Poems: full text
Results found: 126
preserved: 113 + lost: 13
| 1 | IDP 1 |   De virtutis et fortunae differentia somnium. Argumentum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Incluta succumbit Virtus, Fortuna triumphat
Lubrica, nunc orbis sceptra corusca tenet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2 | IDP 2 | De virtutis et fortunae differentia somnium. Ad Drevicium epigramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Dives Arabs Rubro quas colligit aequore gemmas,
Munera dat domino, debita dona, suo; Purpuream Tyrius dat tinctam murice lanam; Dat ferus e pharetra tela minuta Getes; 5 Rusticus assiduo quae donat quaerit aratroEt quae spicifero crescere rure solent. Ast inopes, venerande pater, dant munera vates, Quae labor ingenii crebraque cura facit. Si mihi regna forent, si Croesi gaza beati, 10 Si mihi divitiae divitis inde Midae,Donarem pateras auro calicesque nitentes, Quae vel Erythraeis invenit Indus aquis. His ego cum careo, tibi do, dignissime praesul, Quae modo dat numeris pulcher Apollo meis. 15 Quantum Virtutem Fortuna volubilis almamNostro praecedit tempore, condidimus, Et nuper fueras quae de Virtute locutus, Spernitur a stolidis quae modo ubique viris. Sic, ut quisque vir est, loquitur. Tu sedulo claram 20 Virtutem divo pectore et ore refersFortunaeque minas, quondam quis saepius actus, Nil metuis; tibi plus illa nocere nequit. Primitias has ergo meas grato accipe vultu Indeque Danitisci sis memor, oro, tui! 25 Carmina divitiae mihi sunt et carmina gemmae.Credo, satisfaciet, qui dederit, quod habet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 | IDP 3 | De virtutis et fortunae differentia somnium | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
cf. Hor. Epod. 15.1; Verg. A. 3.147 ⌊Nox eratcf. Hor. Epod. 15.1; Verg. A. 3.147 ⌋
: in celso radiabant sidera caelo
Et Phoebe cf. Ov. Am. 2.1.24; Ov. Rem. 258; Ov. Fast. 4.374 ⌊niveis undique fulsit equiscf. Ov. Am. 2.1.24; Ov. Rem. 258; Ov. Fast. 4.374 ⌋ . Solus multa meo iacui meditando cubili, Discernens vitae gesta peracta meae, 5 Fortunae anfractus varios et flabra notabamNubila, multiplices mutat ut illa vices. Pensabam varias structuras, quae modo surgunt, Quae modo et in nihilum paene redacta iacent. Cuncta revolvebam praesentis temporis acta 10 Quaeque a praeteritis gesta fuere viris.Inde soporiferi feriens me culmine rami cf. Verg. G. 1.78; Ov. Met. 11.602-604 ⌊Somnus Lethaeis tempora tinxit aquiscf. Verg. G. 1.78; Ov. Met. 11.602-604 ⌋ . Iam sensi cf. Verg. A. 1.691; Verg. A. 5.836 ⌊placidam per membra repanda quietemcf. Verg. A. 1.691; Verg. A. 5.836 ⌋ Et sopor in toto corpore dulcis erat. 15 Sollicitus campo spatiari rebar aprico,Dum venit cf. Prop. 1.16.26 ⌊Eoum, cana pruina, gelucf. Prop. 1.16.26 ⌋ . Illic respexi per odora rosaria et hortos Multiiugos vitrei germina multa soli. Frondibus in densis audivi dulce canentes 20 Pennigeras vario carmine mille feras.Scire, ubi eram, nulla potui ratione, videbam Herbosam praeter nil stupefactus humum. Processi ulterius, diffundo lumina late, Invenio nullam, quae pede facta, viam. 25 Tendo tamen nostros, quo se dat Phoebus, ad AustrumGressus; hinc tritum cerno profectus iter. Prosequor hoc stupidus nullo comitatus Achate, Confidens hominum non procul esse casas. Ecce procul structis exurgunt moenia muris, 30 Visa oculis fuerant non prius illa meis.Quae vigilando solet quis crebro revolvere mente, Haec animo reddit nocte benigna quies. Orbis, quae toties legi, miracula vidi, Ut vatum scripsit non moritura cohors. 35 Pyramides aderant, spectacula celsa, vetustae,Quas meretrix struxit claraque Memphis habet. Quam posuit vidi Babylona Semiramis urbem, Quae nati petiit, stupra nefanda, torum. Pergaeae vidi hinc insignia templa Dianae, 40 Aris et centum grandia sacra Iovis.Spectabam Mausoleum, sublime sepulcrum, Quod struxit caro fida marita viro. Et Labyrintheos quos Daedalus arte labores Fecit, perpetuus sub quibus error erat. 45 Aeraque Phoebei vidi memoranda colossi,Quo fuerat quondam facta superba Rhodos. Cernebam multas tandem procul inde ruinas, Quis subito visis immaduere genae. Hic Danao misere speculabar ab igne cremata 50 Pergama, quae in cineres versa fuere leves.Gentibus invisis ibi Graecia facta gemebat Subdita maestisonis increpuitque modis. Post alia fuerant ex parte videnda Gradivi Moenia sacrorum sub dicione virum. 55 Ante oculos stabant nova condita multa superbeOppida, quae novi non bene cuncta tamen. Lustrabam cupidus visendi singula certe Nec volui tremulos vertere retro pedes. In Casio clarus fuerat iam vertice Titan 60 Et nitidam terris lampada rite dedit.Ulterius vado, licuit dum cuncta tueri, Respexi multos ordine stare viros, Heroas, proceres et fulgida sceptra tenentes Hic vidi clausas ante manere fores. 65 E quorum numero multi sua stemmata secumPortarunt pictis debite imaginibus. Hic multi torques, multi cervice catenas Gestarunt, illas non meruere licet. Hic vidi Arabio vestes bombyce micantes, 70 Hic Tyrio tinctas murice saepe togas.Purpuream chlamydem, petasum, thoraca, machaeram Hic gessit mollis non cataphractus eques. Dura pro galea capiti coma torta pependit, Quae gessit spirans florida serta crocum. 75 Stabant his mixti pullati et compede vincti,Luminibus quorum lympha perennis erat. Magnaque femineae stetit inde caterva cohortis, Illis non idem vultus in ore fuit. Pars gemitus fudit, pars limis risit ocellis, 80 Pullas pars tunicas, serica parsque tulit.Hinc aderant aliqui, decorat quos infula sancta, In nostra primi religione patres. Hos certi comitabantur, qui singula carpunt Et spernunt doctos, nescia turba, viros. 85 His ego me iunxi comitem; spernebar ab illis,Ridebant nostras, numina sancta, deas. Ex his innumeri, gressu fastuque tumentes, Ad superos stolidas fronte tulere faces. Cognovi multos, sed erat mihi notior unus, 90 Qui me respiciens lumina torva dedit,Verba per ampullas haec sesquipedalia fudit, Turgebant multo labra referta Noto: “Sicine reginae penetralia diva potentis Fortunae tentas ista subire, miser? 95 Atratos repetas, nervis et compede vinctos,Hic tibi non dabitur, vane poeta, locus. Non tibi concessum est dare plebi iussa tremenda, Nec nova tu populo condere iura potes. Et simulata loqui nescis, versutia tecum 100 Nulla manet, fraudes mente parare nequis.Qui vult Fortunae laetos invisere vultus, Dedecus, omne nefas et scelus omne sciat! Haec, quae clara vides, palatia, moenia celsa Subdita sunt nostrae, cunctaque structa deae. 105 Regna, urbes, terrae, capitolia, castra, theatra,Templa, Lares, circi, iugera, prata, lacus, Omnia Fortunae subsunt. Haec cuncta gubernat, Est inter cunctas prima colenda deas. Ingenium facit illa, ducum regumque favores, 110 Nil steriles curat Bellerophontis aquas”.Ipsaque adhuc tumidis vox stridula faucibus haesit; Panditur educta ianua firma sera. Nec mora, concurrunt ad aperta palatia cuncti Et properat primum quisquis habere locum. 115 Quos inter mixtus fueram simul ire coactus.Intravi, clausae concrepuere fores. Ut circumspexi, timidus tremor ivit in artus; Est similis nusquam regia visa mihi. Spectavi vario formas ibi marmore comptas, 120 Quod Paros, Aegyptus quodque Carystos habet.His asarota novis suberant depicta figuris, Quae pede vix ausi tangere posse levi. Suspexi celsa testudine mille per artes Tecta fabre variis facta magisteriis. 125 Defertur placidi qui per phantasmata somni,Non siquidem vigilans cuncta referre potest. Quae memini, exponam. Veniunt si somnia mane, Pondus habent; animus fortius illa tenet. Sic oculos tandem dum verto ad singula nostros 130 Cernere dumque fuit singula cura mihi,Fortunam solio vidi residere bifrontem Aurato, varia quod fuit arte nitens. In capite ex auro gessit diadema coruscum, In laeva gessit regia sceptra manu. 135 Ex umeris Cous tenuis pendebat amictus,Auro qui fuerat textus ubique labor. Prima fuit facies, qua me respexit, amica, Arridens, hilaris, laeta, serena, procax. Talis erat, qualem profert Tithonia coniunx, 140 Dum linquit cani basia cara senis.Aemula sideribus radiabant lumina celsis Et porphyriacis aequa labella genis. Efflabant fulvi per eburnea colla capilli, Spirabant niveis pectora iuncta rosis. 145 Aureus in dextra cyathus fuit; inde bibebat,Cui voluit fautrix pocula larga dare. Gyrabant illam torques et equestria signa Gestantes, tumido pectore, mente vaga. His aliqui mixti fuerant, qui vertice rasi 150 Incedunt, doctis gens inimica viris.Potabant multi, quamvis ientacula nondum Cepissent, quos hic non numerare licet. Spectavi multos qui dumque haurire volebant, Illorum calicem traxit ab ore dea. 155 Mensque mihi fuerat, sitiebam fessus eundo,Sorbere ac constans turba negabat iter. Multos spe vidi frustratos, spes tamen illos Detinuit, stabant nemoque terga dabat. Aurea sub pedibus Fortunae dona iacebant, 160 Hermum, Pactolum pressit et illa Tagum.Distribuit potis haec munera magna ministris: Imperium, fasces, stemmata, signa, genus. Interea dum me placidis inspexit ocellis, Sperabam vitae commoda multa meae. 165 Gratus eram sociis, dominis et carus amicis,His nostrae semper complacuere deae. Non tamen accessus mihi praestabatur ad illam, Nam circumstantes impedimenta dabant. Illius dum non spectabam sedulo vultus, 170 Avertit laetas perfida facta faces.In me crudelem coepit diffundere frontem, Extiterat numquam quae mihi visa prius. Mutabar subito; dolor intima pectora pressit, Ex oculis stillans sponte cadebat aqua. 175 Illius ante pedes tormenta acere videbam,Aerumnas, curas exsilium, lacrimas. Huius erat facies eadem, qua dira Megaera Umbras sub Stygio territat amne leves. Terribiles oculi fuerant, cutis inde genarum 180 Pendula fronsque minax obtuitusque ferox.Dum specto socios, dominos, carosque propinquos Et quibus ante fui carus ubique comes, Nemo fuit tristi simulacra videre coacto Tristia; mens facta est paene aliena mihi. 185 Pallor in ora venit, meditatio crebra cerebroIntonuit, pressit pectora maesta dolor. Hinc partes verti stillantia lumina in omnes, Territus infelix sic novitate loci. Agnovi quosdam, qui fastidire solebant 190 Me quondam, tristes imbre notare genas.Ignoti multi fuerant, titulus tamen illos Expressit. Memini quos, recitare libet. Hic Pharii, Persi, Phrygii Macedumque tyranni, Ausoniae fuerat magnaque turba ducum. 195 Omnes pullato stabant circumdati amictuEt gemitus imo pectore saepe dabant. Inter piratas Caesar stetit ille, triumphos Qui gessit crebros et tulit ille necem. Hic Croesum vidi, quem dicta diserta Solonis 200 Ex structo Cyri corripuere rogo.Sardonychatus ibi est Samius cruce fixus in alta. Luminibus misere visus adesse meis. Spectavi Syphacem vinctum cervice catenis, Qui quondam manibus regia sceptra tulit. 205 Huncque penes sorbens rex Ponti toxica stabat,Qui potuit vario strenuus ore loqui. Hic Xerxesque fuit, tumido super aequore victus, Cum victore suo visus adesse mihi. Thesea, Miltiadem vidi, Cimona, Solonem; 210 Iustus Aristides, Phocion hicque fuit.Pompeius Magnus, superatus Caesare, iunctus His stetit et mortis signa cruenta tulit. Hicque videbatur Siculus dare prima tyrannus Grammata, qui quondam iussa tremenda dedit. 215 Hic Crassus locuples de divite factus egenusA cunctis risus, probra scelesta tulit. Quintus Gemoniis ut tractus Caepio scalis, Prospexi, patria dictus in urbe pater. Et Catilina suis iunctus stetit inde Cethegis, 220 Quis merito finis mors violenta fuit.Demisso stabant duo, Poeni, fulmina belli Vultu, quos timuit Martia Roma diu. Hic Priamusque senex fuit et Priameia proles, Tractus et adiunctis hic fuit Hector equis. 225 Illis mixta stetit pudibunda Polyxena, cuiusAeacidis roseo sanguine busta madent. Hac coniuncta tenens hausit Sophoniba venenum, A caro cepit quod nova nupta viro. Hic steterat Cleopatra feris dans anguibus artus, 230 Quae stupri voluit praemia Martis opes.Hic fuerat Dido mihi visa Sychaeia coniunx, Ensis adhuc niveo pectore fixus erat. Impatiens Phyllis, quae finxit se fore spretam, In collo gessit vincula stricta suo. 235 Cum laqueo stetit hic, quae quondam vicit amoremOptans privigni Phaedra petulca torum. Hicque Clytaemestra, excidium quae saeva marito Struxit, erat, nati iure necata manu. Inde fuit geniti lasciva Semiramis igne 240 Ardescens, cuius cepit ab ense necem.Respexi ulterius, volui nam visere cunctos, Stabat in atratis magna caterva togis. His mixiti fuerant, quorum nunc iugera lugent, Est quorum multo sanguine tinctus ager. 245 Dextra Sigismundi domuit quos incluta regis,Cuius adhoc hodie tela cruenta timent. Hos quidem Mysos vel Dacos nomine dicunt, Sunt docti numquam posse tenere fidem. Hi varios luctus et singultantia verba 250 Eundebant, victis condicione pares.Praeterea vidi, quos sic Fortuna fefellit, Innumeros planctus fundere ab ore graves. Hinc aliqui fuerant ausi fastigia celsa Scandere, lubrica quos trusit ad ima dea. 255 Cum lacrimis multi convicia crebra dederunt,Verba per ampullas qui modo facta dabant. Anxius astabam vultum sperando priorem, Sperabam laetum, quod fuit ante, iubar. Hibernae veniunt post frigora tempora brumae 260 Candida cum niveis lilia mixta rosis.Imbres non semper spargit pluviosus Orion Nec semper nebulae sidera clara premunt. Post tenebras lux saepe redit, post nubila clarus Aether, post tristes saepe serena dies. 265 Haec fuit in tumidis spes sola retenta procellis,Haec fovit mentem sola relicta meam. Dum sic ambiguis versarer sedulo rebus, Audivi strepitus multaque verba loqui. Hinc reserabantur postes; circumtulit illa 270 Vultum, purpereis fulsit ut ante genis.Respexit, limis ut quondam risit ocellis, Hinc periit pallor, qui fuit ante mihi. Ostendens frontis laetum radiantis honorem, Inde mihi rediit, qui fuit ante vigor, 275 Dulcia melliflua deprompsit verbula voce;Dulcior Hyblaeis vox erat illa favis, Interea expansis aderat Cyllenius alis, In manibus gessit Cynthia dona suis. Vertice portabat petasum, talaria plantis 280 — Inde deum novi — nexa fuere sacris.Constitit et media divum legatus in aula Haec dedit ad geminam verba verenda deam: “Incluta, quae coleris magnum, Fortuna, per orbem Turicremis capiens mascula tura focis, 285 Et nunc pro votis mundi moderaris habenas,Dirigis arbitrio res hominesque tuo, Ardua dis superis tractanda negotia restant; Consilium supiunt, est opus arte, tuum Te sine nulla valet sapientia, te sine nullum 290 Ingenium, sine te dique deaeque nihil.Te sine nil valeo, citharae licet ipse repertor Exstiterim, docto doctus et ore loqui. Tolle moras igitur, socius comitabor euntem, Ocius et sanctos visere vade choros! 295 Iuppiter exspectat solio te summus eburno,Adventum cupiunt numina cuncta tuum”. Aurata dedit haec surgens in cyclade contra Verbula mellitis pauca locuta sonis: “Cuncta Panomphaei peragam mandata Tonantis, 300 A quo, quam profers, gratia tanta data est”.Panditur interea spatiosi valva theatri, Pennigero egreditur Fors dea iuncta deo. Aurigeris sonipes phaleris stetit ante superbus Atria, qui vario murice stratus erat. 305 Ascendit regina suis adiuta ministris;Una fuit, frontes gesserat una duas. Magna sequebatur famulorum turba, notavi Quam paulo brevibus versibus ante meis. Atrati fuerant omnes et compede vincti 310 Multi, pallorem quisquis in ore tulit.Hos facie inspexit, quam post sua terga gerebat, Qua nihil in toto tristius orbe manet. Qui praecedebant, residentis pectore vultum Cernebant hilarem, lumina laeta deae. 315 Inerat hic torques gestans fulvasque catenasIn Tyriis felix compta caterva togis. Hanc propius reliquis incessit aperta mamillis Candidulis, multis Thais amata viris. Hinc Ephyrea suis ivit coniuncta puellis 320 Lais; quas dederat Graecia, gessit opes.Ibat in aurata meretrix Cadmeia veste, Misit amatoribus dulcia signa suis. Rhodopis hinc, celsas meruit quae dives avaro Pyramides femori, non procul ivit equo. 325 Hos comitabantur certi, quos diximus ante,Inflatis, reptans turba superba, genis, Qui longo ronchos de rhinocerote sonoros In me iactabant, his quia mixtus eram. Audivi sacras ibi crebro carpere Musas 330 Et testudineam cum crepitante lyram.“Utile nil sapiunt nisi inania verba poetae” — Haec quidam, nomen non meminisse licet. Non tumidis tantum resonaret vocibus, illi Si facies etiam postera nota foret. 335 Quae sunt ante, videt, sed quae ventura sequuntur,Praeterit, exstincta non videt illa face. Nulli Fors fulsit tam prospera tamque secunda, Cui non interdum lubrica visa fuit. Livor, lis, rabies, furor, ira, libido nocendi 340 Hos inter fuerat, sedulo nulla quies.Ergo procul subitis pedibus iungebar ab illis Carpebam primus, quod dea, solus iter. Ulterius fueram paulisper ut inde profectus Est mihi facta cohors obvia cana senum. 345 Pauci cum senibus iuvenes ivere verendis,Nullus in his fastus nec coma torta fuit. Hos inter rarus fulgebat miles in armis, Qui generis gessit stemmata clara sui. Femineae venit hinc his iuncta caterva cohortis 350 Casta, verecundus fulsit in ore rubor.Inde sacerdotum processit turba sacrorum, In populo quorum vita probata nitet. Incessit demum facie matrona decenti Pannosa, in laceris dedecorata togis. 355 Ore dedit questus, canis dispersa capillis,Figens caeruleo lumina maesta solo. Numen erat vultu, vultus quoque numine dignus Et fuit omnigeno dignus honore coli. Obstupui, fateor, venerandae frontis amore 360 Captus, nescivi, quae tamen illa foret.Huc illuc oculos direxi, offendere notum Optabam; notus tu mihi solus eras. Tu mihi solus eras, praesul dignissime, notus Inter pontifices, gloria magna, sacros. 365 Non procul ivisti domina, quam vidimus, imoQuae longos gemitus pectore saepe dabat. Audax accessi, reverenter et oscula dextrae Rite dedi, supplex orsus et ista loqui: “Alme pater”, dixi, memini si singula recte, 370 “Doctorum tutus portus et aura virum,Ad te confugio stupidus, tremor occupat artus, Edoceas, quae sit contio tanta senum! Quae dea, qui comites, quid singultantia verba, Quid lacera haec vestis, quam gemebunda gerit? 375 Respiciens hilari tum me, pater inclute, vultu,Doctiloquis dederas haec mihi verba modis: “Pectore solve metum, curas depone, timendum Ulterius non est, hic bene tutus eris. Hic non Fortunae metuas adversa bifrontis 380 Flamina, nil tetricas, quas gerit illa, faces!Non risum timeas, convicia, probra, cachinnos, Hic nemo nasum rhinocerotis habet. Haec est, quam cernis, Virtus regina, per orbem Quae fuerat priscis incluta temporibus, 385 Quae gessit toties victricia signa, triumphos,Quae toties claros fecit in orbe viros. Non amat illecebras aut munera blanda Diones Haecque voluptatis marcida castra fugit. Haec fert ingenium, sensus dat sola profundos, 390 Haec caelo dignos seque suosque facit.Post cineres meritos haec cunctis reddit honores, Haec dat perpetuos vivere sola dies. Haec quos dat fasces, quae dat loca prima merenti, Non sunt instabilis sub dicione rotae, 395 Haec homines facit esse deos per strenua facta,Hos iungit superis per sua gesta choris. Omne nefas, scelus omne fugit, non utitur illa Fraudibus, insidiis, calliditate, dolo. Simplicitas sed vera placet rectique cupido 400 Huicque placet sanctae religionis amor.Qui vult Virtutis sublimes scandere colles, Omne nefas fugiat, dedecus omne, scelus. Desine mirari, lacera quod veste videtur, Quod gemitus imo pectore saepe trahat. 405 Causa subest: mundi domina haec fuit incluta quondam,Pro! gemina impenum Fors modo fronte tenet. Pro votis haec nunc orbis moderatur habenas Et cepit nostrae sceptra corusca deae. Haec colitur cunctis, contemnitur undique Virtus; 410 Ut paucos comites nunc habet illa, vides.Iam vadit superis et summo cuncta Tonati Dicere, sub querulis collacrimando modis. Nos sequimur comites. Si quos non noscis abunde, Efficiam, quisquis quod tibi notus erit. 415 Haec, quae cana gradu procedit turba modesto,Philosophis plena est Socraticisque viris. Cecropios Samiosque patres ire ordine cernis Longo, quos Latium, Graecia quosque tulit. Magnus Aristoteles, divus Plato, Zeno, Cleanthes, 420 Chrysippus, Thales, Pittacus, inde Bias.Cetera, quamque vides, delecta caterva sophorum Consequitur nostram semper in orbe deam. Noscis ter ternas gradientes parte sorores Ex alia, quae sunt numina magna tibi. 425 Agminis hinc princeps cithara procedit eburna,A quo divino saepe furore cales. Pascua qui cecinit, qui rura et grandia bella, Subsequitur, primus laurea serta gerit. Hunc sacri longo comitantur in ordine vates, 430 Quos noscis; frustra nota referre velim.Quos vero aurato cernis diademate claros, Hos inter noster rex modo maior adest. Multus excellit procero corpore, vultu Illustri, forti pectore corde, manu. 435 Rettulit a domitis modo quae victricia Moscis,Signa gerit, victor notus ad astra potens. Infidum stravit quo Mysum, cingitur ense; Ulterius cernis, gestat ut ille minas. Hunc penes incedit Macedum rex magnus in armis, 440 Cui quondam totus subditus orbis erat.Hinc Numa, qui leges et religionis honores Instituit, primus Martis in urbe pater. Est Hostilius hic, qui parva tuguria rexit Providus et patriae post modo rector erat. 445 Tarquinius venit hinc de mercatore CorinthoProgenitus, cuius commoda Roma tulit. Tullius et tandem procedit Servius ille, Qui patriae rexit fulgida sceptra suae. Vertit in excelsas pulchrae Carthaginis arces 450 Scipio, Romulidum gloria prima ducum.Hic est, quem cernis, claro spectabilis ore, Primus Romano Marcus in eloquio. Inde venit consul de patris Varro macello Susceptus, patriae splendor honosque togae. 455 Haec sit femineae quae casta caterva cohortis,Scire cupis; paucis, accipe, doctus eris. Prima pudicitiae specimen Lucretia sanctae It gestans manibus signa cruenta suis. Candida Dulichii coniunx procedit Ulixis, 460 Inter quae mansit tot sine labe procos.Inde venit leni coniunx Capaneia gressu, Quae dederat structo pectora fida rogo. Hinc est, magnanima quae vadit Cloelia fronte, Transiit haec Tiberis, casta virago, minas. 465 Ista ratem traxit sic suspicione solutaClaudia, virginei fulgida stella chori”. Plura loqui cupiens, praesul dignissime, coeptum Turbavit, qui post terga tumultus erat. Namque venit magno residens Fortuna caballo, 470 Quam comitabatur maxima turba virum.Huic Virtus, certe visu miserabile, cessit, Virtutis comites huicque dedere locum. Quam penitus spretam famuli trusere superbi, Laetas Fortunae qui tenuere faces. 475 Probra dabant crebro, convicia crebra, cacchinnosRonchisons, quisquis rhinocerota tulit. Praeteriit stolida Fors sic malefida cohorte, Deridens sanctam, verba perampla, deam. Incluta constanti Virtus haec pectore passa 480 Ediderat querulis ista locuta sonis:“Ne moveant, comites, quae mecum probra tulistis, Nam mala nil potis est lingua nocere bonis! Quae modo Fortunae vidistis dona, caduca Sunt siquidem, pereunt singula more nivis. 485 Nil habet aeternum, nil fert dea lubrica firmum,Instabilis, bona nunc, nunc mala nomen habet, Est merito bifrons, vultum fert namque gemellum, Nunc hilaris multis indeque tristis adest. Nunc adimit fasces, nunc captos reddit honores, 490 Sic crebro primum dat recipitque locum.Quis etiam nuper laetis arrisit ocellis, Hi post viderunt triste supercilium. Sic variat Fortuna vices: quem tollit in altum, Deprimit, et quem nunc presserat, inde levat. 495 Est indignorum fautrix, inimica virisqueFortibus, Aoniis est inimica deis. Praemia non aequa moderatur lance nec umquam Pro meritis dignis praemia digna refert. Ignavis donat torquea et equestria signa, 500 Terrarum dominos hos Mariumque facit.Praeponit stolidos sapientibus hosque decorat, Felices paucos sed sinit esse diu. Sit liceat praedo, sacras qui laeserit aedes, Publicus hinc notus sitque homicida licet, 505 Sit liceat leno, parasitus, fur vel adulter,Proditor aut turpis ganeo, mimo levis, Si fautrix fuerit, nota nulla nocere valebit, Illustres, claros ingenuosque facit. Ad vos, o superi, iustas volo ferre querelas: 510 Quae gens, qui mores, quae modo saecla vigent!Est vitio verum, placet assentatio fallax, Lex modo sub pedibus dexteritasque iacet, Omnia versa quidem, magnis elisa ruinis Cunctaque Fortunae succubuere manu. 515 Nunc ego contemnor, quae quondam rite colebar,Nunc trudor, laceror, spernor, ubique premor Omnes Fortunae venerantur mobile numen, Et nostris pauci dant modo tura focis. Vidistis, qui nunc illius terga sequuntur, 520 Hi quondam reges exstiterantque duces,lam varios luctus et largos lumine fletus Fundunt, his quoniam sedulo spreta fui. Vos, qui me colitis vestigia nostra sequentes, Non inconstantis flabra timete deae! 525 Fortunae adversos superat patientia flatus;Hos quisquis vincit, qui patienter habet“. Dixerat. Hinc subito discessit pectore somnus Et caeli medio Phoebus in axe fuit. Pectora tollebam viduo lassata cubili 530 Et scripsi teneris haec mihi visa modis.A te materies, a te mihi causa dabatur Et data sunt numeris te duce cuncta meis. Haec igitur grata legito, pater inclute, fronte, Somnia non frustra mane venire solent. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4 | IDP 4 | De tauro, Drevicii insigni 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Germina dum tellus, dum lymphas pontus habebit,
Dum Phoebus radios, dum feret astra polus, Igneus interea sua tollet ad aethera Taurus Cornua, Dreviciae tutor in orbe domus. 5 Hanc Fortuna comes, dux hanc fovet incluta Virtus,Aedibus haec claris semper amica favet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5 | IDP 5 | De tauro, Drevicii insigni 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Non fugit hic magnos elephantes Taurus et ursos,
Non metuit tigres, non timet acer apros. Non fortes valida formidat fronte leones, Vulnifico cornu monstra inimica ferit. 5 Divus supremi Lucas hunc scriba TonantisDreviciam quondam iussit inire domum. Hinc est nunc regni supremus scriba Poloni, Qui modo pontificis fungitur officio. Iuppiter Europam rapuit sub imagine tauri, 10 Crede, sub hoc etiam numina magna latent. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 6 | IDP 6 | Ad Drevicium strena | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Mos fuit quondam, venerande praesul,
Qui manet nostrum celebris per aevum, Ut, novum cum curriculo referret Delius annum 5 Cumque bifrontis nova sacra IaniVenerant, quisquis dominis, patronis Et daret caris sociis, amatis Donaque amicis.
Hunc ego ritum cuperem vetustum
10 Insequi, stipata foret cruminaNummulis fulvis mea si, sed illam Torquet egestas.
Ergo, quid donem, tibi quid dicamve,
Nescio. Qui nil habet, is nihil dat, 15 Multa qui clausa retinet sub arca,Multa det ille.
Dona demulcent superos, Tonantem
Dona placarunt Erebique regem Dona flexerunt, homines deosque 20 Munera vincunt.
Si darem fulvo pateras ab auro
Aut Erythraeis lapides sub undis Arte collectos Tyriove tinctam Murice lanam, 25 Plus tibi certe et merito placerent,Quam meas quod do steriles Camenas, Quae mihi somnos adimunt meamque Saepe quietem.
Ast soli desunt mihi magna culti
30 Iugera et desunt rutili metalliVasa, sub Rubro latitant nitentes Aequore gemmae.
Qui suo donat, quod habet, patrono,
Qui suis mittit, quod habet, propinquis 35 Quique dat caro, quod habet, sodali,Sat, puto, fecit.
Sit tibi felix novus, annus iste,
Faustior semper redeat, senectam Afferat sanam, Pylii senisque 40 Saecula praestet.
Di tuis coeptis faveant deaeque,
Ianus aspiret geminus secunde Iam tuis votis, pater alme, vatum Portus et aura. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 7 | IDP 7 | Ad Drevicium epicedium | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Parthus equum deflet saeva inter bella peremptum,
Arcum flet ruptum sparsaque tela Getes Velocesque canes tristes flevere Molossi, Deflentur cervi saepeque flentur aves. 5 Quis iustos gemitus aut quis, pater alme, reprendet,Si multo teneat vultus ab imbre notam? Perdisti siquidem crudeli sidere fratrem, Qui domui fuerat firma columna tuae, Indole qui magna mentis, virtutis alumnus, 10 Inter praestantes fulsit ubique viros,Praecoqua et ingenii fuerat cui vena diserti, Qui vario doctus noverat ore loqui, Cui dederat formam et numeros formosus Apollo, Mellifluos Pallas Mercuriusque modos, 15 Dignus amicitias procerum regisque favoresQui sensit, coepit crescere cuius honor. Crevisset certe, longo durabilis aevo, Si non mors coeptum corripuisset iter. Fletibus est merito lacrimis quoque flendus obortis, 20 Et dignus fletu, dignus et est lacrimis.Humanus, prudens et amatus ab omnibus unus Fraudibus hic caruit, calliditate, dolo. Sincerus cunctis, hilaris, dilectus ubique, Facetus, comis, fidus amicus erat. 25 Non gessit tumidos, ut multi, ad sidera vultus,Implebat multo nec sua labra Noto. Quos sed ei superi tribuebant pronus honores Cepit, dans dignis comia verba viris. Si redimi lacrimis illius vita daretur, 30 Nemo foret, qui non saepe daret lacrimas.Ast modo nil prosunt, praesul dignissime, questus, Nil prosunt, quae dat, flumina larga, dolor. Omnibus invisi scandenda est cumba Charonis Et sunt tergemini colla videnda canis. 35 Vultus Hylam non exemit, non Hectora virtus,Nec Croesum gazae divitiaeve Midam. Debentur morti, quaecumque sub aequore vivunt Et quae terra parit, quae polus altus alit. Nil homini firmum est, nihil est nece certius atra, 40 Aequa falce senes haec metit et iuvenes.Umbra fugit, nisi fama manet, quam candida virtus Efficit; ardentes non timet illa rogos. Nil prodest, quod quis sit regum sanguine cretus, Quod generis gestet stemmata parta sui. 45 Fulvi nil prosunt Pactoli ad vota liquores,Nec, quae consequitur, magna caterva iuvat. Nil aurum, nil regna valent, nil pulchra iuventus, Imperium, tituli nobilitasque nihil. Occidimus, tumidis est vita simillima bullis, 50 Et cinis, et gelidis vermibus esca sumus.Nulla potest saevas res mites reddere Parcas, Lacrima textrices nullaque flectit anus. Quare magnanimo de pectore pone querelas Atque roges, superos ut petat ille choros. 55 Umbra, semel Stygias est quae transvecta per undas,Non ad terrenos est reditura Lares. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 8 | IDP 8 | Epitaphium Valeriani Drevicii 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hic iacet in viridi, ferventi febre, iuventa
Consumptus, gelida Valerianus humo. Dreviciae spes magna domus specimenque futurum Exstitit et rubri tutor in orbe Bovis. 5 Pieridum fuerat studiis imbutus opimis,Suetus Castalio pellere fonte sitim; Moribus et lingua Ausoniis instructus et ore Facundo, doctus verba Latina loqui. Si non lanificae rupissent fila sorores, 10 Crevisset patriae firma columna suae.Fata regunt homines, sub fatis volvitur orbis, Praeteriit nemo, quem statuere, diem. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 9 | IDP 9 | Epitaphium Valeriani Drevicii 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Valeriana sub hoc requiescunt ossa sepulcro,
Est animus campos raptus ad Elysios. Carus erat, facilis, doctus nec noxius ulli, Spes patriae, domui gloria Dreviciae. 5 Prima genas iuveni teneras lanugo rigebat,Dum dedit hunc saevae febris acerba neci. Nemo iuventutis confidat viribus ergo, Sic recipit iuvenes mors ut in orbe senes. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 10 | IDP 10 | Ad Ianum Ianuarii mensis deum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Iane, novi bifrons pater et qui claviger anni
Diceris, et solus qui tua terga vides, Qui fasces renovas redeuntis temporis altos Et per quem clarus rite novatur honos, 5 Agricolae reparas qui curvum laetus aratrumEt cogis fortes sub iuga panda boves, Ad nos duplatum paulisper flectito vultum, Auribus has patulis suscipe, quaeso, preces! Effice, venturus felicem proferat annus 10 Ortum, fac, fiat fertilis omnis ager!Terra ferax Cereris ne sit mentita colono, Rusticus ut segetes ditior inde metat! Pelle procul rigidos imbres flatusque furentes, Saxea fac numquam grandine gutta cadat! 15 Pelle procul pestem, quam nobis astra minantur,Fac, salubris cunctis fiat et aura levis! Regem longaeva Sigismundum, Iane, quiete Defendas, placidus regna Polona petas! Infido est nuper devictus pectore Mysus, 20 Est domitus iusto telifer ense Scytha.Claude tuas portas, sanctae da tempora pacis Et procul hostiles armaque pelle manus! Praeclaro pulchram de sanguine, quaeso, puellam Progenitam regi da dominoque meo, 25 Fonticolas vincet quae pulchritudine nymphas,Quae facie aetherias vincet in orbe deas! Illius Phoebi superet coma longa capillos, Sidereas vincant lumina bina faces! Aemula sint roseis mellita labella quadrigis 30 Aurorae, Siculi plena liquore favi!Pectora Riphaeis sint candidiora pruinis Et cervix niveum candida vincat ebur! Pulchrior illa tuo fiat, Venus alma, decore, Cepisti Martis quo fera corda trucis! 35 Haec sit formosis formosior heroinis,Quas veterum vatum carmina docta canunt! Incluta iungatur regi regina potenti, Iungatur pulchro femina pulchra viro! Haec faciat clarum praeclara prole parentem, 40 Axem quae fama tangat utrumque poli!Et vivant parili coniunx cum coniuge flamma, Iliaci sperent tempora longa senis! Gaudia pro clipeis et pro thorace choreas Et da pro Martis turbine, Iane, iocos! 45 Ex gladiis falces fiant, ex ense ligones,Vertatur solito vomere pinguis humus! Procedat tutus nullo insidiante viator, Navita tranquillum per freta carpat iter! Undivagus curvo piscis capiatur ab hamo, 50 Crebra canum pavidus sit quoque praeda lepusEt calamis capiantur aves, et retia cervos Involvant, pedicae decipiantque feras! Libere ut herbosis vadant in montibus agni, Non avidos timeat grex et ovile lupos 55 Sitque solum divi Sigismundi fertile regis!Huic annus felix sit novus iste, precor. Ad nos si flectes iam vultum, Iane, bifrontem Et nostras surdas non sinis esse preces, Victima crebra tuis sacratis procidet aris 60 Figenturque tuo debita dona tholo. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 11 | IDP 11 | Ad iuventutem adhoratatio | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Desidiam fugias, moneo, studiosa iuventus.
Vivere si cupies post tua fata diu! Dum facies vernat, tenerae lanugine malae Dumque carent et dum fervidus humor adest, 5 Incipe sacrorum venerari numina vatum,Celsa Medusaei quae iuga montis habent! Disce bonas artes, sophiae documenta profundae Et quae sunt penitis abdita sensa libris! Utere, dum Lachesis, iuvenilia stamina ducit, 10 Tempore, quo restat carius orbe nihil!Cypriacae illecebras et munera blanda Diones Et fugias caeci dulce furoris opus! Sperne merum, Nysaea procul fuge festa bimatris, Cum scyphis, cyathis pocula pelle procul! 15 Cerritos homines, insanos menteque captos,Correptos, spaticos turpis Iacchus amat, Ingenium turbat, denervat corporis artus, Absumit vires, orbitat igne faces. Inducit varios morbos variosque tumores 20 Et sensus clara cum ratione rapit.Incitat et venerem, mentis secreta relaxat, Provocat et lites, iurgia, probra, nefas. Multos ante diem nigrum demittit ad Orcum; Non Mars tot gladio, quot necat ille mero. 25 Exemplar tibi sim, teneros sic perdimus annos,Lenaeum colerem donec in orbe deum. Excessi vixdum raptus tria lustra puellis Sum puer Aoniis militiaeque datus. Interea fovit me sacris invida Musis 30 Curia, qua periit prima iuventa mihi.Haec crebro iussit mea turpiter ora Lyaeo Mergere et aequali sumere vina modo. Subdidit haec nostrum crudeli pectus amori, Quod sensit numquam Cypria vincla prius. 35 Hinc mea Perla suis niveis amplexa lacertisMe tenet et vitae dat modo iussa meae. Gratior illa rosis, redolenti est suavior Hybla, Pulchrior Aurora candidiorque nive. Estque mihi cunctis formosior illa puellis, 40 Huius nunc vivo sub dicione miser.Sic iuvenile decus, sic irrevocabile tempus Aligeroque perit sic mea vita pede. Offendes igitur si quid non rite politum, Thyrsigero ascribas arciferoque deo. 45 Pierides si sic adamassem forte sorores,Cinxissent nostrum laurea serta caput. Pocula si pluris Bromii non saepe fuissent Hippocrenaei quam sacra fontis aqua, Iam mea doctiloquis prodirent carmina plantis, 50 In numeris esset dexter Apollo meis.Tabesco, similes hortor periturus Achates, Exemplo discant posse cavere meo. Quisquis ades igitur, qui polles indole clara, Da, precor, aetati vela secunda tuae! 55 Pelle moram, studiis operam da, tempora serva,Edita doctorum volve legendo virum, Prividus exacte Ioannes quae iubet Haller Imprimere et graphicis amplificare notis! Quod te si dederis sophiae sacrisque Camenis, 60 Candida post cineres fama superstes erit. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 12 | IDP 12 | Ad Drevicium commendatio | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Da veniam viridi, praesul venerande, iuventae
Audacesque pio lumine cerne modos. Lusimus haec teneris nondum matura sub annis, Dum varia in nostro pectore cura fuit. 5 Quam mihi Fortunae fecerunt flabra bifrontisNubila, adhuc nostro condita corde manet. In primo cepit mihi curia flore iuventam, Me miserum doctis iussit abesse scholis. Abstulit haec nummos pretiosaque tempora frustra 10 Multaque, quae vereor dicere, damna tulit.Quare si quidquam fuerit non rite politum Aut minus argutum, consule, quaeso, boni! Quisquis enim scribit Musis et Apolline digna, Pectore tranquillo libera colla gerit. 15 Carmina procedunt hilari de mente poetis,Non maesto laetum provenit ore melos. Ardua dum linquent tua corda negotia, nugis His dare digneris lumina laeta meis! Cui licet Aonio satiare labella liquore, 20 Cuius et exornant laurea serta comas,Te canat, o specimen, praesul dignissime, terrae Arctoae et patriae splendor honosque tuae, Te celebret nomenque tuum generisque refulgens Stemma tui, laudes increpitetque tuas! 25 Parce iuventuti, tenerae, rogo, parce Thaliae,Primitias grata suscipe fronte meas! Quae capit ex pingui, pauper dat rure colonus; Si pius est dominus, sat voluisse putat. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 13 | IDP 13 | In invidum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1510-12-24 first edition 1510-12-24 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Invideas teneris, admittimus, invide, Musis,
Invidia nemo doctus in orbe caret! Inspectes tetricis oculis rugisque severis Et mea, si possis carpere, metra legas! 5 Si quid erit, carpas, non Argi lumina mille,Haec habui binas sed modulando faces! Ista legant proceres, cives et contio plebis, Non nocui, nobis tuque nocere cave! Laesisti quondam nec adhuc desistere curas 10 Si non cessabis, scis, puto, quid faciam.Cave! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 14 | IDP 14 | Ad lectorem Almanachi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1511-03-07 first edition 1511 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Qui cupies dextros superum laevosque meatus
Scire, breves specta, lector, ephemeridas, Confecit teneris iuvenis quas doctus in annis. Arte sequens priscos ingenioque viros! 5 Certa vetustorum sectans vestigia vatumFastidit sciolos pravaque scripta novos. Nunc iuvenes igitur, senior, non sperne disertos! His solet ingenii praecoqua vena fore. Si quos livor edax inter praecordia vexat, 10 Invideant! Merito laedere sed nequeunt. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 15 | IDP 15 | In Sigismundi aquilam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Sum regina avium, peto sidera, tuta trisulco
Fulmine et Arctoi fida ministra Iovis. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 16 | IDP 16 | Epithalamium Sigismundi et Barbarae. Commendatio | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Nullus Alexandri effigiem nisi Cous Apelles
Audebat priscis pingere temporibus. Nil leve, nil crudum maiestas regia poscit, Nil, quam quod iusto pondere pondus habet. 5 Hinc vereor, regum specimen, Sigismunde, decusque,Incultum tibi quid ne mea Musa ferat. Esset opus, fateor, Flacco magnoque Marone, Calliopes nato Maeonioque sene, Hoc iam coniugii praesertim tempore sacri 10 Ut faustos canerent tempus in omne toros.Non tamen audaces potui retinere Camenas, In laudem dicunt quae bona verba tuam. Suscipias clemens, rex inclute! Suscipit, inquam, Immensus parvas Ennosigaeus aquas. 15 Dent alii gemmas, aurum, dent serica multa;Tu gemmas, aurum, serica multa tenes. Ast ego do carmen; sacri dant carmina vates, Quae famam claris saepe dedere viris. Sume tui scribae subito conflata calore 20 Munera, quo superi pectore tura solent! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 17 | IDP 17 | Epithalamium Sigismundi et Barbarae | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Arctoas strepuit felix hymenaeus ad oras.
Aera sonant, litui strident et tympana crebro Pulsantur, laetus clangor ferit astra tubarum. Tibia dat modulos, flatus syringa sonoros; 5 Tanguntur citharae, resonantia plectra moventur.Heroum, procerum chlamydatorumque cohortes Adveniunt, equitum turmae peditumque catervae. Te, Sigismunde, petunt. Rex inclute, pande serena Fronte fores, siquidem felici numine divum 10 Venit Pannonicis tibi formosissima ab orisNupta! Tuas iam pande fores, hanc excipe laetis Luminibus, felix iam conubialia iunge Vincula reginamque sacro diademate regni Consortem facias! Haec est te digna marito, 15 Regis digna uxor, reges parituraque dignaSola inter cunctas, sunt quotquot in orbe, puellas, Hanc superi tibi coniugio propriamque dicarunt. Interea, dum pompa venit, dum nupta sacratur, Ponitur auricomis dum fulva corona capillis, 20 Dic, Erato, nobis fuerat quae causa beatiConiugii, primos, iucunda, exponeque amores! Parrhasias vidit terras Saturnia Iuno, Aetherei regina Iovis, quae regna gubernat Cuncta orbis, iusto tandem rectore teneri. 25 Ne post longaevae venturo tempore vitaeConsimili regnum dein successore careret, Compellat blando pulchram sermone Dionen: “Iam satis est certasse odiis, Erycina, superque, Troia iacet celsaeque iacent Carthaginis arces. 30 Quaelibet ulta suos ponamus proelia tandem!Pax ineunda quidem satius! Te foedere iungi Perpetuo nobis gaudebit regia caeli, Gaudebunt Erebi Manes tellusque, fretumque. Sum mundi summique potens regina Tonantis, 35 Tu volucrum domina et genetrix es dulcis Amorum.Nil sine me possunt mortales, te sine nilque; In nostro totus nutu devolvitur orbis. Conveniamus! Erit totum pax laeta per orbem. Aurea, sub nostro fuerant quae patre, redibunt 40 Saecula. Sic rediens liquida descendet ab aethraIustitia et iusto viduatas iudice leges Firmabit, caedes, acies, et bella repellet. Cessabunt multi sic incrementa tributi, Non plus privatis crescent aeraria damnis 45 Publica, non hominum devincet pectora merces.Non erit empta fides; stabit certo ordine mundus. Non simulata loquor. Tyrrhenum nulla per aequor Gens inimica mihi tranat; iam pectore toto Iudicium cessit Paridis; praeferre per omnes 50 Te patiar. Redeat concordia, quae fuit ante,Quam dederat Bellona furens, mala munera, malum!” Appias haec contra: “Dudum, o regina, quod optas, Quaesivi voluique diu tibi iungere dextram Labentique hominum tecum succurrere vitae. 55 Omnia versa quidem, magnis elisa ruinisInterea, discors nostras sententia mentes Dum tenuit; legum periit veneranda potestas, Succubuit vitio virtus et viribus aequum, Milia multa virum, tot regna, tot oppida et urbes 60 Interiere, fuit donec mens aspera nobis.Sumo libens, quaecumque iubes. Parere novercae Dulce erit et tantas tecum componere lites, Non mollis durae siquidem sunt pectoris irae. Quid sit opus, doceas! Sum iussa capessere praesto”. 65 Oscula libavit Veneri dextraque retentaCara Iovis coniunx placido sic pectore fatur: “Inclutus Arctois fuerat Casimirus in oris Rex armis et pace potens, quem fovimus isto In gremio, rex dives opum, rex milite multo 70 Insignis, toties raptis qui ex hoste tropaeisIn regnum rediit victricia signa reportans. Hic fuerat claris a Gadibus usque sub Eurum Cognitus ex titulis et per sua grandia gesta. Qui dum grandaevus fatales vixerat annos. 75 Quattuor eximios regali sanguine regesProgenitos dederat. Duo sceptra Polona gerebant, Tertius Hunnorum gestat diadema coruscum Atque Bohemorum iam longa aetate tiaram Hic habet, heredem regnis dum fata vocabunt. 80 Iunior ast aliis, qui nunc vestigia patrisInsequitur regnumque tenet, sceptrumque paternum Gestat, habet nullum, regni cui tradat habenas, Lanificae frangent dum stamina longa sorores. Omnes illius divo, quae crimina pellunt, 85 Corde deae resident: Pallas dedit aegida clarumqueIngenium, specimen dederas Charitesque decorem, Ipsa dedi regnum, dedi opes, titulos et honores, Iustitia, utilibus auasit praeponere rectum Et tectis mersum latebris educere verum. 90 Talem Cecropidae quondam sensere SolonemEt Lacedaemonii talem sensere Lycurgum. Iustior, in dubiis qui litibus addere finem Posset, adest nemo; si quando iura duobus Deficiunt, aequum concedit utrisque duellum. 95 Quid multis? Ille est, in quo sincera bonorumCongeries, in quo Virtus sibi nuda paravit Rite domicilium. Similem quae protulit aetas Consilio regem vel iusto Marte? Lacessit Nullum, sed proprio vivit contentus in orbe. 100 Ipse lacessitus si quando suscipit arma,Velox egreditur nullos fugiendo labores, Aurea fulcra tori, dulcem spernendo quietem. Hostes intrepidus sequitur per tela, per enses Et spoliis sepmper remeat sic victor opimis. 105 Quid potuit, patria depulsus sede Michaël,Per fraudem voluit qui dux Lithuanus haberi, Sentit adhuc: errat Scythicis devictus in oris Seque suosque miser suaque omnia perdidit exsul. Quid potuit, noscunt pharetrati Martia Mosci 110 Castra, Borysthenidas parvo dum milite turmasProstravit pacemque suis non munere misso, Sed fecit iustus victor victricibus armis. Quid potuit, Valachus, qui Mysia possidet arva, Edidicit nuper: cepit tristes hymenaeos, 115 Pro taedis flammas, pro tela cruenta choreis;Perfidiae ultorem tot milia caesa tulere. Talis erat Caesar, Marius rigidusque Camillus, Hannibal ad Cannas, ad Troiam fortis Achilles. Ista superstes adhuc restat Casimiria proles, 120 Regibus exorta et reges genitura sequaces.Clara igitur domus haec regum ne principe in uno Deficiat, tihi sit curae, pia mater Amorum! Si tanto, tibi digna viro sit in orbe puella, Exquiras! Radiat vultus gravitate verendus 125 Regalisque sacro maiestas eminet ore.Ingentes vernant procero in corpore vires Innumeraeque animi dotes, quas incluta virtus Praestitit, eloquium solidum et tam dulce loquendi Pondus, et ingenii tam dara inventa profundi. 130 Iungatur pulchro formosa puella marito,lungatur sollers regi regina diserto! O quae progenies terris, quae clara propago Hinc crescet!”. Tum plura loqui Venus alma volentem Interpellat et his dictis affatur amicis: 135 “Mens eadem fuerat tecum mihi, regia Iuno,Et tecum super his dudum conferre volebam, Sed tibi adhuc fuerant commoti pectoris irae. At ceteris tandem quoniam nunc omnis adempta est Lis inimicitiae, tibi cuncta arcana patebunt. 140 Nuper Pannonicis revolabat noster ab orisNatus per regnum, sic fata dedere, Polonum Inque sinum fessus, pharetra praecinctus et arcu, Procidit atque hilaris, suspensus in oscula, dixit: ‘Nil mihi cum priscis, quas vidi saepe, puellis. 145 Est ex Hunnorum praeclaro stemmate virgo.Vidimus, o genetrix! Mortalis femina nulla Pulchior, aetheriis non aspernanda deabus. Non Spartae, non huic similem genuere Mycenae; Tam pulchram numquam te Cous pinxit Apelles, 150 Phidiacis sculpta est manibus non pulchior ulla.Fulgidior nivibus Riphaeis corpore toto, Purpureo in facie est suffusus sanguine candor, Rubris mixta rosis argentea lilia vincens. Haec, porphyriaci tu quidquid ubique ruboris 155 Et candoris habes, habet. At mea apicula nondumSensit nec nostras intra praecordia flammas. Excubiis castis, morum probitate fideque Imbuta est, matura viro. Stat nubilis aetas Crudaque virginitas, digno rapienda marito. 160 Hinc dum per terras, tardus temone BootesQuas gelido spectat, volitarem flamine dextro, Vidimus aetherios in divo principe vultus, Qui gerit Arctoi nunc sceptra potentia regni. Intrepidam faciem mirabar, membra torosa 165 Magnanimique viri robusto in corpore pectus.Et tandem lati peragravi climata mundi, His possem similes si forte videre duobus. Non sunt in toto similes his orbe duobus! Iunge toros unoque animas in corpore binas 170 Coniugio dulci longaevo tempore claude!’Dixerat et nostra petulans cervice pependit. Extemplo placuit volucris sententia nati. Linquo Paphum Cypriis per inania vecta columbis Versus Hyperboreos, Aquilonia culmina, montes. 175 Undique me tenerum circumdedit agmen Amorum;Corytos alii ex umeris tensasque sagittas Atque auro infectas plenas gessere pharetras, Innumeras gessit faculas pars, igneus ordo. Exsultant pueri, crebrum glomerantur in orbem, 180 Quisque suas vires protensaque brachia iactat.Cuncta ferire ardent. ‘Mare, Tartara, sidera, tellus, Scis’, ait, ‘alma parens’, cunctis lascivior unus, ‘Meque facesque meas, haec et victricia tela Senserunt curvo nos saepe in litore phocae. 185 Imber, olor, Satyrus, bos, serpens, flamma, DianaIngemuit nostro stupidus perculsus ab arcu! Exarsit gelidis sic Ennosigaeus in undis, Nereus et Triton nostras sensere sagittas. Senserunt curvo nos saepe in litore phocae. 190 Rapta est Persephone quondam praedone maritoMe duce: de Stygiis haec cepit dextra trophaeum. Nec tibi, sis quamvis genetrix dilecta, peperci. Alcidem domui, domitus Polyphemus in antris Est Siculis. Quid adhuc dubitas? Mandata recuso 195 Nulla, modo iubeas! Manus est mihi certa potensque’.Post, ubi turritis dives Cracovia muris Tollit in astra caput, cupido devenimus omnes Visendi regem studio, qui iura paterno Tunc solio residens populis dabat. Ilico viso 200 Obstupui. Latos umeros oculosque genasqueEt tanti quis non miretur principis ora? Sic fueram Getici quondam inflammata mariti Vultu, me tali facie membrisque decoris Cepit Dardanius, dum starent Pergama, coniux. 205 ‘Nate, tua hic opus est opera! Deprome pharetraAuratum’, dixi, ‘iaculum! Sicne iste per aevum Ibit legitima et claris sine coniuge natis?’ Obsequitur: dextra telum librabat ab aure, Hunniacam in regis defixit corde puellam. 210 Expetit hanc solam, solam hanc in mente volutat.Aedes construxit, palatia celsa, cubile Reginae regale suae. Ne virgo beati Expers coniugii foret, ocius illius arcem Cum natis subeo. Quam solam rite sedentem 215 Dum vidi et casto versantem pectore cultumVestalem, verbis stupefeci talibus: ‘O quam Te memorem, virgo? Tenerae decet esse iuventae Et formae generisque tui! Non Claudia semper Talis erat, populo tractans spectante carinam, 220 Rapta ab Amyclaeis non candida Tyndaris arvisNec vultus semper Lavinia gessit eosdem. Omnia tempus edax et carpit cuncta vetustas. Utere, dum Lachesis felicia stamina ducit, Annis et tacitis numquam redeuntibus horis! 225 Solane sic viduo marcesces frigida lecto?Solane sic pulchrae traduces tempora formae? Quid tibi virginitas sterilis vitaeque pudicae Norma tuae? Non hoc oculi, qui sidera vincunt Lumine et auricomi per lactea colla capilli, 230 Hoc color in facie non postulat. Ipsa decoremNon frustra apposui, quo cunctis pulchrior esses. Si Thetis hoc quondam quod tu tam dura probasset, Numquam magnanimus terris datus esset Achilles. Mens eadem Alcmenae si quondam forte fuisset, 235 Thebani nusquam nunc essent Herculis acta.Non pius Aeneas, pueri, mea turba, volucres Non essent, thalamum si quondam forte fugissem Dura viri. Nihil est in toto dulcius orbe Coniugio, parili quod iungitur igne duorum. 240 Hoc tibi sit cordi! Iam terrapus poscit et aetas.Mollescas, dulcis pardisceque munus amoris! Iungeris regi reges paritura potentes! Hunc plus quam carae genetricis semper amabis Oscula casta tuae, quam fratres quamque propinquos. 245 Est siquidem princeps hic a te dignus amari.Hunc si vidisset quondam Capaneia coniunx, Hoc viso non se flammis moritura dedisset; Hoc viso non se Lucretia casta necasset; Hoc viso laqueo non isset Phyllis ad Orcum. 250 Hunc propter Phrygium raptorem pulchra Lacaena,Colchica magnanimum cum vellere Iasona virgo, Gnosia Cecropium sprevisset fida maritum, Sprevissetque suum casta Icariotis Ulixem. Huic quondam similem si saecula prisca tulissent, 255 Discerptusque ab apro mihi non placuisset Adonis,Non, qui tela Iovi Siculis faber asperat antris, Is neque, mecum olim quem Lemnia vincla ligarunt. Iunge toros! Qui solvat hymen metamque pudoris, Dignus adest tibi vir. Tu coniuge digna marita!’ 260 Diximus et tacitos sic inspiravimus ignesVirgineis sensim flagranti ardore medullis. Casta verecundus subito pudor ora notavit. Ingemuit Sucens imo suspiria corde. Quod cupis, effeci. Thalamo non dignior ulla est 265 Regali. Nunc Hymen adest. Tu pronuba IunoAssis et mecum parili conubia flamma Iunge sacroque novae nuptae diademate pulchrum Cinge caput! Decimo pariturae mense benignam Confer opem, faciles utero concede labores! 270 Romulidum quondam non Ilia mater in orbeHuic erit aequanda aut Poenos, duo fulmina belli, Quae tulit, aut regls Macedum regina Philippi”. Annuit alma Iovis coniunx dignasque ferebat, Pertaesa irarum, tanto pro munere grates. 275 Sic abiere deae concordi foedere nexae.Quaeque suas alacris petiit per lactea sedes Aethera vecta: Samum rediit Saturnia proles, Dilectamque Cyprum volucrum pia mater Amorum. Haec est ergo dies, niveo quam vellere Parcae 280 Lanificae tibi nent, claris signanda lapillis,Inclute rex, omni duce te memorabilis aevo. Optatae cernis nunc candida coniugis ora; Iam porphyriacas malas, iam rubra labella, Sidereos oculus et eburnea colla stupescis. 285 Cur haeres? Dederat iam vincula Iuno verenda.Aude! Animos Cytherea dabit, si forte repugnat. Haec clarum faciet dara te prole parentem, Haec Casimiriacae fietque propaginis auctrix. Nunc igitur, quibus est regni pia cura Poloni, 290 Pontifices, primos, qui religionis honoresFertis, magnifici heroes proceresque potentes, Formosi iuvenes, formosae deinde puellae, Matres, cum senibus pueri nutrixque vicissim Reginae crebro dextros relique precentur 295 Successus, validam longaque aetate senectam!At iam tempus adest: Genio indulgete secundo Omnes, Arctophylax tardo quos despicit axe, Laetitiae dulcesque ioci, facilesque choreae Undique nunc resonent per rura, per oppida et urbes! 300 Sint procul ex omni tristes nunc pectore curae,Sit procul omne malum maerorque, dolorque dehiscat! Haec hilares hominum poscunt nova gaudia mentes: Arctoas strepuit felix hymenaeus ad oras. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 18 | IDP 18 | Epithalamium Sigismundi et Barbarae. Deprecatio | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Non matutino crudas, rex inclute, vultu
Primitias scribae suscipe, quaeso, tui! Maturas capies, teneris sint otia Musis; Otia tranquillo pectore Phoebus amat. 5 Marte satos alii fratres regesque superbosCantent, gesta ducum multaque bella virum, Ter centum Fabios, Catulos fortesque Camillos, Africa sive quibus nomen in orbe dedit, Aut Marios, Decios, Curios geminosve Catones, 10 Marcellum, Sullam Fabriciumque gravem,Pompeiosque duos vel Caesaris ardua gesta, Quosve dedit claros Punica terra duces, Aut fortem iuvenem, deceptam cernere cuius Porsena non potuit mitis in igne manum, 15 Seu celebrent illum, cui post sua terga revulsusPons erat, Etruscis cognitus ense viris! Te solum, rex magne, canam, Sigismunde, tuosque, Dent modo textrices stamina longa deae. Dum verno veniet maturior annus agello, 20 Fecundi capies grandia dona soli.Iam mentem metire tui, non munera, servi: Cor hominis flectit, non data tura, deos! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 19 | IDP 19 | In lividum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1512-02-12 first edition 1512-02-12 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Innumeris toties me rugis, livide, spectas
Et me per vitrum terque quaterque legis. Nil metuo stolidos de rhinocerote susurros; Te laedis, dum me laedere posse putas. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 20 | IDP 20 | In laudem Pauli Crosnensis | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1512-03-01 first edition 1512 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Inter ut astriferi radiantia sidera caeli
Candida noctivagis Cynthia fulget equis, Sic inter Virtus homines, dignissime praesul, Incluta dat clarum semper in orbe iubar. 5 Illa, tuo residens in divo pectore, longeEmittit rutilas per sua gesta faces. Haec primos nostrae tibi religionis honores Praestitit et generis stemmata parta tui. Vernat et ad superos florenti vertice surgit 10 Pinus in Arctois hac duce celsa iugis.Nunc igitur regis, regni procerumque favores, Totius et plausus nobilitatis habes. Diceris a cunctis patriae tutela salusque; Consilio praebes commoda multa tuo. 15 Cana fides, probitas animi, mens recta, profundumIngenium, solidus dexteritatis amor, Rebus et in magnis industria multa gerendis Dulceque facundi pectoris eloquium Te cunctis carum faciunt cunctisque colendum, 20 Praesertim doctis Pieriisque viris.Te penes est Cricius, docuit quem Delius ipse Dulcia dulcisonis nectere verba modis, Qui nunc Parrhasiae decor est specimenque iuventae, Sedulo qui laudes et tua gesta canit. 25 Tentabamque etiam crebro tibi dicere carmen,Nabat in exiguis sed mea cumba vadis. At nunc iste meus pro me praeceptor agat rem, Ingenii qui fert haec sua dona tibi, Palladiae longo fuerat qui tempore turbae 30 Ductor ad Aonias, numina sancta, deas,Hippocrenaeo qui tinxit labra fluento Gryneoque facit carmina digna deo. Huic faveas clemens, Maecenas alter et alter Pollio, Pieria non reticente chely. 35 Inde per ora virum tua candida fama volabit,Sic vernans tollet Pinus in astra caput. Hinc tua sic virtus a Gadibus usque sub Eurum Nota erit et clarum nomen in orbe tuum. Quem referent sacri, divorum cura, poetae, 40 Vivet, dum tellus astraque celsa manent. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 21 | IDP 21 | De victoria Sigismundi contra Moschos sylvula | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1514-09-23 first edition 1514-09-23 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Respexit tandem sensus animosque labantes,
Continuasque preces et fervida vota suorum Omnipotens Genitor, rerum cui summa potestas, Qui iustos et iustitiam non deserit umquam, 5 Perfidiae crimen qui non impune remittit,Cordeque qui rectos amat, et prosternit iniquos. Supplicium clemens audivit, vota precesque, Erexit tandem sensus animosque labantes Contra perfidiam, contra periuria Mosci, 10 Qui iamiam meritas solvit pro crimine poenas.Corruit et tota fusus cum gente per oras Paucis stipatus fugiendo Borysthenis errat. Tradita per fraudem tibi nil Smolenscia moles Lignea praesidii poterit dare, perfide Vasil. 15 Illa brevi tibi nam rursus capietur; inultumNil erit. Ipsa tibi, quo laetis tristia miscet, Ostendit Fortuna trucem contraria vultum. Nulla diu siquidem res sic male parta tenetur; Diripient patrios victricia signa Penates. 20 Haec, modo quam cernis, victrix te dextra sequetur,Ad Tanaim fugias, liceat, vel ad extera Nili Ostia; non poteris tutus sub Gadibus esse Nec te surripiet victoribus ultima Thule. Audisti quando stragem caedesque tuorum, 25 Forte cruentato dum nuntius ore referretTot cecidisse duces, prope tot tibi sanguine iunctos, Exciderant lacrimae miseranda per ora citatae. Sed sero lacrimas fundis, lamenta, querelas Et sero supplex tellurem vertice pulsas, 30 Denique nunc sero veniam pacemque reposces.Sunt extrema tibi, misere periture, ferenda. Laus tibi sit, summi Genetrix veneranda Tonantis, Cuius natalis nobis haec gaudia fecit! Te duce magnanimus processit miles in hostes, 35 Te duce prostrati Moscorum milia multa,Te duce victrici fugientes ense necati. Inde brevi spoliis remeabit dives opimis Haec tua gens, figet bene parta tropaea sacratis Rite tholis, haec nam per te victoria nostra est. 40 Nunc hominum subeant merito nova gaudia mentesHoc sic devicto cum tot modo milibus hoste! Qui fuerat nuper metuendus, nunc timet ipse, Per nemora et silvas incerta sede vagatur. Huc, ubi erant luctus igitur curaeque profundae 45 Et vultus tristes, et singultantia verbaHactenus, huc redeant citharae facilesque choreae Et risus dulcesque ioci! Depone moroso Pectore tristitias, regni regina Poloni Incluta, victoris claros visura triumphos 50 Paulo post, dum compositis his undique rebusFaustiter huc portans victricia signa redibit! Omnes, Arctoi qui sunt sub sidere caeli, Extollant tensas laeto de pectore palmas Et laudes hilares animis, et carmina Christo 55 Per plateas, vicos, regiones, compita cantent!Magnanimi dextra prostrarunt Marte Poloni Infidas Scythiae gentes victosque sub umbras Victores aliqui comitati. Strenua virtus Felices animas quam pulchra morte beatis 60 Manibus Elysiis iunxit nomenque reliquitAeternum terris, duraturum omne per aevum! Nec Lithuana cohors, lituis nunc pervia signa Primitus in Moscos quae forti pectore duxit, Praetereunda venit validis tot corde manuque 65 Plena viris, qui vastata felicibus ausisPro patria intrepidi primum certamina inibant Impensisque suis externum militem in hostes Aequis ducebant gradibus, tot milia passim, Cunctaque Moscorum prostrarunt agmina mille. 70 Praefuerant choreae, quibus haec gens freta cadebat,Innumeri, qui nunc per iugera lata putrescunt, Innumeri, qui nunc liquidis versantur in undis. Consuluere sed hinc pauci fugiendo saluti, In densis qui se silvis altaque palude 75 Attonitis similes cervis avibusque recondunt.Quaeruntur tamen ad poenas, nec silva palusve Securos faciet. Numquam periuria inulta Perfidiaeque manent; superos haec crimina tangunt. Quid statuet victor iusta Sigismundus in ira, 80 Rex armis bene perdoctus victricibus uti,De vobis tandem sine religione Ruthenis, Qui Moscis ultro prodistis regia castra, Immemores fidei, periuri? Non procul; ecce, Ecce venit multo comitatus milite vosque 85 Obsidione cito trepidos seroque precantesIndignam veniam capiet dignisque receptos Suppliciis dabit et Stygias demittet ad undas! Ferte faces, pueri! Celsis de turribus ignis Luceat et laetus feriat modo sidera clamor! 90 Victori quisquis regi clarisque sub istoTempore militibus, per quos victoria parta est, Gratetur! Nihil hoc viderunt saecula prisca Tempore felici felicius. Omnia gaudent, Omnia et exsultant, laetantur et omnia. Talis 95 Post tenebras et post longos Orionis imbres,Post rigidum Boream tempestatesque furentes Mens solet in placido defessis aequore reddi, Qualis nunc cunctis animus datur. Ocius ergo, Ut sors fert, omnes linguis animisque favete! 100 Dulcia qui sequitur formosae castra Diones,In gyrum ducat dignum modulando choreas Victori carmen patrio pro more! Vicissim His iuncti, quibus est cordi Semeleius Euhan, Spumantes pateras pro regis saepe salute 105 Excipiant proque illorum, qui gaudia nobisHaec praestant, ut quisque potest, gratetur! At ipse, Quos subito potui numeros conflare calore, Excudi, tanti testes utcumque triumphi. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 22 | IDP 173 | Epitaphium Lucae episcopi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written after 1512-03-29 Poem lost, mentioned in IDL 5775: Petiit nuper ex me Reverendissima Dominatio Vestra, ut epitaphium quondam Lucae episcopi, antecessoris Reverendissimae Dominationis Vestrae avunculi mei, quod olim a se factum mihi miserat, remitterem Reverendissimae Dominationi Vestrae. Mitto igitur eius exemplum, quoniam de manu propria Reverendissimae Dominationis Vestrae apud me non exstat. Doleo equidem, quod ad usum destinatum non pervenerit, cum iam antea aliud quoddam sepulcro fuisset insculptum parum habens odoris saporisque minus, sed quod procuratum sic erat et paratum illi adhuc in humanis volenti. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 23 | IDP 22 | De profectione Sigismundi in Hungariam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1515-03-24 — 1515-05-14 first edition 1515-09-13 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Enumerat vasti luctantes aequoris aestus
Navita, per Incolumis postquam rediit; sua proelia miles, Aeratas acies et tot per vulnera mortes 5 Salvus post cladem prostrati disserit hostis;Venator silvas, saltus et lustra ferarum, Et pedicas structasque plagas, et retia cervis Protensa enarrat. Longis peregrinus ab oris, Cur ego non referam rerum variosque viarum 10 Anfractus, quos invicto cum Ambivi, et Scythico quod ab usque Hactenus ad ripas, celeri quas alluit unda Quaenam causa viae primum, quis tractus et unde, 15 Dicite, Vos dixisse reor — Clarius dum spirat Inclutus Arctoo rex cum sub sidere caeli, Heroum 20 Disrupere fidem, tandem ut sunt undique fusi,Fama quidem nota est a Ex mediis illum castris revocaverat ad se; Fraterni vis tota in eo pendebat amoris. 25 Dulcibus Conservatorem fieri, robustior aetas Cresceret ad regni moderandas donec habenas. Paruit atque ultro cuneis turmisque relictis, Ante 30 Utque solet, citius processit magnanimus Noluit in tanto quamvis discrimine rerum Ante diem extremum voluit. Sic concitus ergo, Non pertaesus iter, non tempora dura nec acres 35 Dum glacialis hiems Aquilonibus asperat auras,Protinus ex Ventum erat ad ⌊Gracci⌋, quae nunc Moenia. Paulisper remoratus liquerat illic 40 Gestat adhuc, cuius levis exspectatur in horas— Di faxint faustum! — partus, subitoque recessit. Quidquid ibi lacus est et ibi via lubrica eundi Limosam per humum. Venit obvius ilico claris 45 Regali luxu dignoque in honore recepit. Attigit hinc fines, ubi Praesidet eximius, qui religione secundus Est nulli, pietate nec est in rebus agendis. 50 Adventu gaudens, obiter processit eumque Excepit, memor illius primordia vitae Esse suo in Quos potuit, cunctos recte officiosus ad usus. 55 Post iter ad montes emensum. Nubilus AusterAethere concretos ex toto solverat imbres Contexitque solum; teneras cum floribus herbas, Qui sese sensim radios ad solis iniqui Extulerant, hieme affecit; nec inertia solum 60 Germina reddiderat, verum penetravit adusqueMembra virum. Tamen a concepto nulla movebat Tempestas Abruptaeque viae. Nec enim iuga celsa, nec ulla Offuit intento res, quominus iret in omnem, 65 Ut solet, eventum propere. Concessit ad Sic tandem Hunniacas, quo se Disposuit. Venit illustris Inferior. Si quis vel 70 Provocat, acer init, detrectat denique nullumCertamen residens, procerus corpore toto, Gradivo cataphractus equo. Praecessit in armis — Spectatu pulchrum! — multos pulchro agmine Venit et 75 A templis magno decoratus nomine quinque,Quem tulit ad tanti praelatum culmen honoris Nuda fides, probitas, virtus, reverentia divum Et facile ingenium rerumque scientia multa. Hic 80 Litora Est sita Quondam, nunc toto quae nomen habebit in orbe. Postquam narratum est propius venisse Polonas 85 Hinc atque hinc acies, pulchras et in ordine turmas,Obvius in campum Heroum magna stipante utriusque caterva 90 Excepit coram verbisque affatus amicisRegali parvam pompa deduxit in Hactenus ex Totque equitum peditumque globis castrisque relictis Perventum. Solum fraterno ductus amore 95 Visendique etiam studio, si forte futurum est,Huc igitur Appulit, ingenio multum versatus et arte, Resque gerit cunctas, a 100 Legatus Religionis erit, siquidem est, non ambigo, verus, Contra schismaticos templi dabit arma rebelles Et contra hos, nostri sitiunt qui sanguinis undas, Crudeles 105 Ingenti qui Christicolum sparsere cruoremClade, domi donec perplexa negotia aguntur. Sin aliter, totum nunc parvo fomite mundum Incendet. Tenet ipse sinu pacem armaque eodem. Si quisquam, quem 110 Exagitaret, in his forsan decernere rebusDeberet, res acta foret, iam proelia dudum Per maria et terras insano turbine adessent. Sed Pater Omnipotens, mundi cui machina curae est, Talia, scit, cuius studio committere debet, 115 Commisitque tibi, praeses venerande, tibi, inquam,Qui fidei et decus es Romani dulce Cardineique chori specimen. Tu bella profanis Decertata odiis, iras dudumque repostas Et clandestinas remove de pectore rixas 120 Primorum Christi procerum discordiaque uniPectora! Nil poteris superis, nil denique terris Gratius efficere. En, coniurant monstra profundi, Thrax ferus et Macedo, Naviculam in Petri, quae mergitur obruta paene 125 Undique fluctivagis per mille pericula in undis.Eripe, namque potes, miseratus! Te duce tandem Mitior et clausis fera flamina condet in antris. Serpit ab extremis ut virus in intima membris 130 Vique levi penetrat sensim praecordia, donecOccupat in toto, quodcumque est, corpore; flamma Ut solet exardens in tectis tollere, quidquid Contingit propius, passim grassata, parumper Obvia consumit crescitque valentior ignis, 135 Liberius cum iam furit et bacchatur aperte,Nil manet intactum, sic dudum Abstulit, at sparsim — pudet enumerare — tot agros, Oppida, castra, urbes et regna tot incluta quondam. Nititur ulterius. Miserandum, nemo resistit! 140 Huc Aquilas, Anguem, Gallum fulvumque LeonemHibernumque trucem[3] diti cum Et qui se Extollunt, defer! Germana potentia vires Hic, precor, ostendat! Non deerunt Sarmata et Hunnus, 145 Assidue ducunt multis qui proelia ab annisMartia tot contra Mahometis castra At quoniam proprio contendunt Nunc aliqui, quos religio devinxit ad arma Regis in osores, qui mortem morte fugabat, 150 Risus, sputa, alapas, flagra, clavos passus, in altaPro nobis furca extensus, quam nemo tuetur, Salvifici labefacta cadit res publica Christi Fitque minor sic et cunctas decrescit in horas. Quid contra paucos, quorum furor urget ⌊Enyus⌋ 155 Discordes animos, credis nunc posse tot hostes,Imperium quorum subiit tota Pars simul Miserunt et qui toto dominantur in orbe? Munitae nihil his celsis in montibus arces, 160 Nil urbesque obsunt; vites populantur et agrosAbducuntque homines. Nec enim munitio prodest, Desertis postquam sulcis non semina dantur. Vertite dira procul, superi! Nisi rebus in istis Unio nunc fiat, Byzantia pestis[4] et 165 Hoc prohibere potes solus, Instantes exstingue faces, ne fortior ignis Post contemnat aquas; primis his motibus obsta! Hoc pietas, iurata fides, hoc suadet honestum; 170 Utile erit cunctis, qui Christi nomen adorant.Ne te seducant, magni nec Tot querulis deinceps precibus vel munere vincant Hi, qui bella fremunt et numquam bella capessunt Adversus fidei tot tela minantia nostrae! 175 Omnia vi quondam male dum concessa tenebantFastu sub tumido et sub cuncta licentia agebant Immodica nullamque prius confinia pacem, Ad quam devincti fuerant, habuere, sub armis Gentiles subiere domus, vicinia late 180 Vastantes. Testis locus est, nunc Abiete nomenQui tenet, ingenti est quod nactus clade perenne. Nunc etiam possent tranquillo vivere luxu Deliciisque frui, prout consuevere, vicissim Sed 185 Illorum mentes, ut summo a praesule bellisDecretis obsint contra Votaque quod tantis faciant discordia coeptis Inficiantque animos, ducantque in proelia mundum Christicolum. Quare superi olim tempore prisco 190 Non castigarunt frustra delicta nocentum.Sed feror in praeceps! Quo coepi, rursus eundum est! Cardineo summique patris suffultus honore, 195 Conventu multa ingenio qui multaque fidoCommoda consilio pro regni utriusque salute Disquirit velletque libens succurrere rebus, Ne sic infectis Namque videt prudens, per multa volumina rerum, 200 Tot mala, quae parvis sunt exorientia causis.Nunc igitur, quamvis labyrintho, quidquid agendum, Fertur in ambiguo quodamque errore laborent Omnia, spes magna est cunctis, prudentia regum Istorum, tot pontificumque ducumque probata 205 Inventa hoc, quod adhuc, vertent in dulcia, amarum est.Sic lux post tenebras, aether post nubila clarus, Saepius et sic post adversa secunda sequuntur. Quid referam innumeros proceres, heroas et auro Torquatos equites, huc qui venere superbo 210 Regum in circuitu, quid equos phalerasque rubentes,Auratas chlamydes, pretiosa monilia, gemmas, Hunnus quae dives, Quae tulit acer eques, fortis quae deinde Bohemus? Enumerare prius possem, quot, 215 Dum fulget cornu, sint aurea sidera caeli;Igneus et medio dum flagrat Quot seges omnis habet tenues per iugera aristas, Quot sparsim volvat Libycoque in litore arenas Auster, dum tumido bacchatur turbidus aestu, 220 Singula quam tantae valeam spectacula pompaeDicere totque graves currus, rubrasque quadrigas, Multaque, nulla prior quae viderat ante vetustas. Nec solum tanti Venerat huc etiam doctorum clara virorum 225 Contio. De quibus huc a Doctus et in variis versatus rebus agendis, Philyrides certe vel nostro tempore Et medica fertur praestans ut in arte ⌊Machaon⌋: 230 Tam bene languori vario morbisque medetur.Fotus et a teneris sollers Aula in caesarea, nudae virtutis amator, Ingenio promptus, multum facundus in ore, Seu leges vel iura patrum, vel carmina dicat. 235 Et Iovis interpres veri, qui grandia facta Quod sua non potis est umquam evanescere fama. ⌊Piso⌋ etiam, nostro vir in aevo doctus et acer, 240 Magnorum nuper qui multa negotia regumTractabat. Quodsi stricto pede sive soluto Aggreditur quidquam, nil est exactius. Exin Appulit Etrusco Grandia qui cecinit 245 Egregius vates, tum notus primitus, et tuncSaepius humana nihi consuetudine iunctus. Ursinus cognomen habens, aetate Et par ingenio, Graio et sermone Latino 250 Imbutus, vates et praeco Saepius hic culto certavit carmine mecum Lenivitque meos pertaeso in corde dolores, Quos cepi sensim tabescens taedio in isto. Candida iam nova ter rursum sua cornua Phoebe 255 Induit, Arctois procul hinc quod vivimus oris.Omnia pulchra quidem sunt, omnia amoena sub isto Tempore, per montes, per plana virecta, per amnes, Per vernos prospectus agros it laetus, at ipsa Iam mora sola nocet, nobis mora sola molesta est. 260 Ergo veni tandem, Adventum Non solum tecum contra hostes foedus inibunt — Tu modo ne deses toties videare morando! — Sed tecum conubia, sed laetos hymenaeos. 265 Moenia si Austriacae nunc sunt adeunda Ad ripas campo castrensia tecta in amico, Vel quocumque loco placeat congressus, ad istos Accelera 270 Deposcit contra Inque feros Affecere tuos Ergo veni cupidisque tui te protinus offer! Sic me etiam, modo 275
[1]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 24 | IDP 23 | Ioannes Dantiscus Riccardo Bartholino | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1515-05-14 — 1515-05-16 first edition 1515-09-13 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Si rerum pensare vices libet, ordine certo
Quas natura parens statuit, Ricarde, videmus Omnia sub iusta moderari lege modoque. Astra suos servant, quos consuevere, meatus, 5 Servat uterque polus solitum, quo volvitur, axem.Servat et haec ingens immensi machina caeli Circuitus, quibus hunc in se complectitur orbem. Phoebus ab extremis, ut dudum, emergitur Indis Et Tartessiaco se rursus in aequore condit; 10 Ipsa suo pleno Latonia tempore cornuFulget tranquillae per opaca silentia noctis Illunisque etiam parvum decrescit in orbem, Et perit atque redit, numquam stata tempora fallit. Annus habet glacies, habet aestus, veris amoeni 15 Autumnique gravis pluvias, sua tempora tempusQuodque tenet. Sunt sorte sua contenta vicissim Omnia nec fines et litora praeterit aequor. Deucalionis aquas olim, Phaethontis et ignes Sustinuit tellus; sunt omnia tuta fidemque 20 Nunc elementa, datum nobis post Iridis arcus,Non temerant fateorque animantia cuncta, sub una Quae vivunt specie, unanimi sunt foedere iuncta. Non aper in similem per silvas irruit aprum, Ursus in atrocem saevit non efferus ursum 25 Nec draco in Hesperium misso furit igne draconem.Solius est hominis, quamvis animantia longe Innata exsuperat ratione, ferocia maior. Omnes armorum strepitus Martisque tumultus, Quaeque vides tormenta, sudes, thoracas et hastas, 30 Tela, enses, frameas, arcus volucresque sagittasContra homines effinxit homo, meditatur in horas Pluraque, quis possit per plurima damna nocere. Per maria et terras, per multa volumina rerum Itur in angustum discrimen et omne periclum, 35 Invisae saltem rumpantur ut otia pacis.Sic ardor multos et habendi dira cupido Versat pertaesos tranquillum vivere, semper Quin agitent quidquam, superis terrisque perosum. Hinc tot bella, acies, caedes desertaque rura, 40 Oppida diffractaeque urbes et inania regna,Et campi toties dispersis ossibus albent. Tales, qui totum duxere in proelia mundum, Hortare ad pacem! Nec opus calcaribus esse Censeo equis ultro properantibus. Ille profecto 45 Non monitoris eget, placidae qui pacis amatorSedulus est et qui pacem deposcit et optat, Inclutus a multis Sigismundus faustiter annis. Pacis amans ultro numquam, sed semper in hostes Arma lacessitus suscepit, non tamen umquam 50 Contra Christicolas, verum in crudelia castra,Bosporon et contra Mysosque, Getasque, Scythasque. Hunc igitur, cuius terras spatiosaque regna Parrhasis Arctos agit per Balthea litora magni Oceani prope ad Euxinum diffusius aequor, 55 Ut noscas, quantum pacem desideret omniPectore, ne grave sit, paucis, adverte, docebo! Slesiacis primum, regnum germanus habebat Donec Alexander patrium, dux iustus in oris Iustitiam, solet ut semper, librabat in aequis 60 Lancibus et cunctis iuste impertivit eandem.Nullus erat praedo, nullus grassator in antris: Per stratas omnesque vias, per compita passim Ibat securus tranquilla pace viator; Undique cunctarum fuerat pax optima rerum. 65 Non sentit praesens, hoc postera sentiet aetas,Quantum consilio quantumque salubribus actis Profuit et post se quam commoda multa reliquit. Cum frater demum fato concessit ad astra, Conflato regnum graviter qui affecerat aere, 70 Unanimi procerum consensu sceptra recepit.Orsus ut instantes vix restaurare ruinas Rex novus, infida propere dux fraude Michaël Concitus ad Moscos defecit, turpiter hostis Factus; eos secum Lithuanas duxit in oras. 75 Haec paci intentus rex ut cognovit, omissisOmnibus in regno velocius obvius ibat. Inde citum permensus iter mox ipse, priusquam Fama aderat subito, Moscosque ducemque fugabat, Pone sequens victor per lata Borysthenis arva. 80 Princeps hinc Scythicus bellum exitiale timebat.Perculsus pacem orandam deponereque arma Censuit; ad regem legatos munere multo Transmisit; supplex veniam pacemque poposcit. Foedera rex pepigit; generosi pectoris irae 85 Sunt siquidem faciles et mens ignoscere lapsisSupplicibusque solet leviter regalis; habent nam Dis animos similes reges et pectora magnis. Limitibus demum positis et finibus orbis Sarmatiae, aeternum fuerat vulgata per omnes 90 Aequoris et terrae positus pax inter utrumque.Quae tamen, ut referam paulo post, fracta, Scytharum Foedifragum ut mos est, graviter non mansit inulta. Ad regnum rediit iam credens omnia tuta Heroum Sigismundus honos pacemque repostam 95 Militibus missis erexit et otia cunctisLibera distribuit. Taedae subiere iugales, Quaerere quas voluit Germanis forsan in oris. Perfidus interea Valachus, cui Mysia paret Inferior, dum rex sperat laetos hymenaeos, 100 Fraude Leopoliam multis obsederat urbemAgminibus, late Podoleis castraque in arvis, Omnia depopulans, statuit, per tela, per ignes. Sic choreas dulcesque iocos et coepta fefellit Gaudia. Rex igitur prudens, ut semper ad omnes 105 Res solet esse graves, nihilo demissior — unoSpectatur vultu, sint tristia sive secunda — Milia confestim collegit multa suorum Haecque insperatos propere dimisit in hostes. Hostis ut haec sensit, retro fugiebat ad arces, 110 Quas habuit proprias, ad silvas atque paludes,Non ausus conferre manus. Gens regia late Terga sequebatur totque oppida, castra casasque Exussit, longe saevum populata per arva Mysia, tot ducibus captis procerumque catervis; 115 Postremo rediit spoliis illaesa superbis.Et nisi germanus senior, qui sceptra gubernat Pannoniae, rem pacasset, iam Mysia tota In cineres pro perfidia conversa iaceret. Hinc Valachus veniam ut petiit captosque redemit, 120 Res est sub caelo vix, credo, notior ulla.Sic iterum dura lassatus casside victor Pectore volvebat positis gravioribus armis Pacem, qua totus nihil orbis gratius in se Continet. Hunnorum praeclaro stemmate pulchram 125 Reginam duxit, ratus hinc securius annosDulciter exigere et regno, dum fata vocarent, Heredes patrio tum post se linquere. Vertit Omnia sors aliter. Movit furialis Erinys Hippophagos Nomades, gelida Maeotide saeptos. 130 Hi clandestino sub verno tempore gressu,Praeter spem innumeri regnum invasere Polonum. Ut sueti rapido transire per omnia cursu, Milia multa hominum, matres vetulosque parentes, Reptantes pueros, iuvenes tenerasque puellas 135 More suo iam nexerunt misereque ligaruntOccisis multis; iamiamque abducere longe Coeperunt. Tum rex subitis et rebus in arctis Congessit turmas equitum peditumque catervas, Quas potuit, iussitque sequi velociter omnes. 140 Ventum erat ad cuneos, spoliis praedaque refertos.Qui nil cesserunt, contra confligere magno Quin etiam clamore dabant sua signa volentes. Parte ab utraque statim nisu et conamine toto Bellatum. Fortuna diu stetit eminus anceps. 145 Verum quam cito se gens regia comminus hostiIntulit et volucres detorsit ab aure sagittas, Terga dabant Nomades. Ibidem bis dena Getarum Milia trunca iacent. Abducti sicque soluti Ad patrios tandem salvi rediere Penates. 150 Pax iterum fuerat, sed parvo tempore, clademPost istam, donec periuro pectore Moscus Sacramenta, fidem, iurataque foedera rupit Adiunctis belli sociis, qui templa Quirini Romani obliti, templi adiunxere profanis Se hostibus et regem conspiravere — nefandum! — 155 Contra Christicolam. Sed dis sunt omnia curae.Hi non permittunt Titanas Pelion Ossae Iungere, consilia et numquam tam dira secundant. Qualiter hoc bellum confectum, scribimus, omnemque Historiae seriem, quodsi mihi vita manebit, 160 Versibus innumeris conscriptum utcumque videbis.Hoc obiter tamen est addendum: Quinque carina Myriades Stygia Charon una luce recepit Moscorum; primosque duces, primosque senatus Principis infidi captos Sigismundus in arcto 165 Carcere habet, qui compedibus durisque catenisDevincti pro commisso dant crimine poenas; De reliquis bello sunt nobilioribus isto In vivis siquidem plus quam duo milia capti. Sponte nocet nulli nisi proritatus, abunde 170 Contentus propriis. Sua quae sunt, cuique relinquit,Parte sed ex omni fines et parta tuetur. Sique lacessitus quandoque citatur ad arma, Velox egreditur munitus milite forti Et duce iustitia superat semperque triumphat. 175 Nunc quamvis victor tot grandia bella peregit—Victores inflare solent res saepe secundae — Non renuit tamen haec ineundae foedera pacis, Ex mediis ad quae castris huc venit omissis In tot prostratos armis victricibus hostes. 180 Pace frui cupiens interque capedine longa(Metire, a gelidi sit quanta Borysthenis undis Danubii ad ripas distantia!) pacis amator Hactenus ad pacem ex regno praecessit habendam; Non tamen, ut prorsus iam segnis bella timeret. 185 Sunt vires, est mens gentesque ad proelia multae,Sed contra invitus gentiles suscipit arma Christicolas, quos tot bellis defendit et illos Infidis semper tutatur ab hostibus. Ergo Parte libens ista confecta in pace maneret. 190 Quam si quis temere iniustis conabitur ausisRumpere, quae nollet, tandem cogetur inire Bella lacessitus, sua sic et parta tueri. Hos igitur cum complicibus, quos ardor habendi Arietat, hortare ad pacem, concordia rerum 195 Foedera confusumque chaos compage solutaHos docta et longa doceas ambage, vel illos! Si pacem penitus nolunt gaudentque sub armis, Ista cothurnato compelle ad proelia versu, Quae nunc pro Christi si quisquam vellet amore 200 Depositis intestinis a pectore rixis,Instant praeclaris ad commoda tempora bellis! Sunt etenim! Huc ducas tam multo Marte furentes, Dum Sophus in Turcas immania classica ducit! Quem nuper tota fudit cum gente, morandum 205 Non esset siquidem. Nunc posset Graecia vinciEt Constantini Byzantia moenia Magni, Thracia tota iugum Trapezuntiaque arva subirent. Inde Palaestinae tellus promissa sacratae, Memphis, Persis, Arabs, Babylon, sacra culmina Sinae, 210 Totus et usque nigros mundus caperetur ad Indos.Rex Sigismundus adest, divini nominis atris Hostibus infensus. Contra illos foedera iunget, Sint modo, qui accipiant, non detrectabit in omnem Eventum contra Mahometica pergere castra. 215 De quibus unanimi — di faxint! — pectore iunctiBelliger ut magno caesar cum rege triumphet! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 25 | IDP 24 | Ad Sigismundum carmen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1515-08-05 first edition 1515-08-05 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quis magno tantos et tot cum caesare reges
Convenisse umquam vidit in orbe prius? Cuncta revolvamus, quae nunc retroque fuerunt: Tempora, conventus nullibi talis erat 5 Ante nec ad Priami, magnam nec Agenoris urbem.Quin etiam numquam Martis in urbe fuit! Finibus a Latiis caesar, rex inclute, ab oris Tu Scythicis aderas, victor uterque gravis. Pannoniae senior, cum nato rege suaque 10 Cum nata, qua nil pulchrius orbis habet.Hanc dedit, accepit rursusque a caesare neptem, Quae regi tenero sponsa futura data est. Aurea, quae fuerant olim, sic inde redibunt Saecula, Grandivi cedet et inde furor. 15 Quod faustum felixque siet! Pax undique laetaIncutiet reliquis hostibus acta metum. Sic te sicque tuos venisse Borysthene ab ipso Non piget Austriaci pinguia ad arva soli Hic, ubi sublimi nunc vertice surgit et altum 20 Nubibus impressit pulchra Vienna caput.Cuius es e cunctis aliis gratissimus hospes, Caesaris ut vates hic tibi testis adest. Qui te, quo potuit, nuper suscepit honore, Fecit et in laudes tot bona verba tuas. 25 Nunc etiam docto te tollit carmine ad astra;Plura tibi, sint haec dummodo grata, dabit. Scurra levis, mimus, tubicen, citharoedus et omnes, Ad te qui veniunt, munera larga ferunt. Clementi vatem ne sit grave visere vultu, 30 Aeternum cuius carmina docta manent! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 26 | IDP 25 | Ad lectorem Hodoeporici Bartholini | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1515-08 first edition 1515-09-13 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quantum res verae fictis praestare videntur,
Hoc recto doctum tramite pandit opus. Non hic Cretensis Iovis incunabula, non hic, Quae sunt de superis plurima ficta, leges — Semicapros Faunos Satyrosque fuisse bicornes 5 Quis credit vel tot turpia monstra deum? —Non raptum Stygii praedonis, Apollinis ignes In Daphnem, Martis nec Venerisque torum, Non Diomedis equos, non illum, Graecia mendax Quem fert Troianas fraude subisse fores. 10 Hicque nec invenies perplexa aenigmata Sphingos,Nec quae de nihilo fabula longa datur. Historiam nuper conventus at iste probatam Caesaris et regum fecit in orbe trium. Vidimus hic Annam, qua totus nil habet orbis 15 Pulchrius; Hunniaci est haec decus una soli.Hanc sibi vel caro conservat forte nepoti Caesar, et est magno digna puella Iove. Vidimus et Mariam; pulchris aequanda deabus Est siquidem et primas inter habenda deas. 20 Caesaris haec neptis, regi regina futura est,Annis qui in teneris iam duo regna tenet. Vidimus heroas sacros, proceresque, ducesque, Clarorum passimque agmina multa virum, Tot gemmas, torques, phaleras radiantiaque arma, 25 Tot mores, habitus ingeniique vices,Tot ludos etiam, spectacula pulchra, triumphos Et quae non aetas viderat ulla prius. Cuncta ut conspexit Ricardus, scripsit ad unguem; Delicium certe posteritatis erit. 30 Seu stricto incedit vates pede sive solutoOrator, nemo cultior esse potest. Hoc iter ut duxit princeps Gurcensis ab urbe Augusta, videas gestaque cuncta lege! Tunc primum dices: “Vivas, pater inclute, vivas, 35 Cardinei specimen, vive, decusque chori!”Et merito laudes uni huic sunt undique dandae, Omnis nam fuerat fons et origo boni. Solus hic inflexit sensus regumque potentum Pectora, multorum cordaque dura virum. 40 Christicolis solus, divino numine fultus,In terris pacem post fera bella dedit. Huic aetas debet praesens et postera multum, Tempore quod parvo commoda magna tulit. Per quae nunc noster recte componitur orbis, 45 Ex omni cedit parteque Martis amor,Et crucis infidos propere ducetur in hostes, Qui, Iovis hinc quid sint, experientur, aves. Foederis hic formam nosces pactosque hymenaeos, Cunctaque conventus istius acta scies. 50 Nil sinit intactum veri, quod res habet in se;Ante oculos plane singula gesta locat. Res scitu digna est, nec enim reor esse, potest nec In toto quidquam gratius orbe legi. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 27 | IDP 26 | De insigni suo 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1516, end of the year first edition 1750-06-17 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hanc nigram niveamque mihi Iovis alitis alam
Pro meritis Quod datur ex atavis, clarum est, sed clarius omne, Quod per se virtus propria ferre solet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 28 | IDP 27 | Ad Gryneam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written after 1516-11-05 first edition 1518-02-04 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Quam durae miseri sunt condicionis amantes,
Qui nullas sedes nec loca certa tenent! Nil datur aeternum, sed quo rapit impetus, illuc Ambigui in dubiis pectora rebus agunt. 5 Errant et raro placida statione fruunturAtque alia ex aliis sub iuga amoris eunt. Haec placuit Danais, Latiis hinc illa sub oris; Haec fulvis, niveis gratior illa comis. Aurea disposuit pulchrae haec redimicula vittae 10 Moreque Germano, vel Iove digna fuit;Sub gelido Arctoi placet altera sidere caeli, Candentes superans candida tota rosas. Denique quocumque adveniunt, terraque marique, Hospitibus varius corda pererrat Amor, 15 Et dum iam tacitos inspirat subdolus ignes,In longas iterum cogit abire vias. Singula nunc, misere dum te, Experior vastum carpere iussus iter. Quid magis excruciat quam grata relinquere coepta 20 Et spem, quae miseros sola in amore beat?Sic colet impastus viso lupus ire ab ovili, Sic apis ex dulci flore repulsa volat. Decipitur sitiens fugitivis Tantalus undis Et quod perpetuo poscit, habere nequit. 25 Durior est mea sors, dum desero maestus amatam.Quae me prosequitur meque tenere cupit. Avelli amplexu, nudis discedere ab ulnis, Linquere tot risus, basia, furta, iocos: Absque dolore quis haec, humano sanguine cretus, 30 Quisque libens umquam, qui ista reliquit, erit?Invitus nuper te flens, mea vita, reliqui, O animi medium praecipuumque mei! Strinxisti cupidis lacrimans mea colla lacertis Pressistique meum pectus adusque tuum. 35 Immaduere tuae roranti lumine malae,Nec minor in nostras decidit unda genas. Invitus dextrae dextram, dehinc labra labellis Iunximus et tristi diximus ore: Vale! Iussa mei regis tunc et tunc caesaris arma 40 Exsecrabar et hoc ire quod angor iter.Quam mallem illius, quem sparsa cruore necarunt Lintea, vel sortem fatave dura sequi! Numquid Abydenus iuvenis felicior est me, Quem ferus in patrio gurgite mersit Amor? 45 Hunc Hero eiectum miseranda in litore viditEt se praecipitem fortiter ulta dedit. Ast ego, qui terras et tot maria alta pererro, Nescio, qua veniet mors regione mihi. Pellor, ut a tumidis folium quod vertitur Austris, 50 In nullaque diu sede manere datur.Nunc feror, Eois ubi Phoebus surgit ab undis, Nunc, Tartessiacas rursus ubi intrat aquas, Nunc iterum, saevis Notus imbrifer unde procellis, Rursus, ubi glacie Parrhasis Ursa riget. 55 Quo me cumque loco celsis vel in Alpibus abdo,Conditus aut ima sim modo valle licet, Circumsaeptus et his, qui culmine sidera tangunt, Montibus, inveniunt me mea fata tamen. Si fugio ad Tanaim, magni vel ad ostia Nili, 60 Vel procul ad Gades seu Glaciale fretum,Nusquam tuta quies, Amor instat agitque latenter Et subit incensa pectora nostra face. Nil magis admiror, quam cum sit caecus et infans, Quod me audet temere saxa per ista sequi. 65 Quid loquor? Ad summum potuit penetrare TonantemNec tutus Pluto sub Phlegethonte fuit. Exarsit gelidis nans Ennosigaeus in undis, Admeti pavit pulcher Apollo greges. Alcides nevit, gemuit Polyphemus in antris, 70 Aeacides contra noluit ire Phryges.Ingens imperium Cnidius puer occupat orbis Et certas gestat pectus ad omne manus, Olim nil grave erat, iuvenis dum fervidus ultro Quaesivi Cypriae mollia regna deae, 75 Inque Papho sacra tura focis arisque virentemMyrtum cumque rosis lilia mixta dedi. Nunc vigor ille abiit, sensim et mea tempora canis Albescunt, aetas et mihi dura venit. Ipse tamen, quamvis enitor, ut impete parvo 80 Non vincar, mecum certat iniquus Amor.Ille, ut rideres limis, persuasit, ocellis Nuper, dum fueras e regione mihi. Ille tibi Charites nitidosque afflavit honores, Et quidquid pulchri tota decoris habes. 85 Ille meum pectus iaculis transfixit acutis,Victor et “Hanc habeas!” inde profectus ait. Sic crucior patiorque graves in amore dolores Inque meo crudum pectore vulnus hiat. Inter et hic certe dolor est vehementior omnes, 90 Quod non concepto debeo amore fruiCogor abire, morae nec quidquam restat; eundum est Quo sors, quo fatum, res dominique vocant. Maestus et inde domus tecta relinquo tuae. 95 Respicio post terga tamen parvae procul urbisMoenia et, ut redeam, moenia visa iubent. Ter conatus eram temonem vertere terque Obstiterat votis res peragenda meis. O me infelicem! Pellor sic saucius a te! 100 Languenti quis opem, pharmaca quisve dabit?Tu solo aspectu praecordia laesa benigno Et posses tactu reddere sana manus. Sed raperis propere rapiorque miserrimus Euro Ocior, et nostri est nulla medela mali. 105 Non mihi Philyrides nec item prodesse Machaon,Nec poterit medicae Delius auctor opis. Non, nisi te rursus videam, sanabor. At illa Quando dies misero, quando erit illa dies? Corpus abit solum; tibi mens animusque cohaeret, 110 Sensibus infixa est sic tua forma meis.Felices igitur, firmo qui utuntur amore! Durius incerto vivit amante nihil. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 29 | IDP 28 | Ad Herbersteinium epigramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1518, end of January first edition 1518-02-04 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quod cecini quondam
Litoribus, maestum cf. Quidquid id est, concedo libens. Nec carmina solum, 5 Decrevi tandem, quae quadret, ducere vitam,Aetati, et castus religiosa sequi. Est hominum instabilis fluxus, periturus, at ipse In superos omni tempore durat amor. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 30 | IDP 29 | Ad Herbersteinium soteria | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1518, end of January first edition 1518-02-04 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Sunt superi caelumque suo rectore moveri
Quis, nisi mentis inops, cernens convexa negabit Aetheris? Hoc tellus, aër et pontus, et omne Id, quod vivit in his et quod producitur ex his, 5 Dirigitur, iusto positumque sub ordine sistit.Huic certe est ingens haec orbis machina curae, Qua genus humanum, genus et qua totum animantum Vitali pariter vegetando vescitur aura. Omnipotens sator ille hominum rerumque creator 10 Cuncta suo regit arbitrio; nil accidit umquam,Quod non ante diu voluit divina voluntas. Ille tibi, Sigismunde, dedit per tanta viarum Intervalla animum invictum, quo semper in omnem Eventum, contra rerum discrimina mille 15 Et casus varios ivisti pectore forti.Hoc equitem decet auratum; sunt talia verae Militiae, non quae rutilant insignia collo. Talia non aliter, quam cum sudore, parantur. Amphitryoniades haec gessit, ad ardua ductus 20 Culmina Virtutis, linquens post terga petulcaeFoeda Voluptatis, prorsus fugienda probatis Castra viris. Iter esse reor, quod littera profert Pythagorae. Unde tui maiores stemmata primum Sumpserunt, ex vi liquido cognominis et re 25 Elicitur. Quid enim saxum designat honesti,Virtutis siquidem culmen? Qui teque tuosque Perpendit mores et nuper strenua gesta, Ille statim, et merito, te illius dicet alumnum. Hoc animadvertens caesar Romanus, in orbe 30 Primus post superos, nudae virtutis amator,Te subito meritis titulis et honoribus auxit Teque suis, postquam rediisset ab orbe Britanno, Praefecit contra Venetos, ubi Marte secundo Cum comite ex Salmis stravisti faustiter hostes. 35 Unde tibi torquem et fasces donavit equestres.Hinc te post varios habitos hinc inde labores Ad regem misit, qui Dania regna, Gothorum Olim dicta, regit. Qualem te gesseris illic, Intrepido postquam congressus es ore neganti 40 Pacta semel, late magni scit caesaris aula.Quanta mari passus, quam multa pericula terris In reditu quantumque iterum discriminis acres Missus ad Helvetios, cum fluctibus obrutus esses Paene lacus, longam, si conor cuncta referre, 45 Crescet in historiam. Divo pro caesare semperOmnia magnanimo patienter corde tulisti. Adiecit plus inde tibi non victa favoris Caesarei virtus; accrevit et inde supellex Ditior et mentis generosae industria maior, 50 Multa gerendarum rerumque peritia et usus.Unde feros cupiens belli sedare tumultus Inter Sarmatiae regem saevumque tyrannum Moscorum, caesar mediis in milibus unum Te solum offendit, cui tanta negotia soli 55 Crederet. Expertus servatam in rebus agendisCum probitate fidem, studia indefessa, profundi Ingeniique tui vires, rationis et alta Sensa tuae, simul et complura idiomata, dotes Praeterea innumeras animi, te misit ab oris 60 Vindelicis per pulchra Lici magnique ruentisLitora Danubii, piscosus ubi Istula lenes Volvit aquas, usque ad Lithuanae ditia terrae Iugera. Ibi regem Sigismundum, milite multo Tendentem in Moscos, orator gratus adisti. 65 Qui te pro magno, magnum quo caesarem amoreProsequitur, digno venientem excepit honore Et te, caesarea postquam de mente fuisset Ingenue edoctus, per lata Borysthenis arva Dimisit, multo donatum munere, adusque 70 Vastas Moscorum terras. Per devia ductusEt nemora, et silvas, et per tot lustra ferarum Perque lacus, et per tot flumina perque paludes, Venisti tandem, lignorum mole per amplum Urbem quo statuit periuro pectore Moscus. 75 Quot perpessus ibi torpentis taedia vitae,Quot duros pariter casus atque inter eundum Eventus subitos, discrimina multa, viarum Anfractus varios, incommoda, mille labores, Quis referet? Non parva Lici distantia habetur 80 Ad Tanaim, quam tu transisti sospes, ibidemMulta expertus agens mandata fideliter. In te Nil penitus deerat, per te nihil esset omissum. In fatis sed adhuc res haeret fataque rebus Iustitiaeque viam facient. Gens barbara noscet, 85 Non consueta fidem, superos hominesque vereri,Perfidiam numquam vindicta impune manere. Quamvis immotos memoranda clade sub Orsza Se simulent vafri, tamen imo corde dolores, Abdere non possunt. Non est magis ulla sub armis 90 Spes post hanc cladem. Cur non confligere nuper,Conclusi tot aquis et putri conditi in ulva, Audebant, sat causa liquet. Sic ursa recondit Se penitis silvis fetu post terga relicto, Dum vidit venabula, dum magnamque canum vim; 95 Quo perculsa metu, noctes vigilando diesque,Non ausa e latebris sugendo accumbit in ungues. Tempus erit superique dabunt et rector Olympi, Qui iustos et iustitiam non deserit umquam, Quo poenas pro perfidia dabit improbus hostis, 100 Cumque suis, quantum Lithuana Polonaque possuntAgmina, complicibus misere experietur. Adhaerent His forsan, quos religio vetat alma. Sed istis, Si non desistent, crimen quam sit grave divos Laedere et adversus iuratum tendere pactum, 105 Exitus ipse feret. Post tandem taedia longaEt tot perplexos successus, inter agendum Longinquum permensus iter per lustra, per amnes, Barbarie ex media nostris feliciter oris Applicuisti, etenim cunctis gratissimus hospes. 110 Te rex, te regni proceres, te contio totaRegnicolum laetis oculis et pectore salvum Advenisse libens gratatur. Apertius unde Exciti, viden?, affectus in caesarem amorem Regis testantur, cuius tu nomine pulchrum 115 Nomen habes. Nec enim sine numine credo TonantisHoc fieri, pariter quod eodem nomine haberis Cum rege orator, cum quo spectacula nuper Vidisti parilis, varia sub sorte duelli, In quo Sambocius, virtute animatus, honorem 120 Et vitam asseruit, praestanti pectore et oreIntrepido. Pedes amisso iam sonipede clarum Egisset facinus, si non ablata fuisset E medio hasta; tamen parvo mucrone sat actum est. Et quia constanter commissa negotia agendo, 125 In tam longinqua et dura regione fuistiInter inhumanos mores gentemque profanam, Nullius fidei, detentus tempore longo, Tot post aerumnas exanclatosque labores Non ingratus erit tibi rex. Pro caesare rursus 130 Nil sibi vel durum, nil difficile atque molestum,Dum res et ratio deposcet, in orbe futurum est. Ipse ego te, rediens etiam paulo ante, saluto, A Batavis, ubi eram cum caesare cumque nepote Illius, Hesperiae qui regna superba gubernat. 135 Interea, quo liquisti tecta alta profectusDivitis Augustae, te non, procul ipse remotus, Vidi. Nunc quid enim potuit mihi gratius orbis Visendum quam te cupienti ostendere dudum? Haec igitur, quae pro reditu soteria vovi, 140 Dono tibi. Faciles non dedignare Camenas,Ad te praecipiti cursu properanter euntes, Pro reditu quae vota tuo promissa precesque. Turaque dissolvunt superis multumque precantur, Ut redeas felix et terque quaterque beatus, 145 Unde exivisti, Romani ad caesaris aulam!Si quis erit nostro magnus fortassis in aevo Maeonides, fies Ithaco plus notus Ulixe. Tuque hominum varios mores, varios hominesque, Multaque vidisti vectus per regna, per urbes, 150 Non per lustra duo, sed per breve tempus, ad annum.Materiam inde dabis Musis campumque patentem. Ast ego, perpetuo qui te complector amore, O equitum, Sigismunde, decus, conflata calore Haec subito mecum siquidem retinere nequivi. 155 Da veniam paucis, tibi postea plura dabuntur! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 31 | IDP 30 | Epithalamium reginae Bonae | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written ca. 1518-04-18 first edition 1950 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Sospes Iapygiae Bona cum venisset ab oris,
Magnorum Hesperiae suboles clarissima regum, Iam prope, quo statuit sua moenia Graccus, ad urbem, Extemplo procerum circumdatus agmine multo, 5 Ingenti pompa campum processit in amplumInter torquatos heroas magnanimus rex, Os umerosque deo similis, ceu Bacchus ab Indis Devictis egit dum primus in orbe triumphum. Et subiit pulchro tentoria structa paratu, 10 Quae latum fuerant illic extensa per arvum,Hactenus ut essent congressus meta futuri, Adventumque suae tum sic cunctanter euntis Opperiebatur sponsae. Quam tardius ire Ut novi, studio multaque cupidine ductus 15 Incluta visendi laudatae principis ora,Obvius incessi ferventi percitus oestro Totque globis peditum post terga equitumque relictis, Florida qui passim per iugera, prata, per agros Tollebant sese. Nemus ingrediebar opacum, 20 Per quod itura fuit Latiis a sedibus hospes,Hospes Sarmaticis longe gratissima terris. In quo lucus erat praeruptis undique clivis Conspicuus, quo me, puto, ius ex aethere traxit. Tardius at postquam per iter processerat illa, 25 Arboris innixus trunco quam plurima mecum— Ut fit pertaesis, mora cum producitur — egi; Tempore quae nostro, reputabam, quaeve futuro Ex hoc coniugio, longinquo ex orbe petito, Eventura forent. Sed ab is me turba repente 30 Adveniens strepitu multoque nitore reflexit.Insonuit siquidem mihi vox ex valle propinqua, Non audita prius, modulis et carmine dulci Per iuga, per colles, latebrosa per antra resultans. Hanc laetis vaga diffuse clamoribus Echo, 35 Non quibus haec crocei i deflevit floris amores,Concomitabatur, reddebat et ultima verba Iucundis iterans numeris. Tamen inde pavore Perculit ipsa rei novitas trepidum cor, in ore Pallor erat steteruntque comae, riguere timore 40 Brachia, continuo salierunt pectora motuInque pedes ubiit tremor, ut vestigia retro Nec proferre ultra potui; sic fixus inhaesi. Ecce catervatim tandem fulgore corusco Approperant divum tot numina, Pallas et alma 45 Cum Iunone parens Cytherea ferensque iugalesAccensas laetus taedas Hymenaeus, Amores. Serta, lyrae, cantus, animi felicia laeti Pone sequebantur grato argumenta meatu, Cumque suis Diana choris se iunxit in agmen, 50 Cui fluviorum inerant graciles nemorumque puellae,Tres Charites pulchroque novem simul ordine Musae. Quas, pulchrum visu, cithara praecessit eburna Cum socio, modo qui plantis talaria ademit, Auricomus Daphnes modulando Delius ignes. 55 Attonitus stabam nullo comitatus Achate.Ut solet accipitres, dum vidit in aëre gyros Versantes, subito terreri maesta palumbes Et tacite abscondi viridis sub frondibus orni, Non secus haerebam densa circumdatus umbra, 60 Quam dabat ex ramis tiliae vernantibus amplaeSol interclusus, formidoque ceperat omnem Cum sensu mentem. Quae cum rediisset ab ipsis Reddita dis visis, animus succrevit et inde Corde metu posito supplex pia numina dictis 65 Talibus orabam: “Mortali ignoscite, divi!Pace mihi liceat vestra veniaque profari, Huc postquam gelidam pariter venistis ad Arcton. Quae nova causa viae? Quid gaudia tanta? Quid iste Cultior ornatus? Vos, Musae, noscere rerum 70 Ex adyto Cirrhae seriem date, tinguite lymphisPegaseis levibus numeris nova sacra canentem! Da faciles, Thymbraee, modos subitoque furori Assis dexter et hoc nervos in carmine firma! Tuque fave insignis, volucer Tegeaee, galero, 75 Atlantis facunde nepos, qui condita divumArcana interpres nosti solusque per auras Somniferam quatiens virgam mandata reportas! Dissere! Quae te ad nos tam felix causa coegit? Quid tantae sibi laetitiae, quid vult Hymenaeus, 80 Laeta deumque cohors et contio pulchra dearum,Ingenti quae te plausu comitatur ovantem?” Perstitit et iunctis subito Cyllenius alis Non dedignatus placido sic reddidit ore: “Accipe, cum sors te huc dederit superumque voluntas, 85 Exponam causasque viae rerumque secundosSuccessus, quod victuris inscribere chartis Nec grave sit!” Sicque exorsus rem taliter infit: “Fertilis Adriacis tellus adiungitur undis Et Cereris Bacchique ferax; ingentia Bari 90 Moenia piscosi sese hic ad sidera tolluntNicoleonque tenent divum, quem naufraga semper Turba vocat. Sedes illic posuere superbas Sfortiadum de gente duces, quibus edita virgo est Nubilis, Hesperias passim laudata per urbes 95 Virtute, ingenio, doctrinis, stemmate, vultu.Hanc regina Paphi, formosi mater Amoris, Conubio regi, post tot fera bella potenti, Sarmatiae statuit iungendam, milite parvo Qui nuper Moscos memoranda clade sub Orsza 100 Fudit et infida primos de gente subactosDuctores, proceres et milia multa receptis Cum signis captivorum, quos non scidit ensis, Sed vivos vinctosque tenet victorque triumphum, Postera quem numquam reticebunt saecula, duxit. 105 Nec satiatus adhuc — extremum forte parabatIllorum exitium — gentes et clara virorum Agmina conscripsit nuper validasque cohortes, Cum quibus hostiles terras paulo ante revisit. Per silvas actus propere vastasque paludes 110 Liquerat hiberni post terga Borysthenis undasOmnia depopulans et ibidem castra locavit. Ex alia tum parte Getis durisque Gelonis E gelida ductis Maeotide et undique circum Irruerat Mavors pariter socia arma ferendo 115 In Moscos, ferro flagranti et prodigus igne.Quem dum grassantem magno cum rege videret Alma Venus, districta volans per tela, per enses, Alloquitur, dictis et sic remoratur amicis: ““Nec te noster amor, nec te tua vota, nec ipsa 120 Concilio superum sententia fixa retardat,O nimium, Gradive, tuorum oblite tuique? Quo ruis in praeceps? Quo tandem ducere tentas Magnanimum tecum ferventem heroa sub armis, Siderei magnus voluit quem rector Olympi 125 Felix conubium taedasque novare secundo?Bellatum satis est, rupto pro foedere poenas Hostis habet meritas: putri latet abditus ulva Circumsaeptus aquis post funera multa suorum. E regione gravi, quos obsidione paventes 130 Sublimi premis in tumulo, iam paene subactiExposcunt veniam. Pulchrum est ignoscere victis. In duro pietas si qua est, plerumque probatur, Milite, et est animi generosi nobile signum. lmplacabilium trux mens solet esse ferarum. 135 Desine! Marcescunt campi, cecidere virentesArboribus frondes, crudescunt aëra passim Hibernis nebulis et inertia tempora brumae Hippotades saevis Aquilonibus asperat, omnis Sub nivibus tellus et flumina operta teguntur; 140 Pabula equis desunt, castris alimenta. RemitteGliscentes iras! Contra decretane divum Nota tibi temere ulterius conaberis, illud Adversus, nuper quod tota mente petisti, Scilicet illustris, cui Insubria paruit olim, 145 Principis ut regi modo coniunx nata daretur,Qua tibi tot comites — post quae sua fata resolvet Et sero celebri rapietur nomine ad astra — Nascentur, similes nati virtute parentis? Signa canant igitur contracta receptui et omnes 150 Se referant equitum turmae peditumque catervaeMaturentque vias, ne durior aura volentes Posthac impediat! Fugientes longius hostes, Sic visum superis, prohibentur persequi. Multum Non tamen est facinus periuri pectoris, immo 155 Vindictam sensere gravem graviorque profecto,Si non summisso modo vertice foedera poscent, Duratura magis quam forte priora, sequetur. Tu modo tolle moras precibusque inflectere nostris Et superum monitis! Galeam, thoraca, machaeram, 160 Quam saevus vibras, animumque repone ferocemTeque meos fer in amplexus et basia iunge, Qualia grata dabas, claudus cum Lemnius olim, Furta tori retegens, nos iunxerat arte fabrili, Qua fuimus toto notissima fabula caelo!”” 165 Non tulit ulterius Cytheream plura volentemDicere, prosiluit positis Mars concitus armis Comprenditque deam summissis leniter ulnis Sicque refert: ““O diva potens, quae numina torques Aetheris infernoque premis cum principe Manes, 170 Quae regis humanum genus et genus omne animantum,Tu mihi bellorum requies animique voluptas Una mei, tu sola meis concurrere telis Illaesa et tensa districtum evellere dextra Mucronem, et media potes hos in caede madentes 175 Sistere equos, soli tibi nostri est tota potestas!Iussa libens capio nec me servisse pudebit, Si tibi stellifera superum rex sede relicta Paruit, auratum quondam mutatus in imbrem, In Satyrum, taurum, pastorem, regem et in ignem 180 In variasque alias vario sub amore figuras.Dique deaeque omnes quoties tua vota receptant Et tua suppliciter compulsi edicta sequuntur! Solus ego adverser tibi, solus quidve repugnem? Quae cupis, efficiam. Nec me sententia divum 185 Praeterit, ipsa tamen sed me communis EnyoLongius, ac volui, periuros traxit in hostes, Qui ius iurandum confectaque pacta fidemque Et testes superos, ut nosti, saepe proterve Laeserunt, vetitas dirupto foedere terras 190 Intrarunt, armis non freti aut fortibus ausis,Sed technis solitisque dolis atque arte Pelasga. Vallum ceperunt ad opaca Borysthenis ingens Litora, ubi mecum rex iusta percitus ira Innumeros fudit post paulo strage cruenta, 195 Quam praesens, ventura etiam memorabitur aetas.Non tot apud Trebiam, Cannas, Thapsumve, Zamamve Occubuere, tamen mens est immota superbis Hostibus. Huc ergo, ut cernis, convenimus una, Legimus ex omni praestantes corde manuque 200 Gente viros, quos hic horrendis fervere in armisConspicis et toto late discurrere campo. Hos revocare grave est, flagrantes pectoris aestus Intrepidi, unanimes ad castra hostilia gestant. Nonne vides, Lithuana cohors instructa feroci 205 Ut graditur strepitu duce Constantino et ut ille,Celsus equo, nunc huc promptus, nunc cursitat illuc Hortaturque suos nimiumque audacibus obstat Accusatque morae segnes et voce cohortes Offirmat scita atque animos maturat in hostem? 210 Respice, cum placuit tibi castra invisere, longisOrdinibus cataphractorum quot milia late Exsultant procul atque ferunt rutilantibus armis Phoebeos radios, cuneique quot inde sequuntur Conductorum equitum, peditumque quot inde manipli; 215 Scuta, enses, tormenta, sudes, hastilia, vectes,Velituumque manum peltatorumque recense! Non tot apud Troiam, bellum dum gessit Atrides, Te vidisse olim belli reor arma virosque. Stant acies alacres, et equi pedibus sola pulsant 220 Pertaesique moras spumantia frena retractant.Tympana pulsa feris obtortaque cornua bombis Terribilesque tubae resonant saeva agmina circum. Incedit, pulchrum visu, Ianussius acer; Inferior nihil ille tuo bellator in hostes 225 Hectore, quem Teucri quondam ceu numen habebant.Haec galeata phalanx Arctois venit ab oris Plena viris, quos antiqui dixere Polanos — Nomen habent vulgo a campis. Gens strenua bello, Sub dio consueta cibos et carpere somnos, 230 Ferre famem, tolerare sitim stratisque carere,Frigora dura pati, ferventibus aestibus uri Condidicit, nisi, rite suis a pectore nota Hostibus, in ferrumque ruit pro laude citatis Passibus. Ut fortes animos, ut fortia monstrat 235 Brachia, quosque vides mediis in caedibus ensesHostili rapide toties foedare cruore! Hos inter meus est Ianus Pilcensis, aperta Fronte nitens, inter tot milia primus in agmen Adversum audenti suetus prorumpere nisu. 240 Saepe suos etiam deducit primus in hostem,Saepe facit primus faustique exordia belli. Iam Moscis, iam saepe Scythis, iam saepe Valachis Perspectus vario portavit ab hoste tropaeum, Primus adire aciem solitus, postremus abire. 245 Inque tuis etiam gerit acria proelia castris,Strenuus et felix formosi miles Amoris, Quotque viris dextra, tot notus amore puellis. In cunctis sequitur vestigia nostra nihilque, Ad bellatorem quod fortem spectat, omittit. 250 Pone ferox densos adulescens fertur in hostes,Praeclaris atavis ortus, Tarnovia rupes Quem comitem generis longo edidit ordine, regum Olim militiae, crescente aetate, futurus Et decus, et specimen, qui Sarmatici agmina regni 255 Adversus ducet deiectos vertice Dacos,Abruptas Histri ripas, loca vasta colentes. De quibus et Quercu Veteri, munimine forti Vallata, his ipsis Moscorum ductor in oris Insignem referet magna cum laude triumphum. 260 Sed prius a procul hinc peragrabit Calpe ad Abylam,Rursus et occiduis a Gadibus usque sub Eurum, Indeque nimbiferum se proferet usque sub Austrum, Per mare, per terras vario discrimine vectus. Et post tot casus, aerumnas, mille labores, 265 Magnanimus, prudens, expertus plurima, tandemSospes et illustris multa virtute redibit. Hunc propius iuvenis portatus sonipede pulchro, A croco habens nomen, procerus corpore toto, Cum socio, indigenae quem Iaroslavium in oris 270 Appellant patriis. Maiorum stemmate uterqueClarus et aequales gestis audacibus ambo, Sub nostraque simul creverunt ambo palaestra Et variis inerant iuvenes conflictibus ambo. Iste meus longo turmarum tempore ductor 275 Sampolius, nondum teneris pertaesus ab annisMilitiam, trux hortatur nihil esse morandum Impatiensque morae partes se vertit in omnes. Quid multis? Avidus, viden?, est exercitus omnis Contra hostes pugnae, flagrantibus undique cuncti 280 Accelerant animis, sociis ardentque sub armis.Prospice dextrorsum, concursus Opocia ad alta Moenia ut est ingens! Oppugnant impete crebro — Prodiga gens animae pedites — vexillaque figunt Altius ex vallo. Nisi me tua vota precesque 285 Abstraherent, arx capta foret; tibi pareo tandem.Non tamen hinc omnes salvi, Cytherea, redibunt, Occumbent aliqui temere in sua fata ruentes. Ecce cadit Falco, prope qui transcendit in arcem, O nimium fidens!, transfixus cuspide, plures 290 Sed dis hostiles secum fert Manibus umbras.Semianimes aliqui magnis rapiuntur ad ima Roboribus; quos impellit feralis Erinys, Tormenta interimunt; paucis in valle relictis Incolumes abeunt reliqui. Quos sistere demum, 295 Ut petis, et rursus conabor ab arce referri,Et faciam ad patrios reduces cum rege Penates. Tu modo, qua cura coepisti, res age tanti Conubii Latiumque petas maturius orbem Et quae sunt sacri thalami pia iura procures! 300 Regis ego hic animum, tu mentem virginis ambi!””Dixerat et Paphiam post oscula liquit in auras. Ipse autem, medio dum Cynthia fulsit in axe, Os habitumque ferens placidi Gradivus amantis In somnis regem, quem tunc sopor altus habebat, 305 Talibus alloquitur: ““Non me latet, inclute, regumAeternum, Sigismunde, decus, quam sit grave, nuper Quod te foedifragus periuro pectore Moscus Civit ad arma prior, non irritatus ab ullo, Cum tibi curarumque comes sociusque laborum 310 Saepe fui. Quare superum me contio et ipsaHuc misit genetrix ad te modo dulcis Amorum. Quae referam, rata habe nec te sub imagine falsa, Somnia ut esse solent, ludo; mea verba sequetur Certa fides. Tuus en assum discrimen in omne, 315 Qui tecum Dacos fudi, conubia coeptaTurbantes olim, gentiles inde Getasque, Qui sine me temere regnum invasere Polonum, Et toties Moscos tecum, tibi foedere iunctus, Prostravi tecumque fui cum gente tuaque 320 Fortiter oppugnans modo Opocia moenia, quae iamCapta forent, superi si non mandata dedissent, Ne fieret. Causas referam, quas mente revolve! Si tibi non videor Mars hoc bellator amictu, Ne mirere! Rei novitas tempusque requirit 325 Ornatus alios. Chlamys haec redimiculaque aureaPro dura mihi lorica galeaque feruntur. Arma iacent Geticis, ubi sum prognatus, in arvis Cumque meis rediere Getis, quorum tibi multa Milia venerunt in Moscos, unde reversi 330 Sunt dites spoliis et praedis nuper opimis;Ductor ego praesesque fui. Tua me duce terras Gens etiam hostiles stricto crudeliter ense Igneque depopulans, tandem est in castra reducta Arceque posthabita — nam pugnam Erycina diremit 335 Deorum monitu — iamiam tibi salva redibit.Sic dudum summo praevisum est ante Tonanti, Qui tibi cum reliquis hoc tempore caelicolis dis Nunc aliam iunget, post primae fata decorae Coniugis, illustrem et forma praestante puellam, 340 Quae nunc Ausoniis formosior heroinisOmnibus est. Vultum seu spectes, sive probatae Eximias vitae laudes, supereminet omnes Corporis atque bonis animi. Illi, quidquid habebat Ingenii Pallas, quidquid Saturnia regni, 345 Quidquid et exacti usurpat Venus alma decoris,Contulit et quaecumque facit Charis, undique iuxta Consequitur gratamque suo magis esse favore Efficit et mores ac gestus temperat omnes. Purpureo niveus suffusus sanguine candor 350 E porphyriaco late fert ore nitorem.Sunt oculi claris certantes lumine stellis, Pulchra lucentes animi probitate, pudoris Testes virginei, quos grata nigredo venustat. Est coma dependens, fulvo rutilantior auro; 355 Sithonias superant candentia colla pruinas;Pectus ebur vincit leviter super ubere turgens Lacteolo; teretesque manus crystallina vincunt. In toto nullum, qui non hanc rite deceret, Corpore conspicies naevum nullumque videbis 360 Artubus aut vitium in niveis. Est nubilis aetasAptaque virginitas, digno solvenda marito. Si genus exquiris, non hanc privata dederunt Limina; in angustis Laribus nil nascitur ingens. Huius erat genitor regali ab origine princeps 365 Editus, Insubres, Ligures Senonesque gubernans,Sfortiadum genus antiquum, Galeacius heros. Sublatus qui si e vivis non fraude fuisset — Usque adeo imperii et dominandi dira cupido — Multa domi praeclara, foris praeclaraque multa 370 Egisset. Tamen hoc parvo, quodcumque erat aevi,Perfecit spatio, quod nulla oblitterat aetas. Nomen et illustrem, provectam in postera famam Saecula decessit linquens a Gadibus usque Ad fines, ubi sol oriens exsurgit Eois. 375 Haec etiam duxit genus a genetrice vetustum,Filia quae regis fuerat, de stemmate claro Regum Parthenopes et regum gentis Hiberae. Haec est, quam caesar tibi Maximilianus habendam Despondit per legatum, qui nomen honesto 380 De saxo sumit, cuius tibi cognita virtusAtque fide pectus constans, industria sollers Sedulitasque animi magnis in rebus agendis. Hanc tibi, qui primus cinxit sua tempora lauro Sarmata, describens Augusti suasit ab aula 385 Non contemnendam, quo tempore nuntius iretAd Venetos toties, quos aequoreis palus ambit Circumfusa vadis, cum magno ut foedus inirent Caesare, perpessus discrimina mille viarum. Haec est, attonitus cuius simulacra repente 390 Picta videns, tacitum cepisti in pectore vulnus,Miratusque oculosque, genas et rubra labella, Duxisti gemitus. Huius sibi caesar et ipse Coniugio iungens amitam, diademate sacro Imperii ornavit sociam. Nisi fata negassent 395 Invida, venantem quae surripuere, nepotesEx natis post se claros sperabat ab illa, Non dedignatus generosi sanguinis ortum. Unde tibi affinem, permotus numine divum, Iure et amicitiae, cognatum ob stemma domusque 400 Austriacae, qua diva tibi est a matre propago,Hanc vinclo iunget iamiam thalamoque iugali. Illa tibi post tot feret effera bella quietem, Illa tuis reddet tranquillaque tempora regnis, Illa etiam tecum longaevos exiget annos 405 Et te natorum faciet fecunda parentem.Fausta subi, thalami quamvis iuga ferre secundi Est grave coniugium post primum! Primus amoris Esse solet, non infitior, ferventior ignis, Sed tamen exstinguit plerumque novissimus ardor 410 Reliquias ignis, dum fit nova flamma, prioris.Non ut sis caelebs, abrupto vellere Parcae Ceperunt primam, sed quod tua regna per istam, Quae Latias superat Graiasque heroidas omnes, Iustitia atque armis qui te sequerentur, haberent””. 415 Dixerat et tenuem ex oculis se solvit in auram.Iam croceum rutilans Tithoni Aurora cubile Liquerat et tenebras matura luce repressit, Clarius et solito Phoebumque diemque reduxit, Cum subito e somnis rex experrectus habebat 420 Singula fixa animo, quaecumque Gradivus opacamPer noctem retulit, suspenso spemque metumque Pectore perpendens nec inania verba deorum Posse ratus fieri. Iubet acciri sibi fidum Consilium et coram cunctis sua visa recenset. 425 Nuntius interea de castris venit et omnesIn reditu esse acies, ex ordine cunctaque ibidem Gesta refert; quo res maiorem, dixerat ut Mars, Nacta fidem. Extemplo tam sancti vincula cunctis Coniugii placuere, statim regaliter oras 430 Ad Latias oratores transmissi et ab armisAd ripas subito discessum pectore laeto, Istula piscosis gelidus quas alluit undis. Postquam Erycina suis transvecta per aëra cycnis Ad iuga Gargani venisset Iapygis, ad se 435 Blandas collegit, quibus haec fuerat plaga nota,Carmine famoso Sirenes et agminis ipsum Ductorem puerum, cui plurimus ignis, Amorem. Quos paucis placido sic vultu affatur: ““Ad istas Quae modo nos urgens regiones causa coegit, 440 Sat liquet; est dudum iam vobis cognita. Et ergoNil aliud superest quam finem imponere rebus Tam fauste inceptis, namque, ut meministis, ad istud Tam sanctum mens est per vos accensa puellae Conubium. Per me Mars est revocatus ab armis, 445 Et rex per Martem flexus. Iam liber amoresA fremitu belli meditatur paceque gaudet. Sic, quod Moscorum Scythicis quoque nuper in arvis In cursu fuerat, bellum crudele diremi. Omnes, Arctoi qui sunt sub sidere caeli, 450 Exsultant animis, propere per vota precesqueAdventum exoptant sponsae, sua gaudia laetis Vocibus ex imo prodentes pectore et ore. Omnia laetitiae sunt, omnia plena favoris, Urbes ornantur, praecelsa palatia et arces 455 Structuris variis sponsae reparantur in usus.Quare agite huc tandem cunctantem ducite! Sipus Hospitium dabit, hic classem cum rebus ad unguem Omnibus instructam, quas haec via poscit, habebit””. Illae abiere alacres ad Parthenopaea superba 460 Moenia et ingressae penetralia casta puellaeInveniunt ad iter congesta ex ordine cuncta Intentosque viae comites sponsamque tenentem Vix lacrimas. Quam sic curru cum matre iugali Usque ad Sipuntem ducunt, ubi carbasa tendi 465 Debuerant Zephyris lenem spirantibus auram.Venerat illa dies, patriam qua linquere terram Debuerat virgo dilectaeque ora parentis Et tot flebilium vultus dextrasque suorum. Surgit in ambiguo subito tum pectore tristis 470 Horror et in facie perplexus virginis ardor,Coniugis hac trahit immensus laudati, et ab ista Parte parentis amor. Sic percita fluctuat inter Spemque metumque simul, versans in pectore multa. Sed genialis amor materni victor ademit 475 Maestitiam ex animo et solvit de litore funem.Ecce autem vitreis, visu mirabile, in undis Ennosigaeus adest cum caerulea Amphitrite; Haec puppim, proram tenet ille. At Glaucus utrique, E pastore deus pelagi, Nereusque ministrat. 480 Praecedit Triton obluctantesque repellitFluctus, e tumidis humiles etiam efficit undas. Turbaque amatorum currus, delphines ab omni Parte natant, omni nantesque ex parte tuentur Suspiciuntque novam et mirantur in aequore pompam. 485 Tranquillum passim quatitur mare. Dorida NymphisConiunctam, ambiguum placidis cum Protea monstris Sulcantem pelagus sponsamque ambire videres. Ipsa Thetis etiam ante alias formosa superne Fluctibus in mediis applausit. Fulgida Agave 490 Et Galatea nives superans, et lactea Glauce,Velox Cymothoe, Spatale uda virensque Thaleia Atque omnes circum classem Nereides ire Gaudebant, pulchrae laudantes virginis ora, Plus quam Tyndaridis, quam pastor vexerat olim 495 Idaeus, plus quam vesanae Colchidis et plusQuam miserae illius, fuerat quae sola relicta In Naxo, quam post Bacchus miseratus ad astra Transtulit. In liquidis alternaque brachia iactat Leucothea acta vadis, proles Cadmeia, nato 500 Cumque suo, fidens quem nauta Palaemona dicit,Litus ad Histriacum classem perduxit et illic Innantem tuta portus statione recepit. Quo dum perventum est de proraque ancora iacta, Egressa est virgo, nullo discrimine ponti 505 Tot placidi permensa vias et sidere dextro,Caesareae imposuit plantas bene sospes arenae Versaque in Arctoum, quem spectat Parrhasis, orbem, Cum dis, quos coram cernis, magnisque deabus Carpit iter. Iungunt se e lucis inter eundum 510 Semicaprique dei Fauni Satyrique bicornes,Montibus e celsis se Nymphae et Oreades addunt, E silvis Dryades vernoque ex rure Napaeae, Naiades e rapidis exsertaque brachia tollunt Fluminibus quantumque licet, natitando sequuntur 515 Attonitaeque deam, quae sit nova, saepe stupescuntFelicesque putant, quibus huc datur ire facultas. Ipsa etiam iaculisque manus et terga sagittis Armata e summis venatrix verticibus dux Casta puellarum, virgo Latonia secum 520 Expertes thalami comites per lustra ferarumCollectas ducens, se nostro iunxerat una Coetui et est conata etiam dea virgine tanta Ire minor. Sociae praestantem heroidaque omnes Miratae, illius libabant casta vicissim 525 Oscula candidulis manibus. Formosa Lycaste,Flava Leontodame, cervis inimica vagisque Nebrophone numenque soror venantibus Opis Fragrantes violas, tepidi nova munera veris, Omnigenosque alios flores, quos terra remittit 530 Hiberno resoluta gelu, per florida passimLegerunt arva. Illa thymum tulit, altera blandos Narcissos, alia ex aliis componere sertum Sedula germinibus studuit; pars ramea sternunt Fragmenta et casias, hyacinthon, amaraci odores 535 Floris. Pars Hecates, quae pelex dicitur olim,Mentam subiciunt et quidquid odore redundat, Ante pedes sponsae Latois et ordo dearum Silvicolum posuit formosoque agmine magni Hactenus ad Gracci tendentem moenia cinxit”. 540 Dixit et aspectu se nostro protinus alesE Maia genitus cum dis visisque deabus Surripuit meque in medio sermone reliquit. Respicio, post terga statim se densus in auras Attollit pulvis ceu quodam turbine motus, 545 Dum vasto emittit luctantes carcere ventosAeolus et magno ferit obvia cuncta fragore. Terga boum magnis intensa feruntur aënis Grande proculque tonant; tuba plurima ductilis aethram Et nemus omne replet valido clangore per auras. 550 Subsequitur procerum chiamydatorumque superboTurma frequens gyro, gemmis et torquibus ardens, Quae Salentinis sponsam deduxit ab arvis. Ipsa, velut stellas inter dum luna minores Plena micat, Latiis sedit circumdata nymphis, 555 Aurato sensim carpento vecta. Stupebam,Non mortalis erat vultus, nihil — o dea certe! — Quam quod erat cunctis; spirabat numinis instar Atque oculos mentesque hominum converterat ad se. Ut ventum est tandem, quo se tentoria regis 560 Virginis ante oculos campo protensa ferebant,Murice conscendit niveum mox astura stratum, Lenia qui immoto glomerans vestigia dorso Hanc magni herois congressibus obtulit aequis. Ille dies fuerat dudum exspectatus et ille, 565 Quem superi, Sigismunde, tibi, rex inclute, laetisAuspiciis post proelia tot tristesque dederunt Exsequias. Reliquum si quid maeroris in imo Haeret adhuc animo cari post funera fratris, Post obitumque tuae dilectae coniugis et post 570 Fata tuae dulcis nuper miseranda sororis,Solve! Venit sospes per tanta profecta viarum Et maris, et terrae tandem discrimina virgo Exoptata diu, te coniuge digna tuumque In thalamum claris it ducta heroibus omni 575 Ex Latio. Caesar, quo nil augustius orbe,— Quod faustum siet et felix! — hanc pronubus ad te Imperii magno cum principe mittit habendam. Pone subit patria dux ⌊Prosper⌋ ab urbe Quirini, Cui dedit antiquum genus atque insigne columnam 580 Ardua Romulidum virtus. Stupet Itala pubes,Quae sequitur, tot pulchra virum torquataque passim Agmina, tot fabre confecta monilia, gemmas, Auratas chlamydes, pellis pretiosa sobellae Vellera, divitias, exstructa palatia, mores 585 Ingeniosque hominum: certe non barbara tellus!Ut rata conspicitur, non Sarmatis ora, sed absens, Credere quod renuit, paene Ausonis esse videtur. Advenit huc sponsae, princeps Estensis, ab Hunnis, Affinis, pulchrum Italiae sanctique senatus 590 Cardinei specimen, vir praestans robore cordis,Ingenio sollers, doctrina clarus in omni, Et recti fideique tenax, assertor et aequi Integer. Accedit magno tibi tantus honori Antistes, comis cunctis; non fastus in illo 595 Ambitiove tumet, sed amor virtutis honestus.Adveniunt, quos cum domina Garganus ab undis Apulus Adriacis proceres hoc tempore misit Florigero cum tot praestanti corpore nymphis, Quas e Campano sponsae delegit eunti 600 Litore dulce canens Siren mare et undique circum,Egregias vultu et blanda probitate rubentes. Adveniunt omni vicini ex parte, remoti Totque duces et tot turmatim denique gentes, Quas Albis latebrosus et unda binominis Histri, 605 Piscosus Viadrus, vagus Istulaque alluit et quasRipa procul magni sinuosa Borysthenis ambit, Quae Phasim Tanaimque bibunt fluctusque pererrant Euxinos et quae pelagus Glaciale frequentant, Gratanturque tibi, tua ad atriaque aurea tendunt, 610 Cumque Bona bona multa ferunt, bona multa precantur.Quare age, felici quae ducitur omine, sponsam, Quae pro te agnatum regnum terrasque paternas, Lumina et uda suae genetricis, et oscula liquit Inque tuos tendit licitos suffusa rubore 615 Virgineo amplexus, venientem fronte serenaExcipe! Si spectes, iam tempus id exigit et res Et ratio regni successorumque poposcit. Tu Bona virgo, deum cui non sine numine tandem Laudati toties coram datur ora tueri 620 Coniugis, o quanto saliunt tua pectora motu,Oblatam nivea dum dextra tangere dextram Contigit inque oculis oculos dum capta moraris! Nunc audita prius siquidem de principe tanto Vera vides neque verba tibi fateare necesse est 625 Esse data: ad talem perducta es virgo maritum,Si genus et formam perpendes, cuius in orbe Inter tot reges similis vix unus habetur. Unde brevi natum, qui regna paterna gubernet, Grata dabis cunctis sub atroci tempore belli, 630 Pruthenis prope ad oceanum quod agetur in arvis,Illius optato quod componetur in ortu. Is siquidem pacis cupidus regnabit et aequi Iustitiaeque tenax, prudens et amator honesti, Vim nulli fieri sinet et non inferet ulli, 635 Postquam longaevi continget sceptra parentis.Haec mens praesagit — mens est divina poetis — E superis veniens, quam spiritus incolit, unde Saepe vident, quae sunt post successura. Nec idem Me, puto, destituit, qui certa futura revelans 640 Suggerit ex hoc coniugio mihi; sed tamen illaNescio quod numen cohibet caeleste profari. Haec tacitis igitur fatis subiecta relinquo, Ex tot dis spem concipiens ex totque deabus, Quod bene succedent, quae restant, omnia ductu 645 Propitio divum, quibus auspiciis sacer isteNunc Hymenaeus adest, magno susceptus ab omni Nobilium procerum coetu reverenter honore. Obvia plebs omnem campi occupat urbe relicta Planitiem, toto sua gaudia pectore monstrans, 650 Sideream laetis regionem vocibus implet.Aera sonant templi celsis in turribus acta, Musica multisonis concentibus organa clangunt, Arte canunt mystae sua carmina dulce sacrati, Sulphureo ex muris dant propugnacula fumo 655 Innumeros crepitus, quos aenea machina crebrisIctibus eiaculans solidae tremere intima terrae Cogit, ut esse putes, ne forte dehiscat ad ima. Undique concursus hilari clamore per agros Ex pagis fiunt, ex lucis et prope silvis 660 Ex tot, mirantur strepitus tonitrusque boatumInsolitum, ingenti pompaque sequuntur ad urbem, Laetitiis passim per plana, per invia fusis Adventum sponsae gratum testantur habentque. Hoc et item levibus modulis, currentibus ultro 665 In numeros, simul haec in publica gaudia raptus,Exhibui, inceptor qui quondam maximi in aula Caesaris istius fueram conubii in oris Vindelicis. Cui iam confecto signa favoris Dant omnes meriti, optantes prosperrima rerum 670 Omine felici multos eventa per annos.Quae faxint superi, rata sint ut vota, precamur. Exhibui, siquidem quod iussu caesaris olim, Huius avi, qui nunc feliciter imperat, egi Hoc in coniugio. Calamus non versibus votis 675 Ex Helicone, tamen quodam fervente calore,Per me Vindelicis coeptum fuerat quod in oris, Prosequitur. Qui iam confectoque omine fausto Exoptat rerum multos eventa per annos Prospera, perpetuo futuraque cuncta precatur. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 32 | IDP 31 | Lectori Diarii Decii | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1518-05-31 first edition 1518-05-31 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Qui cupis historiam regalis noscere pompae,
Tempore conubii quae celebrata fuit, Haec lege, quae Decius, res est ut gesta, notavit: Singula conspicies ordine facta suo! 5 Si te delectant figmenta antiqua, iuvabunt,Dum bene perpendes, haec nova vera magis, Scripta stilo facili placeant ex tempore. Mustum Saepe solet veteri gratius esse mero. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 33 | IDP 32 | De iustitia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1519-[02-21] first edition 1855 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Freta Deo mentes iustitia vincet iniquas
Et tibi, quae poscis, Interdum premitur, sed non succumbit, ab alto Iactata in portum tuta redire solet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 34 | IDP 33 | In effigiem suam 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written after 1519-07-06 first edition 1764-04-30 — 1764-12-31 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Talis eram, postquam septem prope lustra peregi,
A patria Hispano pictus in orbe procul, Hic, ubi Sub Valeranis urbs celebrata iugis. 5 Hoc ego, apud | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 35 | IDP 34 | In exercitum Germanicum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1520 first edition 1855 Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quod Deus esse solet coeptis adversus iniquis,
Ex actis liquido temporis huius habe! Promissis fretus, miles Germane, rapinis Sarmaticum fueras ausus inire solum. 5 Serica sperabas, nigrae pretiosa sobellaeVellera, quae Tyriis sunt decorata togis; Sperabas gemmis, auratis torquibus, armis, Exuviis et equis non sine laude frui. Iamque velut victor partitus es oppida et agros 10 Speque tumens super his scripta superba dabas.Sigismundus at haec, rex invictissimus, apte Cunctando intrepido pectore cuncta tulit. In primisque Deo, non ut dux vester ad artes Conversus magicas, seque suosque dedit. 15 Numquam deseruit iustos et recta petentesOmnipotens, quem tu laedere saepe soles, Quem tu tot probris per viscera, vulnera, mortem Perque sacra illius singula membra notas. Solus hic ex nutu rerum moderatur habenas 20 Et fiunt subito, quae fieri ille iubet.Ille piis oculis partes respexit ad aequas Et iustas placida pertulit aure preces, Terruit inflatas subita formidine gentes Et turpi pressit corda superba metu. 25 Nil vagus incessus, nil grande sonantia verbaArmaque profuerant, tela minaeque nihil. Caesus es, es captus toties et deinde repulsus, Victus et a parva non sine clade manu. Sic modo pro nigris cutis est data nigra sobellis, 30 Quam dedit inclemens fumus et aura tibi.Proque auro et gemmis succurrit turpis egestas, Ex hac militia est quae nisi sola comes, Et quod equo celeri Germana per oppida ferri Sperabas, macer hinc vix pedes ire potes; 35 Exuviisque cares, pannosus, nudus inopsque,Absumptusque fame turpiter inde fugis. Et modo qui terras fueras partitus et urbes, Iam profugo nusquam stat tibi certa domus. Pellere cum quondam caelesti sede Gigantes 40 Tentavere Iovem, quid retulere, liquet.Tu quoque iunxisti tumefactus Pelion Ossae, Sed subito fractus fulmine ad ima cadis. Quis dare te iussit tam paucis terga Polonis, Quis te Prutheno iussit abire solo? 45 Esse Deum credas, iusta qui singula lanceLibrat et elatis coepta secunda negat! I nunc et iacta te Gallos teque Britannos Anteque tot Latios te superasse duces! Quae te Sarmaticas fugientem turpiter oras 50 Gloria, quod sequitur te, fugitive, decus?Nosce viros, hic qui gelidam nascuntur ad Arcton, A te contempti namque fuere prius! Hi toties Moscos stravere Scythasque Getasque, Cum quibus assidue Martia bella gerunt, 55 Teque procul tutum tranquilla per otia redduntContra hostes, prompti semper ad arma, crucis, Quam modo, qui merito deberent, nemo tuetur, Sint etiam astricti religione licet, Immo crucis nuper iuncti sunt hostibus, illam 60 Quamvis veste gerant, non tamen intus habent.Nunc igitur vindex scelerum Deus exstitit aequus, Te propere in turpem compulit ire fugam. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 36 | IDP 35 | De procrastinata audientia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1523-01-04 — 1523-01-05 first edition 1764-04-30 — 1764-12-31 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quam sit Sarmaticis orator gratus ab oris,
In primis domus, in qua manet, arcta probat. Et probat hoc, quod eum non vult admittere caesar, In nonum trahitur iam sua causa diem. 5 Regius, o caesar, si non honor et sacra iura,Sanguinis et si te vincula nulla movent, lnclinata tamen te nunc Res publica flectat, Ob quam tam durum per mare fecit iter! Si nescis, Hunni patiuntur idemque Poloni; 10 Commune exitium non procul esse timent.Quod si conciderint — di talem avertite casum! — Post se quod reliquum est, ista ruina trahet. Est grave de is audire tibi? Graviora profecto Facta videbuntur, nunc quibus esset opus. 15 Nunc poteris teneras, si vis, exstinguere flammas,Posthac, dum crescent, nulla iuvabit aqua. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 37 | IDP 187 | [De Ioanne Gravi Tarnoviensi] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1524-03-15 Poem lost, mentioned in IDL 352 Skothniczski tamen et Pymo Ian morte nuper absumpti, atque ita et Ioannes Gravis ille tuus, quem quondam carmine depinxeras, insulsisque mensam sermonibus implet, mortuus est et Raphael tuus Plocensis pontifex | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 38 | IDP 36 | Oraculum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1524-12 first edition 1857 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Per gelidas iterum se Gallus transtulit Alpes
In Latium, cum iam sub nive terra riget. Importuna quidem sunt haec modo tempora belli Causaque, quam propter sumitur, aequa parum. 5 Delphicus hoc super eventu quaesitus Apollo,Quid sibi tam praeceps impetus iste velit, “Italia exitium Gallorum saepius olim Ut fuit, hoc etiam tempore”, dixit, “erit”. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 39 | IDP 160 | [Contra Lutherum epigrammata] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1526-10-12 Poem lost, mentioned in IDL 305: Meminit enim, ut reor, Maiestas Vestra Serenissima, cum ante tres annos ex Hispania per Vitenbergam rediissem, quid de hoc prodigioso monacho dixerim et palam senserim. Exstant etiam non pauca epigrammata mea, quibus hoc monstrum depinxi. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 40 | IDP 185 | [De auri et hominis probatione] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [ca. 1528-01-01] Manuscript sources:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Igne aurum corque auro hominis praesente(?) probatum
Perfectum dici semper utrumque potest. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 41 | IDP 176 | [De Catone nostro] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [before1528-12-16?] Poem lost, mentioned in IDL 5756: Itane tuis me subinde deliciis onerabis, mi Dantisce, epigrammatis epigrammata et carmina carminibus addens, quae non secus ab istoc pectore, quam a montibus fluunt flumina? Emoriar, ni id ipsum, quod scribis de Catone nostro, mihi persuaseram, tam est mihi notum hominis ingenium, nimium, (ni fallor), agreste. Sed nonne tu nimium prodigus es, qui tuas delicias sic effundas, vel, (si dicere fas est), stultus, qui margaritas proicias porcis. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 42 | IDP 179 | De insigni suo 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written probably end of 1528, or 1529 first edition 1750 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Has alas gladiumque probet nisi cum sude virtus,
nil verae penitus nobilitatis habent. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 43 | IDP 175 | [Ad Lalemantum epigramma] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1528-12-26 — 1529-01-16 Poem lost, mentioned in IDL 421 as enclosed to IDL 6775 (lost): Epigramma, quod ad Lalemantum mihi misisti, non mihi solum, sed amicis omnibus placuit. Utque tibi, quemadmodum iubes, historiam narrem: accusatus est hic bonus vir, primum quod secreta caesaris Gallis prodiderit, deinde quod privilegium caesaris vitiaverit nonnullis verbis mutatis, atque huiusmodi alia ultimo supplicio digna patravit. Ille prius constantissime negabat fere omnia, deinde vero, postquam accessit praetor Ronquiglus, aliqua fatetur, alia negat, veluti proditionem, quae vix probari poterit; iam in hoc res pendet, an omissa proditione ob alia flagitia debeat poenas dare et quas. Non desunt illi fautores et amici, qui hominem quo iure quaque iniuria liberare student, non quod illi bene velint, sed multos diversa trahunt studia. Attamen vix credo hominem evasurum. Legebam nuper vitam Alexandri Severi imperatoris in eaque inveni Turinum quendam fumi venditorem fumo necatum. Cuius Turini vitia si sceleribus Lalemanti conferas, nihil vidisti similius, nisi quod hic noster aliis pessimis artibus Turinum superavit atque etiam Zoticum, fumi venditorem apud Heliogabalum imperatorem. Hos Turinum et Zoticum Erasmus in adagiis celebravit, quibus ego Lalamantum addidi, ut haberemus tantae pestis triumviratum, et quemadmodum Turinus fumo necatus est, quod fumos vendiderit, ita noster Lalemantus proditionis fumo traduci meruit, etiamsi nihil prodiderit. De hac peste plura scribam. Nunc scribendum erit epitaphium, ni tu etiam viventem eo honore dignum iudicaveris.; mentioned also in IDL 5771: Quod tibi et amicis epigramma placuit, non potuit mihi non placere, cum mihipsi nihil gratius facere possim, quam ut tibi gratificer. Mitto itaque, si aliquando futurum est, et epicedium et epitaphium | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 44 | IDP 161 | Ad Lalemantum [epicedium et epitaphium] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1529-01-16 — 1529-02-01 first edition 2013 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quod fortuna brevis magni solet esse favoris,
Hoc Surgebas pauloante miser de stercore in aula Tam subito dives factus es. Unde? Refertur![1] Forsan ms. m(!) ⌈nn ms. m(!) ⌉ respondes: Id gratia Esto, sed indigno Sat noto, qui sis, nunc tua facta probant. Per fas orig. phas⌈fasfas orig. phas⌉ perque nefas orig. nephas⌈nefasnefas orig. nephas⌉, per fraudes, mille per artes Es tot et in parvo tempore nactus opes. Hinc te de Quis nescit generis stigmata nota tui? Scis In leprosorum est mortuus hospitio Tu tamen aulaeis pictis insignia profers Ac si de Persis regibus ortum habeas. Perfricta fronte o nebulo, posuisse pudorem Non satis est! Audes ferre sub astra caput? Teque aequare viris virtute fideque probatis Cum tibi sit virtus nulla nec ulla fides Si socios quaeris! Fumosus Et tibi Tu tamen hos superas peioribus artibus usus, Ut tibi conferri vix queat ipse Ipse Tradidit immisso proditionis equo. Saepius hoc muros vastasti Arcani pandens intima consilii Per quae ms. Perque(!) ⌈Per quaePer quae ms. Perque(!) ⌉ Evasit, quorum Alter erat Et Solus adhuc restas, dabit et tibi sors quoque funem. Ad restim siquidem te tua fata trahunt. Innumeras alias meruisti crimine mortes. Cum laqueo fiet gratia magna tibi Et cum deducta pendebis ab arbore truncus. Quo nosci possis hoc tibi carmen erit. Pendeo Sublimis, merui sic ego iure mori. Me vehemens supra multos sitis extulit auri, Qua duce prorupi pronus in omne scelus. Prodere consuevi corrumpere publica scripta Venalis calamus lingua fidesque fuit. Corpus et in partes hoc scindi debuit ergo Integrum corvis Hocque malis dedit exemplum cessare favorem Principis illorum deficiente fide. Gratia, quam virtus facit haec, Ex aliis causis, non manet ulla diu. Vivendum est recte, cum propter plurima, tumque Supplicium meritum, qui male vivit, habet. Extollit plerumque malos fortuna, sed inde Quos sic evexit, trudit ad ima brevi. Nec moveat quemquam crebro florere nocentes Nam ms. n(!) ⌈mm ms. n(!) ⌉ fit, ut hinc paena cum graviore cadant. Sic visum fatis [1] Refertur ms Refer tur⌈tur tur⌉? superinscribed⌈?? superinscribed⌉ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 45 | IDP 37 | Servitus inanis | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1523-1529 first edition 1533 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Qui servit
A tribus his raro praemia digna feret. In puero ratio non est; cum crevit, adultus Praeteriti officii non solet esse memor. 5 Vita senis brevis est; delirat avarus, ab illoNon aliud meritum spes nisi vana datur. Est ingrata potens mulier; si mille per annos Servieris, subito mota furore nocet. Qui sapies igitur, tribus his servire caveto! 10 Sic poteris vita liberiore frui. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 46 | IDP 41 | De nostrorum temporum calamitatibus silva. Ad lectorem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1529-12-09 first edition 1530-01 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Cum nova delectent, nova, lector, Sarmata vates
Edidit in Latio carmina; nonne placent? Si re non alia, placeant novitate, quod ante In Latio vates Sarmata rarus erat. 5 Naso, Tomitanas quondam datus exsul ad oras,Edidicit Getice Sarmaticeque loqui. Hesperice sic forte loqui, dum missus utramque Hesperiam print 1 2 3 4 7 peragro, print 5 6 peragrat⌈peragroprint 1 2 3 4 7 peragro, print 5 6 peragrat⌉, print 1 2 3 4 7 me, print 5 6 hunc⌈meprint 1 2 3 4 7 me, print 5 6 hunc⌉ didicisse puta! Si quid inest igitur tersumve minusve politum, 10 Hac veniam iusta cum ratione dabis.Extorsit faciles numeros miserabile tempus, Quo tanto rerum turbine cuncta fluunt. Si de Castalio non spirant fonte liquores Nec redolent Phoebum Pieridumve choros, 15 Ne contemne tamen, sed rem perpende legendo!print 1 2 3 4 7 Cum, print 5 6 Qui⌈Cumprint 1 2 3 4 7 Cum, print 5 6 Qui⌉ sensum teneas, print 1 2 3 4 7 nil ego, print 5 6 tunc quoque⌈nil egoprint 1 2 3 4 7 nil ego, print 5 6 tunc quoque⌉ verba print 1 2 3 4 7 moror, print 5 6 iuvent⌈mororprint 1 2 3 4 7 moror, print 5 6 iuvent⌉. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 47 | IDP 177 | [Ex Valdesio Lalemantus] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1529-04-18 — 1529-06-19 Poem lost, mentioned in IDL 5757 as enclosed or inserted to IDL 6788: Cum mihi epistolium simul cum epigrammate tuum reddit Stach, sedebam in prandio cum cancellario. Cum epistolium lego, in quo mones, ut epigramma boni consulam, obstupui. Quasi nescires nihil me posse non boni consulere, quod ex te proficiscatur. Cum autem ad epigramma venio, vix (ita me Deus amet) a risu temperare potui, ubi vidi me ex Valdesio Lalemantum effectum, cui os et clauditur, et reseratur offis. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 48 | IDP 42 | De nostrorum temporum calamitatibus silva | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1529-12-09 first edition 1530-01 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Grande Sophocleo quicumque poema cothurno
Concipit, heroum gesta superba canit, Exornat claris sua carmina celsa triumphis, Hippocrenaeis tingit et illa vadis. 5 Tempora materiam felicem laeta ministrant,Vatis et ingenio carbasa plena ferunt. Hac mihi sed misera sub tempestate volenti Scribere se tristes exhibuere modi Seque mihi sparsis offert Elegia capillis 10 Et maesto questus mittit ab ore graves.Omnia plena metus, horroris et omnia plena His lacrimans numeris praecinit imparibus. His vos, o Vos duo compello, sub quibus orbis agit. 15 Fas mihi sit venia cum vestra pauca profari,Tempora quae pro re dicere nostra iubent! Ipse licet taceam, non res afflicta tacebit, Qua Christi passim grex et ovile perit. Crimina quandoquidem meruerunt nostra malorum 20 Hanc Lernam, nobis monstra tot unde nocent.Pestis, bella, fames, incendia, praeda, rapinae Inficiunt, nostro quidquid in orbe manet. Pax et amor, virtus et honesti recta cupido Cumque pudore fides turpiter acta iacent. 25 Religio, pietas, timor et reverentia divumInter mortales vix manet ulla magis. Succrevere dolus, livor, privata simultas, Fraus, odium, rabies, ira, libido, furor, Seditio, vis, insidiae, corruptio legum, 30 Impietas, superum paeneque nullus honor.Hinc male cum regitur, plebs percita frena remordet, Cepit et in reges non semel arma suos. Non opus est caedes et proelia dira referre, Testis adhuc 35 Fastus avaritiaeque lues insanaque multosAmbitio contra fasque piumque rapit. Ex his tot casus et mille pericula rerum Proveniunt, haec sunt ad mala multa duces. Oppida magna sub his et regna perire videmus 40 Ruraque multa suis orba iacere satis.Non tamen erigimur nec adhuc graviora timemus, Quae dabit offensi plaga futura Dei. Hunc pauci metuunt et amant, vix unus et alter, Qui nunc Europes sub regione sumus. 45 Hinc sunt tot sectae, quas haeresis atra notavit,Per quas Christicolis magna ruina venit. Fit minor assidue fidei res publica nostrae, Quod, quo deberet, lumine nemo videt. Praetereo, priscis quae sunt amissa diebus, 50 Cum Christi clarum nomen ubique fuit,Quandoquidem tunc in terram transiverat omnem, Quod nunc in nostro noscitur orbe parum. Hic ego non urbes Commemoro, nostris nunc inimica sacris, 55 Nec Libyae gentes pietatis iura professas,Quas modo Caucaseos populos et Caspia litora linquo, Quae tenuit nostrae religionis amor, Aut quos Amurathes, quos aut Payzetus adegit 60 Sanctam baptismi linquere fontis aquam.Ad nostros venio, quos si reputabimus, annos, Emittent lacrimas saxea corda pias. Turcaico servit subdita facta iugo. 65 Quis posset paucis tot bella cruenta referre,In quibus ex nostris milia multa iacent? Ut mittam reliquos, quorum non parva caterva Sub signo fertur succubuisse crucis, Quem non commoveat clades Varnensis? In illa 70 Ille mei Hinc Byzantina tot caedibus Auxit et hostilem discordia nostra furorem, Ad nos a Syriis quem procul egit agris. 75 Cum Persis et cum quae bella fuere SabaeisAut cum Niliacis, sat puto nota, viris. His, cum sciretur nos dissentire, relictis In nos armorum vis ea mota fuit. Collectis igitur non parvis viribus hostes 80 In ripis Et prope Taurunum, Fixerunt certis plurima castra locis. Sulphureo tonitru manibus formata Proiecit crebros aerea canna globos. 85 Oppugnabantur confractis moenia muris,Mansit et intactum, quod potuere, nihil. Arx in Pannonicis non est munitior oris, Inter vasta duo flumina saepta iacet. Unam 90 Haec contra Abstulit his uno milia multa die. Qua de re furor hostilis tum fortiter, acri Cum studio coeptum continuavit opus. 95 Suppetias tandem fessis cum nemo ferebat,Arx fuit hostili capta subinde manu. Eloquar, an sileam? Nobis stertentibus, inquam, Nostra ceperunt ex dicione Clara 100 Non poterat Christi semper obesse gregi.Hac modo perfracta penetralia tentat ovilis, Quod, nisi sit, qui defendat, et huius erit. Nos intestinis nihilominus omnia bellis Miscuimus, nec adhuc exitus inde datur. 105 Hostibus hinc animus grandisque potentia crevit,Climata qua mundi iam potiora tenent. His neque contenti, quod adhuc superesse videtur, Donec in hac stamus seditione, petunt. Utraque iampridem cum Mysia pareat illis, 110 Vicinisque volunt imperitare locis.Ingens Afflictum toties quod fuit ante satis. Vasta iacent, quondam fecunda, Quae fuerant Siculis fertiliora iugis. 115 Magnanimis haec cum suberant integra Suppetias et opes hinc habuere suas. Terra ferax Praepetium, genetrix belligerumque virum, Nunc deserta perit, paucis habitata colonis, 120 Hostibus et cunctis pervia facta patet.Huc ab Hyperboreis gens barbara confluit oris Et quae Riphaea sub nive dura riget, Huc simul Cum trucibus Bessis gens truculenta Getae. 125 Per quos iam teritur Sarmatis ora diu. Dalmata, Thrax, Macedo, Lacedaemon, Phryx et Achivus, Qui Huc etiam, cum sint vicini, saepius intrant 130 Et desolarunt, quidquid ubique fuit.Hinc nuper fines bis vastavere Polonos, Annus cum nondum rite peractus erat. Oppida cum pagis crudeliter igne cremarunt Mactantes cunctos, qui renuere capi. 135 Post captivorum densas duxere catervas,Quorum myriades tres numerasse ferunt. His inerant pueri, iuvenes teneraeque puellae, Matronae tremulae decrepitique senes. Res miseranda quidem: succurrere nemo valebat; 140 In subitis fieri casibus ista solent.Ut cursu venere cito, rediere statimque Dispersus cogi miles ad arma nequit. Hoc ita victores uno facti bis in anno, Sic ad Threicias bis rediere domos. 145 Et sibi, quos dicunt hoc nostro tempore Foedere iunxerunt terribilesque Qui gelidum Quique vel ex rapido Quidquid et est hominum, quibus indunt 150 In nos coeperunt hostica signa sequi.Quod Clarior, expendens arma parare iubet. Sed cum se vidit tot cingier hostibus, impar Noluit ancipitem 155 Subsidium prius, at nequiquam, saepe petivit;Hinc ter in Cum tamen his bellis nunc Ferveret et Latiae diriperentur opes, Nec foret auxilii spes ulla, sed acrius inter 160 Christicolas rabies cresceret illa magis,Ne temere bellum gereret tot solus in hostes Et seram victus quaereret exsul opem, Tractavit potius certam pro tempore pacem, Quam sub praescripta condicione tenet. 165 Huic paci voluit Qui tenera rexit tunc duo sceptra manu, Huncque suum monuit toties ex Posceret ut tanto pacis ab hoste modum. Consilio tamen Hunnorum parere superbo 170 Maluit; hoc fretus ductus ad arma fuit,Hoc infelicem conflictum fretus inivit Inque iuventutis flore cadens periit. Sic fuit in fatis, quae non vitantur ab ullo: Praeteriit nemo, quem statuere, diem. 175 Quam miseranda fuit tum caedes Cum sit nota, vetat commemorare dolor. Tot proceres sacrique patres, quos infula texit, Pugnantes dirae succubuere neci. Tunc nihil in victos crudelis 180 Quod suasit rabies, impetus, ira, furor.Grassatum fuerat per rura, per oppida passim Incensaeque domus pauperis agricolae. Parsum structuris sed tamen arcis erat. 185 At prius eversum Cum reliquis, quae non enumerare vacat. Transeo, quae fuerat per In plebem vel quot diruta templa iacent, Milia quotve hominum fuerant abducta per 190 Tendentes vinctas mente sub astra manus.Collacrimare libet; plorantem cernere turbam Me reor, ut durum fertur in exilium. Perculerant tamen ista parum nos, ore professos Christum, quem raro pectora nostra colunt. 195 Inde sed irrepsit regnandi dira cupido,Qui nuper totum traxere in proelia mundum, Quorum tam subito, non puto, finis erit. O miseram nostro, male quo sic vivitur, aevo 200 Hoc quod atrox hostis fecit, facit hoc et amicus; Ex omni misere sic modo parte ruis. Quos tu fecisti, te diripit impia regum Ambitio, quorum saeva per arma peris. 205 Tertius accessit, qui proelia tanta diremit,Et trux hostibus his hostis utrisque nocet. Obsedit pulchram multa cum gente Austriacos late depopulatus agros. Ante sed a victis vi sceptrum ceperat 210 Quos nunc omnimoda sub dicione premit.Aequavitque solo Liquerat intactam quam pietate prius. Occidit tamen hic omnes, quos vivere novit; Dicitur in multis hocque patrasse locis. 215 Non aetas pueris, sexus nec forma puellisProfuit, hostili quin caderent gladio. Sacra, sacerdotes, aedes divumque figurae, Quidquid ibi nostrae religionis erat, Interiere simul 220 Quae Ad praesens hiberna sua cum gente petivit, Non procul a nobis tempore veris erit. Praesidiis abiit siquidem per castra relictis, Quo cum maiori vi remeare queat. 225 Haec reputa laceri, Qui nunc cum magno Haec perpende, precor, demittas cor et in altum, Nam res officio convenit ista tuo! Ex animis regum contracti tolle vicissim, 230 Si quid adhuc odii, quod reor, intus habent,Corruptasque novo repara munimine caulas Et duc palantes ad sata laeta greges! Non lupus est tanti, modo sit gregis una voluntas: Incidet in casses bestia crassa tuos. 235 Non desunt vires, animus nec ad ista profectoSit licet attritum Latium per bella luesque, Succrevit pubes Itala multa tamen. Haec cum magnanimis belli ductoribus ibit, 240 Quos tibi, si quaeres, Ausonis ora dabit.Pace prius facta sub tua signa trahes. Magna dabit saevi Quae generat pronos semper ad arma viros. 245 Hoc etiam faciet florens Militibus, quos haec bellica mater alit. Et cataphractorum tibi mittet Irarum fertur iam posuisse minas. Arcubus extensis opulenta 250 Sponte viros ad tam nobile mittet opus.Proceris Frisii iungent sua castra Batavis, Belgarum ducet quos galeata cohors. Scotus et arma feret cum Cimbro Danus, et hi, qui Ad mare concretum iugera rara colunt. 255 Hunnus et oppressus duce te sua tela resumetInque sui regis iura redire volet. Accurrent fortes, infracto corde Bohemi Et prope quae gentes regna propinqua tenent Non deerit bellax tibi Sarmata, trux et Alanus, 260 In levibus pugnans nec Lithuanus equis.Hi iam cum Moscis toties Dacisque, Scythisque, Cum Turcis etiam conseruere manus. Isti nunc Quo nullum, qui te plus veneretur, habes. 265 Nil aliud petit hic, nihil est, quod crebrius optet,Inter oves quam quod mens foret una tuas Quodque sub unanimi consensu pectora regum conciliata forent. Hoc si perficies, nil pax remorabitur illum 270 Turcica; rescindi, sit pia causa, potest.In longum non est tempus confecta; priusquam Ibimus in Fac modo Christicolae concordes arma capessant, In Byzantinis bella gerantur agris! 275 Gentibus instructi sint terra, per freta classeVictum cum nervo sufficiente ferant! Bosporus in primis capiatur Thracius et sic Hostibus occlusis impediatur iter! Hoc non unius bellum praesumitur anni, 280 Si debet iusta sedulitate geri.Quod postquam fiet, Sponteque cum reliquis regibus hostis erit. Interea sed cum nihil in commune moveri Sentit, vult pacis commoditate frui 285 Nec se cum regnis, cum nemo iuvare procurat,Perdere, solus enim ferre tot arma, nequit. Iam licet a Taurica cum sociis, nescia pacis, obest. Haec venit a tumidis toties 290 Et magno numero plurima damna facit.Et quamvis aliquando fera cum gente pacisci Cogitur, observat non tamen illa fidem. Hinc conducticio fines custode tuetur Et turmas equitum semper in aere fovet. 295 Sic infestatur crebris incursibus, undeTempora securae pauca quietis habet. Nullius auxilium tamen umquam sensit et hostes Numinis innumeros saepe cecidit ope. Regibus hinc praestat multis prudentia et annis, 300 Usu quam longo tempora ferre solent.Indeque praeteritam praeviderat ante ruinam Et nisi succurras, iam graviora videt. Quare per Christi tibi viscera supplicat, orbi Ut modo languenti pharmaca tuta pares. 305 Nec mora te tardet! Iam limina possidet hostis;Si non obsistes, in penetrale ruet. Diversas igitur mentes odiisque vicissim Flagrantes certo pacis amore fove! Et reminiscaris, quod pacis amator et auctor, 310 Te Deus in terras hac ratione dedit!Si quid restat adhuc irarum, bella quod ista, Tempora vel quod idem prisca dedere tibi, Si quid Si quid in hos laesus forte 315 Si quid inest aliis veterisve novive furoris,Quo iacuit res, heu, publica pressa diu, Tu, Et sic concordes duc ad ovile tuum! 320 Ante tuos et ob id procidit ille pedes.Ut veniens faceret, quae tibi grata forent. Hoc etiam reliqui facient ex ordine reges; Tu modo ne dubita, promere signa iube! 325 Quod si fit, refert, Tu tecum Esseque dicitur haec hic, ubi papa manet. Acrior hinc fiet diademate fretus in hostes, 330 Quo debetur ei, Conatus adeo sanctos successibus auge, Ut coeptum fervens aggrediatur opus! Quodsi perveniet Germanas sospes ad oras, Nullus ibi, qui non sponte sequatur, erit; 335 Hostis ad Euphratis fugiet procul ostia magni,Cum Graecis rursum Thrax sacra nostra colet. Si tecum retro Tiberis transibit ad undas, Hinc et ad Hispanos per mare carpet iter, Hostis ad Eridanum furiosa mente feretur 340 Et sua firmabit forsan in Haec prohibere potes, dum tempus et integra res est; Vix umquam posthac copia talis erit. Hoc etiam cum iam cognoscas, inclute Ut bene perpendas, te tua iura monent. 345 Incultis igitur numeris innixa, seorsumAd te contendit flens Elegia loqui. Da veniam! Durum est fervente dolore tacere. Afflicto cordi quem bona causa facit. Vera loquar, ter namque tua versatus in aula 350 Nunc hic Sarmatico missus ab orbe vagor.Per mare, per terras, a Te comitatus ad hoc sum procul usque solum, Hic ubi sublimi populosa Iuncta suo 355 Venimus huc et iam bis cursum luna peregit,In Et quamvis iusto premitur Non minus in Austriacis nuper dum grassarentur in oris, 360 Multa ferebantur, quae modo muta silent.Ex re quam subito natus calor iste refrixit, Effectus causa deficiente docet. Non tamen ergo puta caesos vel forte fugatos, Dicuntur subito quod retulisse pedem 365 Et quod quassatam propere liquere Innumeros quae tot pertulit icta globos! O, utinam non sit, quod opinor! Vere redibunt; Hic reditus magni causa timoris erit. Aspera cum primum sua frigora bruma remittet 370 Cumque suum quaeret Daulias ales Mox ex hibernis, quo concessere, reversi Reliquias alia commoditate petent. Iam didicere, prius quod forsan defuit illis, Concita quid nostri militis arma valent 375 Et quibus illa modis tractent illisque fruantur;Ordine quo pedites in statione manent, Impete quoque solent extra procurrere vallum Et qua defendunt moenia fracta manu; Quid veles possit, quid eques gravis arma ferendo, 380 Quove struant acies insidiasve modo.Haec cum iam noscant, ex omni parte cavebunt, Aptius ad pugnam seque parare scient. Nascitur ex usu rerum prudentia maior: Non pallet visis nauta probatus aquis 385 Nec metuit vulpes, quem vidit saepe, leonem,Ad notosque canes non timet ire lupus; Praesertim quos affecit formidine quondam, In tales versus plus feritatis habet. Quam tuus impigre miles deiecerit hostem, 390 Libera iam tandem facta Intrepidi quicumque viri pro moenibus illis Stabant, sunt omni laudis honore pares. Non tamen hostilis vis inde repressa tepescit, Sed vereor, ne sit forsitan aucta magis. 395 Abduxere tuos populos a finibus Qua magis Alpinas respicit ille nives. His coniunxerunt habitantes undique pagos Austriacos, quos mox igne cremasse ferunt. Hunniacas et opes multa cum gente tulerunt, 400 Pro qua vis auri plurima cedet eis.Sic dites spoliis redierunt nuper opimis, Thracius hinc in nos saevior Isthmus erit. Si pro! vere novo, quod opinor, forte redibunt, Maior erit numerus, quam fuit iste prior. 405 Advenient magna praedae dulcedine captiEx Iam sibi promittunt Quem nisi defendas, quod petiere, ferent. Interea, quo ceperunt 410 Et quo Phoebeam corripuere Non poteras, aliis bellis intentus, adesse, Cum te vicinus traxit ad arma furor. Is pacem, tandem sopitus, fecit et hostes Foedus amicitiae iussit inire tuae. 415 Haec pax te Latias properantem duxit ad urbes,Ad quam iam pridem mens tibi prona fuit, Utque tuos faceres inimicos rursus amicos, Nil non tentasti, quod rationis erat. Hoc cum successit nec te vicina morentur 420 Bella magis, quae sunt iam potiora, vide!Quae sic cotidie crescit et aucta viget! Quam sit in angustis hic nunc, perpendito, rebus Quem tibi germanum fecit uterque parens ! 425 Huic nisi succurras, per te neglecta peribitLatius hocque malum serpet: vix Sistet vel rapidis Haec ne proveniant, o 430 Provideas ! Spectant vos mala nostra duos.Componas laceras modo temporis huius habenas Contineasque tua lora remissa manu! Suscipe, quod diadema tibi debetur, et Ne cures ! Urbs est 435 Rex cum Romanus non visa diceris esseTe modo, fac, propere Germanas confer ad oras, Hostibus ut possis arma movere crucis! Nam tua res agitur, domus ardet propria. Quam si 440 Liqueris ardentem, quid nisi pulvis erit?Tolle moras igitur! Nec enim sine numine divum In Latium ductus tempus ad istud ades. Te Deus aeternus teneris protexit ab annis Inque tuos hostes praevia signa tulit, 445 Et pro te pugnans te fecit in orbe monarchamImperiique dedit sceptra corusca tibi. Quod praeter reliquas virtutes, quas geris, ingens Promeruit sanctae religionis amor. Victrices aquilas Christo duce profer in hostes! 450 Ille tuis coeptis vela secunda dabit.Nec deerit Prosequitur patrio, cuius id acta docent, Clarius hoc etiam doctura: iuvabit euntem Aere sacro, fusa perque sacella prece. 455 Accedent alii reges, tibi sanguine iunctiEt iunctos quos ex foedere nuper habes. Foedera sed toties infecta refectaque rursum Me terrent; nec enim suspicione carent. In miserum sumus impacti, quod vivimus, aevum, 460 In quo rara avis est inviolata fides.Tu tamen, in superis qui spem non ponis inanem, Utere propositi dexteritate tui! Scis, quibus ante modis desertis sit tibi pactis Impositum; simili cautus ab arte cave! 465 Sunt consultores tibi, per quos omnia tractas,Magna praestantes integritate viri. Horum consilio, si quis latet anguis in herba, Retia vel fuerint si tibi structa, scies. Quidquid id est, superi cum te cepere regendum, 470 Insidiis poterit nemo nocere tibi.His ducibus contra te nulla valebit aperta Hostilis feritas, sed tibi terga dabit. Non te detineat, quod Quodque tuum reditum vota per ampla petat! 475 Te poterit levius nunc, quam prius Cum Hos Deus ergo tibi viridi concessit in aevo, Ut per te rabidi frangeret ora lupi. Te nostris lacrimis tandem permotus adegit 480 Traicere indomiti per vada salsa freti.Haec tibi de summo mens indita venit Olympo, Unde nihil frustra pectora nostra subit. Hinc ita firmatus recutitos ibis in hostes, In multis statues clara tropaea locis. 485 I, decus, i, nostri spes orbis, maxime Quo tempus, quo res et pia fata vocant! Per te vult orbi Deus altam reddere pacem, Quae iacuit per tot bella sepulta diu. Per te vult animos fessos firmare suorum, 490 Funditus ut pereat gens inimica crucis.Tu propere, quod coepisti, iam pectore toto Perfice! Protectus numinis ibis ope. Maiores agnosce tuos clarosque triumphos, Quos atavi quondam promeruere tui! 495 Experiare tuam fausto sub sidere sortem,Quae te victorem saepe probata facit! Et faciet, coeptis ne desis ipse secundis: Sub Iovis alitibus castra tremenda move! Te felix Fortuna comes Virtusque sequentur, 500 Orbis et imperium sub tua iura dabunt.Non monitoris eges nec opus currentibus esse Fertur equis stimulo, tu tibi calcar eris. Ibis ad hostiles Thracum per iugera terras Et Syriae capies regna vetusta sacrae. 505 Unde triumphali te tunc Elegeia curruAspiciens sparsas colliget arte comas Et pede coniuncto Sophocleum nacta cothurnum Grandiloquis referet tot tua gesta modis. Hos modo praecipites numeros ne sperne, quod atrum 510 Squalorem vultus temporis huius habent,Sarmata vel Latios quod perstrepit inter olores Sub gelido natus, qua riget Ursa, polo, Hic ubi Sarmaticum vagus Et tuta 515 Nostrarum facies rerum miseranda coegitEx tristi faciles pectore versiculos. Utque fluunt subito fervore, feruntur ab ore In calamum nervo vix retinente pedes. Non sunt in nonum, fieri quod debuit, annum 520 Pressi nec cura cum graviore dati:Hoc fit victuris numeris, quos anxia multo Cum studio vatum sollicitudo premit. Hi nostri, modo conflati, cito claustra relinquunt Et levibus pennis in sua fata volant. 525 Tempora noscantur gestis cum rebus in illisEt moveant animos tot mala nostra pios; Et quod per Hunnorum reges, Quodque per incursus ex omni parte coactus 530 Cum Hoc mihi si dederint properantes dicere Non est, cur illas plus superesse velim. Summa Medusaei non ambio culmina montis, Ungula quae tetigit 535 Aonios latices, quibus est sitis alta, requirant,Me levis, in valles quae fluit, unda iuvat! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 49 | IDP 43 | Epitaphium Mercurini Gattinarae 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-06-06 — 1530-06-16] first edition 1531 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Mercurinus in hoc iacet sepulcro
Gattinarius, omnium perenne Virtutum specimen, vir acris omni In re iudicii, sagax et aequus 5 Legum cultor, agens nihil favoreAut donis, odio metuve, totus Verax, candidus integerque vixit Ore, consilio, fidelitate. Cancellarius et diu supremus 10 Fuit caesaris; hinc rubro galeroDecorus. Sed erat sub hoc honore Parvo tempore: Caesarem per Alpes Ad Oenum gelidas secutus aeger, Afflictus iacuit gravi podagra, 15 Quam multos habuit prius per annos.In hac iam tenuem ex dolore vitam, Solutus cruciatibus, reliquit Lustris iam prope tredecim peractis. Et nunc perpetua quiete gaudet, 20 Quam bonis Deus omnibus paravit. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 50 | IDP 44 | Epitaphium Mercurini Gattinarae 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-06-06 — 1530-06-16] first edition 1531 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hic iacet exemplum fidei, pietatis et aequi,
Atlantis nomen cui dedit ipse nepos, Cui dedit ingenii vires et mentis acumen, Eloquii gratum consiliique decus. 5 In magnis igitur rebus prudenter agebat,In quibus ille fuit mortis adusque diem. Sic constans fideique tenax durabat in omnem Eventum, fretus caesaris auspicio. Nemo datis seu promissis hunc flexerat umquam, 10 Nec Gallus rex, quo tempore captus erat.Divitiae res sunt fluxae, bona fama superstes: Vivida post cineres nescit in orbe mori. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 51 | IDP 45 | Epitaphium Mercurini Gattinarae 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-06-06 — 1530-06-16] first edition 1531 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Virtus, integritas, rerum sapientia multa,
Recti conscia mens, religionis amor Hoc uno cum Mercurio sub marmore cunctis Testantur, quanta vir probitate fuit. 5 Omnibus ille bonis studuit prodesse, nocereNulli, cui potuit, ferre rogatus opem. Carolus hunc caesar non frustra luxit ademptum; Vix umquam poterit forsan habere parem. Utile contempsit, solum delegit honestum; 10 Sic vivens nullas accumulavit opes.Sed fidei gazas post se cum laude reliquit Et pro terrenis possidet astra bonis. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 52 | IDP 46 | In emblema Gattinarae | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1530-1531 first edition 1531 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Sola fides terris
print 1 unam⌈istamprint 1824 istam, print 1 unam⌉, print 1824 Coniunxit superis, print 1 Sustulit ad superos⌈Coniunxit superisprint 1824 Coniunxit superis, print 1 Sustulit ad superos⌉ hanc quoque sola fides. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 53 | IDP 181 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. Ioannes Dantiscus Alphonso Valdesio | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-10 — 1531-03] first edition [1531, spring or early summer] Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Ioannes Dantiscus
Mitto tibi munus,
Donasti nuper quod prior ipse mihi. Materiam dederas, versus tibi reddo, puellae Per quos barbaricae fertur ad astra decus. 5 Laedere non volui, memoranda sed acta referre,Quorum causa fuit perniciosus Amor. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 54 | IDP 182 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. Ad Lectorem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-10 — 1531-03] first edition [1531, spring or early summer] Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Ad Lectorem
Dant isti versus nova quaedam, tempore, lector,
Quae veterum nusquam facta fuisse leges. Et si iudicio vis vero rectius uti, Clarior haec priscis res nova rebus erit. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 55 | IDP 183 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. De Lucretia barbara | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-10 — 1531-03] first edition [1531, spring or early summer] Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
De Lucretia barbara
Regis apud matrem degebat virgo decenti
Forma, rex cuius captus amore fuit. Quam prece nec precio quum flectere posset, amanti Mater opem nato clam miserata tulit. 5 Immisit thalamo cupidum, quo sola puellaTexebat nivea serica picta manu. Ingressus pavidam mox vi tentavit, at illa Blanditias fingens talia verba dedit: ”Est quod agam quo sim magis apta, recede parumper 10 Hinc modo; quod poscis vi, tibi sponte dabo”.Substitit ante fores spe fervidus ille recepta, Illa fugae coepit quaerere mille modos.
Tum praeceps stuprum ne pateretur, ait: 15 “Ex hac me superis castam commendo fenestra”,Servato fregit sicque pudore gulam. Dicite qui veteres extollitis Heroinas, Estne pudicitia clarior ulla prior? Se fixit vim passa prius 20 Quam vi corrumpi maluit ista mori.Haec compressa tulit prognatum rege potenti, Casta manens regi praetulit ista necem. Perdidit haec Barbara re nulla victa sed ista fuit. 25 Haec metuens facinus ne post vulgaret adulterFassa scelus, proprio concidit ense prius. Dedecus ista tegens potuisset opes et honores Sperare, et vitae commoda multa suae Deliciisque frui tam magni regis in aula, 30 Vivere sed duxit turpe, manente nota.Sic Cymbras imitata olim se casta necavit, Sed tamen hinc Cymbris anteferenda venit. Hostibus hae tradi amissis timuere maritis, Noluit haec vivens rege ab amante capi. 35 Quantum igitur nostris virtus superatur in orisItala, monstravit virginis huius opus. O foelix una ante alias quas prisca tulerunt Saecula, barbarici gloria magna soli. Nomen adhuc res ipsa recens ne cognita laedat 40 Suppressi, quod post libera fama dabit. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 56 | IDP 162 | De duabus Lucretiis. In Lucretiam Romanam sese interficientem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1530-10 — 1531-03] first edition [1531, spring or early summer] Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
In
Cur petis haec stricto tua candida pectora ferro,
Cogis et has niveas in tua fata manus? Visne pudicitiae causam polluta tueri, Et vim testari quae tibi facta fuit? 5 Non poteris culpa (quamvis moriare) carere:Amissi semper signa pudoris erunt. Ante mori satius fuerat, quam ferre minantis Sed metuens telum quod dextra gessit adulter, 10 Cepisti quod sub veste latere solet.Hocque voluptatis facinus quum dulce peregit Coniugii laesa te fodis ense fide. Et sic mentis inops properas corrupta sub Castarum specimen te tamen esse ferunt. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 57 | IDP 184 | De duabus Lucretiis, barbara et Romana. [Responsio a Ioanne Dantisco ad epigramma Stephani Comitis data] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1531-01 — 1531-03] first edition 1544 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quod Romana nihil
Barbara te duro iudice laudis habet, Pace tua dicam, nimis acer utramque notasti, Quam par est trutina rem graviore notas. 5 Nostra pudicitiam cum morte coacta tueri,Non alio potuit casta manere modo. Stupra pati, vel sponte mori sine labe, quid esse Iustius, aut dic quid sanctius esse potest? Nonne prius tot Christicolae tormenta puellae 10 Perpessae, stupris praeposuere necem?Carnificisque manu cecidisset et ista libenter, Quam sic vim vitans praecipitata mori. Filia si regis Costi sic clausa fuisset, Forsitan in facinus lapsa fuisset idem. 15 Astabat foribus non hostis rex, sed amator,Cui bellum nisi cum virginitate fuit. Quid faceret, cum nec clamor nec lucta valeret, Ulla diu posset, nec ratio ulla fugae? Sic tandem stuprum per vim sufferre coacta, 20 Quid prius hic expers virgo viri faceret?Certamen dedit hic non gloria, sed pudor et res Quam vi tentavit perniciosus amans. Non igitur quam tu designas gloria mortis Sed male quod nollet vivere causa fuit. 25 Ambivit nihil haec famae, quum sola cubileExcideret metuens probra scelesta pati. Tu tamen hanc, inquis, imitatam Qui male re gesta crimine nomen habet. Hic ego 30 Impulit hanc primum gloria, deinde metus,Illaque quod nequeat dici puto iure beata, Ad Stygios merito quod sit adacta lacus. Sed nostram superis ex sacro fonte dicatam, Inter caelestes (credo) latere deos. 35 Hocque modo castam forsan Deus ipse volebat,Cuius iudicium noscere nemo potest. Aut igitur recinas, detractaque redde, vel olim Qui Criticus fueris, res dabit acta tibi. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 58 | IDP 39 | Hospes 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1518-01-01 — 1532-07-28 first edition 1533 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Post tres saepe dies piscis vilescit et hospes,
Ni sale conditus aut sit specialis amicus. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 59 | IDP 40 | Hospes 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1518-01-01 — 1532-07-28 first edition 1533 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hospitii rector semper sit laetus ut Hector,
Ut Iob sit patiens utque Sibylla sciens. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 60 | IDP 47 | In Psalmorum paraphrasim epigramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1532-05-03 first edition 1532-05-03 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Pura mente Deum si vis cognoscere, lector,
Et quis sit verae religionis amor, Et quibus ipse modis Deus est orandus, et illi Fidere quo possis pectore, labe reus, 5 Haec lege divini sacrata poemata vatis,Qui fidei nostrae fons et origo fuit! Ex cuius sacro mundi servator Iesus Semine, mortali corpore factus homo est. Cum falsis veteres dis interiere poetae, 10 Nominis illorum fabula sola manet.Hic cum perpetuo viget omni tempore Christo, Istud et in terris dulce reliquit opus. Dulce quidem numeris, sed sensu dulcius omni Melle, quod ex Hybla sedula legit apis. 15 Clarius hoc tandem Campensis reddidit orbi,Interpres linguae candidus Hebraicae. Perlege, ne pigeat, mentem super astra levabis Plusque pius fies quam modo, lector, eras! Non hic Castalios ficto de fonte liquores, 20 Sed quos dat Christi spiritus, ore bibes.Quae quondam prisci finxere poemata vates, Mentitis pollent omnia plena iocis. Hic est firma fides, hic spes, hic fervor amoris, Quem quisque in summum debet habere Deum. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 61 | IDP 171 | Epitaphium [Casimiri regis?] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1533-03-15 Poem lost, mentioned in IDL 914: Epitaphia, quae nobis misit Paternitas Vestra cara et grata nobis exstiterunt, his enim legendis et parentum nostrorum iucunda recordatio nobis excitatur, et Paternitatis Vestrae officii diligentis in mentem nobis subit memoria; Dantiscus' authorship uncertain | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 62 | IDP 38 | Servitus | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1534 first edition 1533 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Si servire velis, tria sunt, quae mente tenebis:
Non divinabis, fuge murmur et esto fidelis! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 63 | IDP 172 | Epitaphium [Elisabethae reginae?] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1533-03-15 Poem lost, mentioned in IDL 914: Epitaphia, quae nobis misit Paternitas Vestra cara et grata nobis exstiterunt, his enim legendis et parentum nostrorum iucunda recordatio nobis excitatur, et Paternitatis Vestrae officii diligentis in mentem nobis subit memoria; Dantiscus' authorship uncertain | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 64 | IDP 169 | [De haeresi] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1534-04-23 first edition 1915 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quandoquidem, volumus saltem si vera fateri,
Haec merito patimur, res facit ipsa fidem. Non frustra penitus Haeresis haec, quae iam virus ubique vomit, 5
Nec causas opus est afferre scientibus illas:
Ex capite hic fluxum noxius humor habet, Inficit et reliquos corrupti corporis artus, Unde subit rediens haec pituita caput, Quod modo sic tremula vertigine iure laborat 10
Inque vicem capit hoc, quod dedit ante, malum.
Pharmaca ni vitiis superi curantia pulsis Praestiterint, actum (quod procul absit) erit: Regna, sed in bellum cuncta sub orbe ruunt. 15
Ultima non procul esse potest iam iudicis hora,
Praemia qui cunctis, ut meruere, dabit. Gens contra gentem surgit, Mars saevit ubique, Integritas, virtus et pudor omnis abest. In summum vix ulla fides pietasve Tonantem, 20
Rarus et est nostrae religionis honor,
Spernuntur pia dicta patrum, stata tempora, leges Atque sacri ritus, qui viguere prius. Concita sese effert nebulonum daemonis oestro Turba ingens, sibi quae cuncta licere putat. 25
Est odio verum simul exulat aequum et honestum,
Cum luxu, fastu text damaged⌈[u]u text damaged⌉ regnat et aeris amor, Omnia confuso volvuntur turbinis aestu text damaged⌈[u]u text damaged⌉, Impietas dum sic vi sacra nostra quatit. Haec qui restituet paper damaged⌈[uet]uet paper damaged⌉ vel qui reparabit, ut ordo, 30
Qui fuerat, redeat, laude colendus erit.
Res haec sed nostris est longe viribus impar paper damaged⌈[ar]ar paper damaged⌉, Proderit ingenium consiliumve parum. In primis ponenda forent tot crimina nobis, Sumenda et melior vita relicta alia, 35
Linquenda ambitio mundique amor, ardor habendi text damaged⌈[i]i text damaged⌉
Quaeque referre pudet plurima nota satis. Imploranda Dei clementia, saepe precanda Suppliciter multis cum lacrimis venia. Cum patribus nostris graviter peccavimus omnes, 40
Hinc mala, quae ferimus, iusta dat ira Dei.
Haec nos paper damaged⌈[s]s paper damaged⌉ per saevos castigat saepe tyrannos Et subdit duro colla paper damaged⌈[a]a paper damaged⌉ superba iugo. Quod si non Deus hic iustis plerumque pepercit, Quid faceret, numquam qui sine labe sumus? 45
Exspectat tamen paper damaged⌈[amen]amen paper damaged⌉, ut doleamus, seque benignum
Offert, si volumus linquere iniqua, patrem. Hactenus haec, ne sus forsan docuisse Minervam Dicatur. Sapiens non monitoris eget. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 65 | IDP 165 | Oratio filii prodigi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1535-05-05 Poem lost, mentioned in IDL 3593: Ea, quae Reverendissima Dominatio Vestra edidit de filio prodigo, rogo mihi transmittere, mihi enim hic datum periit. Ego coram censore male interpretatus foedum pro foetido, ita enim obiter absque deliberatione occursit(!). Miratus sum saepe pertinaciam hominis, quod foedum lutum non legisset certe nondum omnia legit. IDL 1311: Ineptias Pasquilli libenter legi, quae qualiscunque sunt, ex theologia quaesitae non offendunt. Similiterque libenter legi carmen de filio prodigo, Evangelio conveniens. Igitur habemus gratias, quod nobis seria et iucunda impartitur. IDL 1320: Addidi et alios meos versiculos de filio prodigo, quod si adhuc, ut solebat, meas esse aliquid putare nugas, quae aegro in corde senescunt cum per otium licuerit, ad quaedam etiam mihi alia calcar addet, quamvis me, ut alias, non trahat amplius ambitiosi consuetudo mali facit tamen indignatio versum. IDL 4547: Oratio et vaticinium perplacent, sed oratio me magis oblectat in hac praesertim adversa valetudine, quae me facit delictorum reminisci et altis suspiriis petere veniam recitatione illorum versuum. IDL 1329: Carmina per Reverendissimam Dominationem Vestram in Cepparum(!) et prodigum filium docte congesta, admodum legendo recrearunt animum meum, tamen non destituere minus exinanire.Reverendissima Dominatio Vestra prodigum se, sed in omni doctrina doctum et solertem atque virtuosum, quantum dictamen tolerare potuisset, potius appellare debuisset, quia tamen id ita factum est, non sine summa Vestrae Reverendissimae Dominationis prudentia id actum esse censeo et laudari a laudatis potius, quam a se ipsam frictum, arbitror, voluit. IDL 1328: Heri ad vesperam oblatae sunt mihi iucundissimae litterae immo gratissima litterarum volumina a Reverendissima Dominatione Vestra, quorum argumenta dum obiter inspicerem, mox sepositis reliquis orationem prodigi filii attentiore animo legendam in manus assumo. Primum expungo nomen auctoris, meumque optimo iure repono. Deinde ante divinum tribunal me ipsum reum constituo atque audacter accuso, peccata aperio nihil celans, nihil negans, securus de venia, quando ex puro corde tam vehementem filii prodigi orationem coram clementissimo iudice peroravero. Nullae enim oratoriae partes, quibus ille summus iudex ad misericordiam flecti solet, in ea desiderantur. Profecto non erat tam facile Hortensio neque Ciceroni, eloquentissimis hominibus, suos caesares aut alios iudices in favorem reorum inclinare, quam facile clementissimus Deus suum prodigum filium, nudum, famelicum, saucium atque omni ex parte desolatum recipiet, quando factorum poenitens tam suavissima poenitentiae carmina secum attulerit. Itaque fateor me spirituale aliquod gaudium et ineffabile per ea ipsa carmina consecutum, nihilque dubito, quin ipse Divinus Spiritus (cuius vehementiam in eis miror et veneror) maiora et meliora cum ipsorum scriptore prope diem faciat. Redeunt mihi in memoriam sancti Augustini episcopi confessiones, Ambrosii conversio, Hieronimi flagella et similia sanctissimorum pontificum exempla, quibus Reverendissima Dominatio Vestra in saecularibus litteris et magna huius mundi opinione hactenus similis fuerat. Quocirca iam in animo confirmata id, quod ipsi ad aetatem vergentes et pontifices constituti fecerint, imitari studebit. Tantum ex tempore ad memorabiles versus filii prodigi. IDL 1387: Litteras Reverendissimae Dominationis Tuae VI Augusti datas X Septembris accepi easque duplici carmine, et utroque elegantissimo, adauctas, satis alioqui per sese amplas et prolixas. — — Est oratio filii prodigi tenui meo iudicio pulcherrima. Ceterum ea de re exstat perquam elegans comoedia nova Gnaphaei, quae Acolastus dicitur. — — Est et Nurnbergae in Teuthonico quaedam scripta et hic ante menses aliquot acta. IDL 1449: De filio prodigo vidi praeter Evangelicum carmen tuum duas comoedias, unam Teuthonice a quodam Nurenbergensi conscriptam, alteram Latine compositam, qua nihil vidi hac aetate in poesi elegantius elucubratum. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 66 | IDP 48 | Ionas propheta | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written shorty before 1535-05-04 first edition 1577 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Urbs nova, dives opum, Dantiscum sive Gedanum,
Accipe, divina quae tibi mente loquor! Est breve tempus adhuc: si non peccata relinques, Hoc quibus exundas tempore, fracta rues. 5 Crevisti cito, sic etiam superis male grataDecresces; instant iam tua fata tibi. Impietas, fastus, luxus, tria monstra, ruinam Iam tibi, ni fuerint prorsus abacta, parant. His tribus es iam facta tumens, infrenis et exlex; 10 Hinc, quodcumque libet, iure licere putas.Parsque tui potior tribus his est plena: senatus; Humor hic in plebem devius unde fluit. Interiisse prius propter tria funditus ista Cum populis urbes, oppida, regna liquet. 15 Haec nequit Omnipotens tria ferre diutius in te;Quae nisi depuleris, te gravis ira manet. Iamque tibi excidium gliscens clademque minatur, Ni propere facias, quae mea dicta monent. In primis redeas ad religionis avitae, 20 Quam te scis temere deseruisse, viam!Ne veterum fuge contemnens pia dogmata patrum! Et nova — namque novum despice! — virus habent. Mentis et inflatae sinuosum pone tumorem, Ex partis opibus qui tibi magnus inest! 25 Maior honestatis quam formae cura sit in te,Ut iunctus niteat cum probitate decor! Virgo tegat patulo fratrantes pectore mammas, Quae, quasi prostitui debeat, ire solet! Ne sit nupta procax, alienis compta capillis, 30 Fascia nec superet neve tiara modum!Serica cum gemmis et torquibus exue! Vestis Est satis huic statui lanea digna tuo. Illa tuos decuit maiores; te malus illam Quis pudor hoc itidem tempore ferre vetat? 35 Sisque potestati iurata mente fidelis,Sub cuius placido tegmine tuta viges! Copia te rerum non efferat aut maris ulla Prosperitas, verti nam solet illa brevi! Paeniteas laesisse Deum, commissa fatere 40 Et veniam vita sub meliore petas!Linque voluptates, sectas erroris et omne, In quo te Domino noveris esse ream! Et quod adulteriis, stupris cenisque per hortos Peccasti, supplex corde gemente dole! 45 Ingluviem vincant ieiunia, templaque luces,Quod Thaisque fuit, sit Metanoea tibi! Pauperibus largire libens fratrique remittas Noxam, quod partum fraude, repende, tenes! Te nihil hinc sequitur, nisi quod praestabis egenis, 50 Hoc siquidem vita fine carente beat.Sic eris e multis, quae restant, libera poenis, Mitior et fiet vindicis ira Dei. Te plagae tandem moveant, iam ter tibi missae, Exitium gravius ne tibi quarta ferat! 55 Ante dedit pestes aër tibi, nuper et ignes;Quid dederint undae, non meminisse nequis. Haec sed adhuc tria contemnens elementa superbis; Te saltem reliquum cogat habere metum! Si cum terrigenis — erit actum — terra moveri 60 Coeperit, in praedam facta iacebis humi.Ultrices aquilae commercia publica tollent, Comprimet annonae Vistula clausis iter. Infantem draco depascens tua moenia cinget, Alite prognatus, cuius es ipsa, Iovis. 65 Cumque lupis aderunt ursi, cum tigride pardi,Cum catulis et item torva leaena suis. Valleris, liceat, iungas quoque Pelion Ossae, Non secura tamen, ni Deus adsit, eris. Externis tunc praesidiis frustrata manebis 70 Divitiisque tuis despoliata gemes.Tunc te destituent vires, ornatus et omnes Deliciae, quibus es turpiter usa satis. Quidquid in hortorum latebris festisque diebus Plebs spatians gessit, tunc, miseranda, lues, 75 Impietas, fastus, luxus, tua numina, tecumTunc simul in barathrum, quod meruere, cadent. Admonui quondam Ninivitas, profuit. Et te, Ut prosim, moneo: si sapis, adde finem! Longanimis solet esse Deus, resipiscat ut inde 80 Peccator, tolerans crimina multa diu.Quae cum non cessant, castigat et acrius, affert Cum magno poenas fenore supplicii. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 67 | IDP 92 | Vita Ioannis Dantisci | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1534 first edition 1693 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Iam tandem tibi, terra, Vale! mihi dicere mens est.
Pertaesus vitae tempora dura meae, Hactenus hic vixi, per multa volumina rerum Versatus, requies nec fuit ulla mihi, 5 Anxietas, aerumna, dolor me saepe rotaruntEt mihi saepe dies nox et amara fuit. Et niveis parvum, sed ab atris linquo lapillis Non parvum cumulum, quem tibi signa dabunt. Canities longe ante diem mea tempora texit, 10 Quam nimius labor et sollicitudo dedit.Hanc non ambitio fecit, non ardor habendi, Credita sed fidei res aliena meae. A puero nam sorte mea contentus, habebam Tunc et in exili condicione satis. 15 At postquam me litterulis abstraxerat aula,Servire et iussit Multis me implicuit per mille negotia curis, In quibus est vitae pars bona fracta meae. Quae tum sim passus, per quae discrimina saepe 20 Iactatus, sat sum conscius ipse mihi.Quot terras et quot peragravimus aequoris undas, Et Conventus regum cum gravis ille foret. 25 Cum Nuntius in castris fueram, ter missus ad illos, Et certa pacem condicione dedi. Quae prope tunc 30 Sustinui, non est, cur memorare iuvat.Transeo, quae gelidis sum passus in Saeptus ab armatis non semel agricolis. Ad Annis transactis 35 Cum fessus redii, mora parva dabatur; eundumRursus erat, quo rex iussit abire meus. Primores iterum toties mittebar ad orbis; Hic fuit officii mens fideique memor. Cuncta nihil veritus promissa fideliter egi, 40 In quibus incussit res mihi nulla metum.Audivit triplici me cinctus Et prope cardinei turba sacrata chori. Hoc tum Felsinea, quo tempore Imperium cepit Quintus, in 45 Testis erit facili currens mea carmine silva,Quam dolor extorsit temporis ille mali. Ardua tractavi mandata nec utile honesto Umquam praeposui; res facit ipsa fidem: Non redii dives, peregrini debitor aeris, 50 Impendique, fuit quod mihi cumque datum.Sic per bis senos orator regius annos Missus in Hispana ter Vidimus et Et tot Germanos 55 Saepe mihi fuerat per aperta pericula eundumEt clam dispositas saepe per insidias, Per montes, valles, per plana, per invia saxa, Per rapidos fluvios, per vada, stagna, lacus, Non solum pacis, sed diri tempore belli, 60 Per cuneos equitum, per peditumque globos,Seu pestis, sive aestus erat, seu frigora, venti, Non intermisi pergere libere iter. Quid memoro recolens incommoda multa viarum Per pluvios aut per sole liquante nives. 65 Tot vel ab hospitibus per diversoria fraudesPlus avidi, quam sunt, cum fremuere, lupi? Non sat erant umquam data magna viatica nostra Atque effluxit et hoc, quod mihi fenus erat. Nuntius afuerat, puto, nemo diutius umquam, 70 Scilicet a patria tam regione procul.Et quod non fuerim fortassis inutilis, ipsa — Invidia hic absit! — res bene gesta docet. Inscius atque absens post factus episcopus aulam Deserui rediens spesque quietis erat. 75 Meque Deo totum dedidi sacrisque dicaviCommutans vitae, quod fuit ante, genus. Et statui iustam nulli certaminis ansam Praebere et pacis commoditate frui. Hoc studium mihi semper erat prodesse, nocere 80 Nulli, dissidii prorsus habere nihil.Quod nec fama negat, vestigia nostra secuta, Nec, qui me noscunt, secius esse sciunt. Principibus magnisque viris, doctisque, probisque Convixi fugiens, quos mala vita tenet. 85 Hinc et amicitias nactus, socios et amicos.Qui me tot scriptis visere saepe solent. Inter quos procul est magnus Cortesius ille, Qui mundi repperit regna tot ampla novi. Ultra aequatorem Capricorni sidus adusque 90 Imperat estque mei tam procul ille memor.Non me fastidire solent regesque, ducesque, Doctorum pariter magna caterva virum. Praeterea quibus et numquam sum visus, amorem Testantur missis tam mihi saepe schedis. 95 Huc veniens igitur mihi cuncta quieta putavi,Tot curis finem rebar et ipse meis. At secus evenit; meruerunt crimina nostra. Crimina, quae summo sunt manifesta Deo. Pro quibus hic, o terra, tuo castigor in orbe, 100 Post cineres gravior ne mea poena foret.Ignis ter nocuit, segeti neque grando pepercit, Atra lues pecori, nunc inimicus homo. Me tamen insontem recti mens conscia fulcit, Sustinet afflictum meque probata fides. 105 Laus tibi sit, Deus o fortis, sit gloria et omnisGratia! Sum meritus tot mala iure pati. Hic nihil est tutum, firmum vereque beatum, Vana caducaque sunt sidera, terra, fretum, Stemma, genus, sexus, status, artes, forma, voluptas 110 Deliciaeque nihil, cum venit hora, iuvant.Quid prodest tibi thesaurus collectus, avare, Quem tibi cum lacrimis gens miseranda dedit? Non iuvat hic feritas, vis nulla, potentia nulla; Ibit ad infernas, pauper ut Irus, aquas. 115 Mors inopi levis est, sed avaris est gravis, utiQuod nequeant partis sub Phlegethonte bonis. Intramus nudi, nudi discedimus et quod Pulvis erat, parvo tempore pulvis erit. Nil sequitur, nisi quod bene vel male feceris, inde 120 Quivis pro meritis praemia digna feret.Qui tutus vis hinc divesque migrare, paludis Horrida vel Stygiae monstra timere nihil, Fac bene, dum vivis, nulli sis causa doloris, Cuique suum reddas, non aliena petas! 125 Quodque tibi fieri vis, hoc fac omnibus! EstoClemens in miseros supplicibusque fave! Invideas nulli, famam nullius obumbra, Non credas, loquitur cum mala lingua malum! Quod summum est, praecepta Dei non neglege! In illis 130 Est aeterna salus et sine fine quies.Haec qui non servat vestigia, tendit ad Orcum, Quod sumus, heu, miseri, qui nihil hic facimus. Felix, qui moritur sumpta baptismatis unda, Inventus nondum criminis esse reus. 135 Nos annis quanto plus crescimus, impia crescuntDelicta in nobis et genus omne mali. Iustitiam nulli facimus; quod quisquis amore Aut odio valet, hoc iure licere putat. Vis domina imperium nostri sibi vindicat oris 140 Estque bonis vis haec hostis acerba viris.Hinc pro veraci mendax placet, hinc solet esse Pro virtute scelus, pro ratione furor. “Sic volo, sic iubeo“ — percurrii pauperis agros Atque per afflicti divitis ora ruit. 145 Immeritis titulos vendit, sacra vendit ineptisIudiciique nihil dexterioris habet. Fit nemo quaestor, praetor, fit nemo senator, Ni numeret; probitas exsulat, alget, eget. Nullus avaritiae finis; per fasque, nefasque, 150 Si dederis, quo vis, flectitur illa datis.Si quis adulatur, si quis delator iniquus Falsa refert, credit, dummodo dona ferat. Non meritum curat factumque nec utile quaerit Servitium, per quod commoda multa tulit. 155 Praefertur scutum, sic quod defenderat olim,Armaque pacifico tempore scabra iacent. Iustitiae nusquam locus est; iniuria regnat, Regnat et impietas perfidiaeque furor. Dat poenas iustus, raro damnatur iniquus; 160 Mors datur insonti, vita necem merito.Ius emitur — plus iuris habet, qui plus dedit — et lex Flectitur, ut flecti cera liquata solet. Omnia vertuntur; pietas oppressa sub ipsa Per paucos homines impietate iacet. 165 Vera loqui pudor est, placet assentatio mendax;Integritas vitium, dexteritas scelus est. Qui simulare nequit, multis imponere, fraudes Nectere, nunc talis nullius est pretii. Ille valet, turpi qui novit vivere quaestu, 170 Omnibus et nummos accumulare modis,Prodere, furari, furto et conquirere amicos, Officia et dominos propitios, et opes. Hi crescunt, magni fiunt et honoribus apti Creduntur, fidei cum nihil intus habent. 175 Committunt tamen his nunc oppida, castra, tribunal;Quae dum percipiunt, non sibi deesse solent. His impune bonos rabida traducere lingua Concessum est, fama cum meliore carent. Quis feret haec virtutis amans et cultor honesti? 180 Cui talis nostro tempore vita placet?Non moror hanc igitur, cum falsa calumnia victrix, Sit virtus vitium, sit sine lege pudor. Mens hominum perversa regit, vis cuncta gubernat. Est ventura brevi vindicis ira Dei. 185 Dissolvi cupio, tibi, terraque, putre cadaverLinquere; cum Christo, spiritus esse cupit. Illius fiat, qua fiunt cuncta, voluntas! In manibus sortes continet ille meas. Post mortem scribi precor hoc epigramma sepulcro, 190 Quo me posteritas hicque fuisse sciat;Hoc tibi, terra, Vale! dico non triste, vocatus Ad vitam, cuius tempora fine carent. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 68 | IDP 188 | [Epistula ad singularissimum amicum dominum Cornelium Duplicium Scepperum] or [Carmen de clarissimo viro Cornelio Dupplicio Sceppero] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1535-06-19 or shortly before Poem lost, enclosed to the lost letter IDL 6957; mentioned in: IDL 1356: Epistula tua veteri ex Helicone quantum me compluresque viros bonos oblectarit, facilius est tibi cogitare, quam mihi exprimere. IDL 1385: Quod epistula mea cum versiculis tibi et amicis non displicuerit, pro tuo in me facis amore, qui illam emulsit. Post illam missam, legi amanuensis mei exemplum, in quo scriptum reperi, gemitusque reprimere cogor, quod si et ego sic scripsi, recondere pro reprimere addito, et si quid fortassis aliud est, in tuo sit arbitratu, siquidem senium, quod post quinquagesimum annum prima Novembris transacti novissime me infestare coepit, labantes, ut scis, facit pedes caligantesque fenestras. IDL 1320: Quo animo hucusque calumniam iniquissime contra me prolatam sustinuerim et sustineo, ex epistula ad singularissimum amicum meum dominum Cornelium Duplicium Scepperum Dominatio Vestra Reverendissima intelliget. Addidi et alios meos versiculos de filio prodigo, quod si adhuc, ut solebat, meas esse aliquid putare nugas, quae aegro in corde senescunt cum per otium licuerit, ad quaedam etiam mihi alia calcar addet, quamvis me, ut alias, non trahat amplius ambitiosi consuetudo mali facit tamen indignatio versum. IDL 1328: Nunc ad carmina illius iucundissimae amicitiae, [quae] contracta et diu conservata fuerat inter Reverendissimam Dominationem Vestram et magnificum Cornelium Dupplicium etc. Quid hic dicam, nisi quod utrique gratuler et me tertium fieri exoptem? IDL 1329: Carmina per Reverendissimam Dominationem [Vestram] in Cepparum et prodigum filium docte congesta, admodum legendo recrearunt animum meum, tamen non destituere minus exinanire. IDL 1387: Litteras Reverendissimae Dominationis Tuae VI Augusti datas X Septembris accepi easque duplici carmine, et utroque elegantissimo, adauctas, satis alioqui per sese amplas et prolixas. – – Est oratio filii prodigi tenui meo iudicio pulcherrima. Ceterum ea de re exstat perquam elegans comoedia nova Gnaphaei, quae Acolastus dicitur. Est et Nurnbergae in Teuthonico quaedam scripta et hic ante menses aliquot acta. De Cornelio Dupplicio iam diu nihil audivi. IDL 1449: De clarissimo viro Dupplicio Sceppero, ut iucundissima mihi fuerunt ac sunt carmina Reverendissimae Dominationis Tuae, ita nihil certi de eo rescribere possum. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 69 | IDP 50 | Epitaphium Petri Tomicii 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1535-10-19 — 1536-02-18 first edition 1625 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hic iacet antistes templi clarissimus huius,
Gentis Tomiciae, Petrus, in orbe decus. E vivis fractus lenta aegritudine cessit, Illi quam regni sedula cura dedit, 5 Ardua tractabat qua saepe negotia, magnusConsilio, triplici magnus et eloquio. Iudicio quoque sublimi, prudentia et aequi Cultura constat non habuisse parem. Hunc aula et lugens Res publica sentit ademptum, 10 Cuius praesidio commoda multa tulit.Omnibus hic post se virtutum exempla reliquit, Per quas cum Christo vivit in arce poli. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 70 | IDP 51 | Epitaphium Petri Tomicii 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1535-10-19 — 1536-02-18 first edition 1625 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hoc vivens bustum sibi struxit episcopus iste,
Prudenter reputans, quod moriturus erat. Exornavit et hoc pulchrum cum dote sacellum Nec desunt mystis munera larga sacris. 5 Pauperibus pius et doctis pater esse solebat,Nulli, cui potuit ferre, negabat opem. Quidquid habent sophiae duplicisque volumina iuris, Hauserat in Latiis non sine laude scholis. Hoc igitur fieri vita durante sepulcrum 10 Iussit et hic oculis vidit adesse suis.Qui memor est mortis, metuit peccare, subinde Peccat, qui mortis non solet esse memor.
Plorans haec posuit Culmensis episcopus imo
Corde suum dominum vel pietate patrem. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 71 | IDP 52 | Epitaphium Petri Tomicii 2a | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1535-10-19 — 1536-02-18 first edition 1625 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hanc maerens posuit suo tabellam
Cuius subsidio est episcoporum 5 Ascriptus numero, pie precatur. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 72 | IDP 95 | Epitaphium Ioannis Reinecii | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1536-02-24 first edition 1655 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Ingenii vires, utriusque scientia iuris,
Eloquii lepor et copia consilii Reynecium morti non subduxere perenni, Sola sed in Christum cum pietate fides. 5 Quam, si quis factis dum vivit praestat, ad astraMigrat, et hoc linquit nomen in orbe bonum. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 73 | IDP 103 | Epitaphium Alfonsi Valdesii 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1532-10-06 — 1536-08-13 first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Valdesius iacet hic Alphonsus, nobile sidus
Hispanum, a patria tam regione procul. Carolus <huic> quintus caesar credebat in aula Consilii arcanas resque schedasque sui. 5 Carior huic quamvis esset, tamen aequi et honestiOfficiique fuit tempus ad omne memor. Artibus ornatusque bonis, virtutis ad arcem Iam prope non segni coeperat ire gradu, At pestis iuvenem rapuit, cum caesar ab ista 10 In turpem Turcas compulit urbe fugam.Serius ignavos quam claris usibus aptos Nullius expensa mors ratione vocat. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 74 | IDP 96 | Epitaphium Alfonsi Valdesii 2. Ad Valdesium | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1532-10-06 — 1536-08-13 first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hoc tibi Dantiscus praesul Culmensis ab oris or a Curiis,
ms 1 ab Coris⌈ab orisab oris or a Curiis, ms 1 ab Coris⌉ Prutenis or Prutenus, ms 1 Prutenus⌈PrutenisPrutenis or Prutenus, ms 1 Prutenus⌉ misit pignus amicitiae. Manibus hicque tuis requiem sine fine precatur Ex vero tibi quo iunctus amore fuit. 5 Ille, ut in Hesperiis tecum succreuit utrisque,Sic et inextinctus post tua fata manet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 75 | IDP 49 | Carmen de Iudaeis | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1535 - 1536? first edition 1621 Manuscript sources:
Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Barbara, inhumana est, petulans, furiosa, proterva,
Perfida, blanda, procax, insidiosa, rudis, Fallax, deceptrix, invita, dolosa, superba, Effera, crudelis, invida, iniqua, fera, 5 Improba, fraudulenta, scelesta, nefanda, profana,Atrox, immanis, callida, prava, loquax, Insipiens, fatua est, malesana, maligna, petulca, Detractrix, mendax, livida, saeva, rapax, Astuta, inconstans, labilis, furiosa, bilinguis, 10 Mobilis, impatiens, ambitiosa, levis,Ingrata, imperiosa, bibax, onerosa, rebellis, Ebria, adulatrix, desidiosa, vorax, Garrula, vana, minax, temeraria, querula, avara, Litigiosa, tenax, impetuosa, vaga, 15 Obscena et mordax, simulatrix, impia, torva,Nugosa, iniusta est, rustica, amara, salax, Foeda, immansueta ac violenta, ingloria, dira, Importuna, ferox, segnis, inops, timida, Versuta, obscura et famosa, improvida, saeva, 20 Immemor, indocilis, indiga, turpis, iners,Nulla est cui ratio recti iustive cupido, Nulla est cui pietas aut probitatis amor. Si quidquam poteris superaddere, candide lector, Adde, tibi Dominus praemia digna dabit! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 76 | IDP 168 | [Reply to poem of Poliander] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1538-11-17 — 1538-11-23 Poem lost, mentioned in IDL 1987: Fortassis inter laeta nuptialis convivii studia rescribere vel non vacabit, vel non libebit; hic erit mihi consul noster Belerus litterarum vice, si quid ei mandandum duxerit Dominatio Tua Reverendissima. and IDL 1996: Addidi quosdam versus, quorum historia sic habet: Ediderat Monteregius ille Poliander epitaphium olim doctoris Reynecii, cui et meum subscripsi sine meo nomine. Ob illud, ut videri voluit, amice mecum missis litteris et versibus expostulavit in iis nuptiis, ex quibus non potui mihi temperare, quin in scheda subscriptis versiculis responderem, quod priusquam fecissem, consilium erat petendum. Cum autem factum sit, nihilominus a Dominatione Vestra Reverendissima exspecto iudicium. Scio quidem satius abstinendum fuisse, non tamen potui vel piscem, vel stipitem imitari. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 77 | IDP 53 | Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum. Pio lectori | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1539-08-13 first edition 1539-08-13 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Hunc quicumque legis scriptum sine bile libellum,
Commoneo, iudex aequus ut esse velis. Si quid forte minus solidum vel forte χιάζειν Passim conspicies, consule, quaeso boni! 5 Materiae series spatiosa subinde vagariIussit, in angusto noluit esse loco. Non referre parum nosti, quis spiritus afflet, Qua vel ad in causa rostra patronus eas. Hic nisi taxatur desertor et impius exlex, 10 Integra cuique pio stat sua fama viro. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 78 | IDP 54 | Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written before 1539-08-13 first edition 1539-08-13 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus Excerpts concerning Dantiscus' travels
Grata fuit, nuper mihi quam tua Musa salutem
Dixit; ut haec adsit, non minus opto, tibi. Et quae scripsisti, mihi singula grata fuere, Attamen affectus non nihil inde fui. 5 Nempe videns enses veteranus miles et arma,Actae militiae cogitur esse memor. Annosus tumidas audit cum nauta procellas, In terris pelagi non meminisse nequit. Venator recolit senior, quid fecerit olim, 10 Sicubi per silvas retia tensa videt.Sic ego, cum legi tua Phoebo carmina digna, Non potui Clarii non memor esse dei. Quae iacuere fides neglectae, plectra reposta Cum cithara sese proripuere statim. 15 Oblitique mihi moduli rediere, reclusosIntima quos habuit pectoris arca diu. Mox me Pimpleis spatiari rebar in antris, Astitit et praesto turba novena mihi. Ex qua non potui vetulam cohibere Thaliam, 20 Quin numeros numeris redderet illa tuis.Concentu parili si non respondet, habebis Causam, quod rauca voce senecta canit. Dulcior est cantus iuvenis, cui spirat Apollo Et gratum lepido cui dat ab ore melos. 25 Suscipit hos Helicon, qui libertate fruunturEt nullo versant subdita colla iugo. Subveniunt animis Musae sine nube serenis, Sunt hilaris laetum carmina mentis opus. At nostrum quatiunt non parva negotia pectus, 30 Quod modo sollicitum plurima cura premit.Adde, quod a multo iam tempore prata reliqui, Quae de Castalio florida rore madent. Usus abest strictim scribendi, libera cogi Dictio sub numeros absque labore nequit. 35 Vix haec est magno studio contracta renitens,Quam male composito cernis inire gradu. Nimirum quod desuevi constringere verba, Per se quae motu liberiore fluunt. Cum mihi fulgebant prima lanugine malae, 40 Ad Musas segnis non mihi cursus erat.Impositis potui multos concludere versus Compedibus, quod nunc tarda senecta negat. Quae dederat quondam prior, aufert grandior aetas; Non eadem semper, quae placuere, placent. 45 Me tamen en eduxisti per iter mihi dudumNotum, sed modo quod nescio, quale fuit. Ne labar, vereor, vel oberrem, quo sit eundum, Nescius, oblitus per loca vasta viae. Alta senex nequeo superare cacumina montis, 50 Ungula quae tetigit Bellerophontis equi.Si non summa petam, medium conabor adire, Quo nihil in rebus tutius esse potest. Deficiant vires quamvis roburque fatiscat, Nec mihi sit praesens, qui fuit ante, vigor, 55 Ingrediar tamen; innixum me scipio forsanDucet, mens quo se numine sentit agi. Principio quod grataris me culmen ad istum Evectum, nostri ductus amore facis. Non hoc tot laudes, quas non agnosco, dedere, 60 Sed dedit immerito gratia magna Dei.Immerito certe, qui non sum pascere verres Dignus et e siliquis exsaturare famem. Namque creatorem multis in sordibus aucto Offendi graviter crimine saepe meum. 65 Horresco memorans aetatis tempora primae,Quae quibus absumpsi, sunt mihi nota, modis. In teneris annis tumidam sum raptus ad aulam, Scilicet ex doctis, quod modo plango, scholis. Aula, lues hominum sentinaque larga malorum, 70 Me docuit, pudor hic quae reticere iubet.Hanc igitur linquens Latiasque profectus ad oras Me volui studiis consociare bonis. At secus evenit, cum iam penetrasse per Me vidi, latum nec procul esse fretum. 75 Qui tria regna sua sub dicione tenent. Hic cum vidissem socios navemque paratam Ad Mox illam subiit vis numinis impete quodam, 80 Quae iussit comitem me simul esse viae.Conscendi, pariter persolvens debita nauli, Optatis ventis velaque tensa dedi. Multa maris passus discrimina plurima vidi, A me quae toties lecta fuere prius. 85 Singula dinumerare labor modo cum sit, omitto,Ex multis referam sed tibi pauca tamen. Pandimus Legimus in primis 90 Fracta Hic non una quidem nobis est insula visa, Quas nimia mendax Attigit et claram prius urbibus acta per undas 95 Frugum Ex magna nobis utilitate fuit. Cepimus hic etenim victum ductisque per aequor Carpathium ventos aura secunda dabat. Liquimus hic fines 100 Ad partes Vidimus inde Obducunt, qualiscumque sit illa dies. Hic ego cum sociis fessos reparavimus artus; Tunc ibi praefuerant candida signa crucis. 105 Addere plura liberet; at hic mihi tempero, cum sintNota satis, quamvis urgeat ipse dolor. Solvimus a Quae Hic nos detinuit flatu contrarius 110 Cornua dum Phoebes bis renovata forent.Hic Praebebant oculis gaudia nulla meis. Namque febrem putri corruptus ab aëre passus, Non potui 115 Tandem nos Rursus et in pelagus lintea plena tulit. Sed tibi quid memorem, fuerim quam paene sub undis, Cum navis dederat saepius icta latus? Hanc fractis voluit penitus subvertere velis 120 Flans ab Hyperboreis nimbifer ille iugis.Tum mihi bis deni fuerant, non amplius, anni Extremumque mihi rebar adesse diem. Sola Dei nos servavit clementia summi, Qui tumidis ventis imperat atque mari. 125 Hoc duce tum demum sospes prope litora veni,Ad quae tam longo tempore cursus erat. Hic vinctam fertur ceto rapuisse puellam Perseus et monstro praevaluisse maris. Cum sociis subii 130 Cum fessis nautis in statione rate.Hinc nos ducendo Mahometica turba recepit, Deseruit Christi quae recutita fidem. Impositi Exanimes, passi verbera, probra, lutum. 135 Gentis inhumanae crudelia facta minasque,Non est, crede mihi, qui numerare queat. Vidimus hic, ubi crux steterat sanctumque sepulcrum Et Christi circum quae loca sancta manent. Transgressi tandem limosi 140 Cui Attigimus Quam volui, senio facta Haec cum lustrassem multo discrimine cuncta Vanaque cognoscens, quidquid hic orbis habet, 145 Intendi rediens is me subducere rebus,Quae me sollicitum plus habuere satis, Vivere contentus paucis, inglorius aevum Ducere, prudenti simplicitate frui, Otia complecti, privatam ducere vitam, 150 Quae foret a quavis ambitione procul,Et cum litterulis commercia rursus habere, Me patriis igitur Laribus, caris et amicis Inclusi statuens abditus esse domi. 155 Sors aliter vertens iterum me traxit ad aulamEt votis uti non dedit illa meis. Iam quarto famulor Dirigit immensi lata per arva soli. Cuius grandaevus 160 Dante Deo decus hoc pontificale dedit.Sed prius a multis servivi duriter annis Perpessus vitae taedia longa meae. Missus ad heroas toties orbisque monarchas Curarum gravium pondera mille tuli. 165 Sum ter ad Est ter et ipsa mihi Vidimus a nostro divisos orbe Magnus et cf. Verg. A. 8.727 extremique hominum Morini ⌊Extremos hominum 170 Et quos vicinos Iunior et belli contra Atque Sic tot per montes, valles, vaga flumina, pontum Iactato requies non fuit ulla mihi. 175 Quis studiis toties motoria fabula factusHaerebit? Quid in is artis habere potest? Quas et ob id laudes tribuis, non nosco nec esse Accismum credas; res facit ipsa fidem. Si quis amans artem non est operatus in illa 180 Vel quam non didicit, quomodo, quaeso, sciet?Multa potest licet improbitas studiosa laboris, Absque docente tamen vix iuvat iste labor. Marte fatigatur proprio, doctore levatur Ingenium, citius quo duce cuncta capit. 185 Hoc ego sum raro primaevis usus in annis;Quod scio, quidquid id est, cura subinde dedit. Non semper male, quae fuerant quandoque, locavi Otia, cum parva sedulitate tamen. Nunc huc, nunc illuc hominis mens saepe retracta 190 Non uni potis est semper inesse rei.Forte putas: multum valet experientia? Sic est, Sed sine litterulis proficit illa parum. Qui mores hominum peragrans scrutatur et orbis Extremi partes, laudis amore facit. 195 Hoc ductus quondam prudens erravit Ulixes,Non melior rediit, sed magis inde miser. Antipodes liceat videas, Indosve repertos, Quid tum, si mens non cultior inde redit? Per mare, per terras volites, quid tum, loca tantum 200 Si mutas, et mens, quae fuit ante, manet?Antigone facit hoc, gruibus mos est simul idem, Anser et ille redit, qui prius anser erat. Laudatur merito, qui numquam viderat urbem, Rusticus, et patrium non nisi novit agrum 205 Cuique fere totus vicinia proxima mundusMagnaque vicinae regna videntur harae, Qui nescit, Tanais vel quo decurrat Hydaspes, Contentus rivis, qui prope rura fluunt. Non eget hic medicis neque succis utitur aeger, 210 Quos fallax pretio pharmacopola parat.Ex herbis altus, quas tellus ipsa paterna Protulit, infracto robore fortis arat. Attamen ingenue senuit, sine crimine vixit, Ex animi constans simplicitate sibi. 215 Quid praestant illo, magnus quos cantat HomerusEt quibus in terris nomina clara facit? Nascimur et morimur sub eisdem legibus omnes Et genus est Parcis Croesus et Irus idem. Fama quid in Stygia demersis profuit unda 220 Vel quibus aetheria vivere sede datur?Non saevos minuit cruciatus, gaudia reddit Non magis aucta, sed est flamen inane soni. Ob quod se dedunt hominum tot milia morti, Vera quibus curae non solet esse salus. 225 Quos hic deberem tibi si depingere versu,Immensi fieret grande laboris opus. Proficit expertis non experientia semper, Interitum claris saepe dat illa viris. Dux bonus in bellis, plerumque natator in undis, 230 Schoenobates rupto funeque saepe perit.Et mihi mors oculis fuerat quandoque sub ipsis, Non semel et vitae spes mihi nulla fuit. Tunc ego felicem, qui versat aratra, putavi, Ut mihi sors, optans, illius arcta foret. 235 Quare ne laudes, amisi quod bona frustraTempora, canities quod nitet ante diem Et quod sum toties terris iactatus et alto, Hinc modo quod vita languidiore fruor. Artibus illa bonis si tradita forte fuissent, 240 In modulis esset dexter Apollo meis.At, viden?, inculto procedunt agmine, quorum Si sint dispositi, nescio, rite pedes. Forte statum recto non servant ordine; mirum Ne tibi sit, siquidem nil Heliconis habent, 245 Sed cito praecipites volitant ex tempore nati,Exosi limae, quas meruere, notas. Ad te nam properant quaedam documenta ferentes, Ex re non vana quae tibi forsan erunt. Ille, valetudo quem corripuit gravis olim, 250 Aegro consilium ferre salubre solet.Sicque tibi possum vitae praescribere leges Versatus variis tempus ad omne modis. Tu, qui iam primo vernas in flore iuventae, Praecox ingenium cui dea glauca dedit, 255 Tempore perpendas nihil hic pretiosius esse,Quod semel elapsum non revocare potes. Hoc dedit ergo Deus, possis ut salvus in illo Et consors fieri sedis in arce poli, Hoc et, ut assidue sanctis te moribus ornes 260 Utque pie vivas, dum tibi vita comes,Denique quod studiis possis incumbere rectis, Quae non a vera religione trahant. In primis curae tibi sit super omnia summum Viribus ex totis cordis amare Deum! 265 Quem, cave, ne laedas umquam; si laeseris, imoEx animo veniam, sit mora nulla, petas Et doleas, quod peccasti; desiste statimque Cum lacrimis lapsum confiteare tuum! Non temere peccans, sed qui compunctus ob ipsum 270 Delictum linquit crimina, salvus erit.Peccatum vitans Christo confide, iuvabit; Haerens peccato fidere nemo potest. Non credas fidei, quae non nisi nomine constat Et quae non fructus ex pietate facit! 275 Qua modo decipitur vulgi pars magna furentis,Credere dumtaxat quae satis esse putat. Semper in ore fides et Christi verba feruntur, Absque sed effectu vana profata manent. Ut bene sit ventri sub ventreque, cuncta licere 280 Ex reprobis monachis turba magistra fuit.Per quam multorum mentes hoc tempore languent, Quas misere captas impius error agit. Scripta Patrum contemnuntur, nova scripta probantur, Oestro quae Stygio plenaque bile tument. 285 Non secus haec vulgus tamen observare iubetur,Quam si sint Christi singula scripta manu. Quem iactant et habere putant, qui talia plebi Inculcant, Pluto cum regat intus eos. His humana Patrum veterum documenta videntur, 290 Et sua, plena probris, esse sacrata volunt.Peccandi datur hinc rabiosa licentia multis, Reicitur veluti faex opus omne pium. Turpiter erratum clamant hucusque fuisse Et prius hic sanctos desipuisse viros. 295 Hactenus ac si non datus esset Spiritus illeIn mundum, summi missus ab arce Patris, Hoc aevo primum quem descendisse fatentur Et modo se plenos illius esse ferunt. At vitae mores alium sub pectore monstrant, 300 Qui se declarat per sua gesta satis.A superis humilis, patiens, castus, pius, aequus, Spiritus a Stygiis est sceleratus aquis. Per quem, sunt sectae, lites, homicidia, fraudes, Ebrietas, luxus, stupra, rapina, furor. 305 Hoc duce cuncta docent et multa volumina spargunt,In pedicas per quae credula corda trahunt. Quae si quando legis, ne te sub melle venenum Corripiat, nivea simplicitate cave! Hoc etenim virus fidei simul omnia soli 310 Attribuit, factis esse necesse negat.Qui praecepta Dei servando non facit haecque Contemnit, frustra nititur ille fide. Absque fide Christi nihil est, conferre salutem Quod possit, quantum sit licet usque bonum. 315 Ex nobis hoc, quod prosit, praestare nequimus,Velle bonum donat gratia sola Dei. Quare non hominis currentis sive volentis, Illius est solitum sed miserantis opus. In nobis operans hoc ipsum iussa sacrata 320 Perficit et mundum vincit et omne malum.Estque necesse sed ut rogites, quod gratia detur, Sic vivens illa dignus ut esse queas. Quam si sectantur sua congrua gesta nec illam Sumpseris in vanum, fidere iure potes. 325 Exercens se quippe fides, non mortua salvat,Hanc tu viventem per pia facta proba! Da nudo vestem, peregrinum collige, pressum Pasce fame, pellas a sitiente sitim, Captivos redimas, aegros invisere perge 330 Et defunctorum corpora conde solo,Imparti miseris operam, succurre dolenter Afflictis, omnes non simulanter ama! His simul offensas, tibi qui nocuere, remittas, Si tibi dimitti multa scelesta velis! 335 Quod fieri tibi vis, aliis fac, causa dolorisSis nulli, linguae sint tibi frena tuae! Si quem laesisti, placa, veniamque roganti Communi tractus frater amore dabit! Non facias, in eo quod displicet est tibi si quid, 340 Ut cum fratre solet frater, amanter agas!Ex uno genitore quidem processimus omnes, Ex uno nati compositique luto. Nos et idem pretium Stygiis dissolvit ab undis; Hac rex et servus sunt ratione pares. 345 Debemus faciles hinc condonare vicissim,Quin hostes etiam iussit amare Deus. Hoc age, ne cui sis inimicus, dilige, cunctis Et bene fac, nullum despice, quisquis erit! Sunt delatores, hominum pars pessima, sed tu, 350 Obloquitur si quis, credere turpe puta!Nullius famae vel honori detrahe, nulli Invideas, cunctis fausta precare libens! Res te nulla cito vehementem vertat in iram Nec cito de verbo commoveare levi! 355 Cum nullo tibi sit lis aut contentio, cede,Induci certans si ratione nequit! Ne tibi sit, cave, cum sociis consortio pravis! Quae tangit, retinet candida lana picem. Sive premant adversa, feras nec corrue; nec te 360 Sublimes, si te forte secunda levant!Rebus in humanis medium servare labora Et certum vitae disce tenere modum! Te luxus, rapiens Cypriaeve libido petulcae A recto non in devia lustra trahant! 365 Utere consilio prudentum, ne tibi fidas!Decipimur, nobis cum nisi nostra placent. Omnibus ex aequo faveas prodesseque gesti, Nemo tuam frustra poscat egenus opem! Haec fiat tibi summa: Deum reverere timeque 370 Et super omne, quod est, semper amare stude!Sic facies nec vana tibi fiducia crescet, Non alia salvat condicione fides! Hinc nobis aderit Patris indulgentia summi, Salvari certe qua sine nemo potest. 375 In Christum credens tota vi pectoris, is sicAeternam vitam, qui bene fecit, habet. Hanc ut vivendo recte contingere possis, Impendes operam nocte dieque tuam! Tende per angustam portam! Descensus Averni 380 Est facilis, quorsum perdita turba ruit.Cum qua ne te praecipites, iter arripe strictum Ad superos, nec erit, si cupis ire, grave! Namque iugum Domini portanti sponte suave Et si sponte feras, est onus omne leve. 385 Huic te summittas, patientia dux tibi fiat!Sic poteris vita fine carente frui. Ut quandoque stato ieiunia tempore ferre Et res ad sacras aptior esse queas, Castiga corpus, prompto servireque coge 390 Spiritui, spernens quae caro stulta cupit!Non semper pastu saturum temetove refertum, Sed tenui victu leniter illud alas! Sic te non poterunt affectus, qui cor adurunt, In desideriis illaqueare malis. 395 Nec poterit princeps huius te subdere mundi,Cuius castra vides vulgus inerme sequi. Cum peditum graditur turmis equitumque phalangis. Et cum velitibus vastat ubique suis, Hic ubi praesertim mactanti nemo resistit, 400 Quisque sed in patulam fertur, ut aura, necem.Nec desunt haec ductores ad bella periti, Quos declamantes impia turba colit. Ganea dat campum, mucronem crapula, mortem Ad quodvis facinus mens sine lege vaga. 405 Ex qua proveniunt cum fastu livor, habendiArdor, adulterium, luxus et omne scelus. Hinc venit omne nefas, furiosa licentia, divum Contemptus, quaevis ad benefacta pudor. Hanc qui nunc mentem sumpsere, per arva, per urbes 410 Regnaque tot sectas constituere novas.Fronteque perfricta, temere simul absque rubore Hi quid non audent, quidve licere negant? Nullus honestatis cultus, fidei vel honoris Et nihil his verae religionis inest. 415 Quidquid iurarunt vel promisere, relinquuntImmemores pacti non sine labe sui. Foedera, iura, sacras leges et vota recepta Contra desponsam deseruere fidem. Vestales stuprant, facientes scorta, misellas, 420 Coniugii tamen haec crimina nube tegunt.Hoc sane Deus instituit, sed non dedit uti Cunctis; sunt etiam, quos sine prole beat. Hi sunt, castravit quos propria sponte voluntas Propter siderei regna superna poli. 425 Bis senos Christum tales habuisse spadonesConstat, ab uxorum quos tulit ipse toris. Ex illis nullum tum permisisse reverti Legimus ad thalami iura relicta semel. Semper adhaerebant et corpore menteque puri 430 Asseclae domino per loca cuncta suo,Donec eos partes mundi legaret in omnes Surgens, cum mortis vincula scissa forent. Ad populos Asiae quosdam, quae continet urbes Innumeras, fidei quae didicere modum, 435 Ad Libyae gentes alios, ubi magna CyreneCumque iacet variis Africa vasta plagis, Post et ad Europae regiones istius orbis Hos misit, veram qui docuere fidem. Non quam nunc mixtam conspurcant mille venenis 440 Hi, per quos turbis Teutonis ora furit.Unde tot armorum strepitus, tot caesa colonum Agmina, tam multus depopulatus ager, Tot viduae, caris prolesque parentibus orba, Unde tot ex stupris probra nefanda patent. 445 Tales non fuerant, qui Christi nomen ubiqueSparserunt et qui dogmata recta dabant. Non lucri cupidos, aliena vel arva petentes, Vel quibus ex raptu vita scelesta placet, Non homines tumidos omnique libidine plenos 450 Quique nisi nitidae pondera carnis amant,Sed sibi delegit pius ille magister egenos Et qui cultores simplicitatis erant. Quique scaphis ruptis et retibus, inde vocati, Dimissis cunctis non renuere sequi. 455 Dixit enim, qui non sese carosque parentesDeserit et natos, coniugis ora, domum, Hunc se non dignum caeloque, manere profundi Hunc Erebi poenas et sine fine rogos. Nubere non vetuit, si recte riteque fiat, 460 Sit quamvis ingens virginitatis honor.At semel ex labiis quae cor dedit intima vota, Irrita non fieri, vana nec esse velit. Quae modo proiciunt, qui religione propulsa Vesteque deiecta Cypridos arva colunt. 465 Hoc ut idem faciant omnes, non posseque clamantQuem sine complexu vivere femineo; Cum multi taedas numquam tetigere iugales, Quos vetus et nova Lex commemorare solet. Depositis postquam fugientes claustra cucullis 470 Turpiter hi ducunt publica scorta, fremunt,Praesertim cum non habeant nutrire palatum Nec quo conquirant, edidicere, modo. In pretio tamen esse volunt magnique videri, Verba per ampullas prodigiosa loqui, 475 A cunctis etiam venerari, numina dici.Sic Curios simulant, Sardanapalus inest. Hunc ut alant intus, coguntur quaerere technis Subsidium, dites sub quibus esse queant. “Non opus est aris”, latrant, “aurata supellex 480 Quid facit aut Tyrio murice lana rubens?Pauperibus potius conflata darentur in usus!” — Hoc se signantes nomine non inopes. Ex templis rapiunt argenti vascula sacri, De quibus affabre pocula facta tenent 485 Urceolosque graves, pelves, lances paterasque,Indeque se reputant regibus esse pares. Vestibus ex sacris sunt ornamenta luparum; Hoc opus exclamant scilicet esse pium. Scilicet haec orbis, viduis, miseris et egenis? 490 His gelidae spretis vix datur haustus aquae.Ad se cuncta trahunt, miseri tamen esse videntur, Nam male parta diu non bene firma manent. Cumque nihil restet, quod plus rapiatur ab aris, Ablatis spoliis templaque fracta vacent 495 Et cum sint absumpta prius per tempora lapsa,Sacrilegae furtim quae rapuere manus, Sumitur increscens usura fenus; ut illud Pendatur, graviter mens solet intus agi. Cum poscit reddi sibi debita creditor acer, 500 Hoc opus, hic labor est cumque dolore pudor.Curritur ad cyathos, auro paterasque rubentes Et quidquid reliquum Laidos arca tenet. Si forsan fuerit prope, clam Iudaeus Apella Quaeritur, in pignus sacra rapina datur. 505 Solvitur aes, sed cum fastu, quasi plura supersintEt quasi thesauros India victa ferat. Spes vultu simulatur, arat penetralia maeror, Qui tum solliciti pectoris ima premit. Paupertas gravis est, animos igitur sibi sumunt 510 Ad quodvis reprobum, dum modo prosit, opus.Ad quaestum faciunt, quaecumque lucella petentes, Omnia, seu scribunt, seu sua scripta docent. Cum reboant ex suggestis, non aera verentur Poscere pro dictis, quae vomuere, malis. 515 Nil aliud vehemens oratio continet in se,Quam diras, risus, scommata stulta, iocos. Hic blaterant in pontifices sacrosque ministros, In buccam quidquid mens male sana gerit. Probra crepant tumidis et tot convicia verbis 520 Falsaque mendaci non pudet ore loqui.Blandidici palpant, dant auribus; inde mereri Praemia contendunt, inde placere volunt. Urget enim duris fervens in rebus egestas, Cum domus exilis pane meroque caret. 525 Thais edax lautas epulas et dulcia mustaCum potu Cereris non levioris avet. Postulat ex auro torques vestesque superbas, Per quas vicinae par cupit esse suae. Quae si defuerint, lites et iurgia lectus 530 Concitat infaustus caedeque saepe madet.Plurima moecha furens causatur, plurima fingit Vel queritur, dictu turpe, necesse sibi. Vociferantur et inde nothi, ferit aethera clamor, Cum nudos vexat non toleranda fames. 535 Quid tum mens patitur scelerum sibi conscia, noscunt,Hoc in pistrino qui modo saepe gemunt. Si tamen ex aliqua ditescit fraude crumena, Tunc gula nec legem, nec tenet ampla modum. Noctes atque dies tum pergraecantur abunde 540 Et sine temperie cocta vel assa vorant.Hos tu carnivoros, lurcones et comedones Devita, quibus est venter et esca deus! Quandoquidem, cum multa vorent et plurima potent, Persuadent sibi, quod regna superna petant. 545 Nulla sacri ratio ritus vel temporis illis,Cuncta sub arbitrium disposuere suum. Quid sibi non tribuunt? Legis veterisque novaeque Omnia turbantes ad sua sensa trahunt. Quam ducant vitam, qua sint ab origine, qua sint 550 Doctrina, rabie quove furore, liquet.Hos nunc infelix vulgus miratur amatque! O mores, o quae tempora! Flere libet. Orandus Deus est, forsan miserebitur, inquam, Orandus toto pectore, mente, fide, 555 Ad caulas ut oves errantes ducat et illasAmplius insanos non sinat esse lupos! Fluctibus in saevis est Petri cumba frequenter Exagitata, manens salva; manebit item. Ni fallor, quadringentas hucusque fuisse 560 A Christi sectas tempore scripta ferunt,Quae miserante Deo periere; peribit et ista, Quae de praeteritis nunc nova facta furit. Firma sed in fines Ecclesia nostra vigebit, Quos cunctis posuit rebus in orbe Deus. 565 Nec portae rapidi poterunt Acherontis obesse:Filius hoc summi dixit eritque Patris. Hac spe suffultus non cures scire, quid audis Sive legis, turba haec quod malesana docet! Tu constans operare bonum, mala cuncta caveto, 570 Numquam constituent te benefacta reum!Te totum dedas Domino sine fine perenni, Illius et fido pectore iussa tene! Abque nega tibi te prorsus; divina voluntas, Non tua te, quae non est nisi prava, regat! 575 Tolle crucem propriam, mundo sis mortuus hocqueIn dubio vitae turbine vive Deo! Sobrius aetatem serva sine labe pudicam, Caeci ne pueri te mala tela petant! Non peccant oculi, ratio si temperat illos, 580 Nec cor consentit, quod ratione viget.Si tamen ipse iuventutis vehemens calor urit, Implora summi cum prece Patris opem! Ad sacros fugias postponens otia vivos Scripturae fontes! Languidus ignis erit. 585 Ipseque decertes, fortis virtute superna!Conatus frustra, si Deus absit, erunt. print 1 Sunt, print 3 Sint⌈Suntprint 1 Sunt, print 3 Sint⌉ contra carnem, mundum print 1 tenebrasque regentem, print 3 stygiumque draconem⌈tenebrasque regentemprint 1 tenebrasque regentem, print 3 stygiumque draconem⌉ Continue nobis bella, nec ulla quies. In quibus est victo carcer sine fine paratus, 590 Victori caeli ianua print 1 summa, print 3 celsa⌈summaprint 1 summa, print 3 celsa⌉ patet. Ad quam contendens pugna! Superabis et hostes Firmo certanti pectore terga dabunt. Haec age, sed non cunctanter, monitisque paternis Pare, quae tibi post commoda multa ferent! 595 Hac recta pergas! Scopus hic te ducet ad astra,Non defraudabit, quam tibi monstro, via. In qua te chartis potes exercere sacratis, Ingenium crescet cultius unde tuum, Artibus atque bonis te tradere, discere multa, 600 Essem cum iuvenis, quae latuere prius.Sunt praeceptores, est copia larga librorum Et loca sunt votis, ut reor, apta tuis. Incumbas igitur cura fidoque labore Et studium sophiae non tibi vile puta! 605 Cumque tuis etiam tibi sint commercia Musis,Obscenos fugiens ut mala monstra iocos! Casta placent superis, castum decet esse poetam; Candida sit vitae pagina iuncta tuae! Et cum nativae tibi sint me iudice dotes, 610 Quae facilem reddent ad tua plectra chelym,Cumque nec egressus sis, consulo, bis duo lustra, Ut per adhuc quaedam tempora prata colas, Prata sub Aonio florentia fonte, subire Ex quibus in colles ductor Apollo dabit. 615 Non procul inde situs mons est excelsus; in illoPythagorae bivium littera fecit iter. Quo cum concedes, ascendens linque sinistrum Ad latus attritam, quae patet ampla, viam! Multorum siquidem multo iam tempore pressa 620 Est pedibus, facilis, plana, retusa, placens.Hic spirant violae, fragrans et amaracus, inter Lilia purpureis candida mixta rosis. Ne te pelliciant iucunda virecta, suaves Aut volucrum cantus! Inde reflecte gradum! 625 Itur enim, sedes ubi perniciosa VoluptasConstituit, multi quo properanter eunt. Huc tendunt omnes, paulo quos diximus ante, Turmatim secum qui vaga corda trahunt. Impietas, fastus, cum luxu spurca libido 630 Hic habitant, dantes omnibus omne malum.Declina propere fugiens! Ego, quidquid ibidem Fit, referam, quondam nam mihi nota loquor. Tractus eo iuvenis, quae nunc tibi volvitur aetas, Plurima sum vitae passus acerba meae. 635 Me rapuit spatiosa viae progressio lenis,Ardua, quam cepi, nulla subesse videns. Et sic imprudens trita hac sum calle profectus; Hoc rectum mea mens esse putabat iter, Quandoquidem, quod non sensi, me daemonis astus 640 Ducebat, genius qui solet esse malus.Pergebam laetus, spirans redolentia florum Pellexit liquidi me prope fontis aquam. Hic omnis generis fervebat musica circum, Hic choreae faciles, hic iocus omnis erat. 645 Organa, sistra, tubae citharaeque, lyraeque sonabant,Orgia Lenaei nec tacuere patris. Pampineisque pater cinctus sua tempora ramis Siccabat dulci pocula plena mero. Quem Bacchae medium complexae dulce canebant, 650 Ridiculos duxit plebs temulenta choros.Nudis cum nymphis Fauni Satyrique bicornes Saltabant variis laeta per arva modis. Coetus Hamadryadum, Dryades agilesque Napaeae Plaudebant, comptis flore virente comis, 655 Multaque texebant ex densis serta rosetis,Quae per iter sociis imposuere novis. Unde coronatus veni, quo plebs in aprico Gramine ludebat multa, profusa mero. Hic iuvenum pulchris formosa caterva puellis 660 Iuncta simul cupidis incubuere iocis.Affuerant annis etiam senioque gravati, Canitie poterant qui superare nives. Quos ego mirabar, ludibria namque fuere Aetati tenerae, sustinuere tamen. 665 Cantabant, alii ridebant, omnia plenaDeliciis fuerant laetitiaque pari. Hic Venus et Bromius convivia lauta pararunt Et placidis multos adhibuere toris. Non deerant, quae vina tulit Chios amplaque Gaza 670 Et quae Campanus quaeve Falernus ager.Decertabatur cyathis paterisque vicissim; Bellum grande quidem, sed geniale fuit. Invitatus ad hos epulones sponte resedi, Fraudari genium dedecus esse ratus. 675 Inter convivas gratus novus hospes habebar,Illorum didici scita modosque brevi. Nactus et hic caros comites, plures et amicos, Commoda persuasi multa futura mihi. Magna fuit nobis sermonis copia potis, 680 Ad facinus quodvis indeque magnus amor.Nil intentatum, quo truserat ebrius ardor, Nil fuit intactum mente furente mero. Iam Tartessiaco se merserat aequore Titan, Fulsit et ingenti Cynthia plena face. 685 Discurrebatur per lucos perque luparumAntra, furor demens quo faciebat iter. Confectis tandem vino lustrisque rubere Tithoni rutilis coeperat uxor equis. Deventum fuit hinc, poterant procul unde videri 690 Atria mirificis aedificata modis.Ad quae multiiugae calles et lata viarum Strata patescebant, undique trita satis. Non opus hic ductore fuit, socii simul acti Currebant nulla praepediente mora. 695 Turpis eo subito properantes vi labor egit,Pellit ut abductas impius hostis oves. Panditur interea domus altis fulta columnis, Intus quae magno clara nitore fuit. Ex auro, gemmis, bysso coccoque micabat, 700 Dulce thymum spirans, cinnama, tura, crocum.In medio late fulsit speciosa Voluptas, Quae stantes aulam iussit inire foris. Illecebris solitis monstratis et tot ubique Deliciis omnes traxerat illa cito. 705 Ingressi dominam laeto clamore salutantAnteque reginae procubuere pedes. Haec in pulvino sedit, quem molliter amplo Infarsit nivei candida pluma cycni. Strata fuere fabre pictis asarota tapetis 710 Et cathedris auro condecorata litis.Ad se mox blanda venientes voce recepit, Dans placidam cunctis pulchraque verba manum. Protinus et iussit residere suaviter, illis Et sterni lectos, stragula picta dari. 715 Maturant famulae, quarum se prima movebatMollities, tenui desidiosa gradu. Post hanc Segnities, Vertigo rotans et Orexis, Tussis et infecto lenta Gravedo pede. Has comitabantur Febris ardens et Sitis urens, 720 Nausea cumque suis tarda Podagra malis.Quaeque Voluptati gratissima servit, ocellis Prospiciens petulis Galla puella subit. Pone sequebatur Scabies, nunc aulica dicta, Unguentis redolens oblita, pulchra tamen. 725 Tandem falce metens Anus Ossea clauserat agmenCum reliquis, quas hic non numerare vacat. Singula quo fierent ex ordine, rector et aulae Somnus cum servis affuit inde suis: Principio Sopor et formarum portitor ille 730 Terribilis, mentem qui recubantis agit,Singultus, Tremor et Ructus foetore citatus, Et Vomitus, Languor cumque dolore Tumor. Quos morbo geniti varia sub veste secuti Apta ministeriis signa tulere datis. 735 Turbaque praeterea venientem plurima SomnumStipabat, cuius nomen omitto libens. Hunc ad se vocitans tandem satiata Voluptas Claudere cunctorum lumina fessa iubet. Ille levans virgam Lethaeo rore madentem 740 Sparsit, et ex oculis cesserat omne iubar.Mox Sopor insiluit lassisque labore quietem Corporibus tribuit, sed fuit illa brevis. Namque sequebantur comites hic ante notati, Quisque suo fungi munere promptus erat. 745 Nec minus ancillae fuerant ad iussa paratae,Quae prius ex titulis iam patuere tibi. Postquam prima quies transisset, Nausea praesto Foeda Voluptatis coepit adire locum, Pro dominaque sua, quae sic iniunxerat illi, 750 Successit, plebis facta magistra suae.Cum famulis famulas arcessens omnibus aequa Lance ministerii munus habere dedit. Officiosa cohors subito mandata peregit Exque suo fecit nomine reque satis. 755 Hinc gemitus, planctus, fremitus clamorque tonabat.Heu, rerum facies quam miseranda fuit! Ipsa Voluptatis disparuit aula repente, Hospitibus rursus commoda facta novis. His, in deliciis et mollibus ante grabatis 760 Qui iacuere, fuit postmodo lectus humus.In vasta misere plerique palude iacebant, Morbos ob varios qui petiere mori. Hic philtrum biberat, glutiverat ille rubetam, Hic, quod ferre suo tempore luna solet. 765 Innumeri mecum, quos stillans plurima torsitPustula, tot querulis increpuere modis. Iamque fere medium Phoebus transcenderat axem, Prospexi, regio num mihi nota foret, Quae gens, quae tellus, sibi quid mutatio vellet 770 Ista recens, esset cur mihi laesa salus.Laetitiae nihil hic hesternae, signa nec ulla Illius exstiterant, omnia plena metus. Plena doloris erant, discriminis omnia plena Anteque mors oculos trux et amara stetit. 775 Quo me cumque tulit visus, loca tristia lateMaerebant, foedis plena cadaveribus. Hic acies nullae neque pila minantia pilis Inter se diras conseruere manus, Fecerat hanc tantam stragem sed spurca Voluptas 780 Sordibus Idaliis Bassareisque scyphis.Quos prius in viridi ludentes gramine vidi, Tectos vix vili stramine terra tulit. Quot iacuere viri, mulieres quotve misellae, Gallica quos omnes pestis edebat atrox! 785 Quam plures sanie taboque fluentia cruraTractantes putri procubuere solo, Et cassos oculos et pus ex naribus actum Cum naso! Iubet hic plura tacere pudor. Quid memorem reliquos Epicuri de grege porcos, 790 Praecipiti dederat quos gula multa neci?Sive frequens illos quos compotatio fecit Amentes, stolidos cumque furore truces? Quos sic expertes rationis et omnis honesti Iusti contingit mentio nulla Dei. 795 Esse sibi nati ad turpissima quaeque videnturEt nisi quod potent et sine lege vorent. Hos numquam vecors temulentia deserit, unde Et sapiunt, tribuunt summaque cuncta sibi. Quid non ebrietas committit et audet in orbe? 800 Quod scelus intactum, quod sinit illa nefas?Inter turpe decensque furit discrimine nullo, Saepe putat, quae sunt podicis, esse caput. Non homines, non illa deos formidat, in omne Prompta scelus posito cuncta pudore facit. 805 Detrahit, infamat, petulans obscena profatur;Obruta mens quid non dicit agitve mero? Hinc rixae, lites, opprobria, iurgia, caedes Et mala tot, calamus quae numerare nequit. Haec animi vires enervat et hac duce clarum 810 Ingenium, sensus, mentis acumen abit.Corporeisque bonis, oculis, manibus pedibusque Et reliquis membris omnibus illa nocet. Illa ferax omnis morbi, languoris et omnis, Quis referat, morti quot dedit ante diem? 815 Haec tot funeribus campos, dumeta, paludesStraverat, aegrorum sed neque finis erat. Hoc foedum vitium praecellit dedecus omne Nec quodvis aliud turpius esse potest. Hoc, inquam, nullum quo perniciosius exstat, 820 Me quoque detinuit non sine pure diu.Iamque propinquabat, cum sic perculsus in omnes Spectabam partes, carnificina mihi. Commoriebatur prope me iam plurima turba Et stetit ante pedes meta suprema meos. 825 Mox in me cecidere timor, tremor et dolor ingens,Quid facerem, graviter nescius ingemui. Nunc huc, nunc illuc subitis in rebus agebar, Consilii, sensus et rationis inops. Mors oculis, animo flagrantis poena gehennae 830 Obversabatur, quae data fine caret.Multa revolvebam perplexus et undique saeptus, Nulla salutis erat spesque nec ulla fugae. Tunc, quam sit vanum, didici, confidere rebus Humanis, firmum quam sit in orbe nihil, 835 Quodque statu res nulla diu perdurat in uno,Sed veluti glacies sole liquante perit. Sic ad me rediens lacrimis ex corde subortis Expendi vitae tempora lapsa meae. In quas aerumnas, in quae discrimina totus 840 Incideram, sensi numinis actus ope.Unde cadens supplex et terrae pronus inhaesi, Imbribus et largis immaduere genae. “Summe Deus”, dixi, “qui verbo sidera, terras Et mare fundasti, quidquid et orbis habet, 845 Omnia tu nosti, iudex es iustus in omnes.Supplicibus clemens attamen esse soles. Vae mihi, vae, toties quod te, tua iussaque liqui, Subditus hic saevi daemonis imperio! Quid faciam? Quo me vertam? Dolor urget et instat 850 Mors mihi, quam video iam prope ferre gradum.Punior ex meritis, patienter et haec mala porto, Quae dedit, heu, misero vita scelesta mihi. Namque Voluptati Virtutis calle relicta Indulgens, factus sum tibi saepe reus. 855 Hic et ob id scelerum iaceo sub mole gravatus,Qua sine te nusquam me relevare queo. Huc me gliscentis dementia prima iuventae Traxit et hinc poenas omnia membra luunt. Puteo tabescens, lue scabra prurit ab omni 860 Parte cutis nec inest ossibus ulla quies.Erumpunt gemitus udis cum fletibus ad te, In quibus hic veniam corde tremente precor. Turpiter actorum me paenitet et pudet intus, Quae crebro quatiunt cor modo triste meum. 865 Crimina tot dimitte mihi, pie, quaeso, Creator,Nec sic plasma tuum putre perire sinas! Propitius siquidem misereris votaque praestas, Mitis ut exaudit pignora cara pater. Te moveant igitur lamenta profunda dolentis! 870 Ex caulis etenim sum pecus, ecce, tuis,Quippe salutifera lotum baptismatis unda Me crucis ornasti nobilitate sacrae. Hanc male conservans, profugus regione sub ista, Quae merui, factis praemia digna fero. 875 Assunt monstra Stygis, rapior periturus ad Orcum,Si non eripiet me tua larga manus. Nec mora, nec requies, circumstant undique sonti Et foris ac intus tristia bella movent. Corpus ab immenso corrumpitur omne dolore 880 Et sibi mens vitiis obruta iure timet.Non sum plus dignus caeli miser astra videre, Quin minus, ut dicar filius esse tuus. Tu tamen indignum, Genitor mitissime, natum Respice, compunctis qui pius esse soles! 885 Si me restitues, mihi sique peperceris, omnemDiriget hinc vitam flens Metanoea meam. Da mihi tempus, ut haec emendet pectus iniquum Meque tibi reddat, qui tuus ante fui! Huc, precor, huc assis, pereunti porrige dextram, 890 Ex hac me tetra quae cito valle trahat!Assertor venias, dux et Virtutis ad arcem, Rursus in illius meque repone viam! Hoc te per natum crucifixum Virginis oro, Per quem frustratas non sinis esse preces”. 895 Multaque praeterea simili ratione petebam,Propitio subdens omnia nostra Deo. Cumque voluntati se pectore traderet omni Divinae, subito mens mea sensit opem. Succrevitque mihi fiducia certa fidesque 900 Et spes, quae rebus fulsit amica meis.Unde fatigatum planctu multoque dolore Me quidam coepit dulcis habere sopor. Quo grata requie per languida membra refecto Est visus iuvenis carpere clarus iter. 905 Candida vestis erat vultusque nitore verendus,Cui cecidi surgens obvius ante pedes. Nescio, si vigilans aut somno pressus, at ille Proximior placide sic mihi factus ait: “Quid facis, infelix, huc quis te devius error 910 Detrusit, dedit haec quis tot acerba pati?Iam periturus eras, si te non vota precesque Iuvissent, superis quae, miserande, dabas. Te malus huc genius statuit me prorsus abacto, Cum quo tendebas ad Phlegethontis aquas. 915 Cuius desertor cum sis, iterum tibi custosSum datus estque mihi tradita cura tui. Ex hoc te mortis strepitu squaloreque ducam, Sanis si monitis gratus adesse velis. Et fiet tibi, sincero quod corde petisti, 920 Tu modo festina, quo tibi monstro, sequi!”Attonitus recolens vestigia visa sequebar, Nox et ab illius lumine clara fuit. Prolixamque viam dulci sermone levabat, Non erat illa placens, ut fuit ampla prior. 925 Strictior exstiterat quasi semita trita parumper,In multisque scabris sentibus arta locis. Ille meus ductor me confirmavit eundo Et mihi pergendi dogmata recta dabat. Nunc digitis signabat iter, nunc ore docebat, 930 Erudiit monitis meque subinde piis.Unde procul densa mentis caligine pulsa Effeci, quidquid iusserat ille, libens. Sospes et evasi prope prata virentia tandem, Pungentes linquens asperitate rubos. 935 Quae super instabat, gemino qui vertice caelumMons ferit, Aonidum sub dicione, biceps. Progressusque parum collis sublimis acumen Conspexi, Virtus hic ubi pulchra manet. Non tamen audebam dubius mihi fidere, si res 940 Vel si vana mihi somnia sensa darent.A ductore meo volui perquirere certum Eventum, terrae quae plaga visa foret. Confestim circumspiciens, praecesserat ille Longius, ostendens indicis arte viam. 945 Expavi sic desertus vigilansque videbam,Quae prius in somnis rebar adesse mihi. In bivio stabam, de quo me prava iuventus Fecerat erronem, non tamen absque metu. Qui semel est ustus, formidat, cum videt ignem, 950 Ireque saepe cadens absque timore nequit.Non eques esse cupit, quem ferrea saepe ferocis Ungula prostravit praetereuntis equi. Sic et eam stratam timui sub parte sinistra Territus ex plagis, quas ibi passus eram. 955 Vibices aderant et adhuc neque vomica crebraDefuit et rabido plena tumore cutis. Sic ubi cognovi post damna peritus utramque Callem, consilium res prius acta tulit. Vertit ut a scopulo praeviso navita proram, 960 Sic fugi laevum, quod revocabat, iter.Declinans igitur dextrorsum pergere coepi, Quo me flectebant praevia signa ducis. Haec ego per corneta videns vepresque, pedato Sectabar nota non mihi calle prius. 965 Quae fuit asperior primum multique laboris,Non tamen abstraxit me gravis iste labor. Nec me stringentes tribuli, spinae vel acutae Detinuere, nec hinc corporis acre malum. Processi vitiis sensim post terga relictis 970 Et simul his, mihi quae cara fuere prius.Et sic aeger adhuc et fessus tardius ibam, Attriti citius non potuere pedes. Quod bonus ut genius vidit, fortasse misertus Substitit et lassum iuvit utraque manu. 975 Spemque dedit fore, si saltem conarer, in ipsaQuod votis possem comminus arce frui. Praeterea multis de rebus multa locutus Vivendi docuit rectius esse genus, Quod nos a brutis distingueret, hocque probari 980 Non sensu carnis, sed rationis ope;Et quod vita bonis aeterna daretur, iniquis Perpetuus Stygia sub regione focus. Praecedens iterum iussit me cautius ire Per quoddam vernans tempus ad omne nemus 985 Monstravitque mihi frutices herbasque salubres,Ex quibus aegrotos pharmaca cocta iuvant. Non myrto neque sandyci, violis vel amoena, Qualia nuper erant, hic viruere loca. At par urticae foliis Patientia primum 990 Hic stetit et per iter crebrior illa fuit.Hinc bona Sobrietas redolensque Modestia mater Herbarum viridi stabat amicta toga. Herba Pudicitiae gaudens cognomine; iuxta Floruit hanc, Charitum quae pia nomen habet. 995 Inde frutex Fidei dispersis undique ramisCum reliquis, quas haec germine ferre solet. Ex his collegi medicamina grata saluti, Quae propere vires restituere meas. Firmior hinc factus comitavi laetus euntem 1000 Sub quaedam celsi culminis alta iuga.Hicque fatigatum parvo requiescere fecit Tempore, dans vitae dogmata scita mihi. “Hoc”, ait, “in summi Virtus est vertice montis, Quo feror, hospitium possit ut esse tibi. 1005 Tu modo non pigre contendas, forte subibisSicque, quod orasti, postmodo”, dixit, “erit”. Remigioque petens alarum protinus arcem Virtutis iussit se velut ante sequi. Ad quam nitebar pertingere nobile signum 1010 Agnoscens nostri, montis in arce, ducis.Hoc ego iam longo sectatus tempore, pergo Conatusque meos finiet atra dies. Felix, qui potuit Virtutis adire cacumen, Haec superum dignos sedibus una facit. 1015 Hanc Graeci vates, hanc laudavere Latini,Haec et in Hebraicis est celebrata libris. Quam cum discipulis tibi si describere vellem, Hoc parvum fieret grande volumen opus. Denique te nequeo celare, quod hac mihi calle 1020 Pergenti Deus hic dona tot ampla dedit.Cui quam grata, scies, fuerit, quot et illa beatos Effecit, veterum si monumenta leges. O, utinam numquam liquisset stulta iuventus Hoc iter, in quo nunc sudo subinde senex! 1025 Quod possum, praesto, numquam me prompta voluntasDeficiet, solet hanc namque iuvare Deus. Hoc ut idem facias nostro discrimine doctus, Te moneo, procul hinc castra sinistra fuge! Qui sapit ex aliis, quos imprudentia ducit, 1030 Ut sibi prospiciat, non male, crede, sapit,Quandoquidem cupidus, qui fiant omnia, scire, Impingens auctor fit sibi saepe mali. Vix ego tam multis evasi casibus actus, Tu catus exemplo disce cavere meo! 1035 Praeponas oculis igitur, quae foeda VoluptasPraemia mancipiis hoc dat in orbe suis! Ad dextram tendas, Virtus ubi pulchra moratur; Ardua sit liceat, tu modo perge, via! Nitere conscendens! Adeo labor iste molestus 1040 Non erit, illius culmen adire potes.Hic posuere dei sudorem, tu quoque suda! Pertinges et cum tempore compos eris. Contendas fieri formosi cultor honesti, Utile quo nullum carius esse sinas! 1045 Abstineas patiare libens, quod oportet, et omni,Quod potes, incumbas posse carere nota! Ne noceas ulli, cunctis prodesse studeto, Sis comis, facilis, non tamen inde levis! Nec tumeas, generis quod sit tibi nobilis ortus, 1050 Sed te demisse, cum probitate geras!Virtus nobilitat, genus ex virtute probatur Nobile, qua sine nil stemma decoris habet. Hanc si consequeris, te clarum reddet, honorem Donabit, carum te facietque tuis. 1055 Externis etiam gratum praebebit, habentiVirtutem merito crescit ubique favor. Hoc te complector, quamvis te, quod scio, numquam Ex facie novi, nec tibi vanus erit: Tum quod sis nostras, tum quod dicione sub ista, 1060 Quam rego, prognatus sis quasi verna mihi.Quin etiam, quod te cognoscens indolis esse Ingenuae, cuperem rebus adesse tuis. Tu tamen interea, si sit penuria, suffer, Psittacus esuriens dicere discit: Ave! 1065 Luxuriant animi, pleno qui ventre riganturEt studiis proni turpibus esse solent. Tu studiis possis ut honestis saepe vacare, Frenet temperies hoc iuvenile decus! Non cibus aut potus nimius te reddat ineptum, 1070 Litterulis frugi pectus ut esse queat!Commoda namque bonis tua nunc est artibus aetas, Quae breve post tempus non erit apta magis. Experior, quam decrescat venientibus annis Vis rerum memorans ingeniique vigor. 1075 Utere, dum sanguis calet et dum taedia desunt,Tempore, quo nihil hic carius orbis habet! Omne cito cursu, sine sensu labitur aevum Et numquam, paulo quod fuit ante, redit. Exerce vires animi! Poliuntur ab usu, 1080 Indiga quo quaevis ars nihil artis agit.Plurima constanti discendo quaere labore, Ut nomen praestet re, quod ab ore sonat! Nec te detineant torpentis sacra Vacunae, Perpes at in sacris Palladis esse stude! 1085 Otia quid possunt, noscunt, quos caeca libidoPerdidit; haec fugiens commoda multa feres. Si careas sociis, qui nil nisi ludicra spectant, Salvus es; illorum blanda venena necant. Te doctis coniunge viris, virtute probatis, 1090 Moribus ex quorum sit tibi vita bonis!Hic vatum tot fabellas exemplaque verae Historiae possem multa referre quidem. Talia sed prudens tibi saepe legenda relinquo, Nempe quod hic scribo laudis amore nihil, 1095 Sed magis ut prosim, non — titillare poetasQuod solet — ut dici doctior inde velim. Haec et ob id properat congesta paraenesis ad te, Ut sit vivendi regula certa tibi. Ad quam si te compones, te, criminis omnis 1100 Osorem, faciet semper honesta sequiTeque Deo tradet totum, pondusque docebit Te propriae leviter ferre salubre crucis. Tu modo conatus ad cuncta ferenda viriles Intendas! Superat, qui tolerare potest. 1105 Cogitur ad metam currens, quod Horatius inquit,Frigoris ac aestus plurima ferre puer, Fastidire merum, Cythereae linquere sordes Et placida raro commoditate frui. Profuit ut multis interdum tristis egestas, 1110 Sic etiam multis copia damna dedit.Tu medium teneas! Mediocriter ut tibi cuncta Sufficiant, victus sit mihi cura tui! Dummodo Pierides sophiaeque volumina sacrae Omnis cum studii sedulitate colas! 1115 Proficies, de te neque fallet opinio, nostrisSi morem monitis, ut puto, sponte geres. Crescet in his propensa Dei tibi gratia summi, In qua persistens indigus esse nequis. Illi caelestes insunt et opes, et honores, 1120 Post miseram vitam qui sine fine beant.Nec vivos et se dignos haec deserit umquam, Quos fructu satiat fertilioris humi. Defuit his numquam pastus vel vestis amictus, In mitem qui spem deposuere Deum. 1125 Huic tu confidas! Fidentem nutrit alitque,Sic tamen, ut facias omne, quod ille iubet. Quod potes, hoc praesta! Semper iuvat ille volentes Saepeque propitius sat voluisse putat. Cor hominis, non rem foris aspicit; omnia novit 1130 Estque probae multum simplicitatis amans.Nil tibi vel tribuas placeasve, nec altius istis In rebus sapias, quas modo mundus agit! Sat tibi sit sed viva fides, quae iussa sacrata Perficiat, fervens in pietatis opus! 1135 Hanc tibi quo possis operando reddere firmam,Advigila! Frustra non erit ille labor. Ille verecundos mores vitamque modestam Et tibi virtutum conferet omne decus, Et sensus acuet, dabit et rationis acumen, 1140 Qua tu multa legens plurima scire potesInque virum parens monitis succrescere doctum, Unde mihi valeas utilis esse brevi. Tunc prodesse tibi patriaeque tuisque, quod optas, Cum magno poteris laudis honore tuae. 1145 Quod mihi commendas caros in calce parentesCarminis, hoc iusta cum pietate facis. Quos si quis vero colit et veneratur amore, Ille diu vivens prospera cuncta feret. His nihil hic potis est de te iucundius esse, 1150 Quam quod virtutis coeperis ire viaQuodque bonis studiis reddaris promptior, omnis Expers haereseos, daemonis arte satae, Et rectae fidei teneas quod firmus amussim, Aetheriis possis iunctus ut esse choris. 1155 Et cum saepe tibi tot fausta precentur et optent,Responde votis dexteritate piis! Prosequar hos etiam, siquidem meruere, favore, Te quoque propter eos; res tibi testis erit. Dummodo contineas, serpens contagio ne te 1160 Inquinet infrenis, quod solet illa, luis!Conquiras claras, ne te contaminet, artes, Quem colis infecta sub regione, locus! Utere de sacrae Scripturae fontibus ortis Antidotis, quae non oblita felle madent! 1165 Sicut apes, cum vere favos reparant sibi, floresNon tangunt hos, qui toxica ferre solent, Nec de mortifera letales smilace succos, Ex dulci capiunt sed sua mella thymo, Elige sicque bonos auctores, unde legendo, 1170 Religionis amans, doctior esse queas!Ex spinisque, tuos pungentibus undique sensus, Fragrantes cauta collige mente rosas! In mediis cum sis, quae sunt bona, carpe, venenis, Ne tamen inficiant pectoris ima, cave! 1175 Interdum proferre solet medicamina virus,Si certum teneat Paeonis arte modum. Rebus in his prudenter agas, illaesus ut inde Huc redeas! Hospes sic mihi gratus eris. Plura loqui tecum cupiens anus haec mea voce 1180 Elinguis tremula fessaque tota fugit.Hanc traxit tua Musa recens a Phocidis antro, Quod repetit, posthac vix reditura. Vale! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 79 | IDP 97 | Pro Caesare et Gallo 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1540-07-06 — 1540-07-31] first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Dimisit Caesar Gallum, quia credidit illi,
Virtutis specimen nobile nonne fuit? Credidit inde fide sub eadem nuper ad illum Divertens, quid enim criminis istud erat? 5 Et servare fidem pulchrum est et habere vicissim.Convenit hoc claris, dic mihi, nonne viris? Cur igitur stultos censes, quod uterque fidelis Perstitit officii cum ratione memor? Digni perpetuis apud omnes laudibus ambo, 10 Ille fidem servans, hic quod haberet, erunt.Punica si potior cuique fortasse fuisset, Hanc meritis poenis non caruisse puta. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 80 | IDP 98 | Pro Caesare et Gallo 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1540-07-06 — 1540-07-31] first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quam verus Christi cultor uterque fuit. Ille, quod ex animo generoso detulit hosti, Perdere quem potuit, iussit abire tamen. 5 Alter item noscens bona, quae percepit ab hoste,Perdere quem potuit, iussit honore coli. Principibus quondam non mens ea forte fuisset Tempore, quo vanos excoluere deos, Una fides modo, sed sanctae pietatis et aequi 10 Cultrix, heroum pectora firma facit.Utile qui quavis causa praeponit honesto, Quisquis is est, certe vir bonus esse nequit. Iustitiam prudens amat, odit stultus, et ergo Cum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 81 | IDP 99 | Pro Caesare et Gallo 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1540-07-06 — 1540-07-31] first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Quod servata fides
Vertitur, authoris dedecus esse reor. O mores, o nunc quae tempora, scilicet artis Hoc erit, ut fidei fraus petat atra locum? 5 In vitium virtus vertatur, melque venenum,Et bona dicantur deteriora malis. Argute siquidem, quod Stultus erat credens, tum sed amicus erat. Hoc quoque, quod 10 Tum sed amicitiae foedus utrique fuit.Recto iudicio bene si metiris utrumque, Quos censes stultos, desipuisse neges. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 82 | IDP 100 | Pro Caesare et Gallo 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1540-07-06 — 1540-07-31] first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Si servanda fides est hosti, plus et amico,
Ius quod amicitiae non violare decet Inter et affines praescripto foedere iunctos. Cur non servari debet utrique fides? 5 Tolle fidem, lex nulla thori, pax nulla per orbem,Et nullus socius, nullus amicus erit. Infidi populis reges sua iura negabunt, Et perdet reges perfida turba suos. Regnandi causa qui frangi pacta licere 10 Dixit, Tarpeia caesus in arce fuit,Caesus item, qui promissum servabat, ab urbe Ad Poenos rediens, non ratione pari. Alter enim libertatis confossus ut hostis, Pertulit hic pro qua tortus ab hoste necem. 15 Ex iis quem recte dices sapuisse duobus?Non reor ut dicas, stultus uterque fuit. Non ex affectu iudex pronunciat aequus, Sed quod iustitiae regula vera docet. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 83 | IDP 101 | Pro Caesare et Gallo 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written [1540-07-06 — 1540-07-31] first edition 2006 Manuscript sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Inter divinas et res quascumque probamus
Humanas non est sanctior ulla fide. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 84 | IDP 55 | In effigiem suam 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1540-11-30 — 1540-12-31 first edition 1685 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Undecimum lustrum, mensem transgressus et unum,
Talis eram, qualem picta tabella refert. Quod vitae superest, sit te duce, quaeso, peractae, Sanctius in iussis, o pie Christe, tuis! | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 85 | IDP 57 | In Copernici libellum epigramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written shortly before 1541-06-27 first edition 1542 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Has artes teneris annis, studiosa iuventus,
Discito, mensuras quae numerosque docent! Praemia namque feres suscepti magna laboris: Ad caelum monstrant haec tibi scripta viam, 5 Qua patet immensis spatiis pulcherrimus orbis,Si metas horum cernere mente voles; Sidera vel quanam caeli regione vagentur, Aeterni cursus quas habeantque vices; Cur luna involvat caeca caligine fratrem, 10 Cur lunae usuram lucis et ille neget;Venturos etiam casus quae fata gubernent, Quas populis clades astra inimica ferant; Haec si nosse voles, prius est doctrina tenenda, Quam breviter tradunt haec elementa tibi. 15 Cumque hominum mentes, quae caelo semina ducunt,Errent a patria sede domoque procul, Haec doctrina ipsas terrena mole solutas Caelesti reduces rursus in arce locat. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 86 | IDP 56 | De Ioannis Benedicti insigni | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1542 first edition 1542 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Haec rosa, quam viridis monstrat pede psittacus unco,
Quae tibi cum fuerat stemmatis ante loco, Hanc voluit caesar virtutis nobile signum Utque illam ostendens Indica ferret avis. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 87 | IDP 174 | Epitaphium Lucae comitis a Górka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1542-10-14 — 1542-12-21 Poem lost, mentioned in IDL 2609: ago et habeo immensas gratias Reverendissimae Paternitati Vestrae, quod et morti desideratissimi domini et parentis mei condoleat, neque oblivisci voluit amici sui fidelis et integri, quodque me sua amicissima et prudenti consolatione destitutum esse noluerit, quin et carmen lugubre, gratum defuncti amici memoriale, litteris adiunxerit | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 88 | IDP 58 | Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum. 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1546-05-05 first edition 1558 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Respondere tuis quidem vicissim
Cirrhaeis numeris velimus, at nos, Curis implicitos negotiisque Ut semper fugiunt senes puellae — 5 Sueto destituunt favore Musae,Quae dant Aonios probe liquores His, qui saepuis otio fruuntur. Quod, Sabine, tibi tuisque doctis Asseclis sine livida favemus 10 Nota quodque diu geras sub illoFelici pariter tenore vitam, Cum Phoebo fidibusque gratiosam Optamus prope Nestoris senectam. Nos hic continuo labore torquent 15 Imo in pectore cogitationes,Quas res publica dat domusque nobis; Unde rara quies sub hoc tumultu, Quem fert turbo frequens negotiorum. Et si forte datur subinde duri 20 Qualiscumque remissio laboris,Non durat; redeunt brevi prementes Angores animum molestiores. Verum quando subit superna rebus Terrenis meditatio relictis, 25 Mens curis vacat et caret labore.Haec sed stare nequit diu voluptas, Ni iuste fuerit Deus rogatus. Qui quamvis malefacta semper odit, Non odit tamen ille paenitentes, 30 Sed clemens pater hic graves remittitNoxas, dans veniam reis reversis. Hac spe vivimus et laboriosam Vitam ducimus. Haec tibique nota Ut sit, scribimus ad fluentis Allae 35 Ripas, qui quoque Bregelam subintrat,Ad vos unde fit auctior profusus. Hos ergo hendecasyllabos minutos Boni consule, mi Sabine, quaeso, Non tuis similes Catullianis, 40 Qui dulces redolent salem ac leporem,Cum multa simul eruditione. Tot annis valeas salubriterque, Quot versus facis elegantiores, Quam sunt, quos ego cudo, praepeditus 45 Curis continuis negotiisque,Vel quot gratus ager refert aristas, Cum iam Sirius igneus calescit. Quodsi versiculi parum plecebunt, Quos ex tempore mittimus, volanti 50 Ascribes calamo, profectioniNamque intendimus, ad graves ituri Tractandum patriae vocantis actus. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 89 | IDP 59 | Hendecasyllabi ad Georgium Sabinum. 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| written 1546-06-05 first edition 1558 Early printed source materials:
Prints:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentary Plain text Text & commentary Text & apparatus
Comptas floribus et rosis novellis,
Et terrae variis virentis herbis, Quas hoc ver redolens reduxit orbi, Nuper, docte, tuas, Sabine, Musas 5 Vultu vidimus obvias serenoIn nostro reditu fluentis Allae Ad ripas, modulis simul canentes Pimpleis resonans ab ore carmen, Carmen, dulce, suave, perpolitum, 10 Quod nos exhilaravit ac refecitEt post hoc iter omne, taediosum Quod nobis fuerat, placens ademit.
Quare tot tibi gratias habemus,
Quot fert germina nunc humus tumescens 15 Hoc sub tempore, quo comas resumuntFrondentes procul arbores in antris Et nostris prope quae manent in hortis, Quo iam celsa petunt Oreadesque Pindi culmina gressibus citatis 20 Et quo nunc Dryades suas choreasImpigroque gradu suas Napaeae In pratis et agris aquisque ducunt.
Iam quaecumque videntur undiquaque
In campis vel in intimis virectis 25 Aut in vallibus, aut iugis in altis,Rident omnia, cuncta laeta rident. Hoc ut tempore, mi Sabine, festo Quod sunt pollicitae tuae Camenae — Quo iam singula gaudiis resultant 30 Et quo Spiritus affuturus ille,Qui replet pia corda Christianis, Certo creditur, huc velis venire, A te poscimus, ac tui iugalis Consortem thalami venire tecum. 35 Ut tecum veniat vocatus hospes.
Pro Volsca tamen Anna sit Camilla,
Quae Turno tibi gessit in Latinos Fidas suppetias deditque, quidquid 40 Sermonis Latii est politioris,A caro patre, cuius es profunda Factus splendidus eruditione, Praeclarum quoque nactus es per orbem Cum magno pariter favore nomen. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Osnabrück, Gymnasium Carolinum, MS 38, [f. 177r]
BCz, 244, p. 93
BCz, 244, p. 94