List #5374
Ioannes DANTISCUS do Nicolas PERRENOT de GranvelleHeilsberg (Lidzbark Warmiński), 1541-04-01
Regest polski:
Dantyszek niedawno odpisał na list adresata, przekazany mu przez królewskiego posła Jana Ocieskiego. Pisze powtórnie w związku z kolejnym poselstwem do cesarza [Karola V], w które wyrusza Stanisław Maciejowski, brat biskupa chełmskiego, podkanclerzego i przyjaciela Dantyszka, [Samuela Maciejowskiego]. Przedmiotem misji Maciejowskiego jest m.in. banicja, nałożona przez sąd cesarski na księcia w Prusach Albrechta [I Hohenzollerna]. W przeszłości sprawą tą zajmował się także Dantyszek jako poseł króla [Zygmunta I], dlatego też przedstawia adresatowi jej kontekst i swoje ówczesne działania.
Podczas sejmu Rzeszy w Augsburgu [1530] Dantyszek złożył protest w imieniu polskiego monarchy przeciwko nadaniu Zakonowi [Krzyżackiemu] inwestytury na ziemie pruskie, zajmowane niegdyś przez Zakon. Cesarz uspokajał, że akt ten nie stanowi żadnego uszczerbku czyjegokolwiek prawa i własności. Dantyszek nalegał, by cesarz nie pozwolił nikomu wytoczyć procesu przeciw królowi i jego wasalowi Albrechtowi przed sądem cesarskim. Cesarz dał mu nadzieję, że nie powinno do tego dojść. W drodze z Niderlandów na sejm Rzeszy w Ratyzbonie [1532] Dantyszek odkrył jednak przybitą do wrót kościoła we Frankfurcie decyzję o nałożeniu banicji na Albrechta i wszystkich, którzy go wspierają. Po przybyciu na miejsce poinformował cesarza, że tak sformułowana banicja obejmuje również polskiego króla i wszystkich jego poddanych i może stać się zarzewiem niepokojów, a nawet wojny. Cesarz oświadczył, że decyzję tę poza jego wiedzą wydał rządzący się własnymi prawami i zwyczajami sąd cesarski i obiecał dopilnować, by nie doszło do jej egzekucji. Król [Zygmunt I] wielokrotnie za pośrednictwem listów i posłów apelował do cesarza o zniesienie banicji. Czyni to także obecnie, posyłając Maciejowskiego.
Dantyszkowi jako duchownemu sprawa ta szczególnie leży na sercu, jej pomyślne rozwiązanie ma bowiem istotne znaczenie dla zachowania pokoju i dla dobra całego chrześcijaństwa. Ręczy też, że jeżeli zapewniony będzie pokój, książę Albrecht podejmie współpracę także w kwestiach religijnych.
Dantyszek ostrzega, że utrzymanie banicji grozi kryzysem w stosunkach Królestwa Polskiego z królem rzymskim [Ferdynandem], a w konsekwencji – zerwaniem zawartych niedawno zaręczyn [młodego króla Zygmunta II Augusta z Elżbietą Habsburżanką].
Dantyszek wielokrotnie podkreśla znaczenie misji Maciejowskiego, prosząc o wszelką pomoc w jej skutecznym wypełnieniu. Nalega, by adresat zaopiekował się posłem i traktował go tak, jak niegdyś jego samego.
Rękopiśmienne podstawy źródłowe:
Publikacje:
| ||||||
Tekst + aparat krytyczny + komentarzZwykły tekstTekst + komentarzTekst + aparat krytyczny
GStA PK, HBA, C 1, No. 735, f. 2r
Exemplum litterarum ad dominum de Granvela
Illustrissime et Magnifice Domine, amice carissime ac honorande.
Salutem et obsequiorum meorum commendationem plurimam.
Scripsi novissime, Illustrissimae Dominationis Vestrae litteris amicissimis respondens, quas nuntius serenissimi regis mei, generosus dominus Ioannes Oczyeski, mihi reddidit, nactusque iterum opportunitatem on the margin⌈opportunitatemopportunitatem on the margin⌉ pro mei in Illustrissimam Dominationem Vestram amoris observantia, committere non potui, quin et has darem, ne mei per diuturnam scribendi intermissionem intercedat memoria, quam maxime apud Illustrissimam Dominationem Vestram et recentem esse, et praesentem cupio, tum etiam, ut magnificum dominum Stanislaum Maczyewski serenissimi regis mei oratorem, fratrem reverendissimi domini episcopi Chelmensis, regni Poloniae vicecancellarii, singularissimi amici mei, Illustrissimae Dominationi Vestrae intime commendarem. Qui, cum in aliis arduis negotiis ad sacratissimam caesaream et catholicam atque ad serenissimam Romanorum, Hungariae et Boemiae maiestatem sit missus, habet nihilo secius et negotium proscriptionis sive banni camerae imperialis contra illustrissimum dominum Albertum marchionem Brandenburgensem etc. ducem in Prussia apud sacratissimam caesaream et catholicam maiestatem agendum sibi iniunctum. Quod cum ego superioribus annis in comitiis Imperii Augustae Vindelicorum ex mandato serenissimi regis mei tractare coeperim, non abs re me facturum existimo, si eius rei Illustrissimae Dominationi Vestrae, cui pro sua auctoritate ac officio non parum interest, ut, quae tunc gesta sunt, sciat, mentionem fecero.
Non excidisse, puto, Illustrissimae Dominationi Vestrae, quibus modis sacratissima caesarea et catholica maiestas in foro Augustano magistro ordinis Teutonicorum per Germaniam ad terras quondam per ordinem hic in Prussia occupatas investituram cum solitis caeremoniis dederit. De qua postquam nomine serenissimi regis mei protestare statuissem, sacratissima caesarea et catholica maiestas mihi respondit opus non esse, quandoquidem investitura nihil addere iuris darique illam solere sine cuiuscumque alterius praeiudicio iuris ac proprietatis. Cumque instarem, ne ob datam eiusmodi investituram sua caesarea et catholica maiestas permitteret, ut quisque contra serenissimum regem meum eiusque principem vasallum, illustrissimum dominum marchionem et ducem in Prussia, coram iudicio camerae, quod eum ms. cum(!) ⌈eumeum ms. cum(!) ⌉ principe<m> Regni sui serenissimus rex meus non recognosceret, processum huius causae temptaret ms. tentaret(!) ⌈temptarettemptaret ms. tentaret(!) ⌉, sacratissima caesarea et catholica maiestas id fieri non debere spem mihi dabat.
Inde cum iterum ex Belgicis terris inferioribus ad Ratisbonensia comitia maiestatem eius sequerer, veniens GStA PK, HBA, C 1, No. 735, f. 2v Franckfordiam ad Maenum, repperi proscriptionem seu bannum contra illustrissimum dominum marchionem Albertum ducem in Prussia contraque omnes illi adhaerentes et faventes valvis ecclesiae affixum. Quo lecto, Ratisbonam ingressus, sacratissimae caesareae et catholicae maiestati retuli bannum iam contra principem Regni serenissimi regis mei, immo contra ipsius serenissimi regis mei maiestatem eiusque subditos omnes promulgatum et ecclesiis haerentem me legisse; unde nihil aliud, si exsecutio succederet, quam apertum bellum posse suboriri, principem enim et vasallum suum destituere nequaquam licere serenissimo regi meo; quantum hinc novorum tumultuum nondum intestinis et, quae foris ab infidelibus imminent, periculis profligatis, excitari posse<n>t, non esse obscurum. Ad quae sacratissima caesarea et catholica maiestas, turbato certe animo, respondit sibi nihil prorsus de hac banni emissione fuisse cognitum praeterque suam scientiam promulgationem istiusmodi a iudicio camerae factam, quod suas haberet leges et consuetudines, se tamen serio operam daturam, ne quovis pacto fieret exsecutio, a qua hucusque est temperatum.
Non destitit itaque post meum reditum serenissimus rex meus continenter et litteris, et nuntiis hucusque sacratissimam caesaream et catholicam maiestatem pro banni istius destitutione interpellare, quemadmodum et in praesens per hunc suum oratorem agit.
Quem ut ea in re Illustrissima Dominatio Vestra commendatissimum habeat, quantum impensius possum, oro, proque sua incomparabili prudentia expendat, si per Imperium proscriptionis fieret exsecutio, quid in omnibus dicionibus serenissimi regis mei vicissim necessario subsequeretur. Hinc quid aliud, quam caedes, direptiones, mutuorum commerciorum impedimenta atque animorum in sese exulceratorum usque ad manifestum bellum exitialia succrescerent odia? Quae mala omnia ut misericors Deus quam longissime avertat pacemque publicam stabiliat, atque religionis concordiam reducat, orandum et procurandum est viribus utrimque omnibus.
Proinde ab Illustrissima Dominatione Vestra precibus omnibus oro, ut hunc singularissimi carissimique amici mei fratrem non secus atque me ipsum olim, cum aderam, tractet, deligat uniceque cum mandatis, quae a serenissimo rege meo in hac praesertim causa gerit, commendatum gratumque apud se habeat. Quicquid illi favoris et benevolentiae ob veterem suam illam in me amoris propensionem impenderit, id omne mihi impensum existimabo et, si umquam potero, quacumque etiam in re, quae in mea erit potestate, omni GStA PK, HBA, C 1, No. 735, f. 3r gratitudine, studio et officio Illustrissimae Dominationi Vestrae respondebo.
Non miretur porro, quod adeo accurate et diligenter oratorem hunc et causas, in quibus allegatus est, Illustrissimae Dominationi Vestrae cordi et curae esse velim, postulat enim hoc et Christiana pietas, et publicum rei Christianae bonum, ut pro temporum conservanda tranquillitate omnes ex aequo, maxime autem nos, qui sacris intendimus, pro virili dare omnem operam debemus. A quo instituto cum Illustrissimam Dominationem Vestram minime esse alienam compertum habeam, ultro currenti haec adminicula addidi. In eo equidem non tam serenissimi regis mei et nostrum hic omnium, quam ipsiusmet sacratissimae caesareae et catholicae maiestatis ago negotium, cui ut felicissime cedant omnia, utque laudem suis praeclarissimis animi dotibus dignam et apud mortales exstinctam, atque apud Deum Omnipotentem perpetuam beatitatem mereatur, ex animo faveo et opto. Eam, inquam, laudem et apud Deum meritum nulla alia in re facilius obtinere poterit, quam si, sublatis dissidiis et discriminibus, quae ex huius banni prosecutione non sine multa auri et sanguinis Christiani iactura profluentiam caperent, iudicio camerae contra serenissimum regem meum eiusque maiestatis subditum principem, in quem illi ius nullum competit, rescissa sententia procedendi adimeret facultatem. Quod nisi fiat, frustra erit cum serenissimo Romanorum rege haec coepta affinitatis necessitudo, paulo post (quod procul absit), si camerae imperialis fixa manebit sententia, dirimenda.
Haec ob id scripsi liberius et copiosius, ut hinc Illustrissima Dominatio Vestra dispiciat, quantum res haec apud nos momenti habeat. Quam rogo impensissime, sic negotium hoc pro sua apud caesaream et catholicam maiestatem auctoritate moderetur, ut, rebus compositis religionis, pacem nobis hic sperare liceat. Ipse quidem illustrissimus princeps marchio et dux hic in Prussia, vicinus meus coniunctissimus, non col<l>uctabitur iis, quae communi omnium consensu ratione religionis statuentur.
Rogo igitur atque iterum summopere rogo, oratorem hunc serenissimi regis mei et causam hanc habere commendatissimam, meque item sacratissimae caesareae et catholicae maiestati, cui me pro innumeris beneficiis omne id, quod sum et possum, debere agnosco, vel per hanc occasionem commendare velit quam humillime Illustrissima Dominatio Vestra.
Eam ut Dominus Deus quam diutissime incolumem et felicissimam conservet, ex animo intime precor.
Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ ex castro meo Heylsberg in Prussia, prima die Aprilis MDXLI.