CIDT&C Corpus of Ioannes Dantiscus' Texts & Correspondence

Wiersz #54

Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum
napisany before 1539-08-13 pierwodruk 1539-08-13

Podstawy źródłowe - stare druki:

1	DANTISCUS 1539 (Carmen Paraeneticum ad Alliopagum) (in extenso)
2	DANTISCUS 1764 (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum Carmen Paraeneticum) s. 88-136 (in extenso)
3	MINASOWICZ II, Nr 2-5, s. 142-144 (ekscerpt język: polski przekład, l. 587-590, 217-224, 1049-152, 179-184; ekscerpt, l. 587-590, 217-224, 1049-152, 179-184)

Publikacje:

1	HIPLER 1857 (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum carmen paraeneticum / An den edelen Jüngling Konstanz Alliopagus) s. 2-77 (in extenso; niemiecki przekład, Franz HIPLER)
2	SIEMIEŃSKI 1865 (Do Alliopaga) s. 3, 6 (polski przekład, Lucjan SIEMIEŃSKI)
3	SIEMIEŃSKI 1881 (Do Alliopaga) s. 6, 8 (polski przekład, Lucjan SIEMIEŃSKI)
4	CILIŃSKI 1910 Krótki (Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum Carmen Paraeneticum) s. 33-63 (in extenso)
5	DANTISCUS 1938 Nr 12, s. 113-171 (polski przekład, Jan Michał HARHALA; polski przekład, Jan Michał HARHALA)
6	Dantisci Carmina (Ad Alliopagum Carmen 2. Carmen Paraeneticum) Nr 42. 2, s. 169-208 (in extenso)
7	STARNAWSKI 2007 s. 33-34 (ekscerpt)

Tekst + aparat krytyczny + komentarz Zwykły tekst Tekst + komentarz Tekst + aparat krytyczny

Grata fuit, nuper mihi quam tua Musa salutem
Dixit; ut haec adsit, non minus opto, tibi.
Et quae scripsisti, mihi singula grata fuere,
Attamen affectus non nihil inde fui.

Nempe videns enses veteranus miles et arma,
Actae militiae cogitur esse memor.
Annosus tumidas audit cum nauta procellas,
In terris pelagi non meminisse nequit.
Venator recolit senior, quid fecerit olim,

Sicubi per silvas retia tensa videt.
Sic ego, cum legi tua Phoebo carmina digna,
Non potui Clarii non memor esse dei.
Quae iacuere fides neglectae, plectra reposta
Cum cithara sese proripuere statim.

Oblitique mihi moduli rediere, reclusos
Intima quos habuit pectoris arca diu.
Mox me Pimpleis spatiari rebar in antris,
Astitit et praesto turba novena mihi.
Ex qua non potui vetulam cohibere Thaliam,

Quin numeros numeris redderet illa tuis.
Concentu parili si non respondet, habebis
Causam, quod rauca voce senecta canit.
Dulcior est cantus iuvenis, cui spirat Apollo
Et gratum lepido cui dat ab ore melos.

Suscipit hos Helicon, qui libertate fruuntur
Et nullo versant subdita colla iugo.
Subveniunt animis Musae sine nube serenis,
Sunt hilaris laetum carmina mentis opus.
At nostrum quatiunt non parva negotia pectus,

Quod modo sollicitum plurima cura premit.
Adde, quod a multo iam tempore prata reliqui,
Quae de Castalio florida rore madent.
Usus abest strictim scribendi, libera cogi
Dictio sub numeros absque labore nequit.

Vix haec est magno studio contracta renitens,
Quam male composito cernis inire gradu.
Nimirum quod desuevi constringere verba,
Per se quae motu liberiore fluunt.
Cum mihi fulgebant prima lanugine malae,

Ad Musas segnis non mihi cursus erat.
Impositis potui multos concludere versus
Compedibus, quod nunc tarda senecta negat.
Quae dederat quondam prior, aufert grandior aetas;
Non eadem semper, quae placuere, placent.

Me tamen en eduxisti per iter mihi dudum
Notum, sed modo quod nescio, quale fuit.
Ne labar, vereor, vel oberrem, quo sit eundum,
Nescius, oblitus per loca vasta viae.
Alta senex nequeo superare cacumina montis,

Ungula quae tetigit Bellerophontis equi.
Si non summa petam, medium conabor adire,
Quo nihil in rebus tutius esse potest.
Deficiant vires quamvis roburque fatiscat,
Nec mihi sit praesens, qui fuit ante, vigor,

Ingrediar tamen; innixum me scipio forsan
Ducet, mens quo se numine sentit agi.
Principio quod grataris me culmen ad istum
Evectum, nostri ductus amore facis.
Non hoc tot laudes, quas non agnosco, dedere,

Sed dedit immerito gratia magna Dei.
Immerito certe, qui non sum pascere verres
Dignus et e siliquis exsaturare famem.
Namque creatorem multis in sordibus aucto
Offendi graviter crimine saepe meum.

Horresco memorans aetatis tempora primae,
Quae quibus absumpsi, sunt mihi nota, modis.
In teneris annis tumidam sum raptus ad aulam,
Scilicet ex doctis, quod modo plango, scholis.
Aula, lues hominum sentinaque larga malorum,

Me docuit, pudor hic quae reticere iubet.
Hanc igitur linquens Latiasque profectus ad oras
Me volui studiis consociare bonis.
At secus evenit, cum iam penetrasse per Alps (Alpes), mountain range stretching from Austria and Slovenia in the east; through Italy, Switzerland, Liechtenstein and Germany; to France in the west⌊AlpesAlps (Alpes), mountain range stretching from Austria and Slovenia in the east; through Italy, Switzerland, Liechtenstein and Germany; to France in the west⌋
Me vidi, latum nec procul esse fretum.

Citizens of the Republic of Venice ⌊EuganeosCitizens of the Republic of Venice ⌋ adii conclusos undique ponto,
Qui tria regna sua sub dicione tenent.
Hic cum vidissem socios navemque paratam
Ad Jerusalem (Hierosolyma), city in ancient Palestine, Judean Mountains, 1517-1917 under the rule of Ottoman Empire, today the capital of Israel⌊SolymasJerusalem (Hierosolyma), city in ancient Palestine, Judean Mountains, 1517-1917 under the rule of Ottoman Empire, today the capital of Israel⌋, mihi mens quo fuit ante diu,
Mox illam subiit vis numinis impete quodam,

Quae iussit comitem me simul esse viae.
Conscendi, pariter persolvens debita nauli,
Optatis ventis velaque tensa dedi.
Multa maris passus discrimina plurima vidi,
A me quae toties lecta fuere prius.

Singula dinumerare labor modo cum sit, omitto,
Ex multis referam sed tibi pauca tamen.
Adriatic (Superum Mare, Illiricum Mare), sea, part of the Mediterranean Sea⌊Adriacos fluctusAdriatic (Superum Mare, Illiricum Mare), sea, part of the Mediterranean Sea⌋ linquentes, carbasa magnum
Pandimus Ionian Sea⌊IoniumIonian Sea⌋ per mare flante Noto.
Legimus in primis Corfu (Kerkyra, Corcyra)⌊CorcyraeCorfu (Kerkyra, Corcyra)⌋ litora, nudum

Fracta Odysseus (Ulysses, Ulixes), mythical Greek king of Ithaca, hero of the Homer's epic poems Ilias and Odyssey, renown of his sagacity and cunning⌊DulichiumOdysseus (Ulysses, Ulixes), mythical Greek king of Ithaca, hero of the Homer's epic poems Ilias and Odyssey, renown of his sagacity and cunning⌋ quae tenuere rate.
Hic non una quidem nobis est insula visa,
Quas nimia mendax Greece⌊GraeciaGreece⌋ laude canit.
Attigit et claram prius urbibus acta per undas
Aegaeas Crete, island in the Mediterranean Sea⌊patriamCrete, island in the Mediterranean Sea⌋ nostra carina Jupiter (Jove), king of the gods in ancient Roman mythology⌊IovisJupiter (Jove), king of the gods in ancient Roman mythology⌋.

Frugum Crete, island in the Mediterranean Sea⌊CretaCrete, island in the Mediterranean Sea⌋ ferax et abundans dulcis Iacchi
Ex magna nobis utilitate fuit.
Cepimus hic etenim victum ductisque per aequor
Carpathium ventos aura secunda dabat.
Liquimus hic fines Europe (Europa), the continent⌊EuropaeEurope (Europa), the continent⌋ nautaque coeptum

100

Ad partes Asia, the continent⌊AsiaeAsia, the continent⌋ continuavit iter.
Vidimus inde Rhodes (Rodos), island in the Aegean Sea, 1522-12 - 1912 belonged to the Ottoman Empire⌊RhodumRhodes (Rodos), island in the Aegean Sea, 1522-12 - 1912 belonged to the Ottoman Empire⌋, cui numquam nubila solem
Obducunt, qualiscumque sit illa dies.
Hic ego cum sociis fessos reparavimus artus;
Tunc ibi praefuerant candida signa crucis.

105

Addere plura liberet; at hic mihi tempero, cum sint
Nota satis, quamvis urgeat ipse dolor.
Solvimus a Apollo one of the twelve great Olympian gods, son of Zeus and Leto, twin brother of Artemis⌊PhoebiApollo one of the twelve great Olympian gods, son of Zeus and Leto, twin brother of Artemis⌋ sic regno regna petentes,
Quae Cyprus, island in the Mediterranean Sea⌊CyprusCyprus, island in the Mediterranean Sea⌋ asseritur continuisse novem.
Hic nos detinuit flatu contrarius Eurus ⌊EurusEurus ⌋,

110

Cornua dum Phoebes bis renovata forent.
Hic Paphos (Πάφος)⌊PaphosPaphos (Πάφος)⌋ hicque Cnidus⌊CnidosCnidus⌋, Idalus⌊mons IdalusIdalus⌋ et nemus ipsum
Praebebant oculis gaudia nulla meis.
Namque febrem putri corruptus ab aëre passus,
Non potui Aphrodite (Venus), Greek and Roman goddess of love, beauty, and sexuality⌊VenerisAphrodite (Venus), Greek and Roman goddess of love, beauty, and sexuality⌋ languidus esse memor.

115

Tandem nos Aquilo (Septentrio, Boreas) ⌊AquiloAquilo (Septentrio, Boreas) ⌋ pertaesos litore solvit,
Rursus et in pelagus lintea plena tulit.
Sed tibi quid memorem, fuerim quam paene sub undis,
Cum navis dederat saepius icta latus?
Hanc fractis voluit penitus subvertere velis

120

Flans ab Hyperboreis nimbifer ille iugis.
Tum mihi bis deni fuerant, non amplius, anni
Extremumque mihi rebar adesse diem.
Sola Dei nos servavit clementia summi,
Qui tumidis ventis imperat atque mari.

125

Hoc duce tum demum sospes prope litora veni,
Ad quae tam longo tempore cursus erat.
Hic vinctam fertur ceto rapuisse puellam
Perseus et monstro praevaluisse maris.
Cum sociis subii Jaffa (Ioppe)⌊IoppenJaffa (Ioppe)⌋, de more relicta

130

Cum fessis nautis in statione rate.
Hinc nos ducendo Mahometica turba recepit,
Deseruit Christi quae recutita fidem.
Impositi Jerusalem (Hierosolyma), city in ancient Palestine, Judean Mountains, 1517-1917 under the rule of Ottoman Empire, today the capital of Israel⌊SolymasJerusalem (Hierosolyma), city in ancient Palestine, Judean Mountains, 1517-1917 under the rule of Ottoman Empire, today the capital of Israel⌋ asinis intravimus aestu
Exanimes, passi verbera, probra, lutum.

135

Gentis inhumanae crudelia facta minasque,
Non est, crede mihi, qui numerare queat.
Vidimus hic, ubi crux steterat sanctumque sepulcrum
Et Christi circum quae loca sancta manent.
Transgressi tandem limosi Jordan⌊gurgitisJordan⌋ undas,

140

Cui Dead Sea (Lacus Asphaltus)⌊Lacus AsphaltusDead Sea (Lacus Asphaltus)⌋ meta suprema datur,
Attigimus terras The Arabs ⌊ArabumThe Arabs ⌋. Sed longius exit,
Quam volui, senio facta Thalia loquax.
Haec cum lustrassem multo discrimine cuncta
Vanaque cognoscens, quidquid hic orbis habet,

145

Intendi rediens is me subducere rebus,
Quae me sollicitum plus habuere satis,
Vivere contentus paucis, inglorius aevum
Ducere, prudenti simplicitate frui,
Otia complecti, privatam ducere vitam,

150

Quae foret a quavis ambitione procul,
Et cum litterulis commercia rursus habere,
Pieridum doctis inter et esse choris.
Me patriis igitur Laribus, caris et amicis
Inclusi statuens abditus esse domi.

155

Sors aliter vertens iterum me traxit ad aulam
Et votis uti non dedit illa meis.
Iam quarto famulor regi, qui sceptra Polona
Dirigit immensi lata per arva soli.
Cuius grandaevus genitor rex, gloria regum,

160

Dante Deo decus hoc pontificale dedit.
Sed prius a multis servivi duriter annis
Perpessus vitae taedia longa meae.
Missus ad heroas toties orbisque monarchas
Curarum gravium pondera mille tuli.

165

Sum ter ad Spain (Hispania)⌊HesperiamSpain (Hispania)⌋ procul allegatus utramque,
Est ter et ipsa mihi France (Gallia, Francia), the kingdom⌊GalliaFrance (Gallia, Francia), the kingdom⌋ visa triplex.
Vidimus a nostro divisos orbe The English (Angli) ⌊BritannosThe English (Angli) ⌋,
Magnus et Adriatic (Superum Mare, Illiricum Mare), sea, part of the Mediterranean Sea⌊OceanusAdriatic (Superum Mare, Illiricum Mare), sea, part of the Mediterranean Sea⌋ quae prope regna tenet,
cf. Verg. A. 8.727 extremique hominum Morini ⌊Extremos hominum The Morini ⌊MorinosThe Morini ⌋cf. Verg. A. 8.727 extremique hominum Morini ⌋ The Batavi ⌊gentemque BatavamThe Batavi ⌋

170

Et quos vicinos Rhine (Rhein, Rhenus), river in central Europe, flowing through Switzerland, Germany (partially as a border with France) and the Netherlands, into the North Sea⌊RhenusRhine (Rhein, Rhenus), river in central Europe, flowing through Switzerland, Germany (partially as a border with France) and the Netherlands, into the North Sea⌋ et Danube (Dunaj, Donau), river in central and eastern Europe⌊HisterDanube (Dunaj, Donau), river in central and eastern Europe⌋ habet.
Iunior et belli contra The Dacians ⌊DacosThe Dacians ⌋que, The Getae ⌊GetasThe Getae ⌋que
Atque The Balts (Borysthenidae) ⌊BorysthenidasThe Balts (Borysthenidae) ⌋ tempore miles eram.
Sic tot per montes, valles, vaga flumina, pontum
Iactato requies non fuit ulla mihi.

175

Quis studiis toties motoria fabula factus
Haerebit? Quid in is artis habere potest?
Quas et ob id laudes tribuis, non nosco nec esse
Accismum credas; res facit ipsa fidem.
Si quis amans artem non est operatus in illa

180

Vel quam non didicit, quomodo, quaeso, sciet?
Multa potest licet improbitas studiosa laboris,
Absque docente tamen vix iuvat iste labor.
Marte fatigatur proprio, doctore levatur
Ingenium, citius quo duce cuncta capit.

185

Hoc ego sum raro primaevis usus in annis;
Quod scio, quidquid id est, cura subinde dedit.
Non semper male, quae fuerant quandoque, locavi
Otia, cum parva sedulitate tamen.
Nunc huc, nunc illuc hominis mens saepe retracta

190

Non uni potis est semper inesse rei.
Forte putas: multum valet experientia? Sic est,
Sed sine litterulis proficit illa parum.
Qui mores hominum peragrans scrutatur et orbis
Extremi partes, laudis amore facit.

195

Hoc ductus quondam prudens erravit Ulixes,
Non melior rediit, sed magis inde miser.
Antipodes liceat videas, Indosve repertos,
Quid tum, si mens non cultior inde redit?
Per mare, per terras volites, quid tum, loca tantum

200

Si mutas, et mens, quae fuit ante, manet?
Antigone facit hoc, gruibus mos est simul idem,
Anser et ille redit, qui prius anser erat.
Laudatur merito, qui numquam viderat urbem,
Rusticus, et patrium non nisi novit agrum

205

Cuique fere totus vicinia proxima mundus
Magnaque vicinae regna videntur harae,
Qui nescit, Tanais vel quo decurrat Hydaspes,
Contentus rivis, qui prope rura fluunt.
Non eget hic medicis neque succis utitur aeger,

210

Quos fallax pretio pharmacopola parat.
Ex herbis altus, quas tellus ipsa paterna
Protulit, infracto robore fortis arat.
Attamen ingenue senuit, sine crimine vixit,
Ex animi constans simplicitate sibi.

215

Quid praestant illo, magnus quos cantat Homerus
Et quibus in terris nomina clara facit?
Nascimur et morimur sub eisdem legibus omnes
Et genus est Parcis Croesus et Irus idem.
Fama quid in Stygia demersis profuit unda

220

Vel quibus aetheria vivere sede datur?
Non saevos minuit cruciatus, gaudia reddit
Non magis aucta, sed est flamen inane soni.
Ob quod se dedunt hominum tot milia morti,
Vera quibus curae non solet esse salus.

225

Quos hic deberem tibi si depingere versu,
Immensi fieret grande laboris opus.
Proficit expertis non experientia semper,
Interitum claris saepe dat illa viris.
Dux bonus in bellis, plerumque natator in undis,

230

Schoenobates rupto funeque saepe perit.
Et mihi mors oculis fuerat quandoque sub ipsis,
Non semel et vitae spes mihi nulla fuit.
Tunc ego felicem, qui versat aratra, putavi,
Ut mihi sors, optans, illius arcta foret.

235

Quare ne laudes, amisi quod bona frustra
Tempora, canities quod nitet ante diem
Et quod sum toties terris iactatus et alto,
Hinc modo quod vita languidiore fruor.
Artibus illa bonis si tradita forte fuissent,

240

In modulis esset dexter Apollo meis.
At, viden?, inculto procedunt agmine, quorum
Si sint dispositi, nescio, rite pedes.
Forte statum recto non servant ordine; mirum
Ne tibi sit, siquidem nil Heliconis habent,

245

Sed cito praecipites volitant ex tempore nati,
Exosi limae, quas meruere, notas.
Ad te nam properant quaedam documenta ferentes,
Ex re non vana quae tibi forsan erunt.
Ille, valetudo quem corripuit gravis olim,

250

Aegro consilium ferre salubre solet.
Sicque tibi possum vitae praescribere leges
Versatus variis tempus ad omne modis.
Tu, qui iam primo vernas in flore iuventae,
Praecox ingenium cui dea glauca dedit,

255

Tempore perpendas nihil hic pretiosius esse,
Quod semel elapsum non revocare potes.
Hoc dedit ergo Deus, possis ut salvus in illo
Et consors fieri sedis in arce poli,
Hoc et, ut assidue sanctis te moribus ornes

260

Utque pie vivas, dum tibi vita comes,
Denique quod studiis possis incumbere rectis,
Quae non a vera religione trahant.
In primis curae tibi sit super omnia summum
Viribus ex totis cordis amare Deum!

265

Quem, cave, ne laedas umquam; si laeseris, imo
Ex animo veniam, sit mora nulla, petas
Et doleas, quod peccasti; desiste statimque
Cum lacrimis lapsum confiteare tuum!
Non temere peccans, sed qui compunctus ob ipsum

270

Delictum linquit crimina, salvus erit.
Peccatum vitans Christo confide, iuvabit;
Haerens peccato fidere nemo potest.
Non credas fidei, quae non nisi nomine constat
Et quae non fructus ex pietate facit!

275

Qua modo decipitur vulgi pars magna furentis,
Credere dumtaxat quae satis esse putat.
Semper in ore fides et Christi verba feruntur,
Absque sed effectu vana profata manent.
Ut bene sit ventri sub ventreque, cuncta licere

280

Ex reprobis monachis turba magistra fuit.
Per quam multorum mentes hoc tempore languent,
Quas misere captas impius error agit.
Scripta Patrum contemnuntur, nova scripta probantur,
Oestro quae Stygio plenaque bile tument.

285

Non secus haec vulgus tamen observare iubetur,
Quam si sint Christi singula scripta manu.
Quem iactant et habere putant, qui talia plebi
Inculcant, Pluto cum regat intus eos.
His humana Patrum veterum documenta videntur,

290

Et sua, plena probris, esse sacrata volunt.
Peccandi datur hinc rabiosa licentia multis,
Reicitur veluti faex opus omne pium.
Turpiter erratum clamant hucusque fuisse
Et prius hic sanctos desipuisse viros.

295

Hactenus ac si non datus esset Spiritus ille
In mundum, summi missus ab arce Patris,
Hoc aevo primum quem descendisse fatentur
Et modo se plenos illius esse ferunt.
At vitae mores alium sub pectore monstrant,

300

Qui se declarat per sua gesta satis.
A superis humilis, patiens, castus, pius, aequus,
Spiritus a Stygiis est sceleratus aquis.
Per quem, sunt sectae, lites, homicidia, fraudes,
Ebrietas, luxus, stupra, rapina, furor.

305

Hoc duce cuncta docent et multa volumina spargunt,
In pedicas per quae credula corda trahunt.
Quae si quando legis, ne te sub melle venenum
Corripiat, nivea simplicitate cave!
Hoc etenim virus fidei simul omnia soli

310

Attribuit, factis esse necesse negat.
Qui praecepta Dei servando non facit haecque
Contemnit, frustra nititur ille fide.
Absque fide Christi nihil est, conferre salutem
Quod possit, quantum sit licet usque bonum.

315

Ex nobis hoc, quod prosit, praestare nequimus,
Velle bonum donat gratia sola Dei.
Quare non hominis currentis sive volentis,
Illius est solitum sed miserantis opus.
In nobis operans hoc ipsum iussa sacrata

320

Perficit et mundum vincit et omne malum.
Estque necesse sed ut rogites, quod gratia detur,
Sic vivens illa dignus ut esse queas.
Quam si sectantur sua congrua gesta nec illam
Sumpseris in vanum, fidere iure potes.

325

Exercens se quippe fides, non mortua salvat,
Hanc tu viventem per pia facta proba!
Da nudo vestem, peregrinum collige, pressum
Pasce fame, pellas a sitiente sitim,
Captivos redimas, aegros invisere perge

330

Et defunctorum corpora conde solo,
Imparti miseris operam, succurre dolenter
Afflictis, omnes non simulanter ama!
His simul offensas, tibi qui nocuere, remittas,
Si tibi dimitti multa scelesta velis!

335

Quod fieri tibi vis, aliis fac, causa doloris
Sis nulli, linguae sint tibi frena tuae!
Si quem laesisti, placa, veniamque roganti
Communi tractus frater amore dabit!
Non facias, in eo quod displicet est tibi si quid,

340

Ut cum fratre solet frater, amanter agas!
Ex uno genitore quidem processimus omnes,
Ex uno nati compositique luto.
Nos et idem pretium Stygiis dissolvit ab undis;
Hac rex et servus sunt ratione pares.

345

Debemus faciles hinc condonare vicissim,
Quin hostes etiam iussit amare Deus.
Hoc age, ne cui sis inimicus, dilige, cunctis
Et bene fac, nullum despice, quisquis erit!
Sunt delatores, hominum pars pessima, sed tu,

350

Obloquitur si quis, credere turpe puta!
Nullius famae vel honori detrahe, nulli
Invideas, cunctis fausta precare libens!
Res te nulla cito vehementem vertat in iram
Nec cito de verbo commoveare levi!

355

Cum nullo tibi sit lis aut contentio, cede,
Induci certans si ratione nequit!
Ne tibi sit, cave, cum sociis consortio pravis!
Quae tangit, retinet candida lana picem.
Sive premant adversa, feras nec corrue; nec te

360

Sublimes, si te forte secunda levant!
Rebus in humanis medium servare labora
Et certum vitae disce tenere modum!
Te luxus, rapiens Cypriaeve libido petulcae
A recto non in devia lustra trahant!

365

Utere consilio prudentum, ne tibi fidas!
Decipimur, nobis cum nisi nostra placent.
Omnibus ex aequo faveas prodesseque gesti,
Nemo tuam frustra poscat egenus opem!
Haec fiat tibi summa: Deum reverere timeque

370

Et super omne, quod est, semper amare stude!
Sic facies nec vana tibi fiducia crescet,
Non alia salvat condicione fides!
Hinc nobis aderit Patris indulgentia summi,
Salvari certe qua sine nemo potest.

375

In Christum credens tota vi pectoris, is sic
Aeternam vitam, qui bene fecit, habet.
Hanc ut vivendo recte contingere possis,
Impendes operam nocte dieque tuam!
Tende per angustam portam! Descensus Averni

380

Est facilis, quorsum perdita turba ruit.
Cum qua ne te praecipites, iter arripe strictum
Ad superos, nec erit, si cupis ire, grave!
Namque iugum Domini portanti sponte suave
Et si sponte feras, est onus omne leve.

385

Huic te summittas, patientia dux tibi fiat!
Sic poteris vita fine carente frui.
Ut quandoque stato ieiunia tempore ferre
Et res ad sacras aptior esse queas,
Castiga corpus, prompto servireque coge

390

Spiritui, spernens quae caro stulta cupit!
Non semper pastu saturum temetove refertum,
Sed tenui victu leniter illud alas!
Sic te non poterunt affectus, qui cor adurunt,
In desideriis illaqueare malis.

395

Nec poterit princeps huius te subdere mundi,
Cuius castra vides vulgus inerme sequi.
Cum peditum graditur turmis equitumque phalangis.
Et cum velitibus vastat ubique suis,
Hic ubi praesertim mactanti nemo resistit,

400

Quisque sed in patulam fertur, ut aura, necem.
Nec desunt haec ductores ad bella periti,
Quos declamantes impia turba colit.
Ganea dat campum, mucronem crapula, mortem
Ad quodvis facinus mens sine lege vaga.

405

Ex qua proveniunt cum fastu livor, habendi
Ardor, adulterium, luxus et omne scelus.
Hinc venit omne nefas, furiosa licentia, divum
Contemptus, quaevis ad benefacta pudor.
Hanc qui nunc mentem sumpsere, per arva, per urbes

410

Regnaque tot sectas constituere novas.
Fronteque perfricta, temere simul absque rubore
Hi quid non audent, quidve licere negant?
Nullus honestatis cultus, fidei vel honoris
Et nihil his verae religionis inest.

415

Quidquid iurarunt vel promisere, relinquunt
Immemores pacti non sine labe sui.
Foedera, iura, sacras leges et vota recepta
Contra desponsam deseruere fidem.
Vestales stuprant, facientes scorta, misellas,

420

Coniugii tamen haec crimina nube tegunt.
Hoc sane Deus instituit, sed non dedit uti
Cunctis; sunt etiam, quos sine prole beat.
Hi sunt, castravit quos propria sponte voluntas
Propter siderei regna superna poli.

425

Bis senos Christum tales habuisse spadones
Constat, ab uxorum quos tulit ipse toris.
Ex illis nullum tum permisisse reverti
Legimus ad thalami iura relicta semel.
Semper adhaerebant et corpore menteque puri

430

Asseclae domino per loca cuncta suo,
Donec eos partes mundi legaret in omnes
Surgens, cum mortis vincula scissa forent.
Ad populos Asiae quosdam, quae continet urbes
Innumeras, fidei quae didicere modum,

435

Ad Libyae gentes alios, ubi magna Cyrene
Cumque iacet variis Africa vasta plagis,
Post et ad Europae regiones istius orbis
Hos misit, veram qui docuere fidem.
Non quam nunc mixtam conspurcant mille venenis

440

Hi, per quos turbis Teutonis ora furit.
Unde tot armorum strepitus, tot caesa colonum
Agmina, tam multus depopulatus ager,
Tot viduae, caris prolesque parentibus orba,
Unde tot ex stupris probra nefanda patent.

445

Tales non fuerant, qui Christi nomen ubique
Sparserunt et qui dogmata recta dabant.
Non lucri cupidos, aliena vel arva petentes,
Vel quibus ex raptu vita scelesta placet,
Non homines tumidos omnique libidine plenos

450

Quique nisi nitidae pondera carnis amant,
Sed sibi delegit pius ille magister egenos
Et qui cultores simplicitatis erant.
Quique scaphis ruptis et retibus, inde vocati,
Dimissis cunctis non renuere sequi.

455

Dixit enim, qui non sese carosque parentes
Deserit et natos, coniugis ora, domum,
Hunc se non dignum caeloque, manere profundi
Hunc Erebi poenas et sine fine rogos.
Nubere non vetuit, si recte riteque fiat,

460

Sit quamvis ingens virginitatis honor.
At semel ex labiis quae cor dedit intima vota,
Irrita non fieri, vana nec esse velit.
Quae modo proiciunt, qui religione propulsa
Vesteque deiecta Cypridos arva colunt.

465

Hoc ut idem faciant omnes, non posseque clamant
Quem sine complexu vivere femineo;
Cum multi taedas numquam tetigere iugales,
Quos vetus et nova Lex commemorare solet.
Depositis postquam fugientes claustra cucullis

470

Turpiter hi ducunt publica scorta, fremunt,
Praesertim cum non habeant nutrire palatum
Nec quo conquirant, edidicere, modo.
In pretio tamen esse volunt magnique videri,
Verba per ampullas prodigiosa loqui,

475

A cunctis etiam venerari, numina dici.
Sic Curios simulant, Sardanapalus inest.
Hunc ut alant intus, coguntur quaerere technis
Subsidium, dites sub quibus esse queant.
“Non opus est aris”, latrant, “aurata supellex

480

Quid facit aut Tyrio murice lana rubens?
Pauperibus potius conflata darentur in usus!”
— Hoc se signantes nomine non inopes.
Ex templis rapiunt argenti vascula sacri,
De quibus affabre pocula facta tenent

485

Urceolosque graves, pelves, lances paterasque,
Indeque se reputant regibus esse pares.
Vestibus ex sacris sunt ornamenta luparum;
Hoc opus exclamant scilicet esse pium.
Scilicet haec orbis, viduis, miseris et egenis?

490

His gelidae spretis vix datur haustus aquae.
Ad se cuncta trahunt, miseri tamen esse videntur,
Nam male parta diu non bene firma manent.
Cumque nihil restet, quod plus rapiatur ab aris,
Ablatis spoliis templaque fracta vacent

495

Et cum sint absumpta prius per tempora lapsa,
Sacrilegae furtim quae rapuere manus,
Sumitur increscens usura fenus; ut illud
Pendatur, graviter mens solet intus agi.
Cum poscit reddi sibi debita creditor acer,

500

Hoc opus, hic labor est cumque dolore pudor.
Curritur ad cyathos, auro paterasque rubentes
Et quidquid reliquum Laidos arca tenet.
Si forsan fuerit prope, clam Iudaeus Apella
Quaeritur, in pignus sacra rapina datur.

505

Solvitur aes, sed cum fastu, quasi plura supersint
Et quasi thesauros India victa ferat.
Spes vultu simulatur, arat penetralia maeror,
Qui tum solliciti pectoris ima premit.
Paupertas gravis est, animos igitur sibi sumunt

510

Ad quodvis reprobum, dum modo prosit, opus.
Ad quaestum faciunt, quaecumque lucella petentes,
Omnia, seu scribunt, seu sua scripta docent.
Cum reboant ex suggestis, non aera verentur
Poscere pro dictis, quae vomuere, malis.

515

Nil aliud vehemens oratio continet in se,
Quam diras, risus, scommata stulta, iocos.
Hic blaterant in pontifices sacrosque ministros,
In buccam quidquid mens male sana gerit.
Probra crepant tumidis et tot convicia verbis

520

Falsaque mendaci non pudet ore loqui.
Blandidici palpant, dant auribus; inde mereri
Praemia contendunt, inde placere volunt.
Urget enim duris fervens in rebus egestas,
Cum domus exilis pane meroque caret.

525

Thais edax lautas epulas et dulcia musta
Cum potu Cereris non levioris avet.
Postulat ex auro torques vestesque superbas,
Per quas vicinae par cupit esse suae.
Quae si defuerint, lites et iurgia lectus

530

Concitat infaustus caedeque saepe madet.
Plurima moecha furens causatur, plurima fingit
Vel queritur, dictu turpe, necesse sibi.
Vociferantur et inde nothi, ferit aethera clamor,
Cum nudos vexat non toleranda fames.

535

Quid tum mens patitur scelerum sibi conscia, noscunt,
Hoc in pistrino qui modo saepe gemunt.
Si tamen ex aliqua ditescit fraude crumena,
Tunc gula nec legem, nec tenet ampla modum.
Noctes atque dies tum pergraecantur abunde

540

Et sine temperie cocta vel assa vorant.
Hos tu carnivoros, lurcones et comedones
Devita, quibus est venter et esca deus!
Quandoquidem, cum multa vorent et plurima potent,
Persuadent sibi, quod regna superna petant.

545

Nulla sacri ratio ritus vel temporis illis,
Cuncta sub arbitrium disposuere suum.
Quid sibi non tribuunt? Legis veterisque novaeque
Omnia turbantes ad sua sensa trahunt.
Quam ducant vitam, qua sint ab origine, qua sint

550

Doctrina, rabie quove furore, liquet.
Hos nunc infelix vulgus miratur amatque!
O mores, o quae tempora! Flere libet.
Orandus Deus est, forsan miserebitur, inquam,
Orandus toto pectore, mente, fide,

555

Ad caulas ut oves errantes ducat et illas
Amplius insanos non sinat esse lupos!
Fluctibus in saevis est Petri cumba frequenter
Exagitata, manens salva; manebit item.
Ni fallor, quadringentas hucusque fuisse

560

A Christi sectas tempore scripta ferunt,
Quae miserante Deo periere; peribit et ista,
Quae de praeteritis nunc nova facta furit.
Firma sed in fines Ecclesia nostra vigebit,
Quos cunctis posuit rebus in orbe Deus.

565

Nec portae rapidi poterunt Acherontis obesse:
Filius hoc summi dixit eritque Patris.
Hac spe suffultus non cures scire, quid audis
Sive legis, turba haec quod malesana docet!
Tu constans operare bonum, mala cuncta caveto,

570

Numquam constituent te benefacta reum!
Te totum dedas Domino sine fine perenni,
Illius et fido pectore iussa tene!
Abque nega tibi te prorsus; divina voluntas,
Non tua te, quae non est nisi prava, regat!

575

Tolle crucem propriam, mundo sis mortuus hocque
In dubio vitae turbine vive Deo!
Sobrius aetatem serva sine labe pudicam,
Caeci ne pueri te mala tela petant!
Non peccant oculi, ratio si temperat illos,

580

Nec cor consentit, quod ratione viget.
Si tamen ipse iuventutis vehemens calor urit,
Implora summi cum prece Patris opem!
Ad sacros fugias postponens otia vivos
Scripturae fontes! Languidus ignis erit.

585

Ipseque decertes, fortis virtute superna!
Conatus frustra, si Deus absit, erunt.
Sunt contra carnem, mundum tenebrasque regentem
Continue nobis bella, nec ulla quies.
In quibus est victo carcer sine fine paratus,

590

Victori caeli ianua summa patet.
Ad quam contendens pugna! Superabis et hostes
Firmo certanti pectore terga dabunt.
Haec age, sed non cunctanter, monitisque paternis
Pare, quae tibi post commoda multa ferent!

595

Hac recta pergas! Scopus hic te ducet ad astra,
Non defraudabit, quam tibi monstro, via.
In qua te chartis potes exercere sacratis,
Ingenium crescet cultius unde tuum,
Artibus atque bonis te tradere, discere multa,

600

Essem cum iuvenis, quae latuere prius.
Sunt praeceptores, est copia larga librorum
Et loca sunt votis, ut reor, apta tuis.
Incumbas igitur cura fidoque labore
Et studium sophiae non tibi vile puta!

605

Cumque tuis etiam tibi sint commercia Musis,
Obscenos fugiens ut mala monstra iocos!
Casta placent superis, castum decet esse poetam;
Candida sit vitae pagina iuncta tuae!
Et cum nativae tibi sint me iudice dotes,

610

Quae facilem reddent ad tua plectra chelym,
Cumque nec egressus sis, consulo, bis duo lustra,
Ut per adhuc quaedam tempora prata colas,
Prata sub Aonio florentia fonte, subire
Ex quibus in colles ductor Apollo dabit.

615

Non procul inde situs mons est excelsus; in illo
Pythagorae bivium littera fecit iter.
Quo cum concedes, ascendens linque sinistrum
Ad latus attritam, quae patet ampla, viam!
Multorum siquidem multo iam tempore pressa

620

Est pedibus, facilis, plana, retusa, placens.
Hic spirant violae, fragrans et amaracus, inter
Lilia purpureis candida mixta rosis.
Ne te pelliciant iucunda virecta, suaves
Aut volucrum cantus! Inde reflecte gradum!

625

Itur enim, sedes ubi perniciosa Voluptas
Constituit, multi quo properanter eunt.
Huc tendunt omnes, paulo quos diximus ante,
Turmatim secum qui vaga corda trahunt.
Impietas, fastus, cum luxu spurca libido

630

Hic habitant, dantes omnibus omne malum.
Declina propere fugiens! Ego, quidquid ibidem
Fit, referam, quondam nam mihi nota loquor.
Tractus eo iuvenis, quae nunc tibi volvitur aetas,
Plurima sum vitae passus acerba meae.

635

Me rapuit spatiosa viae progressio lenis,
Ardua, quam cepi, nulla subesse videns.
Et sic imprudens trita hac sum calle profectus;
Hoc rectum mea mens esse putabat iter,
Quandoquidem, quod non sensi, me daemonis astus

640

Ducebat, genius qui solet esse malus.
Pergebam laetus, spirans redolentia florum
Pellexit liquidi me prope fontis aquam.
Hic omnis generis fervebat musica circum,
Hic choreae faciles, hic iocus omnis erat.

645

Organa, sistra, tubae citharaeque, lyraeque sonabant,
Orgia Lenaei nec tacuere patris.
Pampineisque pater cinctus sua tempora ramis
Siccabat dulci pocula plena mero.
Quem Bacchae medium complexae dulce canebant,

650

Ridiculos duxit plebs temulenta choros.
Nudis cum nymphis Fauni Satyrique bicornes
Saltabant variis laeta per arva modis.
Coetus Hamadryadum, Dryades agilesque Napaeae
Plaudebant, comptis flore virente comis,

655

Multaque texebant ex densis serta rosetis,
Quae per iter sociis imposuere novis.
Unde coronatus veni, quo plebs in aprico
Gramine ludebat multa, profusa mero.
Hic iuvenum pulchris formosa caterva puellis

660

Iuncta simul cupidis incubuere iocis.
Affuerant annis etiam senioque gravati,
Canitie poterant qui superare nives.
Quos ego mirabar, ludibria namque fuere
Aetati tenerae, sustinuere tamen.

665

Cantabant, alii ridebant, omnia plena
Deliciis fuerant laetitiaque pari.
Hic Venus et Bromius convivia lauta pararunt
Et placidis multos adhibuere toris.
Non deerant, quae vina tulit Chios amplaque Gaza

670

Et quae Campanus quaeve Falernus ager.
Decertabatur cyathis paterisque vicissim;
Bellum grande quidem, sed geniale fuit.
Invitatus ad hos epulones sponte resedi,
Fraudari genium dedecus esse ratus.

675

Inter convivas gratus novus hospes habebar,
Illorum didici scita modosque brevi.
Nactus et hic caros comites, plures et amicos,
Commoda persuasi multa futura mihi.
Magna fuit nobis sermonis copia potis,

680

Ad facinus quodvis indeque magnus amor.
Nil intentatum, quo truserat ebrius ardor,
Nil fuit intactum mente furente mero.
Iam Tartessiaco se merserat aequore Titan,
Fulsit et ingenti Cynthia plena face.

685

Discurrebatur per lucos perque luparum
Antra, furor demens quo faciebat iter.
Confectis tandem vino lustrisque rubere
Tithoni rutilis coeperat uxor equis.
Deventum fuit hinc, poterant procul unde videri

690

Atria mirificis aedificata modis.
Ad quae multiiugae calles et lata viarum
Strata patescebant, undique trita satis.
Non opus hic ductore fuit, socii simul acti
Currebant nulla praepediente mora.

695

Turpis eo subito properantes vi labor egit,
Pellit ut abductas impius hostis oves.
Panditur interea domus altis fulta columnis,
Intus quae magno clara nitore fuit.
Ex auro, gemmis, bysso coccoque micabat,

700

Dulce thymum spirans, cinnama, tura, crocum.
In medio late fulsit speciosa Voluptas,
Quae stantes aulam iussit inire foris.
Illecebris solitis monstratis et tot ubique
Deliciis omnes traxerat illa cito.

705

Ingressi dominam laeto clamore salutant
Anteque reginae procubuere pedes.
Haec in pulvino sedit, quem molliter amplo
Infarsit nivei candida pluma cycni.
Strata fuere fabre pictis asarota tapetis

710

Et cathedris auro condecorata litis.
Ad se mox blanda venientes voce recepit,
Dans placidam cunctis pulchraque verba manum.
Protinus et iussit residere suaviter, illis
Et sterni lectos, stragula picta dari.

715

Maturant famulae, quarum se prima movebat
Mollities, tenui desidiosa gradu.
Post hanc Segnities, Vertigo rotans et Orexis,
Tussis et infecto lenta Gravedo pede.
Has comitabantur Febris ardens et Sitis urens,

720

Nausea cumque suis tarda Podagra malis.
Quaeque Voluptati gratissima servit, ocellis
Prospiciens petulis Galla puella subit.
Pone sequebatur Scabies, nunc aulica dicta,
Unguentis redolens oblita, pulchra tamen.

725

Tandem falce metens Anus Ossea clauserat agmen
Cum reliquis, quas hic non numerare vacat.
Singula quo fierent ex ordine, rector et aulae
Somnus cum servis affuit inde suis:
Principio Sopor et formarum portitor ille

730

Terribilis, mentem qui recubantis agit,
Singultus, Tremor et Ructus foetore citatus,
Et Vomitus, Languor cumque dolore Tumor.
Quos morbo geniti varia sub veste secuti
Apta ministeriis signa tulere datis.

735

Turbaque praeterea venientem plurima Somnum
Stipabat, cuius nomen omitto libens.
Hunc ad se vocitans tandem satiata Voluptas
Claudere cunctorum lumina fessa iubet.
Ille levans virgam Lethaeo rore madentem

740

Sparsit, et ex oculis cesserat omne iubar.
Mox Sopor insiluit lassisque labore quietem
Corporibus tribuit, sed fuit illa brevis.
Namque sequebantur comites hic ante notati,
Quisque suo fungi munere promptus erat.

745

Nec minus ancillae fuerant ad iussa paratae,
Quae prius ex titulis iam patuere tibi.
Postquam prima quies transisset, Nausea praesto
Foeda Voluptatis coepit adire locum,
Pro dominaque sua, quae sic iniunxerat illi,

750

Successit, plebis facta magistra suae.
Cum famulis famulas arcessens omnibus aequa
Lance ministerii munus habere dedit.
Officiosa cohors subito mandata peregit
Exque suo fecit nomine reque satis.

755

Hinc gemitus, planctus, fremitus clamorque tonabat.
Heu, rerum facies quam miseranda fuit!
Ipsa Voluptatis disparuit aula repente,
Hospitibus rursus commoda facta novis.
His, in deliciis et mollibus ante grabatis

760

Qui iacuere, fuit postmodo lectus humus.
In vasta misere plerique palude iacebant,
Morbos ob varios qui petiere mori.
Hic philtrum biberat, glutiverat ille rubetam,
Hic, quod ferre suo tempore luna solet.

765

Innumeri mecum, quos stillans plurima torsit
Pustula, tot querulis increpuere modis.
Iamque fere medium Phoebus transcenderat axem,
Prospexi, regio num mihi nota foret,
Quae gens, quae tellus, sibi quid mutatio vellet

770

Ista recens, esset cur mihi laesa salus.
Laetitiae nihil hic hesternae, signa nec ulla
Illius exstiterant, omnia plena metus.
Plena doloris erant, discriminis omnia plena
Anteque mors oculos trux et amara stetit.

775

Quo me cumque tulit visus, loca tristia late
Maerebant, foedis plena cadaveribus.
Hic acies nullae neque pila minantia pilis
Inter se diras conseruere manus,
Fecerat hanc tantam stragem sed spurca Voluptas

780

Sordibus Idaliis Bassareisque scyphis.
Quos prius in viridi ludentes gramine vidi,
Tectos vix vili stramine terra tulit.
Quot iacuere viri, mulieres quotve misellae,
Gallica quos omnes pestis edebat atrox!

785

Quam plures sanie taboque fluentia crura
Tractantes putri procubuere solo,
Et cassos oculos et pus ex naribus actum
Cum naso! Iubet hic plura tacere pudor.
Quid memorem reliquos Epicuri de grege porcos,

790

Praecipiti dederat quos gula multa neci?
Sive frequens illos quos compotatio fecit
Amentes, stolidos cumque furore truces?
Quos sic expertes rationis et omnis honesti
Iusti contingit mentio nulla Dei.

795

Esse sibi nati ad turpissima quaeque videntur
Et nisi quod potent et sine lege vorent.
Hos numquam vecors temulentia deserit, unde
Et sapiunt, tribuunt summaque cuncta sibi.
Quid non ebrietas committit et audet in orbe?

800

Quod scelus intactum, quod sinit illa nefas?
Inter turpe decensque furit discrimine nullo,
Saepe putat, quae sunt podicis, esse caput.
Non homines, non illa deos formidat, in omne
Prompta scelus posito cuncta pudore facit.

805

Detrahit, infamat, petulans obscena profatur;
Obruta mens quid non dicit agitve mero?
Hinc rixae, lites, opprobria, iurgia, caedes
Et mala tot, calamus quae numerare nequit.
Haec animi vires enervat et hac duce clarum

810

Ingenium, sensus, mentis acumen abit.
Corporeisque bonis, oculis, manibus pedibusque
Et reliquis membris omnibus illa nocet.
Illa ferax omnis morbi, languoris et omnis,
Quis referat, morti quot dedit ante diem?

815

Haec tot funeribus campos, dumeta, paludes
Straverat, aegrorum sed neque finis erat.
Hoc foedum vitium praecellit dedecus omne
Nec quodvis aliud turpius esse potest.
Hoc, inquam, nullum quo perniciosius exstat,

820

Me quoque detinuit non sine pure diu.
Iamque propinquabat, cum sic perculsus in omnes
Spectabam partes, carnificina mihi.
Commoriebatur prope me iam plurima turba
Et stetit ante pedes meta suprema meos.

825

Mox in me cecidere timor, tremor et dolor ingens,
Quid facerem, graviter nescius ingemui.
Nunc huc, nunc illuc subitis in rebus agebar,
Consilii, sensus et rationis inops.
Mors oculis, animo flagrantis poena gehennae

830

Obversabatur, quae data fine caret.
Multa revolvebam perplexus et undique saeptus,
Nulla salutis erat spesque nec ulla fugae.
Tunc, quam sit vanum, didici, confidere rebus
Humanis, firmum quam sit in orbe nihil,

835

Quodque statu res nulla diu perdurat in uno,
Sed veluti glacies sole liquante perit.
Sic ad me rediens lacrimis ex corde subortis
Expendi vitae tempora lapsa meae.
In quas aerumnas, in quae discrimina totus

840

Incideram, sensi numinis actus ope.
Unde cadens supplex et terrae pronus inhaesi,
Imbribus et largis immaduere genae.
“Summe Deus”, dixi, “qui verbo sidera, terras
Et mare fundasti, quidquid et orbis habet,

845

Omnia tu nosti, iudex es iustus in omnes.
Supplicibus clemens attamen esse soles.
Vae mihi, vae, toties quod te, tua iussaque liqui,
Subditus hic saevi daemonis imperio!
Quid faciam? Quo me vertam? Dolor urget et instat

850

Mors mihi, quam video iam prope ferre gradum.
Punior ex meritis, patienter et haec mala porto,
Quae dedit, heu, misero vita scelesta mihi.
Namque Voluptati Virtutis calle relicta
Indulgens, factus sum tibi saepe reus.

855

Hic et ob id scelerum iaceo sub mole gravatus,
Qua sine te nusquam me relevare queo.
Huc me gliscentis dementia prima iuventae
Traxit et hinc poenas omnia membra luunt.
Puteo tabescens, lue scabra prurit ab omni

860

Parte cutis nec inest ossibus ulla quies.
Erumpunt gemitus udis cum fletibus ad te,
In quibus hic veniam corde tremente precor.
Turpiter actorum me paenitet et pudet intus,
Quae crebro quatiunt cor modo triste meum.

865

Crimina tot dimitte mihi, pie, quaeso, Creator,
Nec sic plasma tuum putre perire sinas!
Propitius siquidem misereris votaque praestas,
Mitis ut exaudit pignora cara pater.
Te moveant igitur lamenta profunda dolentis!

870

Ex caulis etenim sum pecus, ecce, tuis,
Quippe salutifera lotum baptismatis unda
Me crucis ornasti nobilitate sacrae.
Hanc male conservans, profugus regione sub ista,
Quae merui, factis praemia digna fero.

875

Assunt monstra Stygis, rapior periturus ad Orcum,
Si non eripiet me tua larga manus.
Nec mora, nec requies, circumstant undique sonti
Et foris ac intus tristia bella movent.
Corpus ab immenso corrumpitur omne dolore

880

Et sibi mens vitiis obruta iure timet.
Non sum plus dignus caeli miser astra videre,
Quin minus, ut dicar filius esse tuus.
Tu tamen indignum, Genitor mitissime, natum
Respice, compunctis qui pius esse soles!

885

Si me restitues, mihi sique peperceris, omnem
Diriget hinc vitam flens Metanoea meam.
Da mihi tempus, ut haec emendet pectus iniquum
Meque tibi reddat, qui tuus ante fui!
Huc, precor, huc assis, pereunti porrige dextram,

890

Ex hac me tetra quae cito valle trahat!
Assertor venias, dux et Virtutis ad arcem,
Rursus in illius meque repone viam!
Hoc te per natum crucifixum Virginis oro,
Per quem frustratas non sinis esse preces”.

895

Multaque praeterea simili ratione petebam,
Propitio subdens omnia nostra Deo.
Cumque voluntati se pectore traderet omni
Divinae, subito mens mea sensit opem.
Succrevitque mihi fiducia certa fidesque

900

Et spes, quae rebus fulsit amica meis.
Unde fatigatum planctu multoque dolore
Me quidam coepit dulcis habere sopor.
Quo grata requie per languida membra refecto
Est visus iuvenis carpere clarus iter.

905

Candida vestis erat vultusque nitore verendus,
Cui cecidi surgens obvius ante pedes.
Nescio, si vigilans aut somno pressus, at ille
Proximior placide sic mihi factus ait:
“Quid facis, infelix, huc quis te devius error

910

Detrusit, dedit haec quis tot acerba pati?
Iam periturus eras, si te non vota precesque
Iuvissent, superis quae, miserande, dabas.
Te malus huc genius statuit me prorsus abacto,
Cum quo tendebas ad Phlegethontis aquas.

915

Cuius desertor cum sis, iterum tibi custos
Sum datus estque mihi tradita cura tui.
Ex hoc te mortis strepitu squaloreque ducam,
Sanis si monitis gratus adesse velis.
Et fiet tibi, sincero quod corde petisti,

920

Tu modo festina, quo tibi monstro, sequi!”
Attonitus recolens vestigia visa sequebar,
Nox et ab illius lumine clara fuit.
Prolixamque viam dulci sermone levabat,
Non erat illa placens, ut fuit ampla prior.

925

Strictior exstiterat quasi semita trita parumper,
In multisque scabris sentibus arta locis.
Ille meus ductor me confirmavit eundo
Et mihi pergendi dogmata recta dabat.
Nunc digitis signabat iter, nunc ore docebat,

930

Erudiit monitis meque subinde piis.
Unde procul densa mentis caligine pulsa
Effeci, quidquid iusserat ille, libens.
Sospes et evasi prope prata virentia tandem,
Pungentes linquens asperitate rubos.

935

Quae super instabat, gemino qui vertice caelum
Mons ferit, Aonidum sub dicione, biceps.
Progressusque parum collis sublimis acumen
Conspexi, Virtus hic ubi pulchra manet.
Non tamen audebam dubius mihi fidere, si res

940

Vel si vana mihi somnia sensa darent.
A ductore meo volui perquirere certum
Eventum, terrae quae plaga visa foret.
Confestim circumspiciens, praecesserat ille
Longius, ostendens indicis arte viam.

945

Expavi sic desertus vigilansque videbam,
Quae prius in somnis rebar adesse mihi.
In bivio stabam, de quo me prava iuventus
Fecerat erronem, non tamen absque metu.
Qui semel est ustus, formidat, cum videt ignem,

950

Ireque saepe cadens absque timore nequit.
Non eques esse cupit, quem ferrea saepe ferocis
Ungula prostravit praetereuntis equi.
Sic et eam stratam timui sub parte sinistra
Territus ex plagis, quas ibi passus eram.

955

Vibices aderant et adhuc neque vomica crebra
Defuit et rabido plena tumore cutis.
Sic ubi cognovi post damna peritus utramque
Callem, consilium res prius acta tulit.
Vertit ut a scopulo praeviso navita proram,

960

Sic fugi laevum, quod revocabat, iter.
Declinans igitur dextrorsum pergere coepi,
Quo me flectebant praevia signa ducis.
Haec ego per corneta videns vepresque, pedato
Sectabar nota non mihi calle prius.

965

Quae fuit asperior primum multique laboris,
Non tamen abstraxit me gravis iste labor.
Nec me stringentes tribuli, spinae vel acutae
Detinuere, nec hinc corporis acre malum.
Processi vitiis sensim post terga relictis

970

Et simul his, mihi quae cara fuere prius.
Et sic aeger adhuc et fessus tardius ibam,
Attriti citius non potuere pedes.
Quod bonus ut genius vidit, fortasse misertus
Substitit et lassum iuvit utraque manu.

975

Spemque dedit fore, si saltem conarer, in ipsa
Quod votis possem comminus arce frui.
Praeterea multis de rebus multa locutus
Vivendi docuit rectius esse genus,
Quod nos a brutis distingueret, hocque probari

980

Non sensu carnis, sed rationis ope;
Et quod vita bonis aeterna daretur, iniquis
Perpetuus Stygia sub regione focus.
Praecedens iterum iussit me cautius ire
Per quoddam vernans tempus ad omne nemus

985

Monstravitque mihi frutices herbasque salubres,
Ex quibus aegrotos pharmaca cocta iuvant.
Non myrto neque sandyci, violis vel amoena,
Qualia nuper erant, hic viruere loca.
At par urticae foliis Patientia primum

990

Hic stetit et per iter crebrior illa fuit.
Hinc bona Sobrietas redolensque Modestia mater
Herbarum viridi stabat amicta toga.
Herba Pudicitiae gaudens cognomine; iuxta
Floruit hanc, Charitum quae pia nomen habet.

995

Inde frutex Fidei dispersis undique ramis
Cum reliquis, quas haec germine ferre solet.
Ex his collegi medicamina grata saluti,
Quae propere vires restituere meas.
Firmior hinc factus comitavi laetus euntem

1000

Sub quaedam celsi culminis alta iuga.
Hicque fatigatum parvo requiescere fecit
Tempore, dans vitae dogmata scita mihi.
“Hoc”, ait, “in summi Virtus est vertice montis,
Quo feror, hospitium possit ut esse tibi.

1005

Tu modo non pigre contendas, forte subibis
Sicque, quod orasti, postmodo”, dixit, “erit”.
Remigioque petens alarum protinus arcem
Virtutis iussit se velut ante sequi.
Ad quam nitebar pertingere nobile signum

1010

Agnoscens nostri, montis in arce, ducis.
Hoc ego iam longo sectatus tempore, pergo
Conatusque meos finiet atra dies.
Felix, qui potuit Virtutis adire cacumen,
Haec superum dignos sedibus una facit.

1015

Hanc Graeci vates, hanc laudavere Latini,
Haec et in Hebraicis est celebrata libris.
Quam cum discipulis tibi si describere vellem,
Hoc parvum fieret grande volumen opus.
Denique te nequeo celare, quod hac mihi calle

1020

Pergenti Deus hic dona tot ampla dedit.
Cui quam grata, scies, fuerit, quot et illa beatos
Effecit, veterum si monumenta leges.
O, utinam numquam liquisset stulta iuventus
Hoc iter, in quo nunc sudo subinde senex!

1025

Quod possum, praesto, numquam me prompta voluntas
Deficiet, solet hanc namque iuvare Deus.
Hoc ut idem facias nostro discrimine doctus,
Te moneo, procul hinc castra sinistra fuge!
Qui sapit ex aliis, quos imprudentia ducit,

1030

Ut sibi prospiciat, non male, crede, sapit,
Quandoquidem cupidus, qui fiant omnia, scire,
Impingens auctor fit sibi saepe mali.
Vix ego tam multis evasi casibus actus,
Tu catus exemplo disce cavere meo!

1035

Praeponas oculis igitur, quae foeda Voluptas
Praemia mancipiis hoc dat in orbe suis!
Ad dextram tendas, Virtus ubi pulchra moratur;
Ardua sit liceat, tu modo perge, via!
Nitere conscendens! Adeo labor iste molestus

1040

Non erit, illius culmen adire potes.
Hic posuere dei sudorem, tu quoque suda!
Pertinges et cum tempore compos eris.
Contendas fieri formosi cultor honesti,
Utile quo nullum carius esse sinas!

1045

Abstineas patiare libens, quod oportet, et omni,
Quod potes, incumbas posse carere nota!
Ne noceas ulli, cunctis prodesse studeto,
Sis comis, facilis, non tamen inde levis!
Nec tumeas, generis quod sit tibi nobilis ortus,

1050

Sed te demisse, cum probitate geras!
Virtus nobilitat, genus ex virtute probatur
Nobile, qua sine nil stemma decoris habet.
Hanc si consequeris, te clarum reddet, honorem
Donabit, carum te facietque tuis.

1055

Externis etiam gratum praebebit, habenti
Virtutem merito crescit ubique favor.
Hoc te complector, quamvis te, quod scio, numquam
Ex facie novi, nec tibi vanus erit:
Tum quod sis nostras, tum quod dicione sub ista,

1060

Quam rego, prognatus sis quasi verna mihi.
Quin etiam, quod te cognoscens indolis esse
Ingenuae, cuperem rebus adesse tuis.
Tu tamen interea, si sit penuria, suffer,
Psittacus esuriens dicere discit: Ave!

1065

Luxuriant animi, pleno qui ventre rigantur
Et studiis proni turpibus esse solent.
Tu studiis possis ut honestis saepe vacare,
Frenet temperies hoc iuvenile decus!
Non cibus aut potus nimius te reddat ineptum,

1070

Litterulis frugi pectus ut esse queat!
Commoda namque bonis tua nunc est artibus aetas,
Quae breve post tempus non erit apta magis.
Experior, quam decrescat venientibus annis
Vis rerum memorans ingeniique vigor.

1075

Utere, dum sanguis calet et dum taedia desunt,
Tempore, quo nihil hic carius orbis habet!
Omne cito cursu, sine sensu labitur aevum
Et numquam, paulo quod fuit ante, redit.
Exerce vires animi! Poliuntur ab usu,

1080

Indiga quo quaevis ars nihil artis agit.
Plurima constanti discendo quaere labore,
Ut nomen praestet re, quod ab ore sonat!
Nec te detineant torpentis sacra Vacunae,
Perpes at in sacris Palladis esse stude!

1085

Otia quid possunt, noscunt, quos caeca libido
Perdidit; haec fugiens commoda multa feres.
Si careas sociis, qui nil nisi ludicra spectant,
Salvus es; illorum blanda venena necant.
Te doctis coniunge viris, virtute probatis,

1090

Moribus ex quorum sit tibi vita bonis!
Hic vatum tot fabellas exemplaque verae
Historiae possem multa referre quidem.
Talia sed prudens tibi saepe legenda relinquo,
Nempe quod hic scribo laudis amore nihil,

1095

Sed magis ut prosim, non — titillare poetas
Quod solet — ut dici doctior inde velim.
Haec et ob id properat congesta paraenesis ad te,
Ut sit vivendi regula certa tibi.
Ad quam si te compones, te, criminis omnis

1100

Osorem, faciet semper honesta sequi
Teque Deo tradet totum, pondusque docebit
Te propriae leviter ferre salubre crucis.
Tu modo conatus ad cuncta ferenda viriles
Intendas! Superat, qui tolerare potest.

1105

Cogitur ad metam currens, quod Horatius inquit,
Frigoris ac aestus plurima ferre puer,
Fastidire merum, Cythereae linquere sordes
Et placida raro commoditate frui.
Profuit ut multis interdum tristis egestas,

1110

Sic etiam multis copia damna dedit.
Tu medium teneas! Mediocriter ut tibi cuncta
Sufficiant, victus sit mihi cura tui!
Dummodo Pierides sophiaeque volumina sacrae
Omnis cum studii sedulitate colas!

1115

Proficies, de te neque fallet opinio, nostris
Si morem monitis, ut puto, sponte geres.
Crescet in his propensa Dei tibi gratia summi,
In qua persistens indigus esse nequis.
Illi caelestes insunt et opes, et honores,

1120

Post miseram vitam qui sine fine beant.
Nec vivos et se dignos haec deserit umquam,
Quos fructu satiat fertilioris humi.
Defuit his numquam pastus vel vestis amictus,
In mitem qui spem deposuere Deum.

1125

Huic tu confidas! Fidentem nutrit alitque,
Sic tamen, ut facias omne, quod ille iubet.
Quod potes, hoc praesta! Semper iuvat ille volentes
Saepeque propitius sat voluisse putat.
Cor hominis, non rem foris aspicit; omnia novit

1130

Estque probae multum simplicitatis amans.
Nil tibi vel tribuas placeasve, nec altius istis
In rebus sapias, quas modo mundus agit!
Sat tibi sit sed viva fides, quae iussa sacrata
Perficiat, fervens in pietatis opus!

1135

Hanc tibi quo possis operando reddere firmam,
Advigila! Frustra non erit ille labor.
Ille verecundos mores vitamque modestam
Et tibi virtutum conferet omne decus,
Et sensus acuet, dabit et rationis acumen,

1140

Qua tu multa legens plurima scire potes
Inque virum parens monitis succrescere doctum,
Unde mihi valeas utilis esse brevi.
Tunc prodesse tibi patriaeque tuisque, quod optas,
Cum magno poteris laudis honore tuae.

1145

Quod mihi commendas caros in calce parentes
Carminis, hoc iusta cum pietate facis.
Quos si quis vero colit et veneratur amore,
Ille diu vivens prospera cuncta feret.
His nihil hic potis est de te iucundius esse,

1150

Quam quod virtutis coeperis ire via
Quodque bonis studiis reddaris promptior, omnis
Expers haereseos, daemonis arte satae,
Et rectae fidei teneas quod firmus amussim,
Aetheriis possis iunctus ut esse choris.

1155

Et cum saepe tibi tot fausta precentur et optent,
Responde votis dexteritate piis!
Prosequar hos etiam, siquidem meruere, favore,
Te quoque propter eos; res tibi testis erit.
Dummodo contineas, serpens contagio ne te

1160

Inquinet infrenis, quod solet illa, luis!
Conquiras claras, ne te contaminet, artes,
Quem colis infecta sub regione, locus!
Utere de sacrae Scripturae fontibus ortis
Antidotis, quae non oblita felle madent!

1165

Sicut apes, cum vere favos reparant sibi, flores
Non tangunt hos, qui toxica ferre solent,
Nec de mortifera letales smilace succos,
Ex dulci capiunt sed sua mella thymo,
Elige sicque bonos auctores, unde legendo,

1170

Religionis amans, doctior esse queas!
Ex spinisque, tuos pungentibus undique sensus,
Fragrantes cauta collige mente rosas!
In mediis cum sis, quae sunt bona, carpe, venenis,
Ne tamen inficiant pectoris ima, cave!

1175

Interdum proferre solet medicamina virus,
Si certum teneat Paeonis arte modum.
Rebus in his prudenter agas, illaesus ut inde
Huc redeas! Hospes sic mihi gratus eris.
Plura loqui tecum cupiens anus haec mea voce

1180

Elinguis tremula fessaque tota fugit.
Hanc traxit tua Musa recens a Phocidis antro,
Quod repetit, posthac vix reditura. Vale!