Ex litteris domini Alexii Thurzonis

Nova haec habemus, quod exercitus et gentes serenissimi regis nostri die 2 praesentis mensis temptaverunt et conati sunt expugnare Budam alias szturmowaly, sed non successit eis pro voto, sed propterea non est finis. Maiestas regia adhuc perseverat augendo et roborando exercitum suum et milite et aliis necessariis, etiam non attento hoc, quod per exploratores suos certo maiestas sua edocta et avisata est, quod Mechmeth Bascha et Begler Bek Romaniae in auxilium Budensibus et ad accipiendam possessionem Budae deputati et expediti sunt et iam appulerunt ad Nander Albam. Habent secum circiter quadraginta vel quinquaginta milia hominum. Maiestas regia a Moravis obtinuit magna auxilia, in aliis dominiis hereditariis suae maiestatis etiam fiunt expeditiones. Nonnulli denique principes imperii spirituales et saeculares etiam civitates polliciti sunt maiestati regiae auxilia non contemnenda. Haec Magnificentiam Vestram latere nolui. Deus omnipotens concedere dignetur gratiam suam.

Datae in Schtutava, die 6 Iunii anno 1541.

Ex aliis litteris cuiusdam amici mei.

Dominus Thurzo scio, quod scribit Magnificentiae Vestrae, quae facies sit obsidionis Budensis, qua <m> vis ego multa scribere de hoc minime necessarium puto. Non tamen me possum continere, quin summarie non scribam aliquid.

Die Iovis proxima praeterita, quae fuit 2 mensis Iunii, mane horam ante diem nostri in animo statuerunt aggredi velle et temptare expugnationem Budae alias sturm. Et primo circa ducentae in trecentas personas deputatae et ad hoc ordinatae fuerant, ut scalas applicarent et totus exercitus stetit in ordine exspectans et volens aggredi expugnationem alias sthurm. Et cum iam vellent applicare scalas, tunc isti in civitate sagittando, ignes artificiales proicendo et ad omnes modos et genera defensionis intenti et parati viriliter resistere illis et repellere non cessarunt, immo et repulsam eis dederunt, ita quod a 2 hora usque ad sextam duravit hoc certamen et profecto isti, qui Budae fuerunt, animose nullum stratagema, vel ut vulgo dicunt fortel, praetermiserunt, ita quod etiam conatus nostrorum in cassum fluxere et nihil die illa laude dignum subsecutum est. Milites vel stipendiarii nostri, quos vocant „lanczknechthi” occubuere, non tamen in magno numero.

Spes datur et nobis et nostris, quod et caesar et rex noster omnino obsidionem Budensem continuare et expugnationem temptare non desistet. Et coniecturis multi elicere volunt tractari, adhuc secrete tamen, de deditione Budensium. Ego tamen affirmare illud nec impugnare volo. Melius quidem esset condicionibus etiam quibuscumque saltem honestis et tolerabilibus provinciae huic satis arduae inceptae finem imponere, quam tot iacturis et impensis sub dubio eventu laborare.

Fama est reginam cum filio et gynaeceo suo in castro Budensi in certis locis subterraneis vel cellariis <abscondi> et propter pericula, et propter metum ex tam continua et incessante quasi iaculatione globorum ex bombardis imminentia. Deus omnia in melius vertat. Eg[o], quicquid sequetur, semper nacta opportunitate Magnificentiae Vestrae significar[e] neque gravabor neque praetermittam.

Quid Ratisponae fiat, quoniam per celeres equos accepi litteras, visum est tibi communicare. V die Aprilis ex more caesar ingressus templum audivit missam de Spiritu Sancto. Hessus in suo hospitio contionem audivit. Sub horam XI eius diei primae actionis proposit<i>o haec fuit: caesarem velle et religionis ergo gravaminum Germaniae gratia hic esse, et agere, quod sedeat clementem(!) semper et maxima necessitas exigat. Item de auxiliis contra Thurcas, de reformanda politeia, quod ad religionis discidium attinet componendum, velit ipse viros bonae conscientiae et pacis studiosos deligere, nisi melius consilium afferant 14 Aprilis status imperii. Hac propositione intellecta a statibus omnibus communiter consultatum est, seorsum a nostris, seorsum a reliquis statibus. Nostri primum petierunt perduci colloquium coeptum Wormatiae. Cum autem imperator perstaret in postulatione colloquii contractioris, consenserunt ei. Reliqui principes variarunt inter se, primum quod alii vellent collocutores eligendos esse a statibus, alii vero consentirent imperatori permittendo electionem collocutorum. Verum ita ut ea statuum consilio fieret, posterior sententia apud status, quia electorum erat, obtinuit, sed ab imperatore recepta non est, institit enim, ut sibi electio libere permitteretur. Pollicitus electurum se qui facile omnibus probarentur. Rursus igitur status in consilium ierunt et scissi sunt in quattuor partes. Alii enim imperatori, quod petebat, simpliciter negandum esse censebant, alii simpliciter concedendum, qui medium inter has sententias quaerebant, divisi sunt inter duas sententias. Differre itaque rusum volebant dum marchio Brandenburgensis adveniret. Sed imperator institit, ut 14 Aprilis responderent. Consenserunt itaque tandem et imperator electionem collocutorum habeat, sed cum ipsis, cum imperator, quos velit, nominaret, liceat excipere contra nominatos, si quidem videantur minus idonei. Haec sunt acta dierum novem. Legati civitatum reliquarum, quae inter catholicas numerantur, dederunt et ipsi pro se responsum imperatori nostro consonum. Nostris item adiunxerunt se Nordlinga et Dinckielspyel. Item legati ducis Bipontini.

Sunt plerique, qui reformationem iustam, plerique qui aliquam, sed non plenam, sunt qui prorsus nullam admissuri videntur. Dominus adsit nobis. Nostri inter se pulchre consentiunt et nemo est, qui quicquam velit concedere, quod ex verbo Dei non plane debeatur concedi. Idem et marchio Brandenburgensis elector facturum se dixit. Exspectandum, quid Deus dare velit in istis comitiis, quem assidue pro ecclesia oremus atque pro iis, qui actioni adhibebuntur, ut prorsus Sathanas devincatur. Spes parva est, ut tamen aliquid ipsi eripiamus, et Christo addicamus, bona spes est. Nemo ex principibus prophanis repugnat. Iam propter solos Bavaros duos et unum Brusuicensem inter episcopos quoque sunt, qui reformationem desiderant. Ex eruditis Ratisponae sunt Philippus Melanchton, Creicziger doctor, quattuor landtgravii contionatores, Erhardus Schnepfius et doctor Baltazar nomine ducis Vitembergensis, Bucerus, Calvinus, Iohannes Bremensis et Martinus Frechtus Ulmensis. Eckius eo tempore, quo Ratisponae fui, tamen non aderat.

Quia grave discidium est inter Brunsuicenses et Lantdgravium et ii duo in scissionibus imperii contigui sunt, imperator ducem Sabaudiae exulem inter hos duos collocavit. Proscindunt se graviter libellis, qui iam passim leguntur, et quo quisque laborat affectu, quae res ex animi sententia mihi dolet, videtur enim res indigna principibus et quae contemptum magistratus afferat. Sed fertur equis auriga nec audit currus habenas.

Datae XXVIII Octobris MDXLI

Summatim, quae in causa istius viduae consideranda sunt ex actis.

Vidua ista vivente marito, sub cuius in communibus bonis agebat potestate , sine mariti assensu pro nullo in communium ... bonorum detrimentum [seu p]er se seu per [q]uemvis alium spondere aut fideiubere potuit .... In hac causa per alium, hoc est per filiam , quae t[amen] ob id iuridice numquam fuit examinata, sponsionem fecisse insimulatur. Quod de iure subsistere nequit, quandoquidem, si quid solidi et firmi [in] eiusmodi casi[b]us per mulierem fieri debet, hoc non potest nisi coram iudicio bannito fieri, ubi sine tutore, quem de iure habere cogitur, nihil per eam agi conceditur. In hac vero sponsione, qua falso impetitur, et quam illa per se vel per alium fecisse constantissime negat, in eoque et a marito coram iudicio est defensa, nihil illiusmodi intervenit.

Quod adversarius dicit se illi scripturam super receptis mercibus dedisse , ab eo per iuramentum sibi decretum se adversariae nihil debere liberata agnoscitur.

Quos deinde adversarius mortuo marito testes produxit, primum <> Ioannem Falke, qui iuravit, quod illa ei summam pecuniarum super eo debito pro mercibus solvere promisisset, de iure non subsistit, nemo enim pro se et in suum commodum iurare permittitur, quod contra iuris ordinem Gdani est permissum.

Item quod Scepanek Ruthenus , homo utpote schismaticus, ...iuraverit se nomine ipsius viduae et in eius usus illas merces accepisse, minus subsistit, quam prior testis A quo debi[te] petitur , si non servus ipsius viduae fuisset, ut asseritur, contra dominam suam in hoc casu iurare non potuit.

Postremo quod Mikitha, qui illas merces emit, ex Vilna eundem Rutenum Scepanek ut socium tuetur, [qui]que etiam in [su]um commo[du]m iuraverit, [quod] ipse eas [m]erces solvat, res plane suspecta est. Longe tamen absurdius, quod iudicium Gdanense decrevit, si adversarius iurare auserit, hanc viduam sibi eam pecuniarum summam pro eisdem mercibus debere, quod illam ad solvendum sit astricta. In tali nempe casu reo, qui accusatur, et non actori, qui creditor est, decerni solet per iuramentum purgatio, hinc clare liquet iudicium contra omne ius et aequitatem adversario [co]ntra viduam favisset etc.