» Korpus Tekstów i Korespondencji Jana Dantyszka
Copyright © Pracownia Edytorstwa Źródeł i Humanistyki Cyfrowej AL UW

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zabrania się kopiowania, redystrybucji, publikowania, rozpowszechniania, udostępniania czy wykorzystywania w inny sposób całości lub części danych zawartych na stronie Pracowni bez pisemnej zgody właściciela praw.

List #3853

[Ioannes DANTISCUS] do Samuel MACIEJOWSKI
Braunsberg (Braniewo), 1[545]-01-29

Regest polski:

Listy króla i adresata dotarły do Dantyszka po zakończonym sejmie [Prus Królewskich] w Elblągu poświęconym rozstrzyganiu spraw sądowych, gdy był jeszcze obecny biskup chełmiński [Tidemann Giese] razem z posłem rady miasta Torunia [Adrianem Friedewaltem]. Dantyszek przeczytał list króla [Zygmunta I] razem z nimi i z pewnymi osobami z rady miasta Elbląga [Nikolausem Friedwaldem, Jacobem Alexwangenem]. Kasztelana gdańskiego [Achatiusa von Zehmen (Achacego Czemy)] nie było już na miejscu, gdyż bez pożegnania dyskretnie wyjechał z podkomorzym malborskim [Johannem (Janem)] von Baisen (Bażyńskim)], kiedy w sprawach sądowych nie wszystko układało się po jego myśli. Biskup chełmiński dowiedział się z listu króla, że król pozwał radę miasta Gdańska, której posłowie [Barthel Brand, Johann Zierenberg] już wyjechali, przed sąd królewski. Zdaniem biskupa chełmińskiego należy przesłać kopie listu króla do członków rady Prus Królewskich z sugestią, aby prosili króla o odłożenie sprawy Pucka na wiosenny sejm [Prus Królewskich]. Według niego nie da się wystarczająco szybko wysłać posłów do króla w imieniu wszystkich członków rady [Prus Królewskich], którzy nie mogą przybyć, a nie ma też nikogo, kto bezpiecznie mógłby się podjąć takiej misji.

[Ustęp o opinii Dantyszka na temat pozwu królewskiego dla Gdańska w sprawie Pucka częściowo uszkodzony, niejasny] Dantyszek zaznacza, że członkowie rady Prus Królewskich powinni uważać, aby nie naruszyć swoich własnych przywilejów. Jak dalej potoczy się sprawa, skoro biskup chełmiński razem z gdańszczanami zjednał sobie większą część radców [Prus Królewskich], Dantyszek przekona się z ich stanowisk, które powinien otrzymać listownie.

O wspominanych kwestiach, a także o innych, Dantyszek ma nadzieję więcej opowiedzieć osobiście. Niezależnie od stanu swoich finansów, nadszarpniętych przez poprzednie wyjazdy, oraz od stanu zdrowia, który jednak ostatnio poprawił się dość wyraźnie, chce spotkać władcę i służyć mu radą.

Pozostałe wiadomości przekazuje na osobnej karcie. Prosi o dyskrecję.

W postscriptum Dantyszek informuje, że po odebraniu listu adresata poprosił kasztelana elbląskiego [Stanisława Kostkę], aby powrócił do niego do Elbląga, na co tamten przystał. Odbyli dyskusję o pozwie [dla gdańszczan w spawie Pucka]. Jakkolwiek w pozwie nie ma mowy o komendatorii, to jednak pozwani są zobowiązani do złożenia wyjaśnień nie tylko w sprawach wymienionych wprost, lecz także we wszystkich, które są przedmiotem pozwu. Klauzula będzie w takiej interpretacji bardzo pomocna.

Dantyszek potwierdza, że przybędzie na dwór, choć nie ma już pieniędzy, które mógłby oszczędzać. Nie zważa na niechęć i podejrzenia kierowane przeciwko sobie, gdyż – jak napisał mu Maciejowski – mogą się one rozwiać dzięki jego przyjazdowi. Uważa, że korzystne byłoby, gdyby razem z nim przybył także kasztelan elbląski. Prosi jednak, aby Maciejowski zaaranżował to w taki sposób, jakby został on wezwany przez króla w innych sprawach.

Jeśli nasi [członkowie rady Prus Królewskich] wyślą posłów, w co Dantyszek wątpi, albo postanowią cokolwiek w rozważanej sprawie, będą rozważać jego postawę. Nie da się opisać, jak bardzo biskup chełmiński [Tiedemann Giese] troszczy się o własne sprawy i jak bardzo szkodzi interesowi króla. Podobnie postępuje kasztelan gdański [Achatius von Zehmen (Achacy Cema)]. Mają swoje fakcje i nie zważają na swoje powinności wobec króla. Wyraźnie widać to w listach, w których mieli udzielić rady w sprawie postępowania przeciwko buntownikom [gdańskim]. Oskarżali króla i usprawiedliwiali swoich, jakby byli oni niesłusznie obwinieni. Formułowali nawet pewne groźby, że niestały lud może wystąpić przeciwko Królestwu [Polskiemu].

Dantyszek dziwi się ich pewności siebie. Jego zdaniem powinni pamiętać o swoich zobowiązaniach wobec króla, aby ten nie podjął przeciw nim stosownych kroków. [Tekst w akapicie częściowo uszkodzony]

Biskup chełmiński stwierdził, że listy królewskie zawierające skargę [na podstępowanie rady Prus Królewskich] dotyczącą listu polecającego [dla gdańszczan w sprawie starań o odzyskanie przez króla Pucka] wysłanego niedawno [z sejmu Prus Królewskich] w Grudziądzu, są nieistotne i nie zasługują, by na nie odpowiadać. Dantyszek natomiast powiedział, że skoro pozostali nie chcą odpowiadać, to on sam odpowie, aby dochować obowiązku wynikającego ze swej godności. Dodał, że radcy Prus Królewskich mają skłonność do wysyłania listów polecających, zwłaszcza takich, które nie mogą być dobrze przyjęte przez króla. Zasugeruje zatem, żeby odtąd były one odrzucane na dworze. Biskup chełmiński wziął to za żart, jako niebywały na dworze, nie mając świadomości, co tam się obecnie dzieje. Zdaniem Danyszka należy skierować do niego jakąś surowszą uszczypliwość, aby dokładnie poznał panujące na dworze stosunki. Dantyszek pisze to z sympatią dla niego, obawiając się, aby przez swobodę powstępowania kiedyś nie pozwolił sobie na zbyt wiele.

U sąsiada [Albrechta Hohenzollerna] przebywa jego bratanek [Albrecht Alcybiades], którego na piśmie tytułuje on księciem Prus. Podobno wyszło mu naprzeciw 1500 pieszych i jazda. Dotąd nie wiadomo dokładnie, w jakiej sprawie Albrecht naradza się z Albrechtem Alcybiadesem i ze szwagrem (bratem żony) [Adolfem, księciem Holsztynu]. Dantyszek postara się dowiedzieć więcej, doszło jednak do niego, że chodzi o jakieś małżeństwo i że rychło mają jechać na dwór. Jeśli ustali coś pewniejszego, przekaże to adresatowi przez posłańca, kiedy do niego powróci.

Prosi o przekazanie królowi treści jego listu, która wyda się istotna dla władcy, bez światków, zwłaszcza bez prymasa [Piotra Gamrata]. Dantyszek wie, że prymas jest mu nieprzychylny z powodu sprawy Pucka, w związku z którą cierpi wspólnie z adresatem. Zachęca, by nie poddawał się przeciwnościom. Wyraża nadzieję, że będzie mógł bezpieczniej omówić wszystkie sprawy podczas osobistego spotkania.

W drugim postscriptum Danyszek informuje, że otrzymał list od młodszego króla [Zygmunta Augusta] i królowej [Elżbiety Habsburżanki]. Król poinformował, że w ostatnich dniach odesłał do adresata niniejszego listu pismo Dantyszka. Władca, upomniany przez Dantyszka, aby nie dał się uwieźć w sprawie religii pisemkom przysyłanym z sąsiedztwa [Prus Książęcych], stwierdził, że pragnie pozostać przy dawnej pobożności i bronić jej w życiu prywatnym i publicznym. Dantyszek tak się tym ucieszył, że gotów był pojechać na Litwę z niewielkim pocztem, gdyby nie przeszkodził mu w tym ów sejm [Prus Królewskich], na którym rozpatrywano sprawy sądowe. Napisał już o tym do króla, ale ten odpisał, że jego przyjazd będzie dogodniejszy wiosną. Dantyszek dodaje te wiadomości już po zapieczętowaniu niniejszego listu. [Tekst drugiego postscriptum w kilku miejscach uszkodzony]




Rękopiśmienne podstawy źródłowe:
1brulion język: łacina, autograf, AAWO, AB, D. 7, k. 52v (t.p.)
2kopia kancelaryjna język: łacina, autograf, ręką pisarza, AAWO, AB, D. 7, k. 52v-r(!), 11r (b.p.)

 

Tekst + aparat krytyczny + komentarz Zwykły tekst Tekst + komentarz Tekst + aparat krytyczny Ekscerpty dotyczące podróży Dantyszka

 

AAWO, AB, D. 7, f. 52v

Reverendissimo Plocensi

Reverendissime etc.

Accepi litteras regias et superinscribedregias etregias et superinscribed Dominationis Vestrae Reverendissimae ab hoc cubiculario, qui post absolutum iudiciarium conventum me repperit Elbingi, ubi adhuc reverendissimus dominus Culmensis cum nuntio Thoronensium aderat. Cum superinscribedCumCum superinscribed illis itaque et quibusdam ex magistratu Elbingensi litteras regias legi, [dominus] enim castellanus Gdanensis, eo [q]uod in causis non omnia, [u]t ipse volebat, cesserant, [no]n salutato ut se cum domino a Baisen succamerario Marienburgensi subduxerat quod on the margindominus hidden by binding[dominus]dominus hidden by binding enim superinscribedenimenim superinscribed castellanus Gdanensis, eo q hidden by binding[q]q hidden by bindinguod in causis non omnia, u hidden by binding[u]u hidden by bindingt ipse volebat, cesserant, no hidden by binding[no]no hidden by bindingn salutato ut se cum domino a Baisen succamerario Marienburgensi subduxerat quod[dominus] enim castellanus Gdanensis, eo [q]uod in causis non omnia, [u]t ipse volebat, cesserant, [no]n salutato ut se cum domino a Baisen succamerario Marienburgensi subduxerat quod on the margin. Post litterarum lectionem non parum attonitus dominus Culmensis, eo quod magistratum Gdanensem, cuius nuntii iam discesserant, citatum ad tribunal regium intellexerat. Consilium dedit, ut, transmissis regiarum litterarum exemplis ad alios dominos consiliarios, illis suggereretur petendum esse a serenissima maiestate regia negotium Pucense ad comitia hic verna remitti, ut tum in commune fieret deliberatio superinscribed in place of crossed-out consultatioconsultatiodeliberatiodeliberatio superinscribed in place of crossed-out consultatio, quid in eo serenissimae maiestati on the marginmaiestatimaiestati on the margin regiae agendum veniret; neque fieri posse, ut tam brevi tempore deligi posse nuntios, qui plena facultate fulti causam Pucensem interessent eamque nomine omnium consiliariorum, qui eo venire nequirent, apud serenissimam maiestatem regiam tractarent, et esse neminem ex consiliariis, qui adeo gravem provinciam sub plena facultate, quae etiam sine periculo non daretur, tuto susciperet etc. Tende

Tendebat [...] paper damaged[...][...] paper damaged tota eius oratio, ut nuntii non mitterentur, sed ut [...] paper damaged[...][...] paper damagedor peteretur causam hanc in conventum hic [...] paper damaged[...][...] paper damaged reici differri, quod ad eum modum cum [...] paper damaged[...][...] paper damaged litterarum ad alios dominos consiliarios est [...] paper damaged[...][...] paper damaged, n paper damaged[n]n paper damagedon obstante quod dicerem eiusmodi dilationem [...] paper damaged[...][...] paper damaged vix umquam impetraturos, quae secundum prius [...] paper damaged[...][...] paper damaged n paper damaged[n]n paper damagedobiscum vel cum superinscribed in place of crossed-out perper cum cum superinscribed in place of crossed-out per nuntii written over ooii written over os nostri written over ooii written over os negotium hoc discutiendum se offerret hic itaque ad oportereque nos intendere, ne nos ipsi privilegiis nostris derogaremus etc. S written over H(?)H(?)SS written over H(?)ic inter nos fuit discessum. Quid subsequetur, cum dominus Culmensis cum Gdanensibus on the margincum Gdanensibuscum Gdanensibus on the margin maiorem fere fere partem consiliariorum sibi devi<n>xit, paulo post ex sententiis et votis illorum, quae ad me perscribi debent, experiar.

De iis et aliis rebus fortassis superinscribedfortassisfortassis superinscribed coram, Deo concedente superinscribed in place of crossed-out praestantepraestante concedente concedente superinscribed in place of crossed-out praestante, fusius. Quandoquidem non superinscribed in place of crossed-out NonNonQuandoquidem nonQuandoquidem non superinscribed in place of crossed-out Non est, quod principi meo negare liceat, a quo habeo, quicquid indulgentia dedit Divina, neque me remorabuntur debita, quibus ob priores profectiones sum involutus, neque superinscribed in place of crossed-out quinquinnequeneque superinscribed in place of crossed-out quin etiam affecta valetudo written over ineineoo written over ine, quae tamen non parum quam prius firmior facta est, quin pientissimum dominum meum et Dominationem Vestram Reverendissimam pro singulari amore meo superinscribedmeomeo superinscribed et observantia, qua illam prosequor, reverenter videam et dulcissima eius fruar consuetudine. Consilii porro et prudentiae, quae mihi tribuitur, nihil in me sentio. Pro Supervacaneum etenim et inutilem written over iiemem written over i servum written over oomm written over o me domino meo me superinscribedmeme superinscribed esse existimo. Quodcumque tamen de written over aa de de written over a me praebere possum, quod gratum et commodum esse putabitur, omni fert diligentia et fide praesta paper damaged[ta]ta paper damagedbo adscribed in place of crossed-out biturbiturbobo adscribed in place of crossed-out bitur.

Reliquum dicet scheda atque hoc praescriptum, ut p[...] paper damaged[...][...] paper damaged scheda, sub superinscribed in place of crossed-out propro sub sub superinscribed in place of crossed-out pro mutua inter nos confisione habeat a Dominatione [...] paper damaged[...][...] paper damaged Vestra Reverendissima maiorem in modum oro. Cui et commendatissimus esse cupio paper damaged[cupio]cupio paper damaged, et on the marginetet on the margin omnia precor faustissima.

Ex Braunsberg, XXIX Ianuarii M [...] paper damaged[...][...] paper damaged.

Postscript No. 1:

Reverendissime mi Domine.

Per cubicularium regium, qui litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae mihi reddidit, generosum dominum paper damaged[ominum]ominum paper damaged castellanum paper damaged[castellanum]castellanum paper damaged Elbingensem, qui iam abierat, rogavi, ut rursum ad me Elbingum concederet, quod fecit paper damaged[ecit]ecit paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damaged die non gravate. Cum eo de citatione contuli visumque nobis fuit, ut sine mora [...] paper damaged[...][...] paper damagedtaretur in ea, licet commendatoriae non fiat diserte mentio, vocantur tamen citati AAWO, AB, D. 7, f. 52r ad ea paper damaged[ad ea]ad ea paper damaged, quae in citatione exprimuntur, et ad omnia alia in termino obiicenda respon hidden by binding[on]on hidden by bindingsuri, quae clausula ad multa commodabit.

Ego quidem, ut ingenue fatear, ob hidden by binding[b]b hidden by binding seram parsimoniam, quae iam in fundo est, velim non esse vocatus (suspi hidden by binding[pi]pi hidden by bindingciones et odia contra me concepta nihil moror, quod adventu meo, sicut hidden by binding[icut]icut hidden by binding scribit Dominatio Vestra Reverendissima, dilui possint), verum domino meo, praeterea et commonitioni hidden by binding[oni]oni hidden by binding Dominationis Vestrae Reverendissimae nihil negandum esse putavi. Venturus sum igitur, quemadmodum hidden by binding[um]um hidden by binding serenissimae maiestati regiae scripsi. Esset item non abs re, ut dominus castellanus Elbingensis mecum hidden by binding[cum]cum hidden by binding veniret, sed quasi aliis in rebus a maiestate regia vocatus. Hoc ut Dominatio Vestra Reverendissima efficiat, plurimum rogo. Accedet negotiis agendis admodum commodus.

Si nostri nuntios mittent, ut in litteris attigi (apud me adhuc in dubio hidden by binding[io]io hidden by binding est), vel quicquid in eo statuerint, de me tractabitur on the margin, in the hand of Dantiscusvel quicquid in eo statuerint, de me tractabiturvel quicquid in eo statuerint, de me tractabitur on the margin, in the hand of Dantiscus. Ut itaque adventus meus et domini castellani Elbingensis, ne passim sciatur, occultus sit, non puto ob multas rationes inutile. Quantum dominus Culmensis pro suis laboret omnesque exquirat modos, ut illis prosit et obsit regiis rebus, scribi nequit, neque minori in hoc studio hidden by binding[o]o hidden by binding intendit castellanus Gdanensis, habentque suas factiones, immemores, quod domino suo debeant. Quod aperte liquet in litteris, quibus consilium contra rebelles dare debuerant, accusantes fere maiestatem regiam et suo written over aaoo written over as quasi iniuriam passos excusantes, hocque non sine quibusdam minis, ob mul hidden by binding[l]l hidden by bindingtitudinem variae et promiscuae plebis non secus atque illa contra Regnum posset insurgere et [...] paper damaged[...][...] paper damaged, (s paper damaged[s]s paper damagedi diis placet) vim qua paper damaged[a]a paper damagednda paper damaged[a]a paper damagedm inferre hidden by binding[e]e hidden by binding.

Nequeo satis mirari [...] paper damaged[...][...] paper damaged con paper damaged[con]con paper damagedfidentiam, ne dicam [...] paper damaged[...][...] paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damagedtant se maiestati regiae et domin[...] paper damaged[...][...] paper damaged habent pro stip[...] paper damaged[...][...] paper damaged velint persuasuros [...] paper damaged[...][...] paper damagededi[...] paper damaged[...][...] paper damaged m(aiesta)te(m) or maiestatem(aiesta)te(m)m(aiesta)te(m) or maiestate regia(m) or regiaregia(m)regia(m) or regia ante meum exitum paper damaged[itum]itum paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damagedtur, quod ex litteris eorum paper damaged[um]um paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damaged sit, quantum contra maiestatem regiam paper damaged[regiam]regiam paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damaged et rebus regiis inco[...] paper damaged[...][...] paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damagedur, ut [...] paper damaged[...][...] paper damagednen(?) [...] paper damaged[...][...] paper damagedtiti et fidei suae meminerint, ne quid aliud contra eos vicissim iure optimo, quod non velit maiestas regia superinscribed, in the hand of Dantiscusmaiestas regiamaiestas regia superinscribed, in the hand of Dantiscus statuere, inducatur.

Expostulatorias litteras de commendaticiis ex Graudencio nuper datis domin(us) Culmensis hidden by binding[ensis]ensis hidden by binding leviusculas esse dicebat neque responsione dignas. Ego tamen, si reliqui hidden by binding[qui]qui hidden by binding nollent me pro fide et honore meo conservando responsurum, dicebam addens, nos admodum faciles quacumque etiam in re, maxime quae maiestati regiae grata esse non posset, solere dare commendaticias [...] hidden by binding[...][...] hidden by bindingre itaque, ut deinceps aula eas explodat. Ille hoc dictum pro ioco excepit, non versatus in aula et nescius, quid in ea coquatur. Eget ob id, ut penitius eam agnoscat, acriore quodam vellicatu. Quod certo in bonam illius partem scribo, nollem enim, ut in ea, quam sibi tribuit, libertate, gravius aliquando impingeret.

Apud vicinum est eius ex fratre nepos, quem in titulo scribit ducem Prussiae. Il hidden by binding[l]l hidden by bindingli venisse obviam feruntur mille quingenti cum equitibus pedites. Quid cum illo et sororio tractatur, nondum comperi. Dabitur hidden by binding[tur]tur hidden by binding opera ad expi<s>candum aliquid, accepi tamen, quod de matrimonio quodam agitur hidden by binding[ur]ur hidden by binding et quod brevi ad vos sint ituri. Quicquid compertius habuero, postquam hidden by binding[am]am hidden by binding postquam nuntius redierit, cum illo Dominationem Vestram reddam certiorem.

Quam impense oro, ut ea, quae videbuntur ex iis, quae scripsi, non indigna scientiae hidden by binding[iae]iae hidden by binding serenissimae maiestatis regiae, referre velit et litteras meas ad eius maiestatem sine arbitris legere, praesertim ne adsit primas, quem intellexi non parum mihi esse infensum et hoc ob negotium Pucense, in quo haud hidden by binding[d]d hidden by binding dubie Dominatio Vestra Reverendissima written over memeReverendissimaReverendissima written over me mecum patitur. At cedendum non est, sed contraeundum audentius. Si Dominus Deus faverit, coram de omnibus securius cum Dominatione hidden by binding[Dominatione]Dominatione hidden by binding Vestra Reverendissima dabitur colloquium.

Cui me iterum atque written over iteite atque atque written over ite iterum amicissime et intime commendo etc.

Postscript No. 2:

AAWO, AB, D. 7, f. 11r

A serenissimo rege iuniore et regina clementissimas accepi litteras, quibus scribit schedam meam Dominationi Vestrae Reverendissimae iis diebus remisisse. De religione vero a me commonitus, ne libellis[1] ex vicinia missis seduci se permitteret, ad pie et [...] paper damaged[...][...] paper damaged, ut nihil desiderare possem amplius se vi(deli)cet [...] paper damaged[...][...] paper damaged v paper damaged[v]v paper damagederae antiquae pietatis observantia inconcussum [...] paper damaged[...][...] paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damagedtiens(?) vitae suae dies permansurum eamque omnibus viribus privatim et pu paper damaged[viribus privatim et pu]viribus privatim et pu paper damagedblice defensurum etc. Quo adeo sum exhilaratus, [...] paper damaged[...][...] paper damaged sin in paper damaged[sin in]sin in paper damagedtervenisset iudiciarius iste conventus, cum [...] paper damaged[...][...] paper damaged iter in Lituaniam me pauco comitatu contulissem. [...] paper damaged[...][...] paper damaged p paper damaged[p]p paper damagedrius etiam maiestati eius scripseram, sed eius maiestas adventum meum paper damaged[eum]eum paper damaged [...] paper damaged[...][...] paper damaged verno tempore rescripsit futurum commodiorem. Haec post litterarum obsignationem Dominationem Vestram Reverendissimam celare non potui.

Cui me iterum diligentissime commendo etc.

[1 ] Here starts part of Postscript No. 2 written in Dantiscus’ own hand