibus occlusis impediatur iter!
Hoc non unius bellum praesumitur anni,
Si debet iusta sedulitate geri.
Quod postquam fiet, rex Sarmata pacta remittet
Sponteque cum reliquis regibus hostis erit.
Interea sed cum nihil in commune moveri
Sentit, vult pacis commoditate frui
Nec se cum regnis, cum nemo iuvare procurat,
Perdere, solus enim ferre tot arma, nequit.
Iam licet a Turcis sit tutus, gens tamen illi
Taurica cum sociis, nescia pacis, obest.
Haec venit a tumidis toties Maeotidis undis
Et magno numero plurima damna facit.
Et quamvis aliquando fera cum gente pacisci
Cogitur, observat non tamen illa fidem.
Hinc conducticio fines custode tuetur
Et turmas equitum semper in aere fovet.
Sic infestatur crebris incursibus, unde
Tempora securae pauca quietis habet.
Nullius auxilium tamen umquam sensit et hostes
Numinis innumeros saepe cecidit ope.
Regibus hinc praestat multis prudentia et annis,
Usu quam longo tempora ferre solent.
Indeque praeteritam praeviderat ante ruinam
Et nisi succurras, iam graviora videt.
Quare per Christi tibi viscera supplicat, orbi
Ut modo languenti pharmaca tuta pares.
Nec mora te tardet! Iam limina possidet hostis;
Si non obsistes, in penetrale ruet.
Diversas igitur mentes odiisque vicissim
Flagrantes certo pacis amore fove!
Et reminiscaris, quod pacis amator et auctor,
Te Deus in terras hac ratione dedit!
Si quid restat adhuc irarum, bella quod ista,
Tempora vel quod idem prisca dedere tibi,
Si quid Gallus adhuc contra praetendit Hiberum,
Si quid in hos laesus forte Britannus habet,
Si quid inest aliis veterisve novive furoris,
Quo iacuit res, heu, publica pressa diu,
Tu, pater, in natos clemensque piusque resolve
Et sic concordes duc ad ovile tuum!
Caesar adest praesto; propere, quo iusseris, ibit,
Ante tuos et ob id procidit ille pedes.
Hesperiamque suam linquens traiecit ad istam,
Ut veniens faceret, quae tibi grata forent.
Hoc etiam reliqui facient ex ordine reges;
Tu modo ne dubita, promere signa iube!
Caesaris imperii sacra tempora cinge corona!
Quod si fit, refert, hic vel in Urbe, parum.
Tu tecum Romam, non te fert illa, quod aiunt,
Esseque dicitur haec hic, ubi papa manet.
Acrior hinc fiet diademate fretus in hostes,
Quo debetur ei, Turca quod omne tenet.
Conatus adeo sanctos successibus auge,
Ut coeptum fervens aggrediatur opus!
Quodsi perveniet Germanas sospes ad oras,
Nullus ibi, qui non sponte sequatur, erit;
Hostis ad Euphratis fugiet procul ostia magni,
Cum Graecis rursum Thrax sacra nostra colet.
Si tecum retro Tiberis transibit ad undas,
Hinc et ad Hispanos per mare carpet iter,
Hostis ad Eridanum furiosa mente feretur
Et sua firmabit forsan in Urbe sacra.
Haec prohibere potes, dum tempus et integra res est;
Vix umquam posthac copia talis erit.
Hoc etiam cum iam cognoscas, inclute caesar,
Ut bene perpendas, te tua iura monent.
Incultis igitur numeris innixa, seorsum
Ad te contendit flens Elegia loqui.
Da veniam! Durum est fervente dolore tacere.
Afflicto cordi quem bona causa facit.
Vera loquar, ter namque tua versatus in aula
Nunc hic Sarmatico missus ab orbe vagor.
Per mare, per terras, a Gadibus actus ad Eurum,
Te comitatus ad hoc sum procul usque solum,
Hic ubi sublimi populosa Bononia turri,
Iuncta suo Rheno tollit ad astra caput.
Venimus huc et iam bis cursum luna peregit,
In Turcas sed adhuc nulla statuta liquent;
Et quamvis iusto premitur Florentia bello,
Non minus in Turcas res ea digna foret.
Austriacis nuper dum grassarentur in oris,
Multa ferebantur, quae modo muta silent.
Ex re quam subito natus calor iste refrixit,
Effectus causa deficiente docet.
Non tamen ergo puta caesos vel forte fugatos,
Dicuntur subito quod retulisse pedem
Et quod quassatam propere liquere Viennam,
Innumeros quae tot pertulit icta globos!
O, utinam non sit, quod opinor! Vere redibunt;
Hic reditus magni causa timoris erit.
Aspera cum primum sua frigora bruma remittet
Cumque suum quaeret Daulias ales Itym,
Mox ex hibernis, quo concessere, reversi
Reliquias alia commoditate petent.
Iam didicere, prius quod forsan defuit illis,
Concita quid nostri militis arma valent
Et quibus illa modis tractent illisque fruantur;
Ordine quo pedites in statione manent,
Impete quoque solent extra procurrere vallum
Et qua defendunt moenia fracta manu;
Quid veles possit, quid eques gravis arma ferendo,
Quove struant acies insidiasve modo.
Haec cum iam noscant, ex omni parte cavebunt,
Aptius ad pugnam seque parare scient.
Nascitur ex usu rerum prudentia maior:
Non pallet visis nauta probatus aquis
Nec metuit vulpes, quem vidit saepe, Leonem,
Ad notosque canes non timet ire lupus;
Praesertim quos affecit formidine quondam,
In tales versus plus feritatis habet.
Quam tuus impigre miles deiecerit hostem,
Libera iam tandem facta Vienna probat;
Intrepidi quicumque viri pro moenibus illis
Stabant, sunt omni laudis honore pares.
Non tamen hostilis vis inde repressa tepescit,
Sed vereor, ne sit forsitan aucta magis.
Abduxere tuos populos a finibus Aeni,
Qua magis Alpinas respicit ille nives.
His coniunxerunt habitantes undique pagos
Austriacos, quos mox igne cremasse ferunt.
Hunniacas et opes multa cum gente tulerunt,
Pro qua vis auri plurima cedet eis.
Sic dites spoliis redierunt nuper opimis,
Thracius hinc in nos saevior Isthmus erit.
Si pro! vere novo, quod opinor, forte redibunt,
Maior erit numerus, quam fuit iste prior.
Advenient magna praedae dulcedine capti
Ex Asiae vastis, ex Libyaeque iugis.
Iam sibi promittunt Europae totius orbem,
Quem nisi defendas, quod petiere, ferent.
Interea, quo ceperunt Taurunica castra
Et quo Phoebeam corripuere Rhodum,
Non poteras, aliis bellis intentus, adesse,
Cum te vicinus traxit ad arma furor.
Is pacem, tandem sopitus, fecit et hostes
Foedus amicitiae iussit inire tuae.
Haec pax te Latias properantem duxit ad urbes,
Ad quam iam pridem mens tibi prona fuit,
Utque tuos faceres inimicos rursus amicos,
Nil non tentasti, quod rationis erat.
Hoc cum successit nec te vicina morentur
Bella magis, quae sunt iam potiora, vide!
Turcarum rabies quo tandem, prospice, tendat,
Quae sic cotidie crescit et aucta viget!
Quam sit in angustis hic nunc, perpendito, rebus
Quem tibi germanum fecit uterque parens !
Huic nisi succurras, per te neglecta peribit
Austria, qua generis crevit origo tui.
Latius hocque malum serpet: vix Rhenus id ipsum
Sistet vel rapidis Albula priscus aquis.
Haec ne proveniant, o caesar, cum patre sancto
Provideas ! Spectant vos mala nostra duos.
Componas laceras modo temporis huius habenas
Contineasque tua lora remissa manu!
Suscipe, quod diadema tibi debetur, et Urbem
Ne cures ! Urbs est Felsina clara satis.
Rex cum Romanus non visa diceris esse
Roma, cur non sic caesar et esse potes?
Te modo, fac, propere Germanas confer ad oras,
Hostibus ut possis arma movere crucis!
Nam tua res agitur, domus ardet propria. Quam si
Liqueris ardentem, quid nisi pulvis erit?
Tolle moras igitur! Nec enim sine numine diuum
In Latium ductus tempus ad istud ades.
Te Deus aeternus teneris protexit ab annis
Inque tuos hostes praevia signa tulit,
Et pro te pugnans te fecit in orbe monarcham
Imperiique dedit sceptra corusca tibi.
Quod praeter reliquas virtutes, quas geris, ingens
Promeruit sanctae religionis amor.
Victrices aquilas Christo duce profer in hostes!
Ille tuis coeptis vela secunda dabit.
Nec deerit Clemens, qui te, quo coepit, amore
Prosequitur patrio, cuius id acta docent,
Clarius hoc etiam doctura: iuvabit euntem
Aere sacro, fusa perque sacella prece.
Accedent alii reges, tibi sanguine iuncti
Et iunctos quos ex foedere nuper habes.
Foedera sed toties infecta refectaque rursum
Me terrent; nec enim suspicione carent.
In miserum sumus impacti, quod vivimus, aevum,
In quo rara avis est inviolata fides.
Tu tamen, in superis qui spem non ponis inanem,
Utere propositi dexteritate tui!
Scis, quibus ante modis desertis sit tibi pactis
Impositum; simili cautus ab arte cave!
Sunt consultores tibi, per quos omnia tractas,
Magna praestantes integritate viri.
Horum consilio, si quis latet anguis in herba,
Retia vel fuerint si tibi structa, scies.
Quidquid id est, superi cum te cepere regendum,
Insidiis poterit nemo nocere tibi.
His ducibus contra te nulla valebit aperta
Hostilis feritas, sed tibi terga dabit.
Non te detineat, quod Hiberia tam procul absit
Quodque tuum reditum vota per ampla petat!
Te poterit levius nunc, quam prius illa carere,
Cum natos habeat, pignora cara, duos.
Hos Deus ergo tibi viridi concessit in aevo,
Ut per te rabidi frangeret ora lupi.
Te nostris lacrimis tandem permotus adegit
Traicere indomiti per vada salsa freti.
Haec tibi de summo mens indita venit Olympo,
Unde nihil frustra pectora nostra subit.
Hinc ita firmatus recutitos ibis in hostes,
In multis statues clara tropaea locis.
I, decus, i, nostri spes Orbis, maxime caesar,
Quo tempus, quo res et pia fata.vocant!
Per te vult orbi Deus altam reddere pacem,
Quae iacuit per tot bella sepulta diu.
Per te vult animos fessos firmare suorum,
Funditus ut pereat gens inimica crucis.
Tu propere, quod coepisti, iam pectore toto
Perfice! Protectus numinis ibis ope.
Maiores agnosce tuos clarosque triumphos,
Quos atavi quondam promeruere tui!
Experiare tuam fausto sub sidere sortem,
Quae te victorem saepe probata facit!
Et faciet, coeptis ne desis ipse secundis:
Sub Iovis alitibus castra tremenda move!
Te felix Fortuna comes Virtusque sequentur,
Orbis et imperium sub tua iura dabunt.
Non monitoris eges nec opus currentibus esse
Fertur equis stimulo, tu tibi calcar eris.
Ibis ad hostiles Thracum per iugera terras
Et Syriae capies regna vetusta sacrae.
Unde triumphali te tunc Elegeia curru
Aspiciens sparsas colliget arte comas
Et pede coniuncto Sophocleum nacta cothurnum
Grandiloquis referet tot tua gesta modis.
Hos modo praecipites numeros ne sperne, quod atrum
Squalorem vultus temporis huius habent,
Sarmata vel Latios quod perstrepit inter olores
Sub gelido natus, qua riget Ursa, polo,
Hic ubi Sarmaticum vagus Istula fertur in aequor
Et tuta portum cum statione beat.
Nostrarum facies rerum miseranda coegit
Ex tristi faciles pectore versiculos.
Utque fluunt subito fervore, feruntur ab ore
In calamum nervo vix retinente pedes.
Non sunt in nonum, fieri quod debuit, annum
Pressi nec cura cum graviore dati.
Hoc fit victuris numeris, quos anxia multo
Cum studio vatum sollicitudo premit.
Hi nostri, modo conflati, cito claustra relinquunt
Et levibus pennis in sua fata volant.
Tempora noscantur gestis cum rebus in illis
Et moveant animos tot mala nostra pios;
Et quod per Turcas regi cecidere Polono
Hunnorum reges, patruus atque nepos,
Quodque per incursus ex omni parte coactus
Cum Turcis foedus pacis inire fuit!
Hoc mihi si dederint properantes dicere Musae,
Non est, cur illas plus superesse velim.
Summa Medusaei non ambio culmina montis,
Ungula quae tetigit Bellerophontis equi.
Aonios latices, quibus est sitis alta, requirant,
Me levis, in valles quae fluit, unda iuvat! |
| 47 | IDP 43 | Epitaphium Mercurini Gattinarae 1 |
written [1530-06-06 — 1530-06-16] first edition 1531
Early printed source materials: | 1 | Epitaphia (In funere Reverendiss(imi) D(omini) Mercurini a Gattinaria R(everendissimus) D(ominus) Ioannes Dantiscus c(onfirmatus) episc(opus) Culmen(sis)) p. Bv (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Epitaphium Mercurini Gattinariae Caroli V Augusti supremi Cancellarii) p. 144-145 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek Mercurinowi z Gattinarii pierwszemu kanclerzowi cesarza Karola V) No. 16, p. 180-181 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphium Mercurini Gattinarae 1) No. 36. 1, p. 159-160 |
|
| Mercurinus in hoc iacet sepulcro
Gattinarius, omnium perenne
Virtutum specimen, vir acris omni
In re iudicii, sagax et aequus
Legum cultor, agens nihil favore
Aut donis, odio metuve, totus
Verax, candidus integerque vixit
Ore, consilio, fidelitate.
Cancellarius et diu supremus
Fuit caesaris; hinc rubro galero
Decorus. Sed erat sub hoc honore
Parvo tempore: Caesarem per Alpes
Ad Aenum gelidus secutus aeger,
Afflictus iacuit gravi podagra,
Quam multos habuit prius per annos.
In hac iam tenuem ex dolore vitam,
Solutus cruciatibus, reliquit
Lustris iam prope tredecim peractis.
Et nunc perpetua quiete gaudet,
Quam bonis Deus omnibus paravit. |
| 48 | IDP 44 | Epitaphium Mercurini Gattinarae 2 |
written [1530-06-06 — 1530-06-16] first edition 1531
Early printed source materials: | 1 | Epitaphia (In funere Reverendiss(imi) D(omini) Mercurini a Gattinaria aliud eiusd(em)) p. B2r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Aliud eiusdem [Epitaphium Mercurini Gattinariae Caroli V Augusti supremi Cancellarii]) p. 145 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek Mercurinowi) No. 16. 2, p. 181 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphia Mercurini Gattinarae 2) No. 36. 2, p. 160 |
|
| Hic iacet exemplum fidei, pietatis et aequi,
Atlantis nomen cui dedit ipse nepos,
Cui dedit ingenii vires et mentis acumen,
Eloquii gratum consiliique decus.
In magnis igitur rebus prudenter agebat,
In quibus ille fuit mortis adusque diem.
Sic constans fideique tenax durabat in omnem
Eventum, fretus caesaris auspicio.
Nemo datis seu promissis hunc flexerat umquam,
Nec Gallus rex, quo tempore captus erat.
Divitiae res sunt fluxae, bona fama superstes:
Vivida post cineres nescit in orbe mori. |
| 49 | IDP 45 | Epitaphium Mercurini Gattinarae 3 |
written [1530-06-06 — 1530-06-16] first edition 1531
Early printed source materials: | 1 | Epitaphia (In funere Reverendiss(imi) D(omini) Mercurini a Gattinaria aliud) p. B2r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Aliud [Epitaphium Mercurini Gattinariae Caroli V Augusti supremi Cancellarii]) p. 146 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek Mercurinowi) No. 16. 3, p. 182 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphium Mercurini Gattinarae 3) No. 36. 3, p. 160-161 |
|
| Virtus, integritas, rerum sapientia multa,
Recti conscia mens, religionis amor
Hoc uno cum Mercurio sub marmore cunctis
Testantur, quanta vir probitate fuit.
Omnibus ille bonis studuit prodesse, nocere
Nulli, cui potuit, ferre rogatus opem.
Carolus hunc caesar non frustra luxit ademptum;
Vix umquam poterit forsan habere parem.
Utile contempsit, solum delegit honestum;
Sic vivens nullas accumulavit opes.
Sed fidei gazas post se cum laude reliquit
Et pro terrenis possidet astra bonis. |
| 50 | IDP 46 | In emblema Gattinarae |
written 1530-1531 first edition 1531
Early printed source materials: | 1 | Epitaphia (In funere Reverendiss(imi) D(omini) Mercurini a Gattinaria aliud in emblema ex altera parte imaginis illius ad vivum sculptae) p. B2r | | 2 | DANTISCUS 1764 (In emblema Gattinarae) p. 146 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Aliud in emblema ex altera parte imaginis illius ad vivum sculptae.) p. 146 (in extenso) |
Prints: | 1 | DE-GREGORY 1824 p. 488 and plate I after p. 416 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1938 (Jeszcze inne epitaphium na emblemat po odwrotnej stronie medalu przedstawiającego wiernie, jak żywą, postać owego) No. 16, p. 182 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (In Emblema Gattinarae) No. 37, p. 161 |
|
| Sola fides terris Phoenicem sustulit unam,
Sustulit ad superos hanc quoque sola fides. |
| 51 | IDP 181 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. Ioannes Dantiscus Alphonso Valdesio |
written before 1531-04-04 first edition [1531, spring or early summer]
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, GCO, Hs 38, f. 177r
|
Prints: | 1 | SKOLIMOWSKA 2016 Manuscript p. 80 (in extenso; in extenso) |
|
| |
| 52 | IDP 182 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. Ad Lectorem |
written 1530-10-01 — 1531-04-04 first edition [1531, spring or early summer]
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, GCO, Hs 38, f. 177r
|
Prints: | 1 | SKOLIMOWSKA 2016 Manuscript p. 80 (in extenso; in extenso) |
|
| |
| 53 | IDP 183 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. De Lucretia barbara |
written 1530-10-01 — 1531-04-04 first edition [1531, spring or early summer]
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, GCO, Hs 38, f. 177r-v
| | 2 | copy in Latin, 16th-century, SBN, Strob. MS 38, f. 38r-v
|
Early printed source materials: | 1 | LECOMTE p. C3v-C4r (in extenso) |
Prints: | 1 | KRZYCKI 1888 (in extenso) | | 2 | TOURNOY p. 72-74 (in extenso) |
|
| |
| 54 | IDP 162 | De duabus Lucretiis. In Lucretiam Romanam sese interficientem |
written before 1531-04-04 first edition [1531, spring or early summer]
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, GCO, Hs 38, f. 2r
| | 2 | copy in Latin, 16th-century, SBN, Strob. MS 38, f. 38v-39r
|
Early printed source materials: | 1 | LECOMTE p. D1v (in extenso) |
Prints: | 1 | KRZYCKI 1888 (in extenso) | | 2 | TOURNOY p. 76 (in extenso; in extenso) |
|
| - |
| 55 | IDP 184 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. [Responsio a Ioanne Dantisco ad epigramma Stephani Comitis data] |
written 1531-01-01 — 1531-04-04 first edition 1544
Early printed source materials: | 1 | LECOMTE p. C4v-D1r (in extenso) |
Prints: | 1 | TOURNOY p. 74-75 (in extenso) |
|
| |
| 56 | IDP 39 | Hospes 1 |
written 1518-01-01 — 1532-07-28 first edition 1533
Early printed source materials: | 1 | Encomium (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Aliud) p. 162 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigramy) No. 21. 3, p. 199 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Hospes) No. 33. 1, p. 139 | | 3 | Antologia 1985 (O gościach) No. 1, p. 228 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Hospes / Gość) No. 1, p. 84-85 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | Antologia 1996 (Hospes / Gość) No. 8, p. 146-147 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 6 | Polnische (Gastfreundschaft) No. 1, p. 41 (German translation, Hans-Peter HOELSCHER-OBERMAIER) |
|
| Post tres saepe dies piscis vilescit et hospes,
Ni sale conditus aut sit specialis amicus. |
| 57 | IDP 40 | Hospes 2 |
written 1518-01-01 — 1532-07-28 first edition 1533
Early printed source materials: | 1 | Encomium | | 2 | DANTISCUS 1764 (Aliud) p. 162 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigramy) No. 21. 4, p. 199 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Hospes) No. 33. 2, p. 139 | | 3 | Antologia 1985 (O gościach) No. 2, p. 228 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Hospes / Gość) No. 2, p. 84-85 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | Polnische (Gastfreundschaft) No. 2, p. 41 (German translation, Hans-Peter HOELSCHER-OBERMAIER) |
|
| Hospitii rector semper sit laetus ut Hector,
Ut Iob sit patiens utque Sibylla sciens. |
| 58 | IDP 47 | In Psalmorum paraphrasim epigramma |
written before 1532-05-03 first edition 1532-05-03
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, GCO, Hs 38, f. 173v
|
Early printed source materials: | 1 | CAMPENSIS 1532 Norimberga (Ioannis Dantisci Episcopi Culmensis in eandem paraphrasim Epigramma) (in extenso) | | 2 | CAMPENSIS 1532 Antverpia (Ioannis Dantisci Episcopi Culmensis in eandem paraphrasim Epigramma) (in extenso) | | 3 | CAMPENSIS 1532 Cracovia (Ioannis Dantisci Episcopi Culmensis in eandem paraphrasim Epigramma) (in extenso) | | 4 | CAMPENSIS 1534 Enchiridion (In eandem paraphrasim epigramma) p. a[1] (in extenso) | | 5 | CAMPENSIS 1536 Enchiridion p. [a1]v | | 6 | CAMPENSIS 1540 Enchiridion p. [a1]v | | 7 | CAMPENSIS 1545 Liber p. A[1]rw | | 8 | Liber (Ioannis Dantisci Episcopi Culmensis Epigramma) p. a0 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1891 (Ioannis Dantisci, episcopi Culmensis, in eandem paraphrasim Epigramma) p. 497 (in extenso) | | 2 | REJ (In eandem paraphrasim epigramma) | | 3 | DOBRZYCKI (In eandem paraphrasim epigramma) | | 4 | Dantisci Carmina (In Psalmorum paraphrasim epigramma) No. 38, p. 161-162 | | 5 | AT 14 (In eandem paraphrasim Epigramma) p. 348-349 (in extenso) | | 6 | DE VOCHT 1961 (Ioannis Dantisci Episcopi Culmensis in eandem paraphrasim Epigramma) p. 142 (in extenso) |
|
| Pura mente Deum si vis cognoscere, lector,
Et quis sit verae religionis amor,
Et quibus ipse modis Deus est orandus, et illi
Fidere quo possis pectore, labe reus,
Haec lege divini sacrata poemata vatis,
Qui fidei nostrae fons et origo fuit!
Ex cuius sacro mundi servator Iesus
Semine, mortali corpore factus homo est.
Cum falsis veteres dis interiere poetae,
Nominis illorum fabula sola manet.
Hic cum perpetuo viget omni tempore Christo,
Istud et in terris dulce reliquit opus.
Dulce quidem numeris, sed sensu dulcius omni
Melle, quod ex Hybla sedula legit apis.
Clarius hoc tandem Campensis reddidit orbi,
Interpres linguae candidus Hebraicae.
Perlege, ne pigeat, mentem super astra levabis
Plusque pius fies quam modo, lector, eras!
Non hic Castalios ficto de fonte liquores,
Sed quos dat Christi spiritus, ore bibes.
Quae quondam prisci finxere poemata vates,
Mentitis pollent omnia plena iocis.
Hic est firma fides, hic spes, hic fervor amoris,
Quem quisque in summum debet habere Deum. |
| 59 | IDP 171 | Epitaphium [Casimiri regis?] |
written before 1533-03-15
Poem lost, mentioned in IDL 914: "Epitaphia, quae nobis misit Paternitas Vestra cara et grata nobis exstiterunt, his enim legendis et parentum nostrorum iucunda recordatio nobis excitatur, et Paternitatis Vestrae officii diligentis in mentem nobis subit memoria"; Dantiscus' authorship uncertain |
| |
| 60 | IDP 38 | Servitus |
written before 1534 first edition 1533
Early printed source materials: | 1 | Encomium (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Epigramma aliud) p. 162 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigramy) No. 21. 2, p. 199 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Servitus) No. 32, p. 139 | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Servitus / Służba) p. 82-83 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 4 | Antologia 1996 (Servitus / Służba) No. 7, p. 146,-147 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | Polnische (Dienst) p. 41 (German translation, Hans-Peter HOELSCHER-OBERMAIER) |
|
| Si servire velis, tria sunt, quae mente tenebis:
Non divinabis, fuge murmur et esto fidelis! |
| 61 | IDP 172 | Epitaphium [Elisabethae reginae?] |
written before 1533-03-15
Poem lost, mentioned in IDL 914: "Epitaphia, quae nobis misit Paternitas Vestra cara et grata nobis exstiterunt, his enim legendis et parentum nostrorum iucunda recordatio nobis excitatur, et Paternitatis Vestrae officii diligentis in mentem nobis subit memoria"; Dantiscus' authorship uncertain |
| |
| 62 | IDP 169 | [De haeresi] |
written 1534-04-23 first edition 1915
Prints: | 1 | KOLBERG 1915 p. 35-36 (in extenso) | | 2 | JASIŃSKA-ZDUN 2010 p. 360-361 (in extenso) | | 3 | SKOLIMOWSKA 2012 Dantiscus p. 204-207 (in extenso; English translation) |
|
| Quandoquidem volumus saltem si vera fateri,
haec merito patimur, res facit ipsa fidem.
Non frustra penitus Germanis crevit in oris
haeresis haec, quae iam virus ubique vomit,
nec causas opus est afferre scientibus illas;
ex capite hic fluxum noxius humor habet,
inficit et reliquos corrupti corporis artus,
unde subit rediens haec pituita caput,
quod modo sic tremula vertigine iure laborat
inque vicem capit hoc, quod dedit ante, malum;
pharmaca ni vitiis superi curantia pulsis
praestiterint, actum (quod procul absit) erit:
Svetica non solum, vel Danica sive Britanna
regna, sed in bellum cuncta sub orbe ruunt.
Ultima non procul esse potest iam iudicis hora,
praemia qui cunctis, ut meruere, dabit.
Gens contra gentem surgit, Mars saevit ubique,
integritas, virtus et pudor omnis abest.
In summum vix ulla fides pietasve Tonantem,
rarus et est nostrae religionis honor,
spernuntur pia dicta patrum, stata tempora, leges
atque sacri ritus, qui viguere prius.
Concita sese effert nebulonum daemonis oestro
turba ingens, sibi quae cuncta licere putat.
Est odio verum simul exulat aequum et honestum,
cum luxu, fast[u] regnat et aeris amor,
omnia confuso volvuntur turbinis aest[u],
impietas dum sic vi sacra nostra quatit.
Haec qui restit[uit] vel qui reparabit, ut ordo,
qui fuerat, redeat, laude colendus erit.
Res haec sed nostris est longe viribus imp[ar],
proderit ingenium consiliumve parum.
In primis ponenda forent tot crimina nobis,
sumenda et melior vita relicta alia,
linquenda ambitio mundique amor, ardor habend[i]
quaeque referre pudet plurima nota satis.
Imploranda Dei clementia, saepe precanda
suppliciter multis cum lacrimis venia.
Cum patribus nostris graviter peccavimus omnes,
hinc mala, quae ferimus, iusta dat ira Dei.
Haec no[s] per saevos castigat saepe tyrannos
et subdit duro coll[a] superba iugo.
Quod si non Deus hic iustis plerumque pepercit,
quid faceret, numquam qui sine labe sumus?
Exspectat t[amen], ut doleamus, seque benignum
offert, si volumus linquere iniqua, patrem.
Hactenus haec, ne sus forsan docuisse Minervam
dicatur. Sapiens non monitoris eget. |
| 63 | IDP 165 | De filio prodigo |
written before 1535-05-05
Poem lost |
| |
| 64 | IDP 48 | Ionas propheta |
written shorty before 1535-05-04 first edition 1577
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century or early 17th-century, B. Ossol., 168, f. 262r-262v
| | 2 | copy in Latin, combination of the longer and shorter versions of the poem, contaminated by the numerous variants and omissions, 16th-century or early 17th-century, B. Ossol., 168, f. 257r-257v
| | 3 | copy in Latin, 17th-century, B. Ossol., 334, p. 495r–496r
| | 4 | copy in Latin, 17th-century, BG PAN, 724, f. 84r–85r
| | 5 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6553, f. 427v
| | 6 | copy in Latin, 16th-century, B. Ossol., 334, f. 502r
| | 7 | copy in Latin, 17th-century, BG PAN, 821, f. 2r-v
| | 8 | copy in Latin, 18th-century, BCz, 51 (TN)
| | 9 | copy in German, translation, 17th-century, РГБ, Fonds 68, 341, f. 6v
| | 10 | copy in German, translation, 17th-century, BG PAN, 725, f. 74a–b
| | 11 | copy in German, translation, 17th-century, BG PAN, 831, f. flyleaf of front cover and page unnumbered (protective) recto before f. 1
| | 12 | copy in German, translation, 17th-century, BG PAN, 838, f. 16
| | 13 | copy in German, translation, 17th-century, BG PAN, 907, p. 70
|
Early printed source materials: | 1 | ŁASICKI 1577 Posnania (Praedictio ruinae Gedani) p. p. [1] unnumbered after p. Cv (in extenso, shorter version) | | 2 | SAMOSTRZELICKI (Praedictio ruinae Gedani) p. I iii + 2 pages unnumbered (in extenso) | | 3 | FRIEDWALD 1579 (Vaticinium reverendissimi domini Johannis Dantisci Episcopi olim Varmiensis ad charam patriam regiam civitatem Gedanensem pie scriptum) p. A iii r-v (in extenso, shorter version) | | 4 | ŁASICKI 1579 (Ein Prophecey vom Untergang der Stat Dantzig vom Johanne Dantisco des Polnischen Königes Sigismundi Secretario der auch nachmals Bischoff zu Varmia gewesen im Jar Christi 1530 beschrieben) p. F iii + 2 p. unnumbered (German translation, shorter version) | | 5 | SCHRÖER p. A3 r (in extenso, shorter version) | | 6 | AURIMONTANUS 1638 p. a2v-a4r (in extenso) | | 7 | AURIMONTANUS 1649 p. A2[c]-C3 v (Polish translation, Hiacynt PRZETOCKI; in extenso) | | 8 | SCHUPP 1657 p. C ii v (excerpt, l. 1-16; excerpt in German translation, l. 1-16) | | 9 | SCHUPP 1701 p. 358 (excerpt) | | 10 | Nachricht (Vaticinium Ruituri Gedani) p. 3 (in extenso, shorter version) | | 11 | JANOCKI 1753 p. 73-74 (in extenso) | | 12 | DANTISCUS 1764 (Ionas propheta) p. 138-141 (in extenso) |
Prints: | 1 | WISZNIEWSKI 1844 p. 246-248 (in extenso) | | 2 | SYROKOMLA (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 3 | KONDRATOWICZ 1872 (Jonasz prorok, o zniszczeniu Gdańska) No. 1, p. 335-338 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 4 | KONDRATOWICZ 1875 p. 278-280 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 5 | TOEPPEN 1881 (Vaticinium reverendissimi Dom. Johannis Dantisci, Episcopi olim Varmiensis, ad charam patriam, regiam civitatem Gedanensem, pie scriptum) Anhang I. Gedichte, No. 6, p. 368 (in extenso) | | 6 | DANTISCUS 1938 (Jonasz prorok) No. 14, p. 174-178 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 7 | Dantisci Carmina (Ionas propheta) No. 29, p. 162-165 (in extenso) | | 8 | NADOLSKI 1976 (Jonasz prorok, czyli przepowiednia upadku Gdańska) p. 83-85 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 9 | SKOLIMOWSKA 2016 Vaticinium (Ionas Propheta) p. 109-113 (in extenso, shorter version) |
|
| Urbs nova, dives opum, Dantiscum sive Gedanum,
Accipe, divina quae tibi mente loquor!
Est breve tempus adhuc; si non peccata relinques,
Hoc quibus exundas tempore, fracta rues.
Crevisti cito, sic etiam superis male grata
Decresces; instant iam tua fata tibi.
Impietas, fastus, luxus, tria monstra, ruinam
Iam tibi, ni fuerint prorsus abacta, parant.
His tribus es iam facta tumens, infrenis et exlex;
Hinc, quodcumque libet, iure licere putas.
Parsque tui potior tribus his est plena: senatus;
Humor hic in plebem devius unde fluit.
Interiisse prius propter tria funditus ista
Cum populis urbes, oppida, regna liquet.
Haec nequit Omnipotens tria ferre diutius in te;
Quae nisi depuleris, te gravis ira manet.
Iamque tibi excidium gliscens clademque minatur,
Ni propere facias, quae mea dicta monent.
In primis redeas ad religionis avitae,
Quam te scis temere deseruisse, viam!
Ne veterum fuge contemnens pia dogmata patrum!
Et nova — namque novum despice! — virus habent.
Mentis et inflatae sinuosum pone tumorem,
Ex partis opibus qui tibi magnus inest!
Maior honestatis quam formae cura sit in te,
Ut iunctus niteat cum probitate decor!
Virgo tegat patulo fratrantes pectore mammas,
Quae, quasi prostitui debeat, ire solet!
Ne sit nupta procax, alienis compta capillis,
Fascia nec superet neve tiara modum!
Serica cum gemmis et torquibus exue! Vestis
Est satis huic statui lanea digna tuo.
Illa tuos decuit maiores; te malus illam
Quis pudor hoc itidem tempore ferre vetat?
Sisque potestati iurata mente fidelis,
Sub cuius placido tegmine tuta viges!
Copia te rerum non efferat aut maris ulla
Prosperitas, verti nam solet illa brevi!
Paeniteas laesisse Deum, commissa fatere
Et veniam vita sub meliore petas!
Linque voluptates, sectas erroris et omne,
In quo te Domino noveris esse ream!
Et quod adulteriis, stupris cenisque per hortos
Peccasti, supplex corde gemente dole!
Ingluviem vincant ieiunia, templaque luces,
Quod Thaisque fuit, sit Metanoea tibi!
Pauperibus largire libens fratrique remittas
Noxam, quod partum fraude, repende, tenes!
Te nihil hinc sequitur, nisi quod praestabis egenis,
Hoc siquidem vita fine carente beat.
Sic eris e multis, quae restant, libera poenis,
Mitior et fiet vindicis ira Dei.
Te plagae tandem moveant, iam ter tibi missae,
Exitium gravius ne tibi quarta ferat!
Ante dedit pestes aër tibi, nuper et ignes;
Quid dederint undae, non meminisse nequis.
Haec sed adhuc tria contemnens elementa superbis;
Te saltem reliquum cogat habere metum!
Si cum terrigenis — erit actum — terra moveri
Coeperit, in praedam facta iacebis humi.
Ultrices aquilae commercia publica tollent,
Comprimet annonae Vistula clausis iter.
Infantem draco depascens tua moenia cinget,
Alite prognatus, cuius es ipsa, Iovis.
Cumque lupis aderunt ursi, cum tigride pardi,
Cum catulis et item torva leaena suis.
Valleris, liceat, iungas quoque Pelion Ossae,
Non secura tamen, ni Deus adsit, eris.
Externis tunc praesidiis frustrata manebis
Divitiisque tuis despoliata gemes.
Tunc te destituent vires, ornatus et omnes
Deliciae, quibus es turpiter usa satis.
Quidquid in hortorum latebris festisque diebus
Plebs spatians gessit, tunc, miseranda, lues,
Impietas, fastus, luxus, tua numina, tecum
Tunc simul in barathrum, quod meruere, cadent.
Admonui quondam Ninivitas, profuit. Et te,
Ut prosim, moneo; si sapis, adde finem!
Longanimis solet esse Deus, resipiscat ut inde
Peccator, tolerans crimina multa diu.
Quae cum non cessant, castigat et acrius, affert
Cum magno poenas fenore supplicii. |
| 65 | IDP 92 | Vita Ioannis Dantisci |
written 1534 first edition 1693
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1693 (Illustrissimi ac reverendissimi domini Ioannis de Curiis Dantisci…vita ...) (in extenso) | | 2 | SEILER 1723 Vitae ((Illustrissimi ac reverendissimi domini Ioannis de Curiis Dantisci…vita ...) p. 220-230 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1755 (Joannis Dantisci vita quam ipse paulo ante mortem hoc carmine posteris reliquit) p. 705-715 | | 4 | DANTISCUS 1764 (Vita Ioannis Dantisci ab ipso paullo ante obitum perscripta) p. 168-176 (in extenso) |
Prints: | 1 | SIEMIEŃSKI 1865 p. 8 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 2 | SIEMIEŃSKI 1881 p. 9 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 3 | Zum vierten (Vita Ioannis Dantisci ab ipso paulo ante obitum perscripta / Das Leben des Johannes Dantiscus von ihm selbst, kurtz vor seinem Ende beschrieben) p. 125-128 (German translation; in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1938 (Żywot Jana Dantyszka) No. 24, p. 204-211 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | Dantisci Carmina (Vita Ioannis Dantisci) No. 49, p. 295-301 | | 6 | Antologia 1985 (Życie Jana Dantyszka) p. 234-239 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 7 | DANTISCUS 1973, 1987 (Vita Ioannis Dantisci / Żywot Jana Dantyszka) p. 124-133 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 8 | NADOLSKI 1976 (Autobiografia poety na krótko przed śmiercią) p. 71-77 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 9 | Poeci (Życie Jana Dantyszka) p. 92-97 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 10 | Poeci (Życie Jana Dantyszka) p. 92-97 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 11 | STARNAWSKI 1992 p. 44 (excerpt) | | 12 | Antologia 1996 (Vita Ioannis Dantisci / Żywot Jana Dantyszka) No. 11, p. 154-157 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 13 | STARNAWSKI 2001 p. 52 (excerpt) |
|
| Iam tandem tibi, terra, Vale! mihi dicere mens est,
Pertaesus vitae tempore dura meae.
Hactenus hic vixi, per multa volumina rerum
Versatus, requies nec fuit ulla mihi,
Anxietas, aerumna, dolor me saepe rotarunt
Et mihi saepe dies nox et amara fuit.
Et niveis parvum, sed ab atris linquo lapillis
Non parvum cumulum, quem tibi signa dabunt.
Canities louge ante diem mea tempora texit,
Quam nimius labor et sollicitudo dedit.
Hanc non ambitio fecit, non ardor habendi,
Credita sed fidei res aliena meae.
A puero nam sorte mea contentus, habebam
Tunc et in exili condicione satis.
At postquam me litterulis abstraxerat aula,
Servire et iussit regibus illa tribus,
Multis me implicuit per mille negotia curis,
In quibus est vitae pars bona fracta meae.
Quae tum sim passus, per quae discrimina saepe
lactatus, sat sum conscius ipse mihi.
Quot terras et quot pergravimus aequoris undas,
Et Solyma, Hesperia ac utraque testis erit.
Pannonis ora duplex mihi visa fuique Viennae,
Conventus regum cum gravis ille foret.
Caesaris huius avus victor cum bella superbis
Cum Venetis gereret, qui tria regra tenent,
Nuntius in castris fueram, ter missus ad illos,
Et certa pacem condicione dedi.
Quae prope tunc Athesim, docti partiamque Catulli
Sustinui, non est, cur memorare iuvat.
Transeo, quae gelidis sum passus in Alpibus et quae
Saeptus ab armatis non semel agricolis.
Ad Belgas tandem vectus; permiserat hinc me
Annis transactis caesar abire tribus
Cum fessus redii, mora parva dabatur; eundum
Rursus erat, quo rex iussit abire meus.
Primores iterum toties mittebar ad orbis;
Hic fuit officii mens fideique memor.
Cuncta nihil veritus promissa fideliter egi,
In quibus incussit res mihi nulla metum.
Audivit triplici me cinctus papa tiara
Et prope cardinei turba sacrata chori.
Hoc tum Felsinea, quo tempore Carolus orbis
Imperium cepit Quintus, in urbe fui.
Testis erit facili currens rnea carmine silva,
Quam dolor extorsit temporis ille mali.
Ardua tractavi mandata nec utile honesto
Umquam praeposui; res facit ipsa fidem:
Non redii dives, peregrini debitor aeris,
Impendique, fuit quod mihi cumque datum.
Sic per bis senos orator regius annos
Missus in Hispana ter regione fui.
Vidimus et Danum, Gallos regemque Britannum
Et tot Germanos Italiaeque duces,
Saepe mihi fuerat per aperta pericula eundum
Et clam dispositas saepe per insidias,
Per montes, valles, per plana, per invia saxa,
Per rapidos fluvios, per vada, stagna, lacus,
Non solum pacis, sed diri tempore belli,
Per cuneos equitum, per peditumque globos,
Seu pestis, sibe aestus erat, seu frigora, venti,
Non intermisi pergere libere iter.
Quid memoro recolens incommoda multa viarum
Per pluvios aut per sole liquante nives.
Tot vel ab hispitibus per diversoria fraudes
Plus avidi, quam sunt, cum fremuere, lupi?
Non sat erant umquam data magna viatica nostra
Atque effluxit et hoc, quod mihi fenus erat.
Nuntius afuerat, puto, nemo diutius umquam,
Scilicet a patria tam regione procul.
Et quod non fuerim fortassis inutilis, ipsa
— Invidia hic absit! — res bene gesta docet.
Inscius atque absens post factus episcopus aulam
Deserui redieras spesque quietis erat.
Meque Deo totum dedidi sacrisque dicavi
Commutans vitae, quod fuit ante, genus.
Et statui iustam nulli certaminis ansam
Praebere et pacis commoditate frui.
Hoc studium mihi semper erat prodesse, nocere
Nulli, dissidii prorsus habere nihil.
Quod nec fama negat, vestigia nostra secuta,
Nec, qui me noscunt, secius esse sciunt.
Principibus magnisque viris, doctisque, probisque
Convixi fugiens, quos mala vita tenet.
Hinc et amicitias nactus, socios et amicos.
Qui me tot scriptis visere saepe solent.
Intes quos procul est magnus Cortesius ille,
Qui mundi reperit regna tot ampla novi.
Ultra aequatorem Capricorni sidus adusque
Imperat estque mei tam procul ille memor.
Non me fastidire solent regesque, ducesque,
Doctorum pariter magna caterva virum.
Praeterea quibus et numquam sum visus, amorem
Testantur missis tam mihl saepe schedis.
Huc veniens igitur mihi cuncta quieta putavi,
Tot curis finem rebar et ipse meis.
At secus evenit; meruerunt crimina nostra.
Crimina, quae summo sunt manifesta Deo.
Pro quibus hic, o terra, tuo castigor in orbe,
Post cineres gravior ne mea poena foret.
Ignis ter nocuit, segeti neque grando pepercit,
Atra lues pecori, nunc inimicus homo.
Me tamen insontem recti mens conscia fulcit,
Sustinet afflictum meque probata fides.
Laus tibi sit, Deus o fortis, sit gloria et omnis
Gratia! Sum meritus tot mala iure pati.
Hic nihil est tuturn, firmum vereque beatum,
Vana caducaque sunt sidera, terra, fretum,
Stemma, genus, sexus, status, artes, forma, voluptas
Deliciaeque nihil, cum venit hora, iuvant.
Quid prodest tibi thesaurus collectus, avare,
Quem tibi cum lacrimis gens miseranda dedit?
Non iuvat hic feritas, vis nulla, potentia nulla;
Ibit ad infernas, pauper ut Irus, aquas.
Mors inopi levis est, sed avaris est gravis, uti
Quod nequeant partis sub Phlegethonte bonis.
Intramus nudi, nudi discedimus et quod
Pulvis erat, parvo tempore pulvis erit.
Nil sequitur, nisi quod bene vel male feceris, inde
Quivis pro meritis praemia digna feret.
Qui tutus vis hinc divesque migrare, paludis
Horrida vel Stygiae monstra timere nihil,
Fac bene, dum vivis, nulli sis causa doloris,
Cuique suum reddas, non aliena petas!
Quodque tibi fieri vis, hoc fac omnibus! Esto
Clemens in miseros supplicibusque fave!
Invideas nulli, famam nullius obumbra,
Non credas, loquitur cum mala lingua malum!
Quod summum est, praecepta Dei non neglege! In illis
Est aeterna salus et sine fine quies.
Haec qui non servat vestigia, tendit ad Orcum,
Quod sumus, heu, miseri, qui nihil hic facimus.
Felix, qui moritur sumpta baptismatis unda,
Inventus nondum criminis esse reus.
Nos annis quanto plus crescimus, impia crescunt
Delicta in nobis et genus omne mali.
lustitiam nulli facimus; quod quisquis amore
Aut odio valet, hoc iure licere putat.
Vis domina imperium nostri sibi vindicat oris
Estque bonis vis haec hostis acerba viris.
Hinc pro veraci mendax placet, hinc solet esse
Pro virtute scelus, pro ratione furor.
“Sic volo, sic iubeo" — percurrii pauperis agros
Atque per afflicti divitis ora ruit.
Immeritis titulos vendit, sacra vendit ineptis
ludiciique nihil dexterioris habet.
Fit nemo quaestor, praetor, fit nemo senator,
Ni numeret; probitas exsulat, alget, eget.
Nullus avaritiae finis; per fasque, nefasque,
Si dederis, quo vis, flectitur illa datis.
Si quis adulatur, si quis delator iniquus
Falsa refert, credit, dummodo dona ferat.
Non meritum curat factumque nec utile quaerit
Servitium, per quod commoda multa tulit.
Praefertur scutum, sic quod defenderat olim,
Armaque pacifico tempore scabra iacent.
lustitiae nusquam locus est; iniuria regnat,
Regnat et impietas perfidiaeque furor.
Dat poenas iustus, raro damnatur iniquus;
Mors datur insonti, vita necem merito.
Ius emitur — plus iuris habet, qui plus dedit — et lex
Flectitur, ut flecti cera liquata solet.
Omnia vertuntur; pietas oppressa sub ipsa
Per paucos homines impietate iacet.
Vera loqui pudor est, placet assentatio mendax;
Integritas vitium, dexteritas scelus est.
Qui simulare nequit, multis imponere, fraudes
Nectere, nunc talis nullius est pretii.
Ille valet, turpi qui novit vivere quaestu,
Omnibus et nummos accumulare modis,
Prodere, furari, furto et conquirere amicos,
Officia et dominos propitios, et opes.
Hi crescunt, magni fiunt et honoribus apti
Creduntur, fidei cum nihil intus habent.
Committunt tamen his nunc oppida, castra, tribunal;
Quae dum percipiunt, non sibi deesse solent.
His impune bonos rabida traducere lingua
Concessum est, fama cum meliore carent.
Quis feret haec virtutis amans et cultor honesti?
Cui talis nostro tempore vita placet?
Non moror hanc igitur, cum falsa calumnia victrix,
Sit virtus vitium, sit sine lege pudor.
Mens hominum perversa regit, vis cuncta gubernat.
Est ventura brevi vindicis ira Dei.
Dissolvi cupio, tibi, terraque, putre cadaver
Linquere; cum Christo, spiritus esse cupit.
Illius fiat, qua fiunt cuncta, voluntas!
In manibus sortes continet ille meas.
Post mortem scribi precor hoc epigramma sepulcro,
Quo me posteritas hicque fuisse sciat;
Hoc tibi, terra, Vale! dico non triste, vocatus
Ad vitam, cuius tempora fine carent. |
| 66 | IDP 50 | Epitaphium Petri Tomicii 1 |
written 1535-10-19 — 1536-02-18 first edition 1625
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6554, p. 703 (c.p.)
|
Early printed source materials: | 1 | STAROWOLSKI 1625 p. 24 (in extenso) | | 2 | STAROWOLSKI 1655 (Epitaphium reverendissimi domini Petrii Tomicii episcopi Cracoviensis Regni Poloniae vicecancellarii per Ioannem Dantiscum episcopum Varmiensem) p. 215-216 (in the 2nd edition) (in extenso) | | 3 | STAROWOLSKI 1734 p. 18-19 (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Epitaphium Petri Tomicii episcopi Cracoviensis) p. 147 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek Piotrowi Tomickiemu biskupowi krakowskiemu) No. 17, p. 183-184 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphia Petri Tomicii 1) No. 41. 1, p. 167 | | 3 | STAROWOLSKI 1970 p. 63 (Polish translation, Jerzy STARNAWSKI) | | 4 | STAROWOLSKI 1970 p. 63 (Polish translation, Jerzy STARNAWSKI) |
|
| Hic iacet antistes templi clarissimus huius,
Gentis Tomiciae, Petrus, in orbe decus.
E vivis fractus lenta aegritudine cessit,
Illi quam regni sedula cura dedit,
Ardua tractabat qua saepe negotia, magnus
Consilio, triplici magnus et eloquio.
Iudicio quoque sublimi, prudentia et aequi
Cultura constat non habuisse parem.
Hunc aula et lugens Res publica sentit ademptum,
Cuius praesidio commoda multa tulit.
Omnibus hic post se virtutum exempla reliquit,
Per quas cum Christo vivit in arce poli. |
| 67 | IDP 51 | Epitaphium Petri Tomicii 2 |
written 1535-10-19 — 1536-02-18 first edition 1625
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, BJ, 6554, p. 703-704
|
Early printed source materials: | 1 | STAROWOLSKI 1625 p. 24 (in extenso) | | 2 | STAROWOLSKI 1655 (Aliud [Epitaphium reverendissimi domini Petrii Tomicii episcopi Cracoviensis Regni Poloniae vicecancellarii per Ioannem Dantiscum episcopum Varmiensem]) p. 216 (in extenso) | | 3 | STAROWOLSKI 1734 p. 19 (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Aliud eiusdem [Epitaphium Petri Tomicii episcopi Cracoviensis]) p. 148 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek Piotrowi Tomickiemu biskupowi krakowskiemu) No. 17. 2, p. 184-185 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphia Petri Tomicii 2) No. 41. 2, p. 168 | | 3 | STAROWOLSKI 1970 (Inne epitafium tegoż autora) p. 63 (Polish translation, Jerzy STARNAWSKI) | | 4 | STAROWOLSKI 1970 p. 63 (Polish translation, Jerzy STARNAWSKI) |
|
| Hoc vivens bustum sibi struxit episcopus iste,
Prudenter reputans, quod moriturus erat.
Exornavit et hoc pulchrum cum dote sacellum
Nec desunt mystis munera larga sacris.
Pauperibus pius et doctis pater esse solebat,
Nulli, cui potuit ferre, negabat opem.
Quidquid habent sophiae duplicisque volumina iuris,
Hauserat in Latiis non sine laude scholis.
Hoc igitur fieri vita durante sepulcrum
Iussit et hic oculis vidit adesse suis.
Qui memor est mortis, metuit peccare, subinde
Peccat, qui mortis non solet esse memor.
Plorans haec posuit Culmensis episcopus imo
Corde suum dominum vel pietate patrem. |
| 68 | IDP 52 | Epitaphium Petri Tomicii 2a |
written 1535-10-19 — 1536-02-18 first edition 1625
Early printed source materials: | 1 | STAROWOLSKI 1625 p. 25 (in extenso) | | 2 | STAROWOLSKI 1734 p. 19 (in extenso) | | 3 | JANOCKI 1753 p. 76 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 No. 17, p. 185 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphia Petri Tomicii 2a) No. 41. 2a, p. 168 |
|
| Hanc maerens posuit suo tabellam
Patrono, bene et optime merenti,
Dantiscus requiemque sempiternam,
Cuius subsidio est episcoporum
Ascriptus numero, pie precatur. |
| 69 | IDP 95 | Epitaphium Ioannis Reinecii |
written before 1536-02-24 first edition 1655
Early printed source materials: | 1 | Monumenta Sarmatarum p. 368 (in extenso) |
Prints: | 1 | SKOLIMOWSKA 2006 Epitaph p. 93 (in extenso) |
|
| Ingenii vires, utriusque scientia iuris,
Eloquii lepor et copia consilii
Reynecium morti non subduxere perenni,
Sola sed in Christum cum pietate fides.
Quam, si quis factis dum vivit praestat, ad astra
Migrat, et hoc linquit nomen in orbe bonum. |
| 70 | IDP 103 | Epitaphium Alfonsi Valdesii 1 |
written 1532-10-06 — 1536-08-13 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, OÖLA, family archive Starhemberg, MS 131, f. 154v
|
Prints: | 1 | SKOLIMOWSKA 2006 Epitaph p. 87-88 (in extenso) | | 2 | CEID 2/3 p. 67 (in extenso) |
|
| Valdesius iacet hic Alphonsus, nobile sidus
Hispanum, a patria tam regione procul.
Carolus huic quintus caesar credebat in aula
Consilii arcanas resque schedasque sui.
Charior huic quamuis esset, tamen aequi et honesti
Officiique fuit tempus ad omne memor.
Artibus ornatusque bonis, virtutis ad arcem
Iam prope non segni ceperat ire gradu,
At pestis iuvenem rapuit, cum caesar ab ista
In turpem Turcas compulit urbe fugam.
Serius ignauos, quam claris usibus aptos,
Nullius expensa mors ratione, vocat. |
| 71 | IDP 96 | Epitaphium Alfonsi Valdesii 2. Ad Valdesium |
written 1532-10-06 — 1536-08-13 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, OÖLA, family archive Starhemberg, MS 131, f. 154v
|
Prints: | 1 | SKOLIMOWSKA 2006 Epitaph (Ad Valdesium) p. 88 (in extenso) | | 2 | CEID 2/3 p. 67 (in extenso) |
|
| Hoc tibi Dantiscus presul Culmensis de Curiis
Prutenus misit pignus amicitiae.
Manibus hicque tuis requiem sine fine precatur
Ex vero tibi quo iunctus amore fuit.
Ille, ut in Hesperiis tecum succreuit utrisque,
Sic et inextinctus post tua fata manet. |
| 72 | IDP 49 | Carmen de Iudaeis |
written 1535 - 1536? first edition 1621
Early printed source materials: | 1 | ŚLESZKOWSKI (Carmen de Judaeis) | | 2 | Błędy (O zydach Jana Dantyskana Biskupa Warmińskiego) (Polish translation) |
Prints: | 1 | BARTOSZEWICZ (Carmen de Judaeis) p. 14-15 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 2 | Dantisci Carmina (Carmen de Iudaeis) No. 40, p. 166-167 | | 3 | SEGEL 1996 (Poem about Jews) p. 33 (English translation) |
|
| Barbara, inhumana est, petulans, furiosa, proterva,
Perfida, blanda, procax, insidiosa, rudis,
Fallax, deceptrix, invita, dolosa, superba,
Effera, crudelis, invida, iniqua, fera,
Improba, fraudulenta, scelesta, nefanda, profana,
Atrox, immanis, callida, prava, loquax,
Insipiens, fatua est, malesana, maligna, petulca,
Detractrix, mendax, livida, saeva, rapax,
Astuta, inconstans, labilis, furiosa, bilinguis,
Mobilis, impatiens, ambitiosa, levis,
Ingrata, imperiosa, bibax, onerosa, rebellis,
Ebria, adulatrix, desidiosa, vorax,
Garrula, vana, minax, temeraria, querula, avara,
Litigiosa, tenax, impetuosa, vaga,
Obscena et mordax, simulatrix, impia, torva,
Nugosa, iniusta est, rustica, amara, salax,
Foeda, immansueta ac violenta, ingloria, dira,
Importuna, ferox, segnis, inops, timida,
Versuta, obscura et famosa, improvida, saeva,
Immemor, indocilis, indiga, turpis, iners,
Nulla est cui ratio recti iustive cupido,
Nulla est cui pietas aut probitatis amor.
Si quidquam poteris superaddere, candide lector,
Adde, tibi Dominus praemia digna dabit! |
| 73 | IDP 168 | [Reply to poem of Poliander] |
written 1538-11-17 — 1538-11-23
Poem lost |
| - |
| 74 | IDP 53 |  Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum. Pio lectori |
written before 1539-08-13 first edition 1539-08-13
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1539 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum carmen paraeneticum. Pio lectori) p. 88 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum carmen paraeneticum. Pio lectori / An den edelen Jüngling Konstanz Alliopagus. An den frommen Leser) p. 2-3 (German translation, Franz HIPLER; in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1938 (Do Alliopaga. Do łaskawego czytelnika) No. 12, p. 113 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Ad Alliopagum Carmen 1. Pio Lectori) No. 42. 1, p. 169 |
|
| Hunc quicumque legis scriptum sine bile libellum,
|
| 75 | IDP 54 | Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum |
written before 1539-08-13 first edition 1539-08-13
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1539 (Carmen Paraeneticum ad Alliopagum) | | 2 | DANTISCUS 1576 (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum Carmen Paraeneticum) p. 88-136 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum carmen paraeneticum / An den edelen Jüngling Konstanz Alliopagus) p. 2-77 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | SIEMIEŃSKI 1865 (Do Alliopaga) p. 3 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 3 | SIEMIEŃSKI 1865 (Do Alliopaga) p. 6 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 4 | SIEMIEŃSKI 1881 (Do Alliopaga) p. 6 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 5 | SIEMIEŃSKI 1881 (Do Alliopaga) p. 8 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 6 | CILIŃSKI 1910 Krótki (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum Carmen Paraeneticum) p. 33-63 (in extenso) | | 7 | DANTISCUS 1938 No. 12, p. 113-171 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 8 | Dantisci Carmina (Ad Alliopagum Carmen 2. Carmen Paraeneticum) No. 42. 2, p. 169-208 | | 9 | STARNAWSKI 2007 p. 33-34 (excerpt) |
|
| Grata fuit, nuper mihi quam tua Musa salutem
Dixit; ut haec adsit, non minus opto, tibi.
Et quae scripsisti, mihi singula grata fuere,
Attamen affectus non nihil inde fui.
Nempe videns enses veteranus miles et arma,
Actae militiae cogitur esse memor.
Annosus tumidas audit cum nauta procellas,
In terris pelagi non meminisse nequit.
Venator recolit senior, quid fecerit olim,
Sicubi per silvas retia tensa videt.
Sic ego, cum legi tua Phoebo carmina digna,
Non potui Clarii non memor esse dei.
Quae iacuere fides neglectae, plectra reposta
Cum cithara sese proripuere statim.
Oblitique mihi moduli rediere, reclusos
Intima quos habuit pectoris arca diu.
Mox me Pimpleis spatiari rebar in antris,
Astitit et praesto turba novena mihi.
Ex qua non potui vetulam cohibere Thaliam,
Quin numeros numeris redderet illa tuis.
Concentu parili si non respondet, habebis
Causam, quod rauca voce senecta canit.
Dulcior est cantus iuvenis, cui spirat Apollo
Et gratum lepido cui dat ab ore melos.
Suscipit hos Helicon, qui libertate fruuntur
Et nullo versant subdita colla iugo.
Subveniunt animis Musae sine nube serenis,
Sunt hilaris laetum carmina mentis opus.
At nostrum quatiunt non parva negotia pectus,
Quod modo sollicitum plurima cura premit.
Adde, quod a multo iam tempore prata reliqui,
Quae de Castalio florida rore madent.
Usus abest strictim scribendi, libera cogi
Dictio sub numeros absque labore nequit.
Vix haec est magno studio contracta renitens,
Quam male composito cernis inire gradu.
Nimirum quod desuevi constringere verba,
Per se quae motu liberiore fluunt.
Cum mihi fulgebant prima lanugine malae,
Ad Musas segnis non mihi cursus erat.
Impositis potui multos concludere versus
Compedibus, quod nunc tarda senecta negat.
Quae dederat quondam prior, aufert grandior aetas;
Non eadem semper, quae placuere, placent.
Me tamen en eduxisti per iter mihi dudum
Notum, sed modo quod nescio, quale fuit.
Ne labar, vereor, vel oberrem, quo sit eundum,
Nescius, oblitus per loca vasta viae.
Alta senex nequeo superare cacumina montis,
Ungula quae tetigit Bellerophontis equi.
Si non summa petam, medium conabor adire,
Quo nihil in rebus tutius esse potest.
Deficiant vires quamvis roburque fatiscat,
Nec mihi sit praesens, qui fuit ante, vigor,
Ingrediar tamen; innixum me scipio forsan
Ducet, mens quo se numine sentit agi.
Principio quod grataris me culmen ad istum
Evectum, nostri ductus amore facis.
Non hoc tot laudes, quas non agnosco, dedere,
Sed dedit immerito gratia magna Dei.
Immerito certe, qui non sum pascere verres
Dignus et e siliquis exsaturare famem.
Namque creatorem multis in sordibus aucto
Offendi graviter crimine saepe meum.
Horresco memorans aetatis tempora primae,
Quae quibus absumpsi, sunt mihi nota, modis.
In teneris annis tumidam sum raptus ad aulam,
Scilicet ex doctis, quod modo plango, scholis.
Aula, lues hominum sentinaque larga malorum,
Me docuit, pudor hic quae reticere iubet.
Hanc igitur linquens Latiasque profectus ad oras
Me volui studiis consociare bonis.
At secus evenit, cum iam penetrasse per Alpes
Me vidi, latum nec procul esse fretum.
Euganeos adii conclusos undique ponto,
Qui tria regna sua sub dicione tenent.
Hic cum vidissem socios navemque paratam
Ad Solymas, mihi mens quo fuit ante diu,
Mox illam subiit vis numinis impete quodam,
Quae iussit comitem me simul esse viae.
Conscendi, pariter persolvens debita nauli,
Optatis ventis velaque tensa dedi.
Multa maris passus discrimina plurima vidi,
A me quae toties lecta fuere prius.
Singula dinumerare labor modo cum sit, omitto,
Ex multis referam sed tibi pauca tamen.
Adriacos fluctus linquentes, carbasa magnum
Pandimus Ionium per mare flante Noto.
Legimus in primis Corcyrae litora, nudum
Fracta Dulichium quae tenuere rate.
Hic non una quidem nobis est insula visa,
Quas nimia mendax Graecia laude canit.
Attigit et claram prius urbibus acta per undas
Aegaeas patriam nostra carina Iovis.
Frugum Creta ferax et abundans dulcis Iacchi
Ex magna nobis utilitate fuit.
Cepimus hic etenim victum ductisque per aequor
Carpathium ventos aura secunda dabat.
Liquimus hic fines Europae nautaque coeptum
Ad partes Asiae continuavit iter.
Vidimus inde Rhodum, cui numquam nubila solem
Obducunt, qualiscumque sit illa dies.
Hic ego cum sociis fessos reparavimus artus;
Tunc ibi praefuerant candida signa crucis.
Addere plura liberet; at hic mihi tempero, cum sint
Nota satis, quamvis urgeat ipse dolor.
Solvimus a Phoebi sic regno regna petentes,
Quae Cyprus asseritur continuisse novem.
Hic nos detinuit flatu contrarius Eurus,
Cornua dum Phoebes bis renovata forent.
Hic Paphos hicque Cnidos, mons Idalus et nemus ipsum
Praebebant oculis gaudia nulla meis.
Namque febrem putri corruptus ab aëre passus,
Non potui Veneris languidus esse memor.
Tandem nos Aquilo pertaesos litore solvit,
Rursus et in pelagus lintea plena tulit.
Sed tibi quid memorem, fuerim quam paene sub undis,
Cum navis dederat saepius icta latus?
Hanc fractis voluit penitus subvertere velis
Flans ab Hyperboreis nimbifer ille iugis.
Tum mihi bis deni fuerant, non amplius, anni
Extremumque mihi rebar adesse diem.
Sola Dei nos servavit clementia summi,
Qui tumidis ventis imperat atque mari.
Hoc duce tum demum sospes prope litora veni,
Ad quae tam longo tempore cursus erat.
Hic vinctam fertur ceto rapuisse puellam
Perseus et monstro praevaluisse maris.
Cum sociis subii Ioppen, de more relicta
Cum fessis nautis in statione rate.
Hinc nos ducendo Mahometica turba recepit,
Deseruit Christi quae recutita fidem.
Impositi Solymas asinis intravimus aestu
Exanimes, passi verbera, probra, lutum.
Gentis inhumanae crudelia facta minasque,
Non est, crede mihi, qui numerare queat.
Vidimus hic, ubi crux steterat sanctumque sepulcrum
Et Christi circum quae loca sancta manent.
Transgressi tandem limosi gurgitis undas,
Cui lacus Asphaltus meta suprema datur,
Attigimus terras Arabum. Sed longius exit,
Quam volui, senio facta Thalia loquax.
Haec cum lustrassem multo discrimine cuncta
Vanaque cognoscens, quidquid hic orbis habet,
Intendi rediens is me subducere rebus,
Quae me sollicitum plus habuere satis,
Vivere contentus paucis, inglorius aevum
Ducere, prudenti simplicitate frui,
Otia complecti, privatam ducere vitam,
Quae foret a quavis ambitione procul,
Et cum litterulis commercia rursus habere,
Pieridum doctis inter et esse choris.
Me patriis igitur Laribus, caris et amicis
Inclusi statuens abditus esse domi.
Sors aliter vertens iterum me traxit ad aulam
Et votis uti non dedit illa meis.
Iam quarto famulor regi, qui sceptra Polona
Dirigit immensi lata per arva soli.
Cuius grandaevus genitor rex, gloria regum,
Dante Deo decus hoc pontificale dedit.
Sed prius a multis servivi duriter annis
Perpessus vitae taedia longa meae.
Missus ad heroas toties orbisque monarchas
Curarum gravium pondera mille tuli.
Sum ter ad Hesperiam procul allegatus utramque,
Est ter et ipsa mihi Gallia visa triplex.
Vidimus a nostro divisos orbe Britannos,
Magnus et Oceanus quae prope regna tenet,
Extremos hominum Morinos gentemque Batavam
Et quos vicinos Rhenus et Hister habet.
Iunior et belli contra Dacosque Getasque
Atque Borysthenidas tempore miles eram.
Sic tot per montes, valles, vaga flumina, pontum
Iactato requies non fuit ulla mihi.
Quis studiis toties motoria fabula factus
Haerebit? Quid in is artis habere potest?
Quas et ob id laudes tribuis, non nosco nec esse
Accismum credas; res facit ipsa fidem.
Si quis amans artem non est operatus in illa
Vel quam non didicit, quomodo, quaeso, sciet?
Multa potest licet improbitas studiosa laboris,
Absque docente tamen vix iuvat iste labor.
Marte fatigatur proprio, doctore levatur
Ingenium, citius quo duce cuncta capit.
Hoc ego sum raro primaevis usus in annis;
Quod scio, quidquid id est, cura subinde dedit.
Non semper male, quae fuerant quandoque, locavi
Otia, cum parva sedulitate tamen.
Nunc huc, nunc illuc hominis mens saepe retracta
Non uni potis est semper inesse rei.
Forte putas: multum valet experientia? Sic est,
Sed sine litterulis proficit illa parum.
Qui mores hominum peragrans scrutatur et orbis
Extremi partes, laudis amore facit.
Hoc ductus quondam prudens erravit Ulixes,
Non melior rediit, sed magis inde miser.
Antipodes liceat videas, Indosve repertos,
Quid tum, si mens non cultior inde redit?
Per mare, per terras volites, quid tum, loca tantum
Si mutas, et mens, quae fuit ante, manet?
Antigone facit hoc, gruibus mos est simul idem,
Anser et ille redit, qui prius anser erat.
Laudatur merito, qui numquam viderat urbem,
Rusticus, et patrium non nisi novit agrum
Cuique fere totus vicinia proxima mundus
Magnaque vicinae regna videntur harae,
Qui nescit, Tanais vel quo decurrat Hydaspes,
Contentus rivis, qui prope rura fluunt.
Non eget hic medicis neque succis utitur aeger,
Quos fallax pretio pharmacopola parat.
Ex herbis altus, quas tellus ipsa paterna
Protulit, infracto robore fortis arat.
Attamen ingenue senuit, sine crimine vixit,
Ex animi constans simplicitate sibi.
Quid praestant illo, magnus quos cantat Homerus
Et quibus in terris nomina clara facit?
Nascimur et morimur sub eisdem legibus omnes
Et genus est Parcis Croesus et Irus idem.
Fama quid in Stygia demersis profuit unda
Vel quibus aetheria vivere sede datur?
Non saevos minuit cruciatus, gaudia reddit
Non magis aucta, sed est flamen inane soni.
Ob quod se dedunt hominum tot milia morti,
Vera quibus curae non solet esse salus.
Quos hic deberem tibi si depingere versu,
Immensi fieret grande laboris opus.
Proficit expertis non experientia semper,
Interitum claris saepe dat illa viris.
Dux bonus in bellis, plerumque natator in undis,
Schoenobates rupto funeque saepe perit.
Et mihi mors oculis fuerat quandoque sub ipsis,
Non semel et vitae spes mihi nulla fuit.
Tunc ego felicem, qui versat aratra, putavi,
Ut mihi sors, optans, illius arcta foret.
Quare ne laudes, amisi quod bona frustra
Tempora, canities quod nitet ante diem
Et quod sum toties terris iactatus et alto,
Hinc modo quod vita languidiore fruor.
Artibus illa bonis si tradita forte fuissent,
In modulis esset dexter Apollo meis.
At, viden?, inculto procedunt agmine, quorum
Si sint dispositi, nescio, rite pedes.
Forte statum recto non servant ordine; mirum
Ne tibi sit, siquidem nil Heliconis habent,
Sed cito praecipites volitant ex tempore nati,
Exosi limae, quas meruere, notas.
Ad te nam properant quaedam documenta ferentes,
Ex re non vana quae tibi forsan erunt.
Ille, valetudo quem corripuit gravis olim,
Aegro consilium ferre salubre solet.
Sicque tibi possum vitae praescribere leges
Versatus variis tempus ad omne modis.
Tu, qui iam primo vernas in flore iuventae,
Praecox ingenium cui dea glauca dedit,
Tempore perpendas nihil hic pretiosius esse,
Quod semel elapsum non revocare potes.
Hoc dedit ergo Deus, possis ut salvus in illo
Et consors fieri sedis in arce poli,
Hoc et, ut assidue sanctis te moribus ornes
Utque pie vivas, dum tibi vita comes,
Denique quod studiis possis incumbere rectis,
Quae non a vera religione trahant.
In primis curae tibi sit super omnia summum
Viribus ex totis cordis amare Deum!
Quem, cave, ne laedas umquam; si laeseris, imo
Ex animo veniam, sit mora nulla, petas
Et doleas, quod peccasti; desiste statimque
Cum lacrimis lapsum confiteare tuum!
Non temere peccans, sed qui compunctus ob ipsum
Delictum linquit crimina, salvus erit.
Peccatum vitans Christo confide, iuvabit;
Haerens peccato fidere nemo potest.
Non credas fidei, quae non nisi nomine constat
Et quae non fructus ex pietate facit!
Qua modo decipitur vulgi pars magna furentis,
Credere dumtaxat quae satis esse putat.
Semper in ore fides et Christi verba feruntur,
Absque sed effectu vana profata manent.
Ut bene sit ventri sub ventreque, cuncta licere
Ex reprobis monachis turba magistra fuit.
Per quam multorum mentes hoc tempore languent,
Quas misere captas impius error agit.
Scripta Patrum contemnuntur, nova scripta probantur,
Oestro quae Stygio plenaque bile tument.
Non secus haec vulgus tamen observare iubetur,
Quam si sint Christi singula scripta manu.
Quem iactant et habere putant, qui talia plebi
Inculcant, Pluto cum regat intus eos.
His humana Patrum veterum documenta videntur,
Et sua, plena probris, esse sacrata volunt.
Peccandi datur hinc rabiosa licentia multis,
Reicitur veluti faex opus omne pium.
Turpiter erratum clamant hucusque fuisse
Et prius hic sanctos desipuisse viros.
Hactenus ac si non datus esset Spiritus ille
In mundum, summi missus ab arce Patris,
Hoc aevo primum quem descendisse fatentur
Et modo se plenos illius esse ferunt.
At vitae mores alium sub pectore monstrant,
Qui se declarat per sua gesta satis.
A superis humilis, patiens, castus, pius, aequus,
Spiritus a Stygiis est sceleratus aquis.
Per quem, sunt sectae, lites, homicidia, fraudes,
Ebrietas, luxus, stupra, rapina, furor.
Hoc duce cuncta docent et multa volumina spargunt,
In pedicas per quae credula corda trahunt.
Quae si quando legis, ne te sub melle venenum
Corripiat, nivea simplicitate cave!
Hoc etenim virus fidei simul omnia soli
Attribuit, factis esse necesse negat.
Qui praecepta Dei servando non facit haecque
Contemnit, frustra nititur ille fide.
Absque fide Christi nihil est, conferre salutem
Quod possit, quantum sit licet usque bonum.
Ex nobis hoc, quod prosit, praestare nequimus,
Velle bonum donat gratia sola Dei.
Quare non hominis currentis sive volentis,
Illius est solitum sed miserantis opus.
In nobis operans hoc ipsum iussa sacrata
Perficit et mundum vincit et omne malum.
Estque necesse sed ut rogites, quod gratia detur,
Sic vivens illa dignus ut esse queas.
Quam si sectantur sua congrua gesta nec illam
Sumpseris in vanum, fidere iure potes.
Exercens se quippe fides, non mortua salvat,
Hanc tu viventem per pia facta proba!
Da nudo vestem, peregrinum collige, pressum
Pasce fame, pellas a sitiente sitim,
Captivos redimas, aegros invisere perge
Et defunctorum corpora conde solo,
Imparti miseris operam, succurre dolenter
Afflictis, omnes non simulanter ama!
His simul offensas, tibi qui nocuere, remittas,
Si tibi dimitti multa scelesta velis!
Quod fieri tibi vis, aliis fac, causa doloris
Sis nulli, linguae sint tibi frena tuae!
Si quem laesisti, placa, veniamque roganti
Communi tractus frater amore dabit!
Non facias, in eo quod displicet est tibi si quid,
Ut cum fratre solet frater, amanter agas!
Ex uno genitore quidem processimus omnes,
Ex uno nati compositique luto.
Nos et idem pretium Stygiis dissolvit ab undis;
Hac rex et servus sunt ratione pares.
Debemus faciles hinc condonare vicissim,
Quin hostes etiam iussit amare Deus.
Hoc age, ne cui sis inimicus, dilige, cunctis
Et bene fac, nullum despice, quisquis erit!
Sunt delatores, hominum pars pessima, sed tu,
Obloquitur si quis, credere turpe puta!
Nullius famae vel honori detrahe, nulli
Invideas, cunctis fausta precare libens!
Res te nulla cito vehementem vertat in iram
Nec cito de verbo commoveare levi!
Cum nullo tibi sit lis aut contentio, cede,
Induci certans si ratione nequit!
Ne tibi sit, cave, cum sociis consortio pravis!
Quae tangit, retinet candida lana picem.
Sive premant adversa, feras nec corrue; nec te
Sublimes, si te forte secunda levant!
Rebus in humanis medium servare labora
Et certum vitae disce tenere modum!
Te luxus, rapiens Cypriaeve libido petulcae
A recto non in devia lustra trahant!
Utere consilio prudentum, ne tibi fidas!
Decipimur, nobis cum nisi nostra placent.
Omnibus ex aequo faveas prodesseque gesti,
Nemo tuam frustra poscat egenus opem!
Haec fiat tibi summa: Deum reverere timeque
Et super omne, quod est, semper amare stude!
Sic facies nec vana tibi fiducia crescet,
Non alia salvat condicione fides!
Hinc nobis aderit Patris indulgentia summi,
Salvari certe qua sine nemo potest.
In Christum credens tota vi pectoris, is sic
Aeternam vitam, qui bene fecit, habet.
Hanc ut vivendo recte contingere possis,
Impendes operam nocte dieque tuam!
Tende per angustam portam! Descensus Averni
Est facilis, quorsum perdita turba ruit.
Cum qua ne te praecipites, iter arripe strictum
Ad superos, nec erit, si cupis ire, grave!
Namque iugum Domini portanti sponte suave
Et si sponte feras, est onus omne leve.
Huic te summittas, patientia dux tibi fiat!
Sic poteris vita fine carente frui.
Ut quandoque stato ieiunia tempore ferre
Et res ad sacras aptior esse queas,
Castiga corpus, prompto servireque coge
Spiritui, spernens quae caro stulta cupit!
Non semper pastu saturum temetove refertum,
Sed tenui victu leniter illud alas!
Sic te non poterunt affectus, qui cor adurunt,
In desideriis illaqueare malis.
Nec poterit princeps huius te subdere mundi,
Cuius castra vides vulgus inerme sequi.
Cum peditum graditur turmis equitumque phalangis.
Et cum velitibus vastat ubique suis,
Hic ubi praesertim mactanti nemo resistit,
Quisque sed in patulam fertur, ut aura, necem.
Nec desunt haec ductores ad bella periti,
Quos declamantes impia turba colit.
Ganea dat campum, mucronem crapula, mortem
Ad quodvis facinus mens sine lege vaga.
Ex qua proveniunt cum fastu livor, habendi
Ardor, adulterium, luxus et omne scelus.
Hinc venit omne nefas, furiosa licentia, divum
Contemptus, quaevis ad benefacta pudor.
Hanc qui nunc mentem sumpsere, per arva, per urbes
Regnaque tot sectas constituere novas.
Fronteque perfricta, temere simul absque rubore
Hi quid non audent, quidve licere negant?
Nullus honestatis cultus, fidei vel honoris
Et nihil his verae religionis inest.
Quidquid iurarunt vel promisere, relinquunt
Immemores pacti non sine labe sui.
Foedera, iura, sacras leges et vota recepta
Contra desponsam deseruere fidem.
Vestales stuprant, facientes scorta, misellas,
Coniugii tamen haec crimina nube tegunt.
Hoc sane Deus instituit, sed non dedit uti
Cunctis; sunt etiam, quos sine prole beat.
Hi sunt, castravit quos propria sponte voluntas
Propter siderei regna superna poli.
Bis senos Christum tales habuisse spadones
Constat, ab uxorum quos tulit ipse toris.
Ex illis nullum tum permisisse reverti
Legimus ad thalami iura relicta semel.
Semper adhaerebant et corpore menteque puri
Asseclae domino per loca cuncta suo,
Donec eos partes mundi legaret in omnes
Surgens, cum mortis vincula scissa forent.
Ad populos Asiae quosdam, quae continet urbes
Innumeras, fidei quae didicere modum,
Ad Libyae gentes alios, ubi magna Cyrene
Cumque iacet variis Africa vasta plagis,
Post et ad Europae regiones istius orbis
Hos misit, veram qui docuere fidem.
Non quam nunc mixtam conspurcant mille venenis
Hi, per quos turbis Teutonis ora furit.
Unde tot armorum strepitus, tot caesa colonum
Agmina, tam multus depopulatus ager,
Tot viduae, caris prolesque parentibus orba,
Unde tot ex stupris probra nefanda patent.
Tales non fuerant, qui Christi nomen ubique
Sparserunt et qui dogmata recta dabant.
Non lucri cupidos, aliena vel arva petentes,
Vel quibus ex raptu vita scelesta placet,
Non homines tumidos omnique libidine plenos
Quique nisi nitidae pondera carnis amant,
Sed sibi delegit pius ille magister egenos
Et qui cultores simplicitatis erant.
Quique scaphis ruptis et retibus, inde vocati,
Dimissis cunctis non renuere sequi.
Dixit enim, qui non sese carosque parentes
Deserit et natos, coniugis ora, domum,
Hunc se non dignum caeloque, manere profundi
Hunc Erebi poenas et sine fine rogos.
Nubere non vetuit, si recte riteque fiat,
Sit quamvis ingens virginitatis honor.
At semel ex labiis quae cor dedit intima vota,
Irrita non fieri, vana nec esse velit.
Quae modo proiciunt, qui religione propulsa
Vesteque deiecta Cypridos arva colunt.
Hoc ut idem faciant omnes, non posseque clamant
Quem sine complexu vivere femineo;
Cum multi taedas numquam tetigere iugales,
Quos vetus et nova Lex commemorare solet.
Depositis postquam fugientes claustra cucullis
Turpiter hi ducunt publica scorta, fremunt,
Praesertim cum non habeant nutrire palatum
Nec quo conquirant, edidicere, modo.
In pretio tamen esse volunt magnique videri,
Verba per ampullas prodigiosa loqui,
A cunctis etiam venerari, numina dici.
Sic Curios simulant, Sardanapalus inest.
Hunc ut alant intus, coguntur quaerere technis
Subsidium, dites sub quibus esse queant.
«Non opus est aris», latrant, «aurata supellex
Quid facit aut Tyrio murice lana rubens?
Pauperibus potius conflata darentur in usus!»
— Hoc se signantes nomine non inopes.
Ex templis rapiunt argenti vascula sacri,
De quibus affabre pocula facta tenent
Urceolosque graves, pelves, lances paterasque,
Indeque se reputant regibus esse pares.
Vestibus ex sacris sunt ornamenta luparum;
Hoc opus exclamant scilicet esse pium.
Scilicet haec orbis, viduis, miseris et egenis?
His gelidae spretis vix datur haustus aquae.
Ad se cuncta trahunt, miseri tamen esse videntur,
Nam male parta diu non bene firma manent.
Cumque nihil restet, quod plus rapiatur ab aris,
Ablatis spoliis templaque fracta vacent
Et cum sint absumpta prius per tempora lapsa,
Sacrilegae furtim quae rapuere manus,
Sumitur increscens usura fenus; ut illud
Pendatur, graviter mens solet intus agi.
Cum poscit reddi sibi debita creditor acer,
Hoc opus, hic labor est cumque dolore pudor.
Curritur ad cyathos, auro paterasque rubentes
Et quidquid reliquum Laidos arca tenet.
Si forsan fuerit prope, clam Iudaeus Apella
Quaeritur, in pignus sacra rapina datur.
Solvitur aes, sed cum fastu, quasi plura supersint
Et quasi thesauros India victa ferat.
Spes vultu simulatur, arat penetralia maeror,
Qui tum solliciti pectoris ima premit.
Paupertas gravis est, animos igitur sibi sumunt
Ad quodvis reprobum, dum modo prosit, opus.
Ad quaestum faciunt, quaecumque lucella petentes,
Omnia, seu scribunt, seu sua scripta docent.
Cum reboant ex suggestis, non aera verentur
Poscere pro dictis, quae vomuere, malis.
Nil aliud vehemens oratio continet in se,
Quam diras, risus, scommata stulta, iocos.
Hic blaterant in pontifices sacrosque ministros,
In buccam quidquid mens male sana gerit.
Probra crepant tumidis et tot convicia verbis
Falsaque mendaci non pudet ore loqui.
Blandidici palpant, dant auribus; inde mereri
Praemia contendunt, inde placere volunt.
Urget enim duris fervens in rebus egestas,
Cum domus exilis pane meroque caret.
Thais edax lautas epulas et dulcia musta
Cum potu Cereris non levioris avet.
Postulat ex auro torques vestesque superbas,
Per quas vicinae par cupit esse suae.
Quae si defuerint, lites et iurgia lectus
Concitat infaustus caedeque saepe madet.
Plurima moecha furens causatur, plurima fingit
Vel queritur, dictu turpe, necesse sibi.
Vociferantur et inde nothi, ferit aethera clamor,
Cum nudos vexat non toleranda fames.
Quid tum mens patitur scelerum sibi conscia, noscunt,
Hoc in pistrino qui modo saepe gemunt.
Si tamen ex aliqua ditescit fraude crumena,
Tunc gula nec legem, nec tenet ampla modum.
Noctes atque dies tum pergraecantur abunde
Et sine temperie cocta vel assa vorant.
Hos tu carnivoros, lurcones et comedones
Devita, quibus est venter et esca deus!
Quandoquidem, cum multa vorent et plurima potent,
Persuadent sibi, quod regna superna petant.
Nulla sacri ratio ritus vel temporis illis,
Cuncta sub arbitrium disposuere suum.
Quid sibi non tribuunt? Legis veterisque novaeque
Omnia turbantes ad sua sensa trahunt.
Quam ducant vitam, qua sint ab origine, qua sint
Doctrina, rabie quove furore, liquet.
Hos nunc infelix vulgus miratur amatque!
O mores, o quae tempora! Flere libet.
Orandus Deus est, forsan miserebitur, inquam,
Orandus toto pectore, mente, fide,
Ad caulas ut oves errantes ducat et illas
Amplius insanos non sinat esse lupos!
Fluctibus in saevis est Petri cumba frequenter
Exagitata, manens salva; manebit item.
Ni fallor, quadringentas hucusque fuisse
A Christi sectas tempore scripta ferunt,
Quae miserante Deo periere; peribit et ista,
Quae de praeteritis nunc nova facta furit.
Firma sed in fines Ecclesia nostra vigebit,
Quos cunctis posuit rebus in orbe Deus.
Nec portae rapidi poterunt Acherontis obesse:
Filius hoc summi dixit eritque Patris.
Hac spe suffultus non cures scire, quid audis
Sive legis, turba haec quod malesana docet!
Tu constans operare bonum, mala cuncta caveto,
Numquam constituent te benefacta reum!
Te totum dedas Domino sine fine perenni,
Illius et fido pectore iussa tene!
Abque nega tibi te prorsus; divina voluntas,
Non tua te, quae non est nisi prava, regat!
Tolle crucem propriam, mundo sis mortuus hocque
In dubio vitae turbine vive Deo!
Sobrius aetatem serva sine labe pudicam,
Caeci ne pueri te mala tela petant!
Non peccant oculi, ratio si temperat illos,
Nec cor consentit, quod ratione viget.
Si tamen ipse iuventutis vehemens calor urit,
Implora summi cum prece Patris opem!
Ad sacros fugias postponens otia vivos
Scripturae fontes! Languidus ignis erit.
Ipseque decertes, fortis virtute superna!
Conatus frustra, si Deus absit, erunt.
Sunt contra carnem, mundum tenebrasque regentem
Continue nobis bella, nec ulla quies.
In quibus est victo carcer sine fine paratus,
Victori caeli ianua summa patet.
Ad quam contendens pugna! Superabis et hostes
Firmo certanti pectore terga dabunt.
Haec age, sed non cunctanter, monitisque paternis
Pare, quae tibi post commoda multa ferent!
Hac recta pergas! Scopus hic te ducet ad astra,
Non defraudabit, quam tibi monstro, via.
In qua te chartis potes exercere sacratis,
Ingenium crescet cultius unde tuum,
Artibus atque bonis te tradere, discere multa,
Essem cum iuvenis, quae latuere prius.
Sunt praeceptores, est copia larga librorum
Et loca sunt votis, ut reor, apta tuis.
Incumbas igitur cura fidoque labore
Et studium sophiae non tibi vile puta!
Cumque tuis etiam tibi sint commercia Musis,
Obscenos fugiens ut mala monstra iocos!
Casta placent superis, castum decet esse poetam;
Candida sit vitae pagina iuncta tuae!
Et cum nativae tibi sint me iudice dotes,
Quae facilem reddent ad tua plectra chelym,
Cumque nec egressus sis, consulo, bis duo lustra,
Ut per adhuc quaedam tempora prata colas,
Prata sub Aonio florentia fonte, subire
Ex quibus in colles ductor Apollo dabit.
Non procul inde situs mons est excelsus; in illo
Pythagorae bivium littera fecit iter.
Quo cum concedes, ascendens linque sinistrum
Ad latus attritam, quae patet ampla, viam!
Multorum siquidem multo iam tempore pressa
Est pedibus, facilis, plana, retusa, placens.
Hic spirant violae, fragrans et amaracus, inter
Lilia purpureis candida mixta rosis.
Ne te pelliciant iucunda virecta, suaves
Aut volucrum cantus! Inde reflecte gradum!
Itur enim, sedes ubi perniciosa Voluptas
Constituit, multi quo properanter eunt.
Huc tendunt omnes, paulo quos diximus ante,
Turmatim secum qui vaga corda trahunt.
Impietas, fastus, cum luxu spurca libido
Hic habitant, dantes omnibus omne malum.
Declina propere fugiens! Ego, quidquid ibidem
Fit, referam, quondam nam mihi nota loquor.
Tractus eo iuvenis, quae nunc tibi volvitur aetas,
Plurima sum vitae passus acerba meae.
Me rapuit spatiosa viae progressio lenis,
Ardua, quam cepi, nulla subesse videns.
Et sic imprudens trita hac sum calle profectus;
Hoc rectum mea mens esse putabat iter,
Quandoquidem, quod non sensi, me daemonis astus
Ducebat, genius qui solet esse malus.
Pergebam laetus, spirans redolentia florum
Pellexit liquidi me prope fontis aquam.
Hic omnis generis fervebat musica circum,
Hic choreae faciles, hic iocus omnis erat.
Organa, sistra, tubae citharaeque, lyraeque sonabant,
Orgia Lenaei nec tacuere patris.
Pampineisque pater cinctus sua tempora ramis
Siccabat dulci pocula plena mero.
Quem Bacchae medium complexae dulce canebant,
Ridiculos duxit plebs temulenta choros.
Nudis cum nymphis Fauni Satyrique bicornes
Saltabant variis laeta per arva modis.
Coetus Hamadryadum, Dryades agilesque Napaeae
Plaudebant, comptis flore virente comis,
Multaque texebant ex densis serta rosetis,
Quae per iter sociis imposuere novis.
Unde coronatus veni, quo plebs in aprico
Gramine ludebat multa, profusa mero.
Hic iuvenum pulchris formosa caterva puellis
Iuncta simul cupidis incubuere iocis.
Affuerant annis etiam senioque gravati,
Canitie poterant qui superare nives.
Quos ego mirabar, ludibria namque fuere
Aetati tenerae, sustinuere tamen.
Cantabant, alii ridebant, omnia plena
Deliciis fuerant laetitiaque pari.
Hic Venus et Bromius convivia lauta pararunt
Et placidis multos adhibuere toris.
Non deerant, quae vina tulit Chios amplaque Gaza
Et quae Campanus quaeve Falernus ager.
Decertabatur cyathis paterisque vicissim;
Bellum grande quidem, sed geniale fuit.
Invitatus ad hos epulones sponte resedi,
Fraudari genium dedecus esse ratus.
Inter convivas gratus novus hospes habebar,
Illorum didici scita modosque brevi.
Nactus et hic caros comites, plures et amicos,
Commoda persuasi multa futura mihi.
Magna fuit nobis sermonis copia potis,
Ad facinus quodvis indeque magnus amor.
Nil intentatum, quo truserat ebrius ardor,
Nil fuit intactum mente furente mero.
Iam Tartessiaco se merserat aequore Titan,
Fulsit et ingenti Cynthia plena face.
Discurrebatur per lucos perque luparum
Antra, furor demens quo faciebat iter.
Confectis tandem vino lustrisque rubere
Tithoni rutilis coeperat uxor equis.
Deventum fuit hinc, poterant procul unde videri
Atria mirificis aedificata modis.
Ad quae multiiugae calles et lata viarum
Strata patescebant, undique trita satis.
Non opus hic ductore fuit, socii simul acti
Currebant nulla praepediente mora.
Turpis eo subito properantes vi labor egit,
Pellit ut abductas impius hostis oves.
Panditur interea domus altis fulta columnis,
Intus quae magno clara nitore fuit.
Ex auro, gemmis, bysso coccoque micabat,
Dulce thymum spirans, cinnama, tura, crocum.
In medio late fulsit speciosa Voluptas,
Quae stantes aulam iussit inire foris.
Illecebris solitis monstratis et tot ubique
Deliciis omnes traxerat illa cito.
Ingressi dominam laeto clamore salutant
Anteque reginae procubuere pedes.
Haec in pulvino sedit, quem molliter amplo
Infarsit nivei candida pluma cycni.
Strata fuere fabre pictis asarota tapetis
Et cathedris auro condecorata litis.
Ad se mox blanda venientes voce recepit,
Dans placidam cunctis pulchraque verba manum.
Protinus et iussit residere suaviter, illis
Et sterni lectos, stragula picta dari.
Maturant famulae, quarum se prima movebat
Mollities, tenui desidiosa gradu.
Post hanc Segnities, Vertigo rotans et Orexis,
Tussis et infecto lenta Gravedo pede.
Has comitabantur Febris ardens et Sitis urens,
Nausea cumque suis tarda Podagra malis.
Quaeque Voluptati gratissima servit, ocellis
Prospiciens petulis Galla puella subit.
Pone sequebatur Scabies, nunc aulica dicta,
Unguentis redolens oblita, pulchra tamen.
Tandem falce metens Anus Ossea clauserat agmen
Cum reliquis, quas hic non numerare vacat.
Singula quo fierent ex ordine, rector et aulae
Somnus cum servis affuit inde suis:
Principio Sopor et formarum portitor ille
Terribilis, mentem qui recubantis agit,
Singultus, Tremor et Ructus foetore citatus,
Et Vomitus, Languor cumque dolore Tumor.
Quos morbo geniti varia sub veste secuti
Apta ministeriis signa tulere datis.
Turbaque praeterea venientem plurima Somnum
Stipabat, cuius nomen omitto libens.
Hunc ad se vocitans tandem satiata Voluptas
Claudere cunctorum lumina fessa iubet.
Ille levans virgam Lethaeo rore madentem
Sparsit, et ex oculis cesserat omne iubar.
Mox Sopor insiluit lassisque labore quietem
Corporibus tribuit, sed fuit illa brevis.
Namque sequebantur comites hic ante notati,
Quisque suo fungi munere promptus erat.
Nec minus ancillae fuerant ad iussa paratae,
Quae prius ex titulis iam patuere tibi.
Postquam prima quies transisset, Nausea praesto
Foeda Voluptatis coepit adire locum,
Pro dominaque sua, quae sic iniunxerat illi,
Successit, plebis facta magistra suae.
Cum famulis famulas arcessens omnibus aequa
Lance ministerii munus habere dedit.
Officiosa cohors subito mandata peregit
Exque suo fecit nomine reque satis.
Hinc gemitus, planctus, fremitus clamorque tonabat.
Heu, rerum facies quam miseranda fuit!
Ipsa Voluptatis disparuit aula repente,
Hospitibus rursus commoda facta novis.
His, in deliciis et mollibus ante grabatis
Qui iacuere, fuit postmodo lectus humus.
In vasta misere plerique palude iacebant,
Morbos ob varios qui petiere mori.
Hic philtrum biberat, glutiverat ille rubetam,
Hic, quod ferre suo tempore luna solet.
Innumeri mecum, quos stillans plurima torsit
Pustula, tot querulis increpuere modis.
Iamque fere medium Phoebus transcenderat axem,
Prospexi, regio num mihi nota foret,
Quae gens, quae tellus, sibi quid mutatio vellet
Ista recens, esset cur mihi laesa salus.
Laetitiae nihil hic hesternae, signa nec ulla
Illius exstiterant, omnia plena metus.
Plena doloris erant, discriminis omnia plena
Anteque mors oculos trux et amara stetit.
Quo me cumque tulit visus, loca tristia late
Maerebant, foedis plena cadaveribus.
Hic acies nullae neque pila minantia pilis
Inter se diras conseruere manus,
Fecerat hanc tantam stragem sed spurca Voluptas
Sordibus Idaliis Bassareisque scyphis.
Quos prius in viridi ludentes gramine vidi,
Tectos vix vili stramine terra tulit.
Quot iacuere viri, mulieres quotve misellae,
Gallica quos omnes pestis edebat atrox!
Quam plures sanie taboque fluentia crura
Tractantes putri procubuere solo,
Et cassos oculos et pus ex naribus actum
Cum naso! Iubet hic plura tacere pudor.
Quid memorem reliquos Epicuri de grege porcos,
Praecipiti dederat quos gula multa neci?
Sive frequens illos quos compotatio fecit
Amentes, stolidos cumque furore truces?
Quos sic expertes rationis et omnis honesti
Iusti contingit mentio nulla Dei.
Esse sibi nati ad turpissima quaeque videntur
Et nisi quod potent et sine lege vorent.
Hos numquam vecors temulentia deserit, unde
Et sapiunt, tribuunt summaque cuncta sibi.
Quid non ebrietas committit et audet in orbe?
Quod scelus intactum, quod sinit illa nefas?
Inter turpe decensque furit discrimine nullo,
Saepe putat, quae sunt podicis, esse caput.
Non homines, non illa deos formidat, in omne
Prompta scelus posito cuncta pudore facit.
Detrahit, infamat, petulans obscena profatur;
Obruta mens quid non dicit agitve mero?
Hinc rixae, lites, opprobria, iurgia, caedes
Et mala tot, calamus quae numerare nequit.
Haec animi vires enervat et hac duce clarum
Ingenium, sensus, mentis acumen abit.
Corporeisque bonis, oculis, manibus pedibusque
Et reliquis membris omnibus illa nocet.
Illa ferax omnis morbi, languoris et omnis,
Quis referat, morti quot dedit ante diem?
Haec tot funeribus campos, dumeta, paludes
Straverat, aegrorum sed neque finis erat.
Hoc foedum vitium praecellit dedecus omne
Nec quodvis aliud turpius esse potest.
Hoc, inquam, nullum quo perniciosius exstat,
Me quoque detinuit non sine pure diu.
Iamque propinquabat, cum sic perculsus in omnes
Spectabam partes, carnificina mihi.
Commoriebatur prope me iam plurima turba
Et stetit ante pedes meta suprema meos.
Mox in me cecidere timor, tremor et dolor ingens,
Quid facerem, graviter nescius ingemui.
Nunc huc, nunc illuc subitis in rebus agebar,
Consilii, sensus et rationis inops.
Mors oculis, animo flagrantis poena gehennae
Obversabatur, quae data fine caret.
Multa revolvebam perplexus et undique saeptus,
Nulla salutis erat spesque nec ulla fugae.
Tunc, quam sit vanum, didici, confidere rebus
Humanis, firmum quam sit in orbe nihil,
Quodque statu res nulla diu perdurat in uno,
Sed veluti glacies sole liquante perit.
Sic ad me rediens lacrimis ex corde subortis
Expendi vitae tempora lapsa meae.
In quas aerumnas, in quae discrimina totus
Incideram, sensi numinis actus ope.
Unde cadens supplex et terrae pronus inhaesi,
Imbribus et largis immaduere genae.
«Summe Deus», dixi, «qui verbo sidera, terras
Et mare fundasti, quidquid et orbis habet,
Omnia tu nosti, iudex es iustus in omnes.
Supplicibus clemens attamen esse soles.
Vae mihi, vae, toties quod te, tua iussaque liqui,
Subditus hic saevi daemonis imperio!
Quid faciam? Quo me vertam? Dolor urget et instat
Mors mihi, quam video iam prope ferre gradum.
Punior ex meritis, patienter et haec mala porto,
Quae dedit, heu, misero vita scelesta mihi.
Namque Voluptati Virtutis calle relicta
Indulgens, factus sum tibi saepe reus.
Hic et ob id scelerum iaceo sub mole gravatus,
Qua sine te nusquam me relevare queo.
Huc me gliscentis dementia prima iuventae
Traxit et hinc poenas omnia membra luunt.
Puteo tabescens, lue scabra prurit ab omni
Parte cutis nec inest ossibus ulla quies.
Erumpunt gemitus udis cum fletibus ad te,
In quibus hic veniam corde tremente precor.
Turpiter actorum me paenitet et pudet intus,
Quae crebro quatiunt cor modo triste meum.
Crimina tot dimitte mihi, pie, quaeso, Creator,
Nec sic plasma tuum putre perire sinas!
Propitius siquidem misereris votaque praestas,
Mitis ut exaudit pignora cara pater.
Te moveant igitur lamenta profunda dolentis!
Ex caulis etenim sum pecus, ecce, tuis,
Quippe salutifera lotum baptismatis unda
Me crucis ornasti nobilitate sacrae.
Hanc male conservans, profugus regione sub ista,
Quae merui, factis praemia digna fero.
Assunt monstra Stygis, rapior periturus ad Orcum,
Si non eripiet me tua larga manus.
Nec mora, nec requies, circumstant undique sonti
Et foris ac intus tristia bella movent.
Corpus ab immenso corrumpitur omne dolore
Et sibi mens vitiis obruta iure timet.
Non sum plus dignus caeli miser astra videre,
Quin minus, ut dicar filius esse tuus.
Tu tamen indignum, Genitor mitissime, natum
Respice, compunctis qui pius esse soles!
Si me restitues, mihi sique peperceris, omnem
Diriget hinc vitam flens Metanoea meam.
Da mihi tempus, ut haec emendet pectus iniquum
Meque tibi reddat, qui tuus ante fui!
Huc, precor, huc assis, pereunti porrige dextram,
Ex hac me tetra quae cito valle trahat!
Assertor venias, dux et Virtutis ad arcem,
Rursus in illius meque repone viam!
Hoc te per natum crucifixum Virginis oro,
Per quem frustratas non sinis esse preces».
Multaque praeterea simili ratione petebam,
Propitio subdens omnia nostra Deo.
Cumque voluntati se pectore traderet omni
Divinae, subito mens mea sensit opem.
Succrevitque mihi fiducia certa fidesque
Et spes, quae rebus fulsit amica meis.
Unde fatigatum planctu multoque dolore
Me quidam coepit dulcis habere sopor.
Quo grata requie per languida membra refecto
Est visus iuvenis carpere clarus iter.
Candida vestis erat vultusque nitore verendus,
Cui cecidi surgens obvius ante pedes.
Nescio, si vigilans aut somno pressus, at ille
Proximior placide sic mihi factus ait:
«Quid facis, infelix, huc quis te devius error
Detrusit, dedit haec quis tot acerba pati?
Iam periturus eras, si te non vota precesque
Iuvissent, superis quae, miserande, dabas.
Te malus huc genius statuit me prorsus abacto,
Cum quo tendebas ad Phlegethontis aquas.
Cuius desertor cum sis, iterum tibi custos
Sum datus estque mihi tradita cura tui.
Ex hoc te mortis strepitu squaloreque ducam,
Sanis si monitis gratus adesse velis.
Et fiet tibi, sincero quod corde petisti,
Tu modo festina, quo tibi monstro, sequi!»
Attonitus recolens vestigia visa sequebar,
Nox et ab illius lumine clara fuit.
Prolixamque viam dulci sermone levabat,
Non erat illa placens, ut fuit ampla prior.
Strictior exstiterat quasi semita trita parumper,
In multisque scabris sentibus arta locis.
Ille meus ductor me confirmavit eundo
Et mihi pergendi dogmata recta dabat.
Nunc digitis signabat iter, nunc ore docebat,
Erudiit monitis meque subinde piis.
Unde procul densa mentis caligine pulsa
Effeci, quidquid iusserat ille, libens.
Sospes et evasi prope prata virentia tandem,
Pungentes linquens asperitate rubos.
Quae super instabat, gemino qui vertice caelum
Mons ferit, Aonidum sub dicione, biceps.
Progressusque parum collis sublimis acumen
Conspexi, Virtus hic ubi pulchra manet.
Non tamen audebam dubius mihi fidere, si res
Vel si vana mihi somnia sensa darent.
A ductore meo volui perquirere certum
Eventum, terrae quae plaga visa foret.
Confestim circumspiciens, praecesserat ille
Longius, ostendens indicis arte viam.
Expavi sic desertus vigilansque videbam,
Quae prius in somnis rebar adesse mihi.
In bivio stabam, de quo me prava iuventus
Fecerat erronem, non tamen absque metu.
Qui semel est ustus, formidat, cum videt ignem,
Ireque saepe cadens absque timore nequit.
Non eques esse cupit, quem ferrea saepe ferocis
Ungula prostravit praetereuntis equi.
Sic et eam stratam timui sub parte sinistra
Territus ex plagis, quas ibi passus eram.
Vibices aderant et adhuc neque vomica crebra
Defuit et rabido plena tumore cutis.
Sic ubi cognovi post damna peritus utramque
Callem, consilium res prius acta tulit.
Vertit ut a scopulo praeviso navita proram,
Sic fugi laevum, quod revocabat, iter.
Declinans igitur dextrorsum pergere coepi,
Quo me flectebant praevia signa ducis.
Haec ego per corneta videns vepresque, pedato
Sectabar nota non mihi calle prius.
Quae fuit asperior primum multique laboris,
Non tamen abstraxit me gravis iste labor.
Nec me stringentes tribuli, spinae vel acutae
Detinuere, nec hinc corporis acre malum.
Processi vitiis sensim post terga relictis
Et simul his, mihi quae cara fuere prius.
Et sic aeger adhuc et fessus tardius ibam,
Attriti citius non potuere pedes.
Quod bonus ut genius vidit, fortasse misertus
Substitit et lassum iuvit utraque manu.
Spemque dedit fore, si saltem conarer, in ipsa
Quod votis possem comminus arce frui.
Praeterea multis de rebus multa locutus
Vivendi docuit rectius esse genus,
Quod nos a brutis distingueret, hocque probari
Non sensu carnis, sed rationis ope;
Et quod vita bonis aeterna daretur, iniquis
Perpetuus Stygia sub regione focus.
Praecedens iterum iussit me cautius ire
Per quoddam vernans tempus ad omne nemus
Monstravitque mihi frutices herbasque salubres,
Ex quibus aegrotos pharmaca cocta iuvant.
Non myrto neque sandyci, violis vel amoena,
Qualia nuper erant, hic viruere loca.
At par urticae foliis Patientia primum
Hic stetit et per iter crebrior illa fuit.
Hinc bona Sobrietas redolensque Modestia mater
Herbarum viridi stabat amicta toga.
Herba Pudicitiae gaudens cognomine; iuxta
Floruit hanc, Charitum quae pia nomen habet.
Inde frutex Fidei dispersis undique ramis
Cum reliquis, quas haec germine ferre solet.
Ex his collegi medicamina grata saluti,
Quae propere vires restituere meas.
Firmior hinc factus comitavi laetus euntem
Sub quaedam celsi culminis alta iuga.
Hicque fatigatum parvo requiescere fecit
Tempore, dans vitae dogmata scita mihi.
«Hoc», ait, «in summi Virtus est vertice montis,
Quo feror, hospitium possit ut esse tibi.
Tu modo non pigre contendas, forte subibis
Sicque, quod orasti, postmodo», dixit, «erit».
Remigioque petens alarum protinus arcem
Virtutis iussit se velut ante sequi.
Ad quam nitebar pertingere nobile signum
Agnoscens nostri, montis in arce, ducis.
Hoc ego iam longo sectatus tempore, pergo
Conatusque meos finiet atra dies.
Felix, qui potuit Virtutis adire cacumen,
Haec superum dignos sedibus una facit.
Hanc Graeci vates, hanc laudavere Latini,
Haec et in Hebraicis est celebrata libris.
Quam cum discipulis tibi si describere vellem,
Hoc parvum fieret grande volumen opus.
Denique te nequeo celare, quod hac mihi calle
Pergenti Deus hic dona tot ampla dedit.
Cui quam grata, scies, fuerit, quot et illa beatos
Effecit, veterum si monumenta leges.
O, utinam numquam liquisset stulta iuventus
Hoc iter, in quo nunc sudo subinde senex!
Quod possum, praesto, numquam me prompta voluntas
Deficiet, solet hanc namque iuvare Deus.
Hoc ut idem facias nostro discrimine doctus,
Te moneo, procul hinc castra sinistra fuge!
Qui sapit ex aliis, quos imprudentia ducit,
Ut sibi prospiciat, non male, crede, sapit,
Quandoquidem cupidus, qui fiant omnia, scire,
Impingens auctor fit sibi saepe mali.
Vix ego tam multis evasi casibus actus,
Tu catus exemplo disce cavere meo!
Praeponas oculis igitur, quae foeda Voluptas
Praemia mancipiis hoc dat in orbe suis!
Ad dextram tendas, Virtus ubi pulchra moratur;
Ardua sit liceat, tu modo perge, via!
Nitere conscendens! Adeo labor iste molestus
Non erit, illius culmen adire potes.
Hic posuere dei sudorem, tu quoque suda!
Pertinges et cum tempore compos eris.
Contendas fieri formosi cultor honesti,
Utile quo nullum carius esse sinas!
Abstineas patiare libens, quod oportet, et omni,
Quod potes, incumbas posse carere nota!
Ne noceas ulli, cunctis prodesse studeto,
Sis comis, facilis, non tamen inde levis!
Nec tumeas, generis quod sit tibi nobilis ortus,
Sed te demisse, cum probitate geras!
Virtus nobilitat, genus ex virtute probatur
Nobile, qua sine nil stemma decoris habet.
Hanc si consequeris, te clarum reddet, honorem
Donabit, carum te facietque tuis.
Externis etiam gratum praebebit, habenti
Virtutem merito crescit ubique favor.
Hoc te complector, quamvis te, quod scio, numquam
Ex facie novi, nec tibi vanus erit:
Tum quod sis nostras, tum quod dicione sub ista,
Quam rego, prognatus sis quasi verna mihi.
Quin etiam, quod te cognoscens indolis esse
Ingenuae, cuperem rebus adesse tuis.
Tu tamen interea, si sit penuria, suffer,
Psittacus esuriens dicere discit: Ave!
Luxuriant animi, pleno qui ventre rigantur
Et studiis proni turpibus esse solent.
Tu studiis possis ut honestis saepe vacare,
Frenet temperies hoc iuvenile decus!
Non cibus aut potus nimius te reddat ineptum,
Litterulis frugi pectus ut esse queat!
Commoda namque bonis tua nunc est artibus aetas,
Quae breve post tempus non erit apta magis.
Experior, quam decrescat venientibus annis
Vis rerum memorans ingeniique vigor.
Utere, dum sanguis calet et dum taedia desunt,
Tempore, quo nihil hic carius orbis habet!
Omne cito cursu, sine sensu labitur aevum
Et numquam, paulo quod fuit ante, redit.
Exerce vires animi! Poliuntur ab usu,
Indiga quo quaevis ars nihil artis agit.
Plurima constanti discendo quaere labore,
Ut nomen praestet re, quod ab ore sonat!
Nec te detineant torpentis sacra Vacunae,
Perpes at in sacris Palladis esse stude!
Otia quid possunt, noscunt, quos caeca libido
Perdidit; haec fugiens commoda multa feres.
Si careas sociis, qui nil nisi ludicra spectant,
Salvus es; illorum blanda venena necant.
Te doctis coniunge viris, virtute probatis,
Moribus ex quorum sit tibi vita bonis!
Hic vatum tot fabellas exemplaque verae
Historiae possem multa referre quidem.
Talia sed prudens tibi saepe legenda relinquo,
Nempe quod hic scribo laudis amore nihil,
Sed magis ut prosim, non — titillare poetas
Quod solet — ut dici doctior inde velim.
Haec et ob id properat congesta paraenesis ad te,
Ut sit vivendi regula certa tibi.
Ad quam si te compones, te, criminis omnis
Osorem, faciet semper honesta sequi
Teque Deo tradet totum, pondusque docebit
Te propriae leviter ferre salubre crucis.
Tu modo conatus ad cuncta ferenda viriles
Intendas! Superat, qui tolerare potest.
Cogitur ad metam currens, quod Horatius inquit,
Frigoris ac aestus plurima ferre puer,
Fastidire merum, Cythereae linquere sordes
Et placida raro commoditate frui.
Profuit ut multis interdum tristis egestas,
Sic etiam multis copia damna dedit.
Tu medium teneas! Mediocriter ut tibi cuncta
Sufficiant, victus sit mihi cura tui!
Dummodo Pierides sophiaeque volumina sacrae
Omnis cum studii sedulitate colas!
Proficies, de te neque fallet opinio, nostris
Si morem monitis, ut puto, sponte geres.
Crescet in his propensa Dei tibi gratia summi,
In qua persistens indigus esse nequis.
Illi caelestes insunt et opes, et honores,
Post miseram vitam qui sine fine beant.
Nec vivos et se dignos haec deserit umquam,
Quos fructu satiat fertilioris humi.
Defuit his numquam pastus vel vestis amictus,
In mitem qui spem deposuere Deum.
Huic tu confidas! Fidentem nutrit alitque,
Sic tamen, ut facias omne, quod ille iubet.
Quod potes, hoc praesta! Semper iuvat ille volentes
Saepeque propitius sat voluisse putat.
Cor hominis, non rem foris aspicit; omnia novit
Estque probae multum simplicitatis amans.
Nil tibi vel tribuas placeasve, nec altius istis
In rebus sapias, quas modo mundus agit!
Sat tibi sit sed viva fides, quae iussa sacrata
Perficiat, fervens in pietatis opus!
Hanc tibi quo possis operando reddere firmam,
Advigila! Frustra non erit ille labor.
Ille verecundos mores vitamque modestam
Et tibi virtutum conferet omne decus,
Et sensus acuet, dabit et rationis acumen,
Qua tu multa legens plurima scire potes
Inque virum parens monitis succrescere doctum,
Unde mihi valeas utilis esse brevi.
Tunc prodesse tibi patriaeque tuisque, quod optas,
Cum magno poteris laudis honore tuae.
Quod mihi commendas caros in calce parentes
Carminis, hoc iusta cum pietate facis.
Quos si quis vero colit et veneratur amore,
Ille diu vivens prospera cuncta feret.
His nihil hic potis est de te iucundius esse,
Quam quod virtutis coeperis ire via
Quodque bonis studiis reddaris promptior, omnis
Expers haereseos, daemonis arte satae,
Et rectae fidei teneas quod firmus amussim,
Aetheriis possis iunctus ut esse choris.
Et cum saepe tibi tot fausta precentur et optent,
Responde votis dexteritate piis!
Prosequar hos etiam, siquidem meruere, favore,
Te quoque propter eos; res tibi testis erit.
Dummodo contineas, serpens contagio ne te
Inquinet infrenis, quod solet illa, luis!
Conquiras claras, ne te contaminet, artes,
Quem colis infecta sub regione, locus!
Utere de sacrae Scripturae fontibus ortis
Antidotis, quae non oblita felle madent!
Sicut apes, cum vere favos reparant sibi, flores
Non tangunt hos, qui toxica ferre solent,
Nec de mortifera letales smilace succos,
Ex dulci capiunt sed sua mella thymo,
Elige sicque bonos auctores, unde legendo,
Religionis amans, doctior esse queas!
Ex spinisque, tuos pungentibus undique sensus,
Fragrantes cauta collige mente rosas!
In mediis cum sis, quae sunt bona, carpe, venenis,
Ne tamen inficiant pectoris ima, cave!
Interdum proferre solet medicamina virus,
Si certum teneat Paeonis arte modum.
Rebus in his prudenter agas, illaesus ut inde
Huc redeas! Hospes sic mihi gratus eris.
Plura loqui tecum cupiens anus haec mea voce
Elinguis tremula fessaque tota fugit.
Hanc traxit tua Musa recens a Phocidis antro,
Quod repetit, posthac vix reditura. Vale! |
| 76 | IDP 97 | Pro Caesare et Gallo 1 |
written 1540-09-19 — 1540-09-22 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | author's record, 16th-century, GStA PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, HBA, C 1, No. 704 (enclosure)
|
Prints: | 1 | OSOSIŃSKI 2006 Nieznane (Pro Caesare et Gallo) p. 251 (in extenso) | | 2 | OSOSIŃSKI 2007 (Pro Caesare et Gallo) p. 41 (in extenso) |
|
| Dimisit Caesar Gallum, quia credidit illi,
Virtutis specimen nobile nonne fuit?
Credidit inde fide sub eadem nuper ad illum
Divertens, quid enim criminis istud erat?
Et servare fidem pulchrum est et habere vicissim.
Convenit hoc claris, dic mihi, nonne viris?
Cur igitur stultos censes, quod uterque fidelis
Perstitit officii cum ratione memor?
Digni perpetuis apud omnes laudibus ambo,
Ille fidem servans, hic quod haberet, erunt.
Punica si potior cuique fortasse fuisset,
Hanc meritis poenis non caruisse puta. |
| 77 | IDP 98 | Pro Caesare et Gallo 2 |
written 1540-09-19 — 1540-09-22 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | author's record, 16th-century, GStA PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, HBA, C 1, No. 704 (enclosure)
|
Prints: | 1 | OSOSIŃSKI 2006 Nieznane (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 251 (in extenso) | | 2 | OSOSIŃSKI 2007 (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 41 (in extenso) |
|
| Caesaris et Galli fidei servantia monstrat,
Quam verus Christi cultor uterque fuit.
Ille, quod ex animo generoso detulit hosti,
Perdere quem potuit, iussit abire tamen.
Alter item noscens bona, quae percepit ab hoste,
Perdere quem potuit, iussit honore coli.
Principibus quondam non mens ea forte fuisset
Tempore, quo vanos excoluere deos,
Una fides modo, sed sanctae pietatis et aequi
Cultrix, heroum pectora firma facit.
Utile qui quavis causa praeponit honesto,
Quisquis is est, certe vir bonus esse nequit.
Iustitiam prudens amat, odit stultus, et ergo
Cum Gallo Caesar quomodo stultus erit? |
| 78 | IDP 99 | Pro Caesare et Gallo 3 |
written 1540-09-19 — 1540-09-22 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | author's record, 16th-century, GStA PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, HBA, C 1, No. 704 (enclosure)
|
Prints: | 1 | OSOSIŃSKI 2006 Nieznane (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 251 (in extenso) | | 2 | OSOSIŃSKI 2007 (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 42 (in extenso) |
|
| Quod servata fides Galli cum Caesare probro
Vertitur, authoris dedecus esse reor.
O mores, o nunc quae tempora, scilicet artis
Hoc erit, ut fidei fraus petat atra locum?
In vitium virtus vertatur, melque venenum,
Et bona dicantur deteriora malis.
Argute siquidem, quod Gallo Caesar ut hosti
Stultus erat credens, tum sed amicus erat.
Hoc quoque, quod Gallus stulte dimiserit hostem,
Tum sed amicitiae foedus utrique fuit.
Recto iudicio bene si metiris utrumque,
Quos censes stultos, desipuisse neges. |
| 79 | IDP 100 | Pro Caesare et Gallo 4 |
written 1540-09-19 — 1540-09-22 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | author's record, 16th-century, GStA PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, HBA, C 1, No. 704 (enclosure)
|
Prints: | 1 | OSOSIŃSKI 2006 Nieznane (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 251-252 (in extenso) | | 2 | OSOSIŃSKI 2007 (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 42 (in extenso) |
|
| Si servanda fides est hosti, plus et amico,
Ius quod amicitiae non violare decet
Inter et affines praescripto foedere iunctos.
Cur non servari debet utrique fides?
Tolle fidem, lex nulla thori, pax nulla per orbem,
Et nullus socius, nullus amicus erit.
Infidi populis reges sua iura negabunt,
Et perdet reges perfida turba suos.
Regnandi causa qui frangi pacta licere
Dixit, Tarpeia caesus in arce fuit,
Caesus item, qui promissum servabat, ab urbe
Ad Poenos rediens, non ratione pari.
Alter enim libertatis confossus ut hostis,
Pertulit hic pro qua tortus ab hoste necem.
Ex iis quem recte dices sapuisse duobus?
Non reor ut dicas, stultus uterque fuit.
Non ex affectu iudex pronunciat aequus,
Sed quod iustitiae regula vera docet. |
| 80 | IDP 101 | Pro Caesare et Gallo 5 |
written 1540-09-19 — 1540-09-22 first edition 2006
Manuscript sources: | 1 | author's record, 16th-century, GStA PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, HBA, C 1, No. 704 (enclosure)
|
Prints: | 1 | OSOSIŃSKI 2006 Nieznane (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 252 (in extenso) | | 2 | OSOSIŃSKI 2007 (Aliud [Pro Caesare et Gallo]) p. 42 (in extenso) |
|
| Inter divinas et res quascumque probamus
Humanas non est sanctior ulla fide. |
| 81 | IDP 55 | In effigiem suam 2 |
written 1540-11-30 — 1540-12-31 first edition 1685
Early printed source materials: | 1 | CRETZMER p. 110 (in extenso) | | 2 | TRETER p. 110 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Aliud eiusdem) p. 167 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Epigram na portret własny) No. 23. 2, p. 202 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (In effigiem suam 2) No. 43, p. 209 | | 3 | Antologia 1985 (Na swój wizerunek) p. 228 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) |
|
| Undecimum lustrum, mensem transgressus et unum,
Talis eram, qualem picta tabella refert.
Quod vitae superest, sit te duce, quaeso, peractae,
Sanctius in iussis, o pie Christe, tuis! |
| 82 | IDP 57 | In Copernici libellum epigramma |
written shortly before 1541-06-27 first edition 1542
Early printed source materials: | 1 | COPERNICUS 1542 (in extenso) |
Prints: | 1 | Spicilegium p. 195 (in extenso) | | 2 | Dantisci Carmina (In Copernici libellum epigramma) No. 45, p. 209-210 | | 3 | Antologia 1985 (Epigram na książkę Kopernika) p. 228-229 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | Kopernik na Warmii No. 544, p. 514 (reference) | | 5 | DANTISCUS 1973, 1987 (In Copernici libellum epigramma / Epigram na książkę Kopernika) p. 88-89 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 6 | NADOLSKI 1976 (Epigram na książkę Kopernika) p. 86 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 7 | Poeci (Epigram na książkę Kopernika) p. 92 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 8 | Poeci (Epigram na książkę Kopernika) p. 92 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 9 | Polnische (Epigramm auf ein Büchlein des Kopernikus) p. 41-42 (German translation, Hans-Peter HOELSCHER-OBERMAIER) | | 10 | STARNAWSKI 2007 p. 35 (excerpt) |
|
| Has artes teneris annis, studiosa iuventus,
Discito, mensuras quae numerosque docent!
Praemia namque feres suscepti magna laboris,
Ad caelum monstrant haec tibi scripta viam.
Qua patet immensis spatiis pulcherrimus orbis,
Si metas horum cernere mente voles;
Sidera vel quanam caeli regione vagentur,
Aeterni cursus quas habeantque vices;
Cur luna involvat caeca caligine fratrem,
Cur lunae usuram lucis et ille neget;
Venturos etiam casus quae fata gubernent,
Quas populis clades astra inimica ferant;
Haec si nosse voles, prius est doctrina tenenda,
Quam breviter tradunt haec elementa tibi.
Cumque hominum mentes, quae caelo semina ducunt,
Errent a patria sede domoque procul,
Haec doctrina ipsas terrena mole solutas
Caelesti reduces rursus in arce locat. |
| 83 | IDP 56 | De Ioannis Benedicti insigni |
written 1542 first edition 1542
Early printed source materials: | 1 | ECK 1542 (Ioannes Dantiscus Io(anni) Be(nedicto)) (in extenso) | | 2 | SOLFA (Ioannes Dantiscus Io(anni) Be(nedicto)) p. [A1v] (in extenso) |
Prints: | 1 | Dantisci Carmina (De Ioannis Benedicti insigni) No. 44, p. 209 (in extenso) |
|
| Haec rosa, quam viridis monstrat pede psittacus unco,
Quae tibi cum fuerat stemmatis ante loco,
Hanc voluit caesar virtutis nobile signum
Utque illam ostendens Indica ferret avis. |
| 84 | IDP 174 | Epitaphium Lucae comitis a Górka |
written 1542-10-14 — 1542-12-21
Poem lost, mentioned in IDL 2609 |
| |
| 85 | IDP 58 | Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum. 1 |
written 1546-05-05 first edition 1558
Early printed source materials: | 1 | SABINUS 1563 p. 308-310 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum Academiae Regiomontanae rectorem) p. 149-151 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 18. 1, p. 186-189 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum 1) No. 46. 1, p. 210-212 | | 3 | Antologia 1985 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 1, p. 229-230 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum / Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 1, p. 90-93 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | NADOLSKI 1976 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 1, p. 86-88 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 6 | Antologia 1996 (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum / Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 9, p. 146-151 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 7 | STARNAWSKI 2007 p. 35, 36 (excerpt) |
|
| Respondere tuis quidem vicissim
Cirrhaeis numeris velimus, at nos,
Curis implicitos negotiisque
Ut semper fugiunt senes puellae —
Sueto destituunt favore Musae,
Quae dant Aonios probe liquores
His, qui saepuis otio fruuntur.
Quod, Sabine, tibi tuisque doctis
Asseclis sine livida favemus
Nota quodque diu geras sub illo
Felici pariter tenore vitam,
Cum Phoebo fidibusque gratiosam
Optamus prope Nestoris senectam.
Nos hic continuo labore torquent
Imo in pectore cogitationes,
Quas res publica dat domusque nobis;
Unde rara quies sub hoc tumultu,
Quem fert turbo frequens negotiorum.
Et si forte datur subinde duri
Qualiscumque remissio laboris,
Non durat; redeunt brevi prementes
Angores animum molestiores.
Verum quando subit superna rebus
Terrenis meditatio relictis,
Mens curis vacat et caret labore.
Haec sed stare nequit diu voluptas,
Ni iuste fuerit Deus rogatus.
Qui quamvis malefacta semper odit,
Non odit tamen ille paenitentes,
Sed clemens pater hic graves remittit
Noxas, dans veniam reis reversis.
Hac spe vivimus et laboriosam
Vitam ducimus. Haec tibique nota
Ut sit, scribimus ad fluentis Allae
Ripas, qui quoque Bregelam subintrat,
Ad vos unde fit auctior profusus.
Hos ergo hendecasyllabos minutos
Boni consule, mi Sabine, quaeso,
Non tuis similes Catullianis,
Qui dulces redolent salem ac leporem,
Cum multa simul eruditione.
Tot annis valeas salubriterque,
Quot versus facis elegantiores,
Quam sunt, quos ego cudo, praepeditus
Curis continuis negotiisque,
Vel quot gratus ager refert aristas,
Cum iam Sirius igneus calescit.
Quodsi versiculi parum plecebunt,
Quos ex tempore mittimus, volanti
Ascribes calamo, profectioni
Namque intendimus, ad graves ituri
Tractandum patriae vocantis actus. |
| 86 | IDP 59 | Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum. 2 |
written 1546-06-05 first edition 1558
Early printed source materials: | 1 | SABINUS 1563 p. 312-316 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Ad eundem) p. 152-154 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 18. 2, p. 189-192 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum 2) No. 46. 2, p. 212-214 | | 3 | Antologia 1985 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 2, p. 231-232 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum / Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 2, p. 92-97 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | NADOLSKI 1976 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 2, p. 88-90 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 6 | STARNAWSKI 2007 p. 35 |
|
| Comptas floribus et rosis novellis,
Et terrae variis virentis herbis,
Quas hoc ver redolens reduxit orbi,
Nuper, docte, tuas, Sabine, Musas
Vultu vidimus obvias sereno
In nostro reditu fluentis Allae
Ad ripas, modulis simul canentes
Pimpleis resonans ab ore carmen,
Carmen, dulce, suave, perpolitum,
Quod nos exhilaravit ac refecit
Et post hoc iter omne, taediosum
Quod nobis fuerat, placens ademit.
Quare tot tibi gratias habemus,
Quot fert germina nunc humus tumescens
Hoc sub tempore, quo comas resumunt
Frondentes procul arbores in antris
Et nostris prope quae manent in hortis,
Quo iam celsa petunt Oreadesque
Pindi culmina gressibus citatis
Et quo nunc Dryades suas choreas
Impigroque gradu suas Napaeae
In pratis et agris aquisque ducunt.
Iam quaecumque videntur undiquaque
In campis vel in intimis virectis
Aut in vallibus, aut iugis in altis,
Rident omnia, cuncta laeta rident.
Hoc ut tempore, mi Sabine, festo
Quod sunt pollicitae tuae Camenae —
Quo iam singula gaudiis resultant
Et quo Spiritus affuturus ille,
Qui replet pia corda Christianis,
Certo creditur, huc velis venire,
A te poscimus, ac tui iugalis
Consortem thalami venire tecum.
Insiderus item, velimus, una
Ut tecum veniat vocatus hospes.
Pro Volsca tamen Anna sit Camilla,
Quae Turno tibi gessit in Latinos
Fidas suppetias deditque, quidquid
Sermonis Latii est politioris,
A caro patre, cuius es profunda
Factus splendidus eruditione,
Praeclarum quoque nactus es per orbem
Cum magno pariter favore nomen.
Scribenti modo fertur appulisse
Vestri nuntius huc ducis Borussi,
Est a quo mihi litteras amicas,
Pulsans ostia, redditurus. Illum
Dum sic excipio, recessit omnis
Conceptus calor atque me puellae
Solum Pierides statim relinquunt.
At curae redeunt molestiores.
Quas res publica dat, trahuntque longe
A coeptis numeris. In is morari
Quam gratum fuerit, tibi sit in te
Testis noster amor, sibi Sabinum
Promittens animo benigniore,
Quidquid scribitur, esse metiendum.
Quodsi forte licentia Catulli
Interdum vel et utimur Marulli,
Fit, cum copia largior negatur
Intento gravibus subinde rebus.
Si te versiculi parum diserti
Huc ducent, satis est. Vale venique! |
| 87 | IDP 60 | Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum. 3 |
written 1547-02-26 — 1547-04-30 first edition 1558
Early printed source materials: | 1 | SABINUS 1563 p. 331-332 (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1764 (Ad eundem) p. 155-156 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 18. 3, p. 192-194 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum 3) No. 46. 3, p. 214-216 | | 3 | Antologia 1985 (Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 3, p. 232--233 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum / Jedenastozgłoskowce do Jerzego Sabina) No. 3, p. 96-99 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | STARNAWSKI 2001 p. 36 (excerpt) |
|
| Perlegi cupide tuum libellum,
Leporis, salis, eruditionis
Plenum, quem toties videre avebam.
Ex hoc ingenii libens acumen
Amplexus, numeros iocosque dulces
Transcurri; neque Pegasum volantem,
Quem clarum tibi stemma iussit esse
Caesar, praeterii, nec hoc, amicis
Quidquid Pierides tuae dicarunt.
Dignas hinc tibi gratias referre
Deberem siquidem, sed est supellex,
Scis, quam curta mihi, sub hac palaestra
Iam pridem qui Heliconidas reliqui.
Ingratus tamen esse nolo totus:
Si Lucretia nostra non placebit,
Quam mitto, veniam dabis; placere
Quod possit tibi forte, deinde mittam.
At patrocinio tuo tuisque
Doctis hendecasyllabis, Sabine,
Indignus fuit ille sordidatus,
Pro quo tot precibus simul profusis
Exposcis veniam, licet sit usto
Dignus stigmate, contumax Iopas,
Qui tangens fidibus chelyn malignis
Infames voluit meos fideles
Cives reddere, dixerat fidem quos
Infregisse; docere quod nequibat.
Poenas ferre graves calumniator
Coram iudicio, quod ergo fugit,
Leges quas statuere, debuisset.
Quod porro quereris, gemis dolesque
Mortem coniugis optimique Bembi,
Tecum condolui, piis utrisque,
Orans, Manibus ut quies beata
Detur cum superis; et hanc utrisque
Nobis, quando vocabimur, petamus!
Nulli cedere nam solet propinquans
Cunctis terminus a Deo locatus. |
| 88 | IDP 61 | Epitaphium Sigismundi regis |
written 1548-04-01 — 1548-08-22 first edition 1548-08-22
Early printed source materials: | 1 | MACIEJOWSKI (Sancti Poloniae etc. Regis Sigismundi Primi epitaphium) p. - (in extenso) | | 2 | JANOCKI 1746 p. 18-19 (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1764 (Epitaphium Sigismundi Primi regis Poloniae) p. 164-165 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek Zygmuntowi I królowi polskiemu) No. 22, p. 200-201 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Epitaphium Sigismundi Regis) No. 47, p. 216-217 | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Epitaphium Sigismundi regis / Epitafium dla króla Zygmunta) p. 100-101 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Sigismundus in hoc iacet sepulcro,
Quod vivens sibi provide paravit
Primus Sarmatiae potens feracis
Hoc rex nomine, quem Iagelliana
Ex magnis ducibus vetus propago
Gestis, iustitia fideque clarum
Produxit. Quibus et diu Polonos
Rexit magnanimos eosque multis
Auxit divitiis honoribusque
Et tot magnificis ubique passim
Structuris, ut in hac patescit arce,
In templis et item Deo dicatis.
Armis atque toga probe per omnes
Insignis procul inde nationes,
Veri cultur erat, tenax honesti
Et prudens, sapiens, pius, modestus,
In cunctis ratione semper usus,
Non praeceps neque concitus notatus.
Tandem transiit hinc bis octo lustris,
Ex hoc pondere corporis, peractis.
Sancte sicut in hoc agebat, hoc sic
Est tiam tempore mortuusque sancte,
Christus quo tumulum die reliquit,
Coniunctus superum beatitati. |
| 89 | IDP 62 | In Hymnorum libellum praefatio. Ad lectorem |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Iambicum Archilochium Dimetrum Acatalecticum. Ad lectorem) p. Br (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Iambicum Archilochium Dimetrum Acatalecticum. Ad lectorem) p. 1r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Iambicum Archilochium Dimetrum Acatalecticum. Ad lectorem) p. 1r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad lectorem) p. 185 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad lectorem / An den Leser) No. 1, p. 80-81 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad lectorem / Do czytelnika) No. 1, p. 8-9 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 1. Ad lectorem) No. 48. 1, p. 217-218 | | 4 | Najstarsza (Z hymnów kościelnych. Do czytelnika) p. 110 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad lectorem / Do czytelnika) p. 102-103 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 6 | Antologia 1996 (Hymni: Ad lectorem / Hymny: Do czytelnika) No. 10. 1, p. 150-151 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Non novem sororibus,
Apollini nec hos paramus hymnos,
Ungula latex equi
Retectus hic non influit volantis.
Iste puncta continet
Cruenta Christi vulnerum libellus,
Passionis et crucis
Necem probrosam, quam subivit insons,
Huncque nuper editum
Piis damus lectoribus legendum.
Nil moramur impios
Eosque, qui probata cuncta temnunt.
Hoc rudi charactere
Satis pii factum sibi putabunt.
Auctor hic modestiae
Studens placere, nomen abdicavit,
Non pudore vel metu,
Sed arrogantia timens notari;
Nam nihil nisi sacrae
Crucis volebat institor videri. |
| 90 | IDP 63 | In Hymnorum libellum praefatio. Libellus proloquitur |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Monocolon dimetrum iambicum Archilochicum Acatalecticum. Libellus proloquitur) p. Bv-B2r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Monocolon dimetrum iambicum Archilochium Acatalecticum. Libellus proloquitur) p. 1v-2r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Monocolon dimetrum iambicum Archilochium Acatalecticum. Libellus proloquitur) p. 1v-2r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Libellus proloquitur) p. 186 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Libellus proloquitur / Prolog des Büchleins) No. 2, p. 82-83 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Libellus proloquitur / Książeczka przemawia) No. 2, p. 8-11 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 2. Libellus Proloquitur) No. 48. 2, p. 218-219 | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Libellus proloquitur / Mówi książka) p. 102-105 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | Antologia 1996 (Hymni: Libellus proloquitur / Hymny: Mówi książka) No. 10. 2, p. 150-153 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Ecclesiastico breves
Pro more versus hic vides,
Lector, boni quos consule
Et simplices non despice!
Fuco carent, non Aonis
Sunt fonte loti, non olent
Cirrhae poeticum nemus,
Sed saucium Christi latus.
Hos si probe perpenderis
Et saepe cogitaveris
Poenas, quibus redemptus es,
Fortasse non fastidies.
Spondeus hic frequentius
Iambi locum pes occupans
Nec displicebit; est enim
His dimetris accommodus.
Lenis gradus demissius,
Ferocius citatior
Profertur, ergo lentior
Est substitutus crebrius.
Nemo modis pungentibus
Rabie litis perstringitur,
Sed hoc, cor ardens in Deum
Quod sublevat, depromitur. |
| 91 | IDP 64 | Hymnus 1. Ad Sanctam Trinitatem de ieiunio Quadragesimae |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Sanctam Trinitatem de Ieiunio Quadragesimae) p. B2r-B3v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Sanctam Trinitatem de Ieiunio Quadragesimae) p. 2r-3r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Sanctam Trinitatem de Ieiunio Quadragesimae) p. 2r-3r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Sanctam Trinitatem de ieiunio Quadragesimali) p. 187-189 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Sanctam Trinitatem de ieiunio quadragesimali / An die heilige Dreieinigkeit von der vierzigtägigen Faste) No. 3, p. 84-89 (German translation, Franz HIPLER; in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Sanctam Trinitatem de ieiunio Quadragesimae / Do Świętej Trójcy o wielkim poście) No. 3, p. 12-17 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 3. Ad Sanctam Trinitatem de ieiunio Quadragesimae) No. 48. 3, p. 219-221 |
|
| Deus Pater, Natus Deus
Sanctusque iunctim Spiritus,
Unus Deus per omnia
Interminata saecula,
Exaudi servulos tuos
Omni peccato saucios,
In hoc sacrato tempore
Tristi clamantes pectore!
En, ante nos tuos pedes
Proiecimus te supplices
Orantes fusis lacrimis:
Noxas dimitte noxiis!
Fatemur, quod peccavimus
Malum coram te fecimus,
Hostes voluntatis tuae
Omni sordemus crimine.
Quid hinc meremur, novimus;
Ad poenas expallescimus,
Stulte quod egimus, pudet,
Piget vereque paenitet.
A te cor nostrum transiit,
In crebris et se polluit
His mundi vanitatibus,
Quibus nos oblectavimus.
Iniquitates nos premunt
Et secum multos attrahunt,
Quos perverse corrupimus
Exemplo, vita, moribus.
Quis nostrum te, summum Deum,
Amavit atque proximum,
Ut debuit? Quis in tuis
Constanter vixit legibus?
Fides in ore personat,
In rebus manca claudicat;
Haec caritatis est opus,
Certus salutis et scopus.
Dolis, probris, versutiis,
Multis fratres iniuriis
Et te peccatis omnibus
Indesinenter laesimus.
Quid nunc erit miserrimis?
Latere te non possumus,
Claro prospectans undique
Cum tu praesens sis lumine.
Quo nunc tendemus perfugae,
Desertores, apostatae?
Turbamur, expavescimus,
Asylum te requirimus.
Tuum figmentum respice,
Reversos ad te suscipe,
Remitte, quod peccavimus
Et contra te commisimus!
Hoc, o beata Trinitas,
Praestet tuae benignitas
Immensa nobis gratiae
In luctu paenitentiae! Amen. |
| 92 | IDP 65 | Hymnus 2. Ad Christum |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum) p. B3v-[B4]v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum) p. 3v-4v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum) p. 3v-4v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum) p. 190-192 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum / An Christum) No. 4, p. 88-93 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum / Do Chrystusa) No. 4, p. 16-19 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 4. Ad Christum) No. 48. 4, p. 221-223 | | 4 | Z głębokości (Do Chrystusa) p. 17-18 (Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Christum / Do Chrystusa) p. 104-107 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Creator, Christe, machinae
Caelestis orbis inclute
Rerumque, quas complectitur,
Et quidquid illa clauditur!
Cum verbo cuncta feceris
“Fiat” dicens et iusseris
Constare certis omnia
Momentis facta tempora,
Humanum de limo genus
Finxisti terrae protinus,
Subdens hic nobis singula,
Quaecumque spirant vivida,
Ut te laudemus cum Patre
Et Spiritu pia prece,
In Trinitate sedulo
Unum Deum praeconio.
Nemo sed nostrum viribus
Hoc praestat praeditus suis,
Nobis si non affulseris,
Opem tuamque miseris.
Ut possint, orantes iuva
Ad teque cordis intima
Attolle, ne contagiis
Damnemur cum tot impiis!
Da castitatis normulam,
Da vitam nobis sobriam,
Ut rite nunc ieiunia
Observent nostra corpora!
In his tibi mens dedita
Tuis sit iussis subdita,
Ne nos subvertant crimina,
Ad inferos trahentia!
Multos iam pellit a tuo
Et a tuorum glutino
Carnis vorax edacitas,
Quam suggerit protervitas.
Hoc nostro qui nunc saeculo
Iacent captivi sub iugo
Monstrorum, quae palus putris
Sum antro continet Stygis.
Nos inde, Christe, libera
Ad teque sursum subleva,
Ut semper simus cum tuis
In arce caeli servulis! |
| 93 | IDP 66 | Hymnus 3. De matre Ecclesia ad fideles |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (De matre Ecclesia ad fideles) p. [Bv]v-Cv (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (De matre Ecclesiae(!) ad fideles) p. 4v-5v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (De matre Ecclesia ad fideles) p. 4v-5v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (De Matre Ecclesia ad fideles) p. 192-194 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (De Matre Ecclesia. Ad fideles. / Von der Mutter Kirche. An die Gläubigen) No. 5, p. 92-95 (German translation, Franz HIPLER; in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1934 (De Matre Ecclesia ad fideles / O Matce Kościele do wiernych) No. 5, p. 2023 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 5. De matre Ecclesiae ad fideles) No. 48. 5, p. 223-225 |
|
| Materna pandit viscera
Ad se trahens Ecclesia
Omnes, qui pravis actibus
Taetris haeserunt hostibus,
Qui luxui, superbiae
Voluptatumque sordibus
Subiecti, temperantiae
Recesserunt a finibus,
Eosque, qui se litibus
Contaminarunt vel iocis,
Vel otiosis fabulis,
Sanctis ut vivant moribus.
Vocatque cunctos omnium
Constrictos fasce criminum,
Ut inde solvat noxios
Deoque reddat liberos.
Ad hanc ergo matrem piam
Per paenitentiae viam
Curramus cum fiducia
Et caritate debita!
Ut confitentes colligat
Et a delictis abluat,
Prodamus haec cum fletibus
Et quidquid turpe gessimus!
Remitti nobis haec reis
Oremus, ut puros ab his
Nos denuo Christus suam
Sumat clemens in gratiam!
Hanc ut possimus assequi
Gratique rursus effici,
Simus mites in pauperes,
Facti datores hillares!
Fame tabescentes cibis,
Nudos solemur vestibus,
Cunctis et indigentibus
Succurramus petentibus!
Sic nobis caeli ianua
Patescet per ieiunia
Dabitque nobis promptius
Deus, quaecumque poscimus.
Quare matri nos filios
Ecclesiae summittimus,
Sperantes hinc gratissima
Aeternitatis munera. |
| 94 | IDP 67 | Hymnus 4. De ieiunio Quadragesimae |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (De ieiunio Quadragesimae) p. C2r-C3r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (De ieiunio Quadragesimae) p. 5v-6v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (De ieiunio Quadragesimae) p. 5v-6v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (De ieiunio Quadragesimali) p. 195-197 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (De ieniunio quadragesimali / Von den vierzigtägigen Fast) No. 6, p. 96-99 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (De ieiunio Quadragesimae / O wielkim poście) No. 6, p. 22-27 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 6. De ieiunio Quadragesimae) No. 48. 6, p. 225-226 |
|
| Ieiuniorum tempora
Iam profert Quadragesima,
Servari quae fidelibus
Mandavit Christus a suis.
Ut victu simus sobrii,
Frugi, pudici, seduli
In sanctis semper laudibus,
Superno Patri debitis.
Hymnis, orationibus
Ac implorationibus
Agentes paenitentiam
Petamus indulgentiam!
Ne nos deflectat otium
Ad peccati negotium,
Quaeramus ergo fervidi,
Quae sunt aeterni gaudii!
Ne vincamur torporibus
Stertentes in foetoribus
Huius caduci corporis,
Quod hic est parvi temporis,
Quod floris instar marcidum
Fit, qui perflatus uritur;
Nam labe cum sit morbidum,
Putens brevi corrumpitur.
Quid hoc iuvat superfluis
Eduliis vel poculis
Foveri, cum sit putribus
Penu futurum vermibus?
Hinc somnolenti sternimur
Et a Deo disiungimur
Donumque sancti Spiritus
Per crapulam repellimus.
Paralysis, icteros, febris,
Phrenesis, hydrops et phtisis,
Et mortis ex hac omnium
Fit causa fonsque criminum.
Vae nobis, si sic mortui
Decedimus! Torvissimi
Tortores tradent ignibus
Nos perpetim cremantibus.
Quare linquamus ocius
Gulosas sordes, ut pius
Hic Christus nos exaudiat,
Poenis et ex is eruat. |
| 95 | IDP 68 | Hymnus 5. Ad Christum in dominica Invocavit |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum in dominica Invocavit) p. C3r-[C4]v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum in dominica Invocavit) p. 6v-7v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum in dominica Invocavit) p. 6v-7v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum in Dominica Invocavit) p. 197-200 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. In Dominica Invocavit / An Christum. Am Sonntag Invocavit) No. 7, p. 100-105 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum in Dominica Invocabit / Do Chrystusa.na niedzielę Invocabit) No. 7, p. 26-31 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 7. Ad Christum in dominica Invocavit) No. 48. 7, p. 226-228 |
|
| Die illuxit haec sacra
Ab «invocando» nomine,
Quam contio fidelium
Ritu celebrat supplici.
In hac tuam clementiam
Udis, o Christe, fletibus
Nunc invocamus, ut preces
Clementer nostras audias.
In primis ut nos adiuves
Hoc sacro pronos tempore,
Quo veram paenitentiam
Agamus hoc in corpore,
Rebelle quod saepissime
Contra luctatur spiritum,
Erroris et per lubricam
Decurrens concidit viam.
In hoc serpens ab inferis
Instanter nos hic impetit,
Crebris impressionibus
Raptos et a te detrahit.
Si te Deum tentans ferox
Audebat daemon aggredi,
Quid infirmis mortalibus
Vafer mali non suggerit?
Victor postremo perfidus
Suis astutis artibus
Circumventos crudeliter
Arctis constringit funibus.
Hunc in deserto prodigens
Abire victum iusseras,
Hunc, o Redemptor, quaesumus,
A nostris pelle mentibus!
Nam nos infestat in dies,
Quaerens ubique nequiter,
Quem devoret; nulla quidem
Ab illo nobis est quies.
Ad te succurre transfugis
In hacque pugna sauciis
Sis turris fortitudinis!
Sine te nihil nam possumus.
Tuis praestamus viribus
Hunc contra mundi principem.
Cum nos iuvas, non vincimur,
Sed liberati solvimur.
Huius contra nequissimi
Nos tela tutos assere,
Haec divina potentia
Confringe, ne sint noxia,
Ut hoc sacro ieiunio
Operum bonorum fructibus
Tibi servire strenue
Sincera possimus fide! Amen. |
| 96 | IDP 69 | Hymnus 6. Ad Christum in dominica Reminiscere |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum in dominica Reminiscere) p. [C4]v-Dv (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum in dominica Reminiscere) p. 7v-9r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum in dominica Reminiscere) p. 7v-9r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum in Dominica Reminiscere) p. 200-202 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. In Dominica Reminiscere / An Christum. Am Sonntag Reminiscere) No. 8, p. 104-109 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum in Dominica Reminiscere / Do Chrystusa. Na niedzielę Reminiscere) No. 8, p. 30-37 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 8. Ad Christum in dominica Reminiscere) No. 48. 8, p. 228-230 |
|
| Sacrata iam lux altera
Sacri subit ieiunii.
In hac ut nostri sis memor,
Omnes rogant ecclesiae,
Et ut recordari velis,
Pastor tuum pius gregem
Benignitate prosequi,
Quam nullus finis continet.
Quis umquam non sensit tuam
Fidenter implorans opem?
Vel umquam quis desertus est,
In te qui sperans haeserat?
Ad te reversos suscipis,
Quocumque sint in crimine,
Se deliquisse si dolent,
Tuo salvantur munere.
Non vis mortem peccantium,
Qui de commissis ingemunt
Ad teque qui suspiria
De cordis imo protrahunt.
Quidquid petunt, das tristibus
Ob noxas, quas patraverant,
Remittis veris lacrimis,
A te quidquid poposcerint.
Nam Chananaea clamitans
Primo repulsam perferens,
Cum perseverat, accipit,
Pro filia quod exigit.
Canis vocari sustinet,
Non partes panis integras,
Micas sed orans parvulas,
A mensa quae defluxerant.
Sic flens impetravit fide,
Quam, Christe, collaudaveras,
Quae postulavit: filiam
Ab hoste liberaveras.
Ab huius solve funibus
Eos, quos captos detinet
Sub mole criminum gravi,
Erebi ne dentur ignibus!
Hos daemones fallacia
Onustos delictis premunt,
Deiectos et iungunt suis
Tormentis infernalibus.
Si sic cadentes liqueris,
Quisnam iacentes eriget?
Assis ergo labantibus
Ad teque proclamantibus!
Dextram tuam, Rex gloriae,
Festinans illis porrige,
Depressos ad te subleva,
Tuis cum sanctis colloca! Amen. |
| 97 | IDP 70 | Hymnus 7. Ad Christum in dominica Oculi |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum in Dominica Oculi) p. Dv-D3v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum in Dominica Oculi) p. 9r-10v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum in Dominica Oculi) p. 9r-10v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum in Dominica Oculi) p. 203-206 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. In Dominica Oculi / An Christum. Am Sonntag Oculi) No. 9, p. 108-113 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum in Dominica Oculi / Do Chrystusa. Na niedzielę Oculi) No. 9, p. 36-43 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 9. Ad Christum in dominica Oculi) No. 48. 9, p. 230-232 |
|
| Dies haec Quadragesimae
«Oculi» sollemnis dicitur,
Quibus cor mundum te videt,
Si, Christe, te lumen tenet.
Te non videbit restio,
Impostor, lurco, ganeo,
Cupediorum baiuli,
Malae nec vitae ceteri;
Qui serviunt libidini
Et omni foedo crimini,
Luxu gulaque perditi
Vitiisque cunctis obruti;
Deusque quorum venter est,
Carnes vorantes temporis
Non servato discrimine,
Per te dato vel ordine.
Surdos, mutos, caecos simul,
Tuis et a iussis procul
Aversos, hos iam possidet
Pluto, servos et obtinet.
Quoscumque tales repperit,
Mox occupat nec respicit,
Foris quid labris exeat,
Intus si vita discrepat.
Cum sanum dogma spernimus
Legis tuae, surdi sumus;
Tum sic nos prorsus implicat,
Auris ne mentis audiat.
Hinc mutos ad preces facit
Et cogitatus suggerit,
Quibus vagi discurrimus
Et vanitates quaerimus.
Plerosque caecos efficit,
Eos videre non sinit,
Animae quae sint salubria
Ad teque perducentia.
Hunc hostem, Salvator pie,
Procul, precamur, eice
A nostris longe finibus,
Ne sit nobis conterminus!
Ne cum se nequioribus
Domum, mundatam scopulis,
Nostram subintret denuo;
Hoc solve nos periculo!
Illius arma diripe
Vinctumque semper supprime,
Nobis ne possit amplius
Fractis nocere viribus!
Ergo voces attollimus
Ex intimis praecordiis,
Sicut de turba fecerat
Mulier, quae te laudaverat
Dicens: «Beata sunt ea,
Quae te portarunt, viscera!
Beata sunt et ubera,
Quae suxisti, purissima!»
O Christe, nostro pectori
Tuum verbum fac inseri,
Ut illud nobis haereat
Bonosque fructus afferat!
Hinc ut beatitudine
Tecum fruamur, quam tuis
Promisisti fidelibus,
Verbum tuum servantibus.
Hoc, Fili, praesta, virginis,
Tui per vires nominis,
A daemonumque callidis
Nos libera versutiis! Amen. |
| 98 | IDP 71 | Hymnus 8. Ad Ecclesiam et Christum in dominica Letare |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 ( Ad Ecclesiam et Christum in Dominica Laetare) p. D3v-Er (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Ecclesiam et Christum in Dominica Laetare) p. 10v-12r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Ecclesiam et Christum in Dominica Laetare) p. 10v-12r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum et Ecclesiam in Dominica Laetare) p. 207-210 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum et Ecclesiam. In Dominica Laetare / An Christum und die Kirche. Am Sonntag Laetare) No. 10, p. 114-119 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum et Ecclesiam in Dominica Laetare / Do Chrystusa i Kościoła. Na niedzielę Laetare) No. 10, p. 42-47 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 10. Ad Eccelsiam et Christum in dominica Laetare) No. 48. 10, p. 233-235 |
|
| «Laetare nunc Ierusalem»,
Superni regis civitas,
Typum gerens Ecclesiae
Totum per orbem conditae!
Laetare, coetum congrega,
Et tristes ad te convoca!
Christus iubet per gratiam,
Quam cunctis promit obviam.
Gaudere nosque commonet
Et exsultare, quos videt
Luctus tulisse perpetes
Nostras offensas ob graves.
Has pura si confessio
Detersit et contritio,
Spem profert indulgentiae
Solando maestos intime.
Ad illum nunc maturius
Nos conferamus, ut pius
Sui nos esca corporis
Et potu pascat sanguinis,
Quo nos malis ab omnibus
Conservet in nobis manens
Et in tentationibus,
Ne vincamur, nos fulciat.
Qui turbam quinque milium
In monte se sequentium,
Ex quinque pavit panibus
Et ex duobus piscibus.
Hunc deprecemur, caelico
Nos pabulo famelicos
Ut nutriat, donec sumus
In hac vita superstites!
Hoc omnes a te filii
Tuae petunt Ecclesiae,
O Christe Iesu, da piis
Fructum petitionibus!
Tu vere pellicanus es,
Qui proprio pullos foves
Cruore, nos alens cibis
Perenniter vitalibus.
Tu dixisti: «Qui vescitur
Ex carne, quam dabo, mea,
Aeternum vivet, sentiet
Nec umquam mortis vincula».
Hanc carnem sanctam per tuam
Et per tuam clementiam
Illa nos dignos effice,
Ne te damnemur iudice,
Ut nos huic mundo mortui
Simus, sed in te vividi
Vivamus absque termino
In regno tecum patrio!
Hoc matri cum natis suis
Largire te petentibus,
Cuius caput te noscimus
Tibique nos summisimus,
Tuis ut pascamur bonis
Diebus nostris omnibus
In monte laetantes tuo
Carente fine gaudio!
In hoc montis cacumine,
Non feno, sed quod sidere
Ornatur, nos discumbere
Fac omni, Christe, tempore! |
| 99 | IDP 72 | Hymnus 9. Ad Christum in dominica Iudica |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum in Dominica Iudica) p. Er-E3r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum in Dominica Iudica) p. 12r-13v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum in Dominica Iudica) p. 12r-13v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum in Dominica Iudica) p. 210-213 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. In Dominica Iudica / An Christum. Am Sonntag Iudica) No. 11, p. 118-125 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum in Dominica Iudica / Do Chrystusa. Na niedzielę Iudica) No. 11, p. 46-53 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 11. Ad Christum in dominica Iudica) No. 48. 11, p. 235-238 |
|
| Dies haec, Christe, «Iudica»
Vocatur ab Ecclesia,
Qua passionis iam tuae
Tempus propinquat flebile.
In qua rogas, ab impia
Aeternus ut gente pater
Te liberet, quae cogitat,
Quo te de terris auferat.
Hoc postulans humanitas
Mortem passura praestitit
Exemplum nobis, ut pium
Afflicti quaeramus Deum.
Hunc interpellas iudicem
— Homo licet, Deus tamen —
Ut a Iudaeis erui
Possis et illis eripi.
Quos allocutus argui
Vis de peccato; sed tibi
Quis exprobraret hoc, tuo
Numquam quod haesit sensui?
Qui sanguinis castissimi
Concretus es propagine,
Ex matre, nescia viri,
Caelesti facta numine,
Carens peccato natus es,
A nobis hoc ut tolleres,
Reddens, quod hic amiserat
Adam, quando peccaverat.
Prophetae te praedixerant,
Scripturae praesignaverant,
Te plenitudo temporis
Adesse nuntiaverat.
In his Iudaeos perfidos
Patens non flexit veritas,
Qui coniuratis in tuam
Tendebant mentibus necem.
Samaritanum nominant,
Te daemonum praestigiis
Usum fuisse clamitant
Blasphemiisque personant.
Cum te praeferres Abrahae,
Prius chao qui cum patre
Eras, volebant ictibus
Loquentem vera perdere.
Sed tu cedens, divinitus,
Ne te viderent, feceras,
Relinquens caecos, ne viam
Agnoscerent, qua pergeres.
O Christe clementissime,
Obcaeca sic et amove
Hostes, qui nos circumvolant
Ab inferisque territant,
Eosque, quos contra tuos
Famulos instigant proximos,
Quos hic habemus undique,
Pravo ne laedant dogmate!
Erratici secum trahunt
Errones et nos impetunt
Ac traducunt acerrimis
Mendaciter conviciis.
Ficte tales cum te colunt,
Plus in dies insaniunt;
Illos vel ad te provoca,
Vel iuste tandem iudica;
Huius diei nomini
Satis quo fiat et tui
Tuti tibi quo serviant,
Fac vindicem te sentiant! Amen. |
| 100 | IDP 73 | Hymnus 10. Ad Christum in dominica Palmarum de passione |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum in Dominica Palmarum de Passione) p. E3r-[E4]v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum in Dominica palmarum de passione) p. 13v-14v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum in Dominica palmarum de passione) (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum in Dominica Palmarum de Passione) p. 214-216 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. In Dominica Palmarum de passione / An Christum. Am Sonntag Palmarum) No. 12, p. 124-129 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum in Dominica Palmarum de passione / Do Chrystusa. Na niedzielę Palmową, o męce) No. 12, p. 52-59 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 12. Ad Christum in dominica Palmarum de passione) No. 48. 12, p. 238-240 |
|
| Haec, Christe, iam festivitas
Instat Palmarum, parvuli
In qua cum turba laudibus
Te susceperunt debitis,
Cum tanta post miracula,
In tot languentes edita,
Asello mitis insidens
Ad passionem pergeres.
Sternebant ramos arborum
Et ornamenta vestium,
«Hosanna!» cuncti vocibus
Tibi canebant obviis.
Cum laude sic receptus es
In urbe, cuius principes
Quaerebant, ut te perderent
Et te dolis occiderent.
Ad hoc propensi callidos
Omnes pertentabant modos,
Quibus caute posses capi
Et abs tumultu confici.
Quod Scariot cum nosceret,
Ut lucrum non amitteret
Unguenti fusi, prodidit
Te fur avarus et tulit
Triginta mox argenteos,
Promittens illis in manus
Daturum te, quod commode
Sub noctem sperabat fore.
Hanc ante cum fidelibus
Asseclis cenasti tuis,
His proditor deterrimus
Iunctus sedit cum fratribus.
Ad hanc mensam cum corporis
Et sanguinis sacraveras
Tui sacrum mysterium,
Pavisti mentes tristium.
A te quod sumens traditor
Pedes post lotos ducitur
Ad praesules a daemone
Templi, furentes crimine.
Quibuscum transegit scelus
Coeptum, pro teque protinus
Ut mitterent, persuaserat
Locumque demonstraverat.
O Christe mansuetissime,
Panis noster dulcissime,
Edendum te Iudae dabas,
Foedas eius sciens notas.
Te deprecamur, illius
A fraudulentis actibus
Servatos, puro pectore
Da semper nos te sumere! |
| 101 | IDP 74 | Hymnus 11. Ad Christum in horto |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum in horto) p. [E4]v-F2r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum in horto) p. 15r-16v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum in horto) p. 15r-16v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum in horto) p. 217-220 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. In horto / An Christum. Im Garten) No. 13, p. 128-135 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum in horto / Do Chrystusa. W ogrodzie) No. 13, p. 58-65 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 13. Ad Christum in Horto) No. 48. 13, p. 240-242 |
|
| Post hymnum dictum cum tuis
Undenis sectatoribus
Subisti montem, consitum
Olivis, urbi proximum.
Et hortum, quem crebro prius
Solebas ingredi, petens
Ad orandum te flexeras,
Tuis idemque iusseras,
Precantes ne tentatio
Somno cogente tangeret,
Maeror quem cordis intimus
Affert plerumque tristibus.
Ab illis procedens parum
In terram te prostraveras
Patremque ter, iacens humi,
Orabas voce supplici,
Ut passionis poculum
A te transiret, felleo
Amarum gustu, continens
Nostrae salutis pharmacum.
Cruentum sudorem sacro
Ex toto fundens corpore
Contristabaris, aestimans
Mortis graves iniurias
Et quod frustra pro plurimis
Pati deberes impiis,
In illis quodque perderes,
Quidquid volens impenderes.
Futura qui scis omnia
Nec te latent praesentia,
Perpendens instantem necem
Eandem ter dabas precem.
Sed te voluntati Patris
Summittens praeparaveras
Mentem, passurus omnia,
Quae scripserat prophetia.
In quo te missus angelus
Confortabat, fidentius
Ut ferres cuncta praescius,
Hostes quae cogitaverant.
Quos exspectabas iam prope,
Armati qui convenerant
Cum vinclis, telis, lanceis,
Laternis praelucentibus.
Non abs re te pavens tremor
In illa nocte perculit,
Humorem purpurae parem
Ex artubusque protulit.
O Christe rex, angustiis
In nostris huius turbinis,
Haec sub quo vita volvitur,
Assis nobis, cum solvimur,
Ut nos non terreat metus,
Morituros qui solet gravis
In exitu perstringere
Et spectra multa promere!
Haec ne nos turbent, protege
Phantasmatumque reprime
A nobis tum ludibria
Et cuncta, quae sunt noxia,
Ut te possimus subsequi
Ad hortum primi plasmatis,
Latro quem sero paenitens
Ingressus est te confitens!
Orare nos fac iugiter,
Tentationes fortiter
Per teque nos da vincere,
In hoc et horto vivere! Amen |
| 102 | IDP 75 | Hymnus 12. Ad Christum noctis et matutino tempore |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum noctis et matutino tempore) p. F2r-F3v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum noctis et matutino tempore) p. 16v-17v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum noctis et matutino tempore) p. 16v-17v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum noctis et matutino tempore) p. 221-223 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Noctis et matutino tempore / An Christum. Zur Zeit der Nacht und der Matutin) No. 14, p. 134-139 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum noctis et matutino tempore / Do Chrystusa. Nocą i rankiem) No. 14, p. 64-69 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 14. Ad Christum noctis et matutino tempore) No. 48. 14, p. 242-244 | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Christum noctis et matutino tempore / Do Chrystusa nocą i z rana) p. 108-111 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| O Christe, mortis senseras
Cum tempus, quod praefixeras,
Sopore depressos gravi
Amicos excitaveras.
Qui pressi maestitudine
Et nocturna formidine
Gravati, somno largius
Victi tristes indulserant.
Hos tecum sumens obviam
Ivisti turmis hostium,
Quorum dux Iudas osculo
Illis te spurco prodidit.
Interrogans quem quaererent,
Retro cadebant perfidi,
Vocis tuae potentia,
Caelesti vi perterriti.
Hinc permissi cum surgerent
Tibique vincla necterent,
Aurem Petrus servo secat,
Quem mox sanasti saucium.
Capi volens sic ductus es
Ad Iudaeorum praesules,
Consputus, caesus, turpibus
Affectus et conviciis.
Solus relictus asseclis
Fugatis probra plurima
Es passus, sannas et iocos,
Ac falsa testimonia.
Petrus, cui mens flagrans erat,
Te prosecutus, audiens,
Num de tuis esset, negat
Te ter, sicut praedixeras.
Hunc intuens flentem facis,
Condonans, quod deliquerat,
Suis plus aequo viribus
Infirmis qui confiderat.
Per haec tormenta, saeviter
Quae tota nocte pervigil
Afflictus toleraveras,
Clementer nos hic visites!
Ne desertores perditi
Ad hostes simus nec tibi
Iudae iungamur osculo,
Hoc adiumento fac tuo!
Sed ut Petiro da lacrimas,
Quae nostras culpas abluant;
Cor paenitens in sedulis
Tibi sit iunctum fletibus,
Veniam qui nobis impetrent
Tuisque iussis alligent,
In hac donec vita sumus,
Nos a te numquam separent! Amen. |
| 103 | IDP 76 | Hymnus 13. Ad Christum hora diei prima |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum hora diei prima) p. F3v-Gr (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum hora diei prima) p. 17v-19r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum hora diei prima) p. 17v-19r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum hora diei prima) p. 224-227 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Hora diei prima / An Christum. Zur Prim) No. 15, p. 138-143 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum hora diei prima / Do Chrystusa. W pierwszej godzinie dnia) No. 15, p. 70-75 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 15. Ad Christum hora diei prima) No. 48. 15, p. 244-247 |
|
| Auroram iam represserat
Sol igneus sparso suo
Terris corusco lumine,
Quod fundi coepit undique,
Horam diei proferens
Mortis tuae primariam,
Mature quae cunctis opus
Dispensat ordinarium.
In quod Iudaei non pigri,
Furiis accensi, traxerant
Ligatum te per publica
Urbis maligne compita.
Et te tractatum pessime
Pilato sistunt praesidi,
Accusantes nequissimis
Querelis et calumniis.
Ad quas nihil cum diceres,
Praeses mirans interrogat,
Num Iudaeorum rex fores.
Modeste cui responderas:
«In mundo regnum nescio,
Sed veritatem praedico;
Illam qui sectantes colunt,
Meam vocem non respuunt».
Praeses Iudaeis hinc ait:
«In quo deliquit, non liquet;
Herodes illum iudicet,
Huius nam dicionis est».
Ad illum sic perductus es,
Qui sprevit te, cum redderes
Nullum responsum; pallio
Remisit te sub candido.
Haec vestis innocentiam
Colore signabat tuam,
Tibi quae tunc opprobrium
Fuit portanti praevium.
In hac derisus turpiter
Et tractus non humaniter,
Cepisti multa scommata
Probrosa, multa verbera.
O Christe, rex altissime,
Quid nos sumus miserrimi,
Pro nobis quod tot obvia
Volebas ferre scandala?
Hoc sola fecit caritas,
Ingratos qua nos diligis.
In te vicissim scrinio
Hanc nostri cordis insere!
Super te cuncta quo Deum,
Quaecumque sunt, potissimum
Amemus, ut iussis sacris
Parere possimus tuis!
Ne cum tribunal ultimi
Iustum conscendes saeculi,
Condemnemur cum reprobis
In sempiternis ignibus!
Sed qui tot falsos iudices
Pro nobis hic perpessus es,
Nos ad beatis debitam
Velis locare dexteram! Amen. |
| 104 | IDP 77 | Hymnus 14. Ad Christum hora diei tertia |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum hora diei tertia) p. Gr-G3r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum hora diei tertia) p. 19r-20v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum hora diei tertia) p. 19r-20v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum hora diei tertia) p. 227-230 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Hora diei tertia / An Christum. Zur Terz) No. 16, p. 144-149 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum hora diei tertia / Do Chrystusa. O godzinie trzeciej dnia) No. 16, p. 74-81 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 16. Ad Christum hora diei tertia) No. 48. 16, p. 247-249 |
|
| Hora diei tertia
Ad praetoris subsellia
Reductus, in praetorio
Examinaris denuo.
Iudaei saevis vocibus
Cruci te figi clamitant,
Sed praeses, illis aequior,
Causas proferri postulat,
Dicens in te mortis ream
Non inveniri noxiam,
Herodes quam nec repperit,
Insontem qui remiserit.
Quaesivit ergo, quomodo
Te liberaret; ad dies
Solebat festos solvere
Ex vinclis, quem deposcerent.
Homicidam ponens Barrabam
Et te, qui salvas mortuos,
Occisorem sed eligunt,
Vitae datorem renuunt.
Iudex iniquus audiens
Clamores invalescere,
Volens placere, te rapi
Iussit flagrisque corripi.
Quibus cum crudelissime
Eras afflictus indeque
Corona cinctus spinea,
Tulisti multa ludicra.
Turpi salutatus ioco
Rex Iudaeorum, cocceo
Amictu post vestitus es
Per conspuentes milites.
Pilatus te sic intuens
Affectum, tamquam condolens,
Satisfactum saevis putat
Tuis his poenis hostibus.
Ob id produxit te foras,
Ut mentes ira concitae
Mitescerent, sed lividae
Incendebantur acrius.
Discissum cum te cernerent
Flagellis, plagis, verbere,
Caput tumensque sentibus
Sacrum cruorem fundere,
Et obsoleta purpura
Indutum stare, perfidi
Conclamant omnes, ut cruci
Te praeses altae figeret.
Qui vocum tot clamoribus
Illis te victus tradidit,
Crucisque factus baiulus
Ad mortis ductus es locum.
O proles aeterni Patris,
Nos, Christe, quaesumus, iuva
Tormenta deflentes tua
In nostri cordis intimis,
Quae pro nobis susceperas,
Apud te nobis ut dares
Vitam carentem termino
Solutis ex hoc saeculo!
Dolores ob tuos, dedit
Quos carnifex Iudaea gens,
Tibi subiecta supplicat
Mens nostra, ne se deseras.
Quae, non ingrata, questibus
Hoc se conturbat tempore,
Ut nos damnatis eruas
Ab inferorum Manibus. |
| 105 | IDP 78 | Hymnus 15. Ad Christum hora diei sexta |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum hora diei sexta) p. G3r-Hr (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum hora diei sexta) p. 20v-22v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum hora diei sexta) p. 20v-22v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum hora diei sexta) p. 231-235 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Hora diei sexta / An Christum. Zur Sext) No. 17, p. 150-157 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum hora diei sexta / Do Chrystusa. O szóstej godzinie dnia) No. 17, p. 80-87 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 17. Ad Christum hora diei sexta) No. 48. 17, p. 249-252 | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad Christum hora diei sexta / Do Chrystusa o szóstej godzinie dnia) p. 110-117 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Eductum cum te plurimae
Viris coniunctae feminae
Ad sontium calvariam
Secutae sunt cum fletibus,
Conversus illis dixeras:
“Non flete me, sed liberos
Ex vobis natos!”, postera
Eis praesignans tempora.
Tandem sub ligni pondere
Protractus es gravissimae
Ad passionis terminos,
Urbi crudeli proximos.
Sub hora, cum meridies
Calesceret, sexta - quies
Dabatur nulla - vestibus
Exutus a tortoribus
In lignum, quod portaveras,
Volens proiectus horridum,
Clavis affixus per pedes
Manusque, mox sublatus es.
Tecumque latrones duos
Affixerant iuste reos,
Ut turpiore tollerent
Te morte sicque perderent.
Nomen tuum sanctissimum
Suprascriptum linguis tribus
Te testabatur omnium
Pendere rerum principem.
Orabas pro te nesciis,
Qui circumstabant, hostibus,
A Iudaeis multis probris
Affectus et blasphemiis.
Sinister latro te simul
Sic incessebat, hinc eum
Obiurgans alter expetit
Regni tui consortium.
Benignus cui promiseras
Eodem venturum die
Paradisi tecum per viam
Ad caeli sumni patriam.
Astabat et Virgo Parens,
Cuius cor mucro perforans
Afflixit, cunctis maestior
Doloribusque plenior.
Illi Ioannes, qui tibi
Prae ceteris carus fuit,
Haerebat iunctus, tristibus
Madentes ambo lacrimis.
Cui Virginem commiseras,
Virgo quod esset; is suam
Hanc sumpsit in custodiam,
Hoc ante quod praevideras.
O Christe rex, ut scriptio
Crucis tuae te nuncupat,
Quo nullus est viventium
Orbis regum potentior,
Furcae tamen permiseras
Affigi te, praedixerant
Ut vates sacri, pro tuis
In te fide credentibus,
Humanum nempe quod genus,
Homo cum primus perdidit,
Secus nequivit in tuo
Nisi servari sanguine.
Amoris immensi tui
Quis explicet valentiam,
Quo pro saevis lictoribus
Poscebas ignoscentiam?
Et grassatori pendulo
Roganti, quae petiverat,
Pius dedisti, quem poli
Iunxisti contubernio.
Sic nobis paenitentibus
Et te vere quaerentibus,
Ut illis, mitis, subveni
Nec nos a te sinas trahi!
Iesu, per matris anxium
Dolorem, qui per viscera,
Quae te portarunt, transiit,
Tua nos salva gratia! |
| 106 | IDP 79 | Hymnus 16. Ad Christum hora diei nona |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum hora diei nona) p. 22v-24r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum hora diei nona) p. 22v-24r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum hora diei nona) p. 22v-24r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum hora diei nona) p. 235-238 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Hora diei nona / An Christum. Zur Non) No. 18, p. 156-161 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum hora diei nona / Do Chrystusa. O dziewiątej godzinie dnia) No. 18, p. 88-93 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 18. Ad Christum hora diei nona) No. 48. 18, p. 252-255 |
|
| Hora iam nona luxerat
Et discursu conscenderat
Phoebus consuetum cardinem,
Suum reservans ordinem,
Parentem cum caro tuam
Asseclae commendaveras
Vitaeque terminum tuae
Procul non esse noveras.
Multis sannis, iniuriis,
Verbis et multis turpibus
Affectus, ac poenis crucis
Te saeviter pungentibus
Caelestis Patris invocans
Opem, desertum te querens,
Clamabas voce persona,
Astantes quam deriserant.
Sitibundo tunc spongia
Fellis tibi dant poculum
Apparitores improbi,
Ex qua gustans nil hauseras.
Nostrae salutis haec fuit
Sitis, nos ut de faucibus
Emancipares daemonum,
Quibus prius servivimus.
Post hanc sitim, cum videras
Adimpletas prophetias,
«Pro peccatis iam debitum
Est consummatum!» dixeras.
Et inde clamans spiritum
Deo Patri dans in manus,
Inclinans sacratum caput
Pro nobis exspiraveras.
Statim terram caligine
Sol condens se compleverat,
Creatoris mortem sui
Dolens turbato lumine.
Templi velum scissum fuit
Solumque motu tabuit,
Multae fuere tunc petrae
Disruptae prae formidine.
Hinc ex sepulcris mortui
Egressi plures, coetui
Videndos se viventium
Praebebant admirantium.
Astans ad haec centurio
Dei te dixit filium
Talisque famosae necis
Numquam fuisse te reum.
O Iesu, salvator pie,
Quod re nobis et nomine
Salvandis praestitit tua
In nos ingens clementia;
Descendens de sinu Patris,
Hanc nostri carnem corporis
In alvo castae virginis
Sumpsisti, per quam passus es;
Nos liberans a crimine
Et abluens in sanguine
Pro nobis fuso largiter,
Ut tecum simus iugiter;
Tecumque configens cruci
Peccata nostra, destruens
Aeternam mortem, saepius
Quam delictis incurrimus,
Quas nos miselli gratias
Habere tantae possumus
Amoris multitudini,
Qua nos ingratos diligis?
Tamen grates, humanitas
Quantas valet, tibi Deo
Cum Patre cumque Spiritu
Has supplices offerimus. |
| 107 | IDP 80 | Hymnus 17. Ad Christum hora vesperarum et completorii |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum hora vesperarum et completori) p. H3r-Ir (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum hora vesperarum et completori) p. 24r-26r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum hora vesperarum et completori) p. 24r-26r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum hora Vesperarum et Completorii) p. 239-242 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Hora vesperarum et completorii / An Christum. Zur Vesper und Complet) No. 19, p. 162-167 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum hora vesperarum et completorii / Do Chrystusa. O godzinie wieczornei dnia i ostatnich modłów) No. 19, p. 94-101 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 19. Ad Christum hora vesperarum et completorii) No. 48. 19, p. 255-258 |
|
| Iam vespertinum coeperat
Adesse tempus, quo domum
Revertebantur plurimi
Palmis tundentes pectora.
Hoc insolens spectaculum
Multorum contristaverat
Nam mentes, innocentiae
Quos conturbaverant vices.
Statores tum missi, cruce
Qui solverent et cruribus
Fractis eos deponerent,
Quos iam necatos cernerent,
Ad te cum, Christe, mortuum
Venissent, os non fregerant
Tuum, sed unus bellica
Latus petivit lancea.
Mox inde promanans cruor
Aqua permixtus fluxerat,
Salutis atque protulit
Spem certam prorsus perditis.
Aqua lavamur a taetris
Peccatis inque sanguine
Tuo salvamur, quo sumus
Redempti nunc ab inferis,
Quos tu vicisti liberans
Patres antiquos, diruens
Serata claustra Tartari,
Ad illa cum descenderas.
Petenti Iosepho tuum
Corpus tum praeses tradidit,
Illud sepulcro, sindone
Cinctum munda, qui condidit.
Inungens hoc aromatis
Iustisque rite praestitis
Cum Nicodemo, quae solent
Apud Iudaeos exigi,
Te tumbae clausum postea
Ingenti mole saxea
Communiverunt, ne sacrum
Illusor corpus tangeret.
Sic iam perfectis omnibus,
A sanctis olim vatibus
Quae libris scripta sunt sacris
Tuis de passionibus,
Adhuc humatus hostibus
Iacens eras saevissimis
Terrori, qui signaverant
Specum, custodes iunxerant.
Sed non profecit diritas
Nec vana curiositas;
Quae tu vis, semper perficis,
Qui nutu cuncta dirigis.
Contra sepulcrum feminae,
Tuae tristes pedissequae,
Procul sedentes, prodigas
Dabant amoris lacrimas,
Quae te visuras non magis
Putabant; sed Virgo Parens,
Vis quam doloris presserat,
De te spem non amiserat.
Sciebat, quo conceperat
Te nuntio, praedixerat
Et quae senex, cum te tuo
In templo praesentaverat.
Per matris has et per tuas,
O Iesu, poenas quaesumus,
A te trahi nos ne sinas
Per daemonum praestigias.
Haerere nos semper tibi
Tuisque iussis obsequi
Concede, baiulos crucis
Tuaeque clemens effice!
Et hac in vita plangere
Tuam nos mortem fac, tuis
In sacris et vestigiis
Aeternis iungi gaudiis! Amen. |
| 108 | IDP 81 | Hymnus 18. Ad Christum passionis epilogus |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christum Passionis epilogus) p. Ir-[I4]r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christum Passionis epilogus) p. 26r-28v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christum Passionis epilogus) p. 26r-28v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum Passionis epilogus) p. 243-249 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. Passionis epilogus / An Christum. Epilog zur Passion) No. 20, p. 168-177 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum. Passionis epilogus / Do Chrystusa. Zakończenie męki) No. 20, p. 100-109 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 20. Ad Christum passionis epilogus) No. 48. 20, p. 258-262 |
|
| Iesu placabilissime,
Deus noster piissime,
Homo qui factus es, deos
Ut nos mortales redderes,
Nostras assumpsisti vices
Praeter peccatum, virginis
De ventre natus, annuis
Ut nos auctus profectibus,
Fame, siti, laboribus,
Viarum lassitudine,
Humanis et affectibus
Hominem te verum proferens,
Et quod propter nos ex sinu
Aeterni descendens Patris
In carne nos exsolveres
Piaculis obnoxios,
Nostris et in te sumeres
Peccatis poenas debitas,
Nos liberans ab igneo
Horrendi Ditis carcere!
Quocirca per vitae tuae
Subisti tempus omnia
Libens, nostrae deperditae
Saluti conducentia.
Crudelis rex infantiam
Est persecutus, exsulem
Ad fines Aegypti fugans,
Donec mors illum tolleret.
Factus iam paulo grandior,
Iuventutem parentibus
Subiecisti, post in virum
Succrescens, quid non passus es?
Primum tuis a civibus,
A falsis atque fratribus,
Ab hostibus blasphemias,
Confictas et calumnias.
Quadraginta ieiunium
Dierum post baptismatis
Servabas undas, hinc satan
Infestans te tentaverat.
Pharisaei cum scribis, truces
Tuique templi principes
Oderunt semper lividis
Innoxium te mentibus.
Te saepe captiunculis
Aggressos propulsaveras,
Et cum tenere iusserant,
Nolentem te nequiverant.
Sed cum volebas, obvius
A te statuto tempore
Illis ultro processeras,
Ut ante destinaveras.
Non proditoris osculum
Fugisti nec satellitum
Manus feroces, funibus
Quae te duris constrinxerant.
Perpessus plagas, verbera,
Contemptum, sputa, iudicum
Iniquorum sententias,
Voces et multas improbas,
Flagellis caesus, asperis
Compunctum spinis verticem,
Dextra ferens arundinem,
Sub veste risus histrica,
Infamem ductus ad crucem,
Illi suspensus, ludicris
Correptus probris felleque
Potatus, post et mortuus.
Haec cuncta pro nobis reis,
Multis peccatis foetidis
Ferebas in nos fervido
Ex caritatis vinculo.
At nos vicissitudine
Nec ulla gratitudine
Tibi rependimus vices,
Peccantes hic compluries.
Adhuc tamen nos sustines,
Revertendi tempus soles
Largiri cunctis, ad tuam
Recurrunt qui clementiam.
Per passiones has tuas,
Dolores et gravissimos,
Et per tibi turpissimam
Inflictam saeviter necem,
Iam rite quam ieiunio
In hoc recordamur sacro
Agentes, quas mortalitas
Potest haec nostra, gratias,
Oramus te, qui singula
Iam persolvisti debita
Pro nobis, nos a crimine
Tuo lavans in sanguine,
Memor sis, quae substantia
Sit nostra, qui manentia
Hic non habemus tempora,
Quae fluxa sunt et turbida!
Nos daemon, mundus, nos caro
Fragiles infestat sedulo;
Tua sola potentia
Sumus fortes et gratia.
O Christe, nos hic adiuva
Tua protensa dextera,
A tot ne vincamur malis,
Qui nos perturbant, hostibus!
Et maxime cum iusseris
Corpus dari ranunculis,
In hac hora tunc ultima
Assis tua praesentia!
Assitque nobis incluta,
Quae te tulit, puerpera,
Mater, non cognoscens virum
Per sanctum facta Spiritum!
Sicut pendenti sub cruce
Tibi dolenter astitit,
Fac ut nobis in exitu
Haec consolatrix fida sit!
Hoc praesta nobis cum Patre
Et cum spirante Flamine
Unus Deus, Iesu pie,
Per gloriam mortis tuae! Amen. |
| 109 | IDP 82 | Hymnus 19. Ad Mariam Virginem Dei matrem de eius compassione |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Mariam Virginem Dei Matrem de eius compassione) p. [I4]r-K2v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Mariam Virginem Dei Matrem de eius compassione) p. 29r-31r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Mariam Virginem Dei Matrem de eius compassione) p. 29r-31r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Mariam Virginem Dei Matrem de eius compassione) p. 249-253 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Mariam Virginem Dei Matrem. De eius compassione / An die Jungfrau Maria, die Gottesmutter. Ueber ihr Mitleiden) No. 21, p. 176-185 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Mariam Virginem Dei Matrem de eius compassione / Do Panny Marji, Matki Bożej. O jej współcierpieniu) No. 21, p. 108-117 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 21. Ad Mariam Virginem Dei matrem de eius compassione) No. 48. 21, p. 262-266 |
|
| Quo te, Parens maestissima,
Modo debemus alloqui
Hoc passionis tempore
Tui dilecti filii?
Cuius mater doloribus
Astabas tristis anxiis
Videns poenas gravissimas,
Quas perferebat innocens.
Qui nemini mortalium
Plus quam tibi notus fuit,
Sciens, quod hunc conceperis,
Virgo manens, divinitus
Et esse vere filium
In has terras altissimi
Demissum, nos ut solveret
Ab inferorum tribulis.
Erat tibi nec abditum,
Senex quod dixit Simeon,
In ulnis hunc tenens suis,
Quem templo praesentaveras.
Gladius doloris cor tuum
Tunc pertransivit intimum,
Iudaei cum concurrerent
Et comprehensum ducerent
Per proditorem venditum,
Captum, vinctum, caesum, probris
Et affectum turpissimis
Ad totque ductum iudices,
Tandem damnatum protrahi,
Famosam portantem crucem
Verecundeque propriis
Exutum stare vestibus;
In lignum post ferociter
Deiectum, clavis perfodi
Manus extensas et pedes
Ab impiis lictoribus;
Affixum sic per machinas
Levari perstrepentibus
Nervis, pendere saucium
Inter latrones noxios.
Quae tum materna viscera,
O Virgo Mater, passa sunt?
Quis exprimet? Quis ferrei
Cordis deflens non ingemat?
Hinc fido cum consortio
Te nato iunxisti tuo
Iudaeorum nihil timens
Saevas frementium minas.
Audisti stans natum tuum
Tot sannis et blasphemiis
Illudi, ligno solveret
Ut se, sic et descenderet.
Audisti latroni dari
Caelestis horti copiam,
Preces pro sanguinariis
Fundique traductoribus,
Et te commendari prope
Stanti sectatori, tuae
Quod menti poenas auxerat,
Quas maeror intimus dabat.
Audisti poscentem patris
Opem superni, deseri
Querentem seque, quo fuit
Derisus a tortoribus.
Et cum sitiret, poculo
Potari felle putrido;
Quod intuens, castissima
Scindebantur praecordia.
Cum consummasset omnia,
Audisti voce fervida
In patris aeterni manus
Suum mittentem spiritum.
Et cum sic exspiraverat,
Vidisti longa cuspide
Transfigi sacratum latus,
Pectus quae punxit et tuum.
Perseverabas sedula
Astans pendenti mortuo,
Corpus donec deponerent
Sepulturaeque traderent.
Quis enarrabit lacrimas,
Luctum, dolores asperos,
Emissa tot suspiria
Et tot lamenta tristia,
Die quae tota fuderas,
Haec cum praesens aspexeras
Adusque mortem perfici,
Quae sancti testantur libri?
O regis aeterni Parens,
In caelo cui nunc assides,
Tuam per condolentiam
Nobis precare gratiam,
Et per tuas poenas graves,
Quas pertulisti plurimas,
A nato nobis impetra,
Quae sunt saluti prospera!
In hora mortis iungere
Nobis et nos tunc assere,
Hinc exituri cum sumus,
A daemonum terroribus.
Ut te iuvante liberi
Ab illis ex hoc saeculo
Migrantes, consortes tui
Perennis simus gaudii! Amen. |
| 110 | IDP 83 | Hymnus 20. Ad Christi fideles exhortatio |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad Christi fideles exhortatio) p. K3r-[K4]v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad Christi fideles exhortatio) p. 31r-33r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad Christi fideles exhortatio) p. 31r-33r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christi fideles exhortatio) p. 253-259 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christi fideles exhortatio / Ermahnung an die Christo Getreunen) No. 22, p. 184-191 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christi fideles exhortatio / Do wiernych chrześcijan. Zachęta) No. 22, p. 116-123 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 22. Ad Christi fideles exhortatio) No. 48. 22, p. 266-269 |
|
| Christi fideles qui sumus
In hacque Quadragesima
Complevimus ieiunii
Sacri statuta tempora;
Et qui per sanctos hos dies
In vera paenitudine
Pro nostris corpus flaccidum
Delictis castigavimus;
Gravique nos a crimine
Purgatos conservavimus
Et pauperes refecimus
Nec proximos offendimus;
Deoque, quantum debilis
Niti potest humanitas,
Inhaesimus, non otio,
Torpori nec servivimus,
Sed passionis et crucis
Poenas ex corde luximus
Gratesque pro tot egimus
Donis, hic quae percepimus,
In is si quid profecimus,
Christus dedit petentibus
Dabitque nostrae munera
Saluti conducentia.
Ad hunc vitae nostrae ducem
Et auctorem mens impigre
Recurrat nostra! Suscipit
Suosque numquam despicit.
Die resurgens tertia
Cum magna lucis gloria,
Nos surrecturos cum suis
Post mortem iunget angelis.
Potens nam cuncta, quae polus
Solumque clausa continent,
Gubernat; fecit omnia,
Per illum sunt et condita.
Quaecumque vult, potens agit;
Volens se morti tradidit
Surgensque cum potentia
Terrae movebat abdita.
Sub mole saxea iacens
Ex hacque victor exiens,
Vanos custodes terruit
Stygisque claustra diruit.
Quocumque vult, ingreditur;
Sentitur et cognoscitur
Ab is solum, qui candido
Sunt absque labe pectore.
Hoc et videtur intime
Firma fide cotidie
In arae vivus hostia,
Per verba quam facit sua.
Hac ut futuris paschatis
Nos is diebus nutriat,
Rogemus omnes strenue
Clamore mentis integrae!
Carnem suo cum sanguine
In forma panis incluti
Nobis dabit credentibus,
Ut simus cum viventibus.
Nam dixit: «Hoc qui vescitur
Digne manducans, horridae
Expers mortis victurus est,
Quae nullo fine solvitur».
Ad hoc precemur Virginem,
Ut nos iuvet, de qua Deus
Hanc carnem sumpsit nobilem!
Salubris sic fiet cibus.
Haec dignos per suas preces
Nos reddet hoc edulio,
Quo vita nobis ex eo
Donetur absque termino. Amen. |
| 111 | IDP 84 | Hymnus 21. De Christi gloriosa resurrectione |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ode tricolos tetrastrophos Dactilici Alcmanii Acatalectici de Christi gloriosa Resurrectione) p. [K4]v-L3r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ode tricolos tetrastrophos Dactilici Alcmanii Acatalectici de Christi gloriosa Resurrectione) p. 33r-35r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ode tricolos tetrastrophos Dactilici Alcmanii Acatalectici de Christi gloriosa Resurrectione) p. 33r-35r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (De gloriosa resurrectione Christi) p. 259-263 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (De gloriosa resurrectione Christi / Von der glorreichen Anferstchung Christi) No. 23, p. 190-197 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (De gloriosa resurrectione Christi / O triumfalnem zmartwychwstaniu Chrystusa) No. 23, p. 122-129 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 23. De Christi gloriosa resurrectione) No. 48. 23, p. 269-272 |
|
| Nunc gaudiorum tempora prodeunt;
Luctus dolorque cum gemitu procul
A mente pellantur fideli
Laetitia redeunte cunctis!
Natus superni nam Patris unicus
Ex matre, casta virgine, noxios
Nos a gehenna liberavit
Horibili meritisque flammis,
Et morte victa vicit et inferos;
Illis subactis Tartara diruit
Secum reducens, poena quondam
Quos habuit vetus illa captos.
Hunc gloriosum, sidera quem colunt,
Regem sepulcro signaque saxaque
Et territi custodientes
Non poterant retinere clausum.
Surrexit et non legibus amplius
Est mortis ullis subditus; hanc enim
Subiecit et iam nos ab illa
Perpetua moriens redemit.
Nobis salutem morte dedit sua
Numquam caducam, civibus et poli
Nos iunxit aeterni triumphans
Arce sui Patris in suprema.
Nunc ergo laetis cordibus intime
Gaudere debent Christicolae, fides
Quos sancta mundavit lavacro,
Fecit et esse Deo propinquos.
Et qui perosi pondera criminum
Vitae probatae quaerere semitas
Coepere publicis omissis
Callibus ad Phlegethontis undas,
Isti resurgentis pia gaudia
Christi canoris laudibus occinunt
Et spem beatam consequuntur,
Qua superis sociantur oris.
Et Christus illos, propitius Deus,
Numquam relinquit, rebus in omnibus
Solatur adversis eosque
Protegit et reficit secundis.
Nos ergo, qui peccata reliquimus,
Surgamus et Christo prope pectore
Iungamur omni nec moveri
Nos ab eo magis hic sinamus!
Sed gaudeamus, comminus angelis
Sanctisque cunctis mentibus additi,
Qui siderum gaudent in orbe,
Perpetuo modo quo fruuntur!
His iuncta clementis Genetrix Dei,
Quae maesta lugens sub cruce constitit,
Nunc gaudet assistens Tonanti
Laeta suo sine fine nato.
Quem saepe nobis propitium facit,
Lapsis ut indulgenter opem suam
Impartiat; perimus omnes
Illius auxilio carentes,
Quo nullus umquam tempore nec loco
Quocumque, firma qui petiit fide,
Desertus est; sed corde tantum
Hoc humili venit invocandum.
Laetemur ergo paschatis hoc die,
Quem fecit Heros maximus optimus,
A mortuis victor resurgens,
Vivificans recreansque cuncta!
Caelum serenum laetius emicat
Lucemque Titan auricomus suam
Iam protulit ferventiorem
Cum nivibus glaciem resolvens.
Ridens apricus nunc ager exhibet,
Quae seminavit vilicus accola,
Herbas humus floresque promit
Germinibus variis virescens.
Ridentque montes prataque vallibus
Adiuncta, fontes cum prope rivulis,
Amnes, lacus; et quidquid undis
Vivit, in hoc modo vere ridet.
Testantur omnes gaudia bestiae
Christi resurgentis, genus omneque,
Pennis quod aura sustinetur,
Quidquid in hoc et habetur orbe.
Gaudere iucundis homines modis
Debemus et nos, dulce melos simul
Nunc annuo laetis sonare
Vocibus hoc canitur quod usu.
Christus resurgens ex crucis horridae
Mortisque poenis, victor ab inferis
Nos gaudiis replet supernis
A laqueis Stygiis solutos.
Solamen et vult esse fidelibus
Vitam per omnem, post et in exitu
Cunctis futurus, quando finis
Ultimus affuerit, receptor. Amen. |
| 112 | IDP 85 | Hymnus 22. De resurrectione |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Phaleutium hendecasyllabum de Resurrectione) p. L3r-v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Phaleutium hendecasyllabum de Resurrectione) p. 35r-v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Phaleutium hendecasyllabum de Resurrectione) p. 35r-v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (De resurrectione) p. 264 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (De resurrectione / Von der Anferstchung) No. 24, p. 198 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (De resurrectione / O zmartwychwstaniu) No. 24, p. 128-131 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 24. De Resurrectione) No. 48. 24, p. 272-273 | | 4 | DANTISCUS 1973, 1987 (De resurrectione / O zmartwychwstaniu) p. 116-117 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) | | 5 | Antologia 1996 (Hymni: De resurrectione / Hymny: O zmartwychwstaniu) No. 10. 3, p. 152-155 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Christus, perpetuae salutis auctor,
Confractis Acherontis ampla claustris
Devicta retulit tropaea morte;
Ex qua vi propria Patris resurgens
Aeterni suboles redemit omnes
In fontis fidei lavatione,
Qui nomen fuerint suum professi.
Christus non moritur magis nec illi
Mors ultra dominabitur; subactam
Hanc nam morte sua tenet premitque,
Ut posthac nequeat nocere nobis,
Peccato quia mortuus revixit,
Vita perpete cum Deoque vivit,
Ut nos participes ea coronet.
Hymnis nunc simul ergo, Christiani,
Et laetis modulis pium sonemus
Carmen, quod triduo iacens sepultus
Surrexit, moriturus inde numquam,
Spem vitae miseris ferens perennis
Christus, perpetuae salutis auctor! |
| 113 | IDP 158 | Hymnus 23. De eadem resurrectione |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Coriambicum Asclepiadeum tetrametrum anacatalecticum, de eadem Resurrectione) p. L3v-M2r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Coriambicum Asclepiadeum tetrametrum anacatalecticum de eadem Resurrectione) p. 35v-37v | | 3 | DANTISCUS 1576 (Coriambicum Asclepiadeum tetrametrum anacatalecticum de eadem Resurrectione) p. 35v-37v | | 4 | DANTISCUS 1764 (De resurrectione) p. 265-269 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (De resurrectione / Von der Anferstchung) No. 25, p. 200-207 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (De resurrectione / O zmartwychwstaniu) No. 25, p. 130-137 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 25. De eadem Resurrectione) No. 48. 25, p. 273-276 |
|
| Aeterno genitus de Patre filius
Postquam principio, quo prior exstitit,
Verbo cuncta suo, quae tenet ambitus
Caeli, condiderat, quidquid et undique
Vel visu capitur quodque capi nequit,
Nos, quos primus homo perdiderat volens,
Ut salvaret ab hoc interitu gravi,
Descendens Deus ex virgine prodiit
Verus factus homo, sed sine crimine.
Hoc ut tolleret ac inde resolveret,
In poenis Erebus quos habuit diu
Detentos sub aquis flammeus igneis,
In se nostra pius debita sustulit,
Affigensque cruci reddidit omnia
Patri morte sua sicque retexuit
Ex strictis laqueis noxia nomina.
Ad caelos et iter, quod fuit invium,
Cunctis restituit planius astraque.
Per lucentia nos ad sua gaudia
Post se victor ovans traxit ab inferis;
Mandatis, voluit, legibus et suis
Ut mens nostra sit hic attamen obsequens.
Contendamus in hoc ergo viriliter,
Conatus siquidem protinus adiuvat
Ferventes et adest corde precantibus
Sincero; famulos novit enim suos,
Quos verae fidei gratia continet,
Quam poscentibus hic dat, negat impiis.
Hanc qui non cupiunt nec capiunt, putant
Nuda se fieri consimiles fide
Cum sanctis, igitur saepe licentius
Spernentes operis facta boni student,
Immersi vitiis innumeris, quibus
Oblectant animos, his et inambulant.
Hi fidunt propriis sensibus et tibi
Iunctos se simulant, Christe piissime,
Multis criminibus turpiter obruti
Carnis, carnivori, moribus improbis
Viventes, nihil ex aethere Spiritus,
Quem pellunt, sed habent ex Styge plurimum,
Quo ducti peragunt omnia libere,
Quae mundus stolidis suggerit, illitis
Foedis deliciis fraudeque daemonum,
Sub quorum pereunt praecipites iugo
Et te defugientes furialibus
Summittunt misere se cruciatibus.
Ex his eripias nos tibi subditos
Et qui sub pedibus te petimus tuis
Prostrati, recolentes tua vulnera
Et mortem, crucis huius quoque gloriam,
Qua victor rediens Tartarei canis,
Ne nos terreat hic, ora latrantia
Clausisti, spolians regnaque supprimens
Ditis terrifici multaque corpora
Surgens ex tumulis viva reduxeras,
Laeti quae paradisi retinent loca!
Quo nos post obitum duc miserabiles,
Qui rorantibus ad te lacrimis ades,
Ut cum de superis bucina perstrepet
Dicens horrisona voce iacentibus
Postremum sub humo iudicii diem
Ex tumbisque cavis nos simul erutos,
Nudos ante tuum constituet forum,
Tunc nos propitius collige, cum grege
Iustorum positos, quem pietas tua
Servans pro meritis — quae nisi munere
Accessere tuo — perpetuis beat
Finito stadii turbine praemiis!
Si terris segetes frigore mortuis,
Frondes arboribus, germina vallibus,
Gressus reptilibus, manca volucribus
Alarum reparas cunctaque vivida
Reddis, quae glacies et rigidis hiems
Auris corripuit fecit et arida,
Quamvis te nequeant noscere sensibus,
Cum desit ratio, tu tamen omnia
Nutris atque foves, veris et hoc novi,
Quo Phoebus radiis tempore promicat
Ignitis, recreas, quid facies tuis
Nunc ex sarcophago sospes amantibus,
Te verumque Deum rite colentibus,
Qui rerum sator et factor es omnium?
Num non sponte dabis iusta petentibus,
Cum corvos epulis pascis et obvia
Ornas florigeris lilia vestibus?
Ad te nos et ob id pectore supplices
Firmo confugimus, te quoque poscimus,
Ne nos destituas, quos variis modis
Afflictos satanas persequitur furens.
Hunc tu praesidio pelle procul tuo
Et tum praecipue, cum prope terminus
Iussus proveniet cedere nemini,
Assis daque, tuos sentiat angelos
Custodes anima in corpore languido!
Hoc postquam gelidis liquerit anguibus,
Tandem terribilis quando canet tuba,
In spe nos, pie, fac, Christe, resurgere
Ad dextramque tuis iunge fidelibus! Amen. |
| 114 | IDP 86 | Hymnus 24. Ad Christum de ascensione et Spiritus Sancti missione |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Trochaicum tetrametrum monocolon tristrophon catalecticum. Ad Christum de Ascensione et Spiritussancti missione) p. M2r-Nv (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Trochaicum tetrametrum monocolon tristrophon catalecticum. Ad Christum de Ascensione et Spiritussancti missione) p. 37v-40v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Trochaicum tetrametrum monocolon tristrophon catalecticum. Ad Christum de Ascensione et Spiritussancti missione) p. 37v-40v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad Christum de adscensione et Spiritus Sancti missione) p. 270-275 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad Christum. De adscensione et Spiritus S. missione / An Christum. Von den Himmelfahrt und der Sendung des h. Geistes) No. 26, p. 206-217 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (Ad Christum. De adscensione et Spiritus S. missione / Do Chrystusa. O Wniebowstąpieniu i Zesłaniu Ducha Św.) No. 26, p. 138-149 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 26. Ad Christum de ascensione et Spiritus Sancti missione) No. 48. 26, p. 276-281 |
|
| Christe, supremi Parentis
Nate, rerum conditor,
Corporis nostri caduci
Induens amictulum,
Ex puellae carne casta
Hoc inisti saeculum,
Ut potestatem furentem
Daemonum compesceres,
Et tuos ex hac fideles
Per crucem dissolveres,
Quod benigne praestitisti
Passus infamem necem.
Victor inde sed resurgens
Contudisti Tartara,
Liberans patres vetustos
Duxeras ad sidera
Cumque post quater diebus
Fratribus denis eras.
Multa de regno locutus
Caelico, mundi plagas
Hos per omnes ut docerent
Ire mandasti fidem,
Et sacrum baptisma cunctis
Praedicare gentibus.
Dogmatum plures dedisti
Contiones, cum quibus
Mansiones praepararent
Cordium gratas tibi,
Dans eis pacem, relinquens
Hancque pro viatico.
Postea coniunctus illis;
Mons olivis consitus
Te recepit hicque multa
Disserens testes tibi
Feceras eos per omnes,
Terra quos fert, terminos.
His videntibusque clara
Luce nubis splendidae
Saeptus, in sublime ductus
Aetheris palatium,
Dona iussisti paterni
Opperiri Spiritus.
Cumque sol decies reversus
Esset orbis ambitu,
Congregati consedebant
Cum beata Virgine,
Caritatis atque plenis
Asseclis cum ceteris.
Tunc sonus repente factus
Impetu per aethera,
Qui locum replevit omnem,
Quem precantes ceperant,
Personabat cum tonitru
Grata mittens fulgura.
Eminebant unde linguae
Igneae, quae singulos
Appetebant, hinc loquentes
Omnium sermonibus,
Quos stupens intellegebat
Quaelibet tunc natio.
Et putabant musta mane
Hos bibisse, sed Petrus
De tuo docebat esse
Spiritu, quae dicerent,
Paenitentiamque suasit
His simul credentibus.
Quam per omnis praedicabant
Orbis ampla climata
Et fideles, Christe, multos
Reddiderunt perditos
Nosque iunxere tuorum
Candido consortio.
Ergo nos agnosce fido
Supplicantes pectore,
A minis hostilibusque
Nos potenter assere,
Ut tibi servire possit
Vita nostra libere!
Pace facque perfruamur,
Quam reliquisti poli
Astra conscendens; in illa
Nos clementer, rex pie,
Turbulentis his diebus
Et quiete protege!
Bella cum dissensione,
Iurgiis et litibus
Nunc ubique proferuntur,
Regna regnis obstrepunt;
Forte iam dies propinquat
Illa formidabilis?
Te nihil potest latere,
Cuncta qui nosti probe,
Antequam fiant, habesque
In voluntatis tuae
Dextera, quae pontus, aër
Atque tellus continet.
Nos eoque, dux superne
Angelorum, dirige,
Ut tuae, planctus in ista
Valle, pacis munere
Simus a perversitatis
Liberati turbine!
Daque nobis, quem dedisti
Spiritum caris tuis,
Ut queamus roborati
Mente firma vincere
Universa, daemon, orbis
Et caro quae suggerunt!
Absque te nihil valemus,
Te iuvante possumus
Cuncta, te favente dirae
Mortis hic imperium
Non pavescimus nec ullas
Hostium protervias.
Quis potest nocere, sancta
Si tua nos hic ope
Adiuvas et principali
Corda nostra Spiritu
Visitas? Hunc, o Creator,
Mitte nostro pectori!
Hunc amoris da datorem
Illius quo glutino
Semper hic inhaereamus
Firmiter iussis tuis,
A tuorum separemur
Ne piorum gaudio!
Facque nos ad alta caeli
Mole criminum gravi
Hic relicta pervenire
Postque te conscendere
Hic, ubi cum Patre regnas
Cumque sacro Flamine
Absque fine sempiternus
Et potens unus Deus! |
| 115 | IDP 87 | Hymnus 25. De Christi resurgentis apparitione ad reginam caeli gloriosam Virginem Mariam Dei matrem |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Saphicum de Christi resurgentis apparitione. Ad Reginam caeli gloriosam virginem Mariam Dei matrem) p. Nv-N3v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Saphicum de Christi resurgentis apparitione. Ad Reginam caeli gloriosam virginem Mariam Dei matrem) p. 40v-42v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Saphicum de Christi resurgentis apparitione ad Reginam caeli gloriosam virginem Mariam Dei matrem) p. 40v-42v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (De Christi resurgentis adparatione ad Virginem Mariam Dei Matrem) p. 276-279 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (De Christi resurgentis adparitione ad Virg. Mariam Dei Matrem / Christus der Auferstandene erscheint seiner jungfräulichen Mutter Maria) No. 27, p. 216-223 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (De Christi resurgentis apparitione ad Virg. Mariam Dei Matrem / O ukazaniu się zmartwychwstałego Chrystusa Pannie Marji Matce Najświętszej) No. 27, p. 148-153 (Polish translation, Jan Michał HARHALA; in extenso) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 27. De Christi resurgentis apparitione ad reginam caeli gloriosam Virginem Mariam Dei matrem) No. 48. 28, p. 281-283 |
|
| O decor, regina soli polique,
Virgo quae Christum remanens tulisti
Iamque sub sanctis pedibus serena
Sidera calcas,
Gaudiis quantis benedicta mater
Post tuos planctus fueras refecta,
Cum tuus natus redivivus astans
Te recrearet!
Ille solari prius inter omnes
Te volens, maestae tibi se videndum
Praebuit primum, veteres reducens
A Styge patres.
Cum quibus coram veniens amaros
Abstulit fletus, gladius doloris
Quos tibi fecit, scidit et tuum cor
Sub cruce stanti.
Quod statim praesens hilaravit ore
Dulciter sacro, tibi, quae manebant,
Vulnerum monstrans per amata membra
Stigmata quinque.
Hanc tuam quis laetitiam referre
Posset optati reditus potentis
Filii, quam tu, genetrix beata,
Tunc habuisti?
Inde viventem quoque Magdalena
Vidit et quaedam pariter ministrae,
Quae sepulcrali voluere funus
Ungere more.
Visus et post est simul a duobus,
Cum quibus iunctus peregrinus ibat;
Non tamen notus nisi fractione
Panis ab illis.
Ianuis clausis venit hinc gregatos
Undecim visens, medius stetitque,
Dans eis pacem fideique lumen
Firmius addens.
Non erat praesens Didymus nec illis
Credidit; quem sed rediens benigne
Credulum fecit, digitis latusque
Tangere iussit.
Is fidem nostram stabilivit, unde
Certius scimus, veneranda Virgo,
Hunc tuum natum triduo sepultum
Astra petisse.
Quem brevi tandem fueras secuta,
Assidens illi modo gloriosa
Et choros omnes super angelorum
Magnificata.
Hic tibi numquam negat ista, quae tu
Postulas, auditque libens rogantes,
Mente qui pura veniam reposcunt,
Pro quibus oras.
Quod quidem semper facis invocata,
Hisque praesertim, per «Ave!» salutant
Qui tuum nomen Gabrielis ore
Hocque verentur.
O decus sublime beatitatis,
Quam Pater nobis statuit redemptis
Per tuum natum, prece nos ad illam
Duc, pia Mater!
Huncque ferventem pietatis hymnum,
Quem pio cantant animo fideles,
Et tuum nomen celebrant amantque,
Suscipe gratum!
Si tuis forsan minime placebis
Invidis, laudes tenuant ubique
Qui tuas, illos sua poena tanget,
Quam meruerunt.
At tuo numquam poterunt nocere
Nomini, quod nos veneramur, etsi
Inde rumpantur, liceat, maligni
Pectoris hostes.
Ergo nos, tota tibi servientes
Mente, commissos habeas et assis
Hinc migraturis famulis, precamur,
Mortis in hora! |
| 116 | IDP 88 | Hymnus 26. In laudem nominis Gloriosissimae Virginis Mariae |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (In laudem Nominis gloriosissimae Virginis Mariae, mere ecclesiasticus, ut sunt primi, Iambici Dimetri, Hymnus) p. N3v-Or (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (In laudem Nominis gloriosissimae Virginis Mariae, mere ecclesiasticus, ut sunt primi, Iambici Dimetri, Hymnus) p. 42v-44r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (In laudem Nominis gloriosissimae Virginis Mariae, mere ecclesiasticus, ut sunt primi, Iambici Dimetri, Hymnus) p. 42v-44r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (In laudem nominis gloriosissimae Virginis Mariae) p. 280-283 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (In laudem nominis glorios. Virginis Mariae / Zum Lobe des glorwürdigen Nammes Maria) No. 28, p. 222-227 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (In laudem nominis gloriosissimae Virginis Mariae / Na chwałę imienia Najświętszej Panny Marji) No. 28, p. 154-159 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 28. In laudem Nominis gloriosissimae Virginis Mariae) No. 48. 28, p. 284-286 |
|
| Maria, spes credentium,
Salus piarum mentium,
Ad te clamamus obruti
Peccatis huius saeculi.
Maria, lumen cordium
Vitaeque lux errantium
Et advocata sontium,
Audi preces gementium!
Maria, terror omnium,
Qui nos infestant, daemonum,
Tu nos ab illis libera
Et angelis accumula!
Maria, da petentibus
Et te pie colentibus,
Nostras hic sublevans vices,
Quod te rogamus supplices!
Maria, nobis impetra,
Tentatio ne subdola
Hostis de recto tramite
Nos abstrahat laudis tuae!
Maria, labis nescia
Omnique plena gratia,
Nos mundos fac a crimine
Tuo sacro iuvamine!
Maria, nos hic respice
In hac vallis miserrimae
Angustia, qua stringimur
Et tot periclis pungimur!
Maria, portus et quies,
Cum solvet ultimus dies
Nos de mortali corpore,
Hoc nobis assis tempore!
Maria, monstra Tartari
Aeterno vincta carceri
Tuam timent potentiam,
Formidant et praesentiam.
Maria, tu nos libera
Ab his et poena debita
Interventuque nos tuo
Tuo coniunge filio!
Maria, quamvis te colunt
Et laudibus te concinunt
Omnes fideles undique,
Tamen nunc fit praepostere.
Maria, multos impios
Habes et hostes perfidos
Hoc aevo, qui te vellicant,
Te contra dira mussitant.
Maria, clemens et pia,
Pro stultis illis supplica,
Ut convertantur a suis
Factis et verbis impiis!
Maria, cuncta, quae petis,
A nato semper accipis;
Honorans te nihil negat,
Benigniter, quae vis, probat.
Maria, nomen nobile
Et nobis hic amabile,
Fac, ut laudemus iugiter
Hoc nunc, post, aeternaliter! |
| 117 | IDP 89 | Hymnus 27. In hostes Gloriosissimae Mariae Virginis |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Phaleutium hendecasyllabum in hostes Gloriosissimae Mariae virginis) p. Or-[O4]r (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Phaleutium hendecasyllabum in hostes Gloriosissimae Mariae virginis) p. 44r-46r (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Phaleutium hendecasyllabum in hostes Gloriosissimae Mariae virginis) p. 44r-46r (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (In hostes gloriosissimae Virginis Mariae) p. 283-287 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (In hostes gloriosis. Virg. Mariae / Zum die Feinde der glorwürdigen Jungfrau Maria) No. 29, p. 226-235 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | DANTISCUS 1934 (In hostes gloriosissimae Virginis Mariae / Przeciwko nieprzyjaciołom Najświętszej Panny Marji) No. 29, p. 158-167 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Hymni 29. In hostes Gloriosissimae Mariae Virginis) No. 48. 29, p. 286-289 |
|
| Serpens perfidus, invidens saluti
Nostrae, virus in hunc profudit orbem,
Postquam primus homo creatus esset,
Ex costa sociam suaque cepit,
De ligno vetito quod abstineret
Iussus, de reliquis haberet escam.
Tunc is cum muliere disputator
Nostros fraude sua procul parentes
Ex horto miseros amoenitatis
Proiecit. Deus ergo, semper hostis
Ut sit femina, iure fecit, angui,
Illius caput utque conterendo
Confringat, genetrix simulque virgo
Hoc tum tempore quae fuit futura.
Quid mirum, satanas suis ministris
Coniunctus quod adhuc, licet subactus,
Hanc odit, nequit et pati sacratum
Eius nomen, honoris atque laudem?
Qua gaudent superi proboque verae
Servi religionis hic amore
Huius Virginis inclutaeque Matris
Flagrantes et eam pie colentes,
Ex qua natus homo Deus redemit
Nos a flammivomis vadis Averni.
Per quam siderei poli patescit
Cunctis aula fidelibus superna
Et quae fida stat advocata nobis
Apud propitium suum precando
Natum, ne scelerum rependat actis
Poenas promeritas nec ut relinquat
Nos hoc tempore, daemonum procellis
Quo mundus modo fluctuat malignus.
Hanc tu, quisquis is es, furore captus
Et totus spaticus parem putabis
Nostris hic mulierculis misellis?
Quae nos concipiunt iniquitate
Plenae, putribus ex viri medullis
Et magno pariunt doloris aestu,
Subiectae vitiis molestiisque,
Foedis illecebrisque servientes.
Hanc illis, malesane, comparabis?
Hanc, inquam, licet a Deo sit esse
Destinata prius parens Tonantis,
Quam mundus fieret vel hoc, in illo
Quod constat vel ubique quod movetur,
Et nunc astrifera sedens in arce
Est coniuncta suo beata nato,
Qui terras, mare lucidumque caelum
Implet rector et omne, quod videtur.
Per quem respicit, audit atque praestat,
Quidquid vel petimus, vel intus optat
Mens devota, precesque puriores
Gratas suscipit et facit libenter
Hoc, quod poscimus, impetratque cuncta
A caro pia filio precatrix,
Quae desiderio vel apta novit,
Vel scit commoda pro salute, nostro.
Hanc vates veteres sacris figuris
Praedixere diu tot ante saeclis;
Bis senis etiam prius Sibyllis
Non ignota fuit, libris et Hermes
Huius fecit in orbe mentionem,
Quo divinitus ille tunc agebat,
Praemonstravit et hanc Dei parentem,
Reginam quoque siderum futuram,
Humanumque genus per hanc ab Orco
Salvandum nece prolis innocentis.
Quid, nequissime veritatis osor,
Audes dicere ceteris puellis
Aequalem nec apud Deum valere
Hanc plus, femina quam colo laborans,
Quae vel putris harae lutosa verrit?
Quo te daemon agit sub hoc furore,
Non noscis miser. Hostis est et hostem
Per convicia te facit; sed isti,
Infelix, neque Virgini nocere
Umquam nec poteris furens obesse.
Commuta potius proinde mentem
Insanam; resipisce teque Matri
Commenda propere Dei potentis!
Erroris veniam dabit fatenti
Et nati tibi gratiam parabit.
Est clemens etenim, benigna, mitis,
Lapsis atque reis patrona semper,
Praesens anteque iudicis tribunal
Peccatoribus advocata cunctis.
Quodsi perstiteris licenter ore
Blasphemo mala proloqui recepta,
Quae vulgus varium dolo subintrant
A cultuque trahunt parentis huius,
Quam Christus veneratur ac honorat
Cum sanctis simul omnibus, quid inde
Exspectes, tua mens, reor, docebit,
Quae praesaga tibi renuntiabit
Venturum prope vindicis flagellum,
Cui subducere te, miser, nequibis.
Si nos hic homines honore matres
Nostras prosequimur, piis amantes
Ex affectibus, isque comminamur,
Illas qui leviter probris lacessant,
Quid summum faciet regens Olympum,
O insane, tibi tuaeque linguae,
Qui tot vocibus impudenter audes
Hanc cunctis venerabilem creatis
Attentare? Feres brevi repostas,
Diris suppliciis sub igne, poenas;
Non impune diu suae parenti
Contemptum fieri Deus relinquet. |
| 118 | IDP 90 | In Hymnorum libellum epilogus. 1 Ad pium lectorem |
written before 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Ad pium lectorem, iambicum senarium acatalecticum) p. [O4]r-Pr (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Ad pium lectorem, iambicum senarium acatalecticum) p. 46r-47v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Ad pium lectorem iambicum senarium acatalecticum) p. 46r-47v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad pium lectorem) p. 288-290 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1857 (Ad pium lectorem / An den frommen Leser) No. 30, p. 234-239 (in extenso; German translation, Franz HIPLER) | | 2 | SIEMIEŃSKI 1865 (Ad pium lectorem) p. 20 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 3 | SIEMIEŃSKI 1881 (Ad pium lectorem) p. 17 (Polish translation, Lucjan SIEMIEŃSKI) | | 4 | DANTISCUS 1934 (Ad pium lectorem / Do bogobojnego czytelnika) No. 30, p. 166-169 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | Dantisci Carmina (Hymni 30. Ad pium lectorem) No. 48. 30, p. 290-291 |
|
| Benigne lector, qui pie Deum colis
Et huius orbis non tumes superbia
Nec hic requiris multorum praeconia,
Sed corde simplici non hoc, quod scribitur
Docte vel argute, grato poetice
Stilo, profanis quod fabellis pingitur,
Admittis, in te rem, non verba percipis
Et nucleum probas reiecto cortice,
Tibi, reor, non displicebunt parvuli
Libellus hymni quales iste continet,
Non arrogantis, at devoti pectoris
Fetura cum sint, qua velim fidelibus
Prodesse Christi, cuius quaero gloriam.
Meam mephitis et putredo vermibus
Dabit; nec ulla semper hic manet, suo
Sed interit plerumque cum cadavere.
Curemus ergo sempiterna perfrui,
Daturus est in libro quam viventium
Suis Deus, quos mundus hic perosus est
Et huic vicissim qui placere non student!
Nam plenus est ineptis vanitatibus
Fluxisque rebus, quae velut fumus cito
Vel bulla, cum tumescit flatu, transeunt.
Opus Maronis aut Homeri quid iuvat
Umbras, quod hi labore sollerter gravi
Cum laude multa congessere? Quae licet
Durat, sed his quid hinc voluptatis datur
Apud taetri nigram Plutonis regiam?
Re stultiores nulla mortales sumus,
Quam quod putamus nostra vana nomina
Victura libris editis hic perpetim.
Post fata si quid tale forsan accidit,
Quid proderit laus haec inanis mortuis?
At interim vitales spiritus rapit
Intensa pressae mentis cogitatio,
Siccans cerebri vires lassitudine,
Affertque mortem, vitam quo requirimus.
Qui te tamen vixisse testari cupis,
Sic vive, quo cum Christo possis vivere,
Aeternitatis qui donat solacium,
Sanctos quod inter absque fine permanet.
Ad cuius hos honorem paucos promimus
Hymnos, secuti nobilem Prudentium,
Quantum licebat, Christiani nominis
Professione cultorem piissimum,
Quo nostra sanctis canticis Ecclesia
Libenter in sacris diebus utitur.
Eos nihil moror, qui nostro tempore
Praepostere pervertunt, quidquid ordine
Est constitutum per Patres sollemniter,
Suasque naenias Germanicas canunt
Ventri, gulae, foedis incestis dediti,
Qui cum Christus volet, graves poenas dabunt,
Cui laus, honor, perennis atque gloria
Cum Patre sempiterno cumque Spiritu,
Qui corda firmat omnium fidelium
Vera fide sua superna gratia. Amen. |
| 119 | IDP 91 | In Hymnorum libellum epilogus. 2 Ad libellum de turbatis nostris temporibus |
written 1548-04-01 — 1548-07-10 first edition 1548-07-10
Early printed source materials: | 1 | DANTISCUS 1548 (Alcmanicum dactilicum tetrametrum hipercatalecticum. Ad libellum de turbatis nostris temporibus) p. Pv-P3v (in extenso) | | 2 | DANTISCUS 1571 (Alcmanicum dactilicum tetrametrum hipercatalecticum. Ad libellum de turbatis nostri(!) temporibus) p. 47v-49v (in extenso) | | 3 | DANTISCUS 1576 (Alcmanicum dactilicum tetrametrum hipercatalecticum. Ad libellum de turbatis nostris temporibus) p. 47v-49v (in extenso) | | 4 | DANTISCUS 1764 (Ad libellum de turbatis nostris temporibus hymnus) p. 291-294 (in extenso) |
Prints: | 1 | DANTISCUS 1934 (Ad libellum. De turbatis nostris temporibus / Do książeczki. O zamieszkach w czasach naszych) No. 31, p. 170-175 (in extenso; Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 2 | Dantisci Carmina (Hymni 31. Ad libellum de turbatis nostri temporibus) No. 48. 31, p. 292-295 | | 3 | DANTISCUS 1973, 1987 (Ad libellum. De turbatis nostris temporibus / Do książki. Utrapienia naszych czasów) p. 118-123 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Qua te praecipitas mente, libelle,
Linquens scriniolum, quod tibi clausum
Non parvo fuerat tempore, pergens
Ad terras, homines adque remotos.
Qui vix hospitio te reputabunt
Dignum, tot variis qui modo sectis
Inter se lacerant, quae vetus illa
Patrum religio condidit olim?
Saevis, nonne vides, cuncta sub armis
Quam sint invia per prata, per agros,
Turbatas et ab is esse vel urbes
Munitas, quod item nemo sit ausus
Fidentes per iter figere gressus?
Nusquam tuta fides! Plena timoris
Fervent compita, Mars saevit ubique,
Multos opposuit caesaris actis,
Quae feliciter his terminat annis,
Iusto subiciens ense rebelles.
Accedit, populi funere regum
In sese rabie corripiuntur.
Hinc Galli trepidant hincque Britanni;
Et turbis nec ab is Sarmatis ora
Est immunis, et hoc propter utrumque
Regem, sic et eum, qui modo vita
Excessit pius et sanctus, eumque,
Qui vivus superest, rectius ut res
Regni dirigat et sceptra gubernet.
Qualis Pannoniis sub recutita
Pax sit gente, liquet; qualis ubique
Vicinisque locis, quae vagus Hister,
Quae per dogma recens pestifer Albis
Et Rhenus gelidis alluit undis,
Quis nescit? Latium fertur et omne
Scriptis militibus promere signa;
Infestus Rhodanus, saevus Hiberus
Immitisque Tagus fustibus altis
Ferratisque globis, missilibusque
Armant mortiferis agmina multa.
Vix umquam fuerant tempora prisca,
Haec ut nostra, magis noxia totque
Turbis concita per bella, nocendi
Per multosque modos, nunc quibus orbis
Afflictus teritur. Quod meruerunt,
Quae committimus hic, crimina nostra.
Pura mente Deum quis colit? Aut quis
Sanctorum merito nomen honore
Profert? Quin temere saepe profanant
Multi, ludibriis afficiuntque.
Sancti dante Deo plurima possunt,
In quo cuncta vident, luminis eius
Illustres radiis; vota suorum
Ad summum referunt semper et augent,
Stantes ante thronum iudicis Agni.
Cui nos conciliant et sibi iungi
Orant, ut numerum compleat omnem,
Ex quo deciderat Lucifer ille,
Qui par esse suo mente volebat
Factori tumida, trusus ad imum
Cum multis sociis limen Averni.
Tales discipulos hic habet illos,
Sub panis specie nobile Christi
Qui corpus, simul et sanguinis undam,
Pro nobis fluidam, non venerantur.
Hanc et vituperant, quae pia nobis
Hunc panem genuit virgo parensque,
Haerentes vitiis turpiter, omni
Pleni spurcitia cordis et oris,
Detrusum satanam sicue sequuntur
Recta flammivomum subtus ad Orcum.
Hos tu non metues, care libelle,
Et tot proveniunt quae mala passim
Attrittas misere per regiones?
Securum gradiens teque futurum
Confidis per iter, mille latronum
Quod nunc insidiis noscis ubique
Obsessum? Remane, donec abire
Hinc tutus poteris! Sed nihil ista,
Ut circumspicio, te remorantur,
Cum iam sarcinulis sis oneratus.
I felix igitur! Nulla nocebunt
Intentata tibi tela dolique,
Qin fers rubra tui stigmata Christi
Ac insigne crucis, quod procul hostes
Horrescunt Stygii, quotquot et illis
luncti sunt homines, impietatis
Cultores, tibi quod cedere coget
Sint utcumque licet tempora nostra
Tot infesta malis, obvia cuncta;
Signum nam crucis hoc omnia vincit. |
| 120 | IDP 93 | Epitaphium Ioannis Dantisci 1 |
written 1548 first edition 1679
Early printed source materials: | 1 | HARTKNOCH 1679 No. I, p. 219 (in extenso) | | 2 | CRETZMER p. 109 (in extenso) | | 3 | TRETER p. 109 (in extenso) | | 4 | HARTKNOCH 1686 No. I, p. 157 (in extenso) | | 5 | DANTISCUS 1693 (Epitaphium, quod sibi, si quod humanitus evenerit, ascribi iussit anno MDXLVII, obiit anno MDXLVIII Sabbato in vigilia Simonis et Judae, XXVII Octobris inter V. et VI. horam aetatis suae LXIII minus IIII diebus) p. [11-12] (in extenso) | | 6 | CHARITIUS 1715 No. 1, p. 35 (in extenso) | | 7 | SEILER 1723 Vitae (Epitaphium quod sibi, si quid humanitus evenerit, ascribi jussit anno M. D. XLVII. Obiit anno M. D. XLVIII. Sabbato in vigilia Simonis et Judae XXVII Octob. inter V. et VI. horam, aetatis suae LXIII. minus IIII. dieb.) p. 232-233 (in extenso) | | 8 | Nachricht (Epitaphium, quod sibi, si quod humanitus evenerit, adscribi iussit Johannes Dantiscus Anno M.D.XLVII.) p. 13 (in extenso) | | 9 | DANTISCUS 1764 (Ioannis Dantisci Epitaphium ab ipso scriptum paullo ante mortem) p. 177 (in extenso) | | 10 | SEILER 1723 Leben (Epitaphium, quod sibi, si quod humanitus evenerit, adscribi iussit Johannes Dantiscus A. M.D.XLVII) p. 246-247 (in extenso) |
Prints: | 1 | NIESIECKI 3 p. 311 (in extenso; Polish translation, Ignacy KRASICKI) | | 2 | WISZNIEWSKI 1844 p. 242 (in extenso) | | 3 | KONDRATOWICZ 1872 (Nagrobek samemu sobie) No. 4, p. 339-340 (Polish translation, Władysław SYROKOMLA) | | 4 | Zum vierten (Epitaphium quod sibi, si quid humanitus evenerit, ascribi jussit anno M. D. XLVII. Obiit anno M. D. XLVIII. Sabbato in vigilia Simonis et Judae XXVII Octob. inter V. et VI. horam, aetatis suae LXIII. minus IIII. diebus) p. 128 (in extenso) | | 5 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek sobie samemu na krótko przed śmiercią napisany) No. 25. 1, p. 211-212 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 6 | Dantisci Carmina (Epitaphia Ioannis Dantisci) No. 50. 1, p. 301-302 | | 7 | Antologia 1985 (Epitafia Jana Dantyszka) No. 1, p. 239 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 8 | DANTISCUS 1973, 1987 (Epitaphia Ioannis Dantisci / Epitafia Jana Dantyszka) No. 1, p. 134-135 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Iam sexaginta coeunt et tres simul anni,
Hactenus a superis quod mihi vita datur,
Quam climactericum contingere sentio tempus;
Ultimus hoc multis terminus esse solet.
Intra quod si forte Deus migrare iubebit,
Qui fuerim, paucis ista notata dabunt,
Aula diu tenuit me regia, misit ad orbis
Primores, erat hinc infula dupla mihi.
Corpus habet tandem nunc terra; quiete fruatur
Spiritus aetheria, quae sine fine beat!
Hoc, quisquis transis, mihi quaeso precare, viator,
Ut tibi posteritas inde precetur idem! |
| 121 | IDP 94 | Epitaphium Ioannis Dantisci 2 |
written 1548 first edition 1679
Early printed source materials: | 1 | HARTKNOCH 1679 No. II, p. 219 (in extenso) | | 2 | CRETZMER p. 109-110 (in extenso) | | 3 | TRETER p. 109-110 (in extenso) | | 4 | HARTKNOCH 1686 No. II, p. 157 (in extenso) | | 5 | CHARITIUS 1715 No. 2, p. 35-36 (in extenso) | | 6 | DANTISCUS 1764 (Aliud eiusdem) p. 178 (in extenso) |
Prints: | 1 | HIPLER 1878 p. 316 (German translation) | | 2 | DANTISCUS 1938 (Nagrobek sobie samemu) No. 25. 2, p. 212-213 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 3 | Dantisci Carmina (Epitaphia Ioannis Dantisci) No. 50. 2, p. 302 | | 4 | Najstarsza (Nagrobek sobie samemu) p. 111 (Polish translation, Jan Michał HARHALA) | | 5 | Antologia 1985 (Epitafia Jana Dantyszka) No. 2, p. 239-240 (Polish translation, Edwin JĘDRKIEWICZ) | | 6 | DANTISCUS 1973, 1987 (Epitaphia Ioannis Dantisci / Epitafia Jana Dantyszka) No. 2, p. 134-135 (in extenso; Polish translation, Anna KAMIEŃSKA) |
|
| Terra tegat carnem; sit vermibus illius esca,
In cineres abeat, quod fuit ante cinis!
Ad te, summe Deus, contendit spiritus, illum
Reddo tibi; redeat, venerat unde prius!
Ambitio, spes, cura, labor, luxus, dolor et mens,
Rebus in humanis irrequieta, vale!
Solvor ab his in bis dena trieteride et una
Illecebris, durus quae mihi carcer erant.
Vivimus incerti; postquam procul esse putabis
Et minime reris fata venire solent.
Tu, qui securus vis vivere, mortuus esto
Mundo et in hoc dubio turbine vive Deo! |
| 122 | IDP 180 | Prosa de martyribus aulicis |
written s.d. first edition 1980
Manuscript sources: | 1 | copy in Latin, 16th-century, BK, 243, f. 312
|
Prints: | 1 | WIESIOŁOWSKI (Prosa de martiribus aulicis) No. 17, p. 252 |
|
| |
