BNW BOZ 2053, TG 4, No. 351, f. f. 72v

Coram sola Sacratissima Maiestate Regia domino meo clementissimo legendae

BNW BOZ 2053, TG 4, No. 351, f. f. 71r

Sacratissima Regia Maiestas et Domine, domine clementissime.

Pervenit huc tandem pridie reverendissimus dominus Strigoniensis archiepiscopus, cui serenissimus Austriae dux et alii oratores, cum quibus ego fui, ivit in campum usque obviam et eundem honestissime suscepit. Sequenti die illius dominatio reverendissima ad honorem Sacrae Maiestatis Vestrae, quam summe in omnibus observat, cum quadam pompa praefectum curiae suae pro me misit, et quia aliquantulum valetudine laborat, a duobus ductus processit contra me et honorifice excepit.

Deinde in conclavi solus cum illius dominatione reverendissima occlusus, praefatus prius multa de benevolentia, qua illius dominationem Maiestas Vestra Regia prosequitur, exposui illi causam, cur ad serenissimum archiducem Austriae atque alios arbitros in causa Prutena essem missus, et quid ad illius dominationem reverendissimam potissimum spectaret. Ob eam fiduciam, quam de eo Maiestas Vestra concepisset, rogabam dominationem eius reverendissimam, ut cum ceteris arbitris, praesertim cum serenissimo Ungariae rege et archiduce Austriae, cum eam sors huc obtulisset, demum ageret, ut huic tragoediae finis imponeretur. Explicui illi etiam omnia, quae mihi dominus archidux Austriae respondisset, quod de loco et tempore cum serenissimo Hungariae rege, quantum posset celerius, vellet convenire et singula alia, quae in prioribus meis litteris sunt descripta.

Quae postquam diligenter audisset, ut est vir magnae experientiae et in magnis rebus ab unguiculis versatus, in primis super benevolentia, quam apud Sacram Maiestatem Vestram habet, et de sua observantia ac fide, qua Maiestati Vestrae est addictus, commoda oratione respondit. De rebus vero Prutenicis, quasi haerens in quadam deliberatione, sic est exorsus, quod dum perpenderet, in quibus nunc rebus Ungariae et Poloniae regna constituerentur, et quod ab utrisque Germana natio pro ferendis suppetiis esset rogata, unde nunc erexisset cristas, cum videret, quod illius ope egerent haec regna. Non videretur, neque consultum neque hoc tempore oportunum, quod cum causae Prutenicae decisione deberet accelerari, tamen adhuc indutiarum tres anni restarent, posset interea res istorum duorum regnorum fieri melior, quod Germanae nationis nihil egeret fierentque viribus non inferiora Germanis. Tunc primum negotium Prutenicum commode posset tractari et ad meliores condiciones, quam istis temporibus, perduci. Et quod sibi non placeret, quod princeps Austriae cum serenissimo Ungariae rege iam de tempore et loco constituisset convenire, quia magister Prussiae iam haberet in his turbinibus oportunitatem, urgeret et instaret apud omnes, ut hoc tempore in his rebus fierent tractatus. Haec pro sua fide, qua Sacrae Maiestati Vestrae devincitur, se dicere testabatur. Nihilominus quaecumque posse in hac causa, quae commodo et ornamento Maiestati Vestrae cederent, omnem conatum, omnem operam et studium, ut fidelis capellanus Sacrae Maiestatis Vestrae, impendere vellet. Addidit insuper multa alia de magistro, de ordine, de marchionibus, de serenissimo Ungariae rege, de quo conclusit, quod paulo post oporteret eum aliam pellem induere. In summa videtur mihi Maiestati Vestrae velle plurimum prodesse.

BNW BOZ 2053, TG 4, No. 351, f. f. 71v Serenissime Rex, postquam haec ad duas horas super his rebus cum illius dominatione reverendissima colloquendo intellexissem, licet sim ingenio et iudicio ut iuvenis hebes et rudis, videbatur mihi non inoportunum consilium, coepi dominationem illius reverendissimam plurimum rogare, ut hoc et alia, quae rebus Sacrae Maiestatis Vestrae viderentur expedire, Sacrae Maiestati Vestrae describeret. Considerans, quod in hoc potissimus punctus legationis meae ad caesarem penderet, ad quem est via longa et non bene sine magnis impensis Sacrae Maiestatis Vestrae potest confici. Non quod ego pro Sacra Maiestate Vestra timerem tam spatiosum iter et tot maris et terrae subire discrimina, immo ut prius scripsi, ex quo Deus et Maiestas Vestra vult, quod in his rebus verser, si etiam vita sit ponenda, impigre et fideliter omnia, quae mihi Sacra Maiestas Vestra iniunxit, acturus sum. Nolle tamen pro mea fide, quam ut subditus et servus Maiestati Vestrae debeo, quod Sacra Maiestas Vestra inutiles deberet facere expensas. Possent forte esse tales, qui hoc libenter susciperent, ut quanto possent diutius in hoc honore et in talibus Sacrae Maiestatis Vestrae gravibus expensis cuperent manere, neque ego fortassis ab hoc proposito essem alienus, si fides mihi non esset carior. Proinde Sacra Maiestas Vestra tamen haec omnia pro sua incomparabili prudentia et in dirigendis rebus peritia, perpendat, si sit necessarium, ut ad caesarem me conferam.

Reliquum quod est in legatione mea, utpote de vi infidelium et Turcarum et de ferendis auxiliis rebus Christianis sic inclinatis credo iam satis caesari esse nota, ad quem hinc cotidie per postas litterae mittuntur.

De hereditate Neapolitana: credo, quod nihil vel parum ibi possit per me fieri. Necessarium mihi videtur, quod illic etiam illustrissimae dominae ducis Barii nuntii pro petitorio agendo constituantur.

De evocatione Gdanensium et Elbingensium: potest, ut reor, per litteras Sacrae Maiestatis Vestrae ad caesaream maiestatem expediri.

Ultimum, quod est de confirmatione istius inscriptionis Viennae factae inter divum olim Maximilianum caesarem et Maiestatem Vestram, est ponderosius, in dubio tamen erit, si expediam, licet mihi in Hispania maiestas hodierna caesarea promiserit. Quicquid sit, ista omnia Maiestatem Vestram Sacram latere nolui, colligat ex his meis ineptiis, quod videbitur commodius. Ego paratus sum ire ultra Garamantes et Indos, si Maiestas Vestra iusserit, et pro Sacra Maiestate Vestra nihil est, quod mihi difficile vel periculosum videri poterit.

Hac nunc hora versus Salczburgam vado et iuxta instructionem mihi datam mandata Sacrae Maiestatis Vestrae fideliter exsequor. Inde me recta Antverpiam conferam et ulteriorem Maiestatis Vestrae informationem ibidem vel inveniam vel praestolabor, nam hinc ad Angliam sine ulteriori viatico me conferre non visum est mihi fore integrum. Quapropter Sacrae Maiestati Vestrae humiliter supplico, dignetur cum primis Antverpiam versus me de omnibus et praesertim de voluntate reddere certiorem.

BNW BOZ 2053, TG 4, No. 351, f. f. 72r Nova, quae se interea post primas litteras obtulerunt, haec sunt. Postquam huc advenit reverendissimus dominus Strigoniensis, unam habuit audientiam, velit his diebus habere alias ad meam requisitionem, ut huius hic principis mentem de rebus Sacrae Maiestatis Vestrae latius exploraret et Maiestati Vestrae significaret, sed princeps non vult inveniri, donec alii commissarii et mandatarii de rebus Ungaricis et Germanicis huc veniant. Hinc cotidie summo mane exit venatum, suo autem tempore, postquam ab illius serenitate aliquid expiscabitur, reverendissimus dominus Strigoniensis pollicitus est omnia Sacrae Maiestati Vestrae describere.

Heri, dum absolverer ab illius dominatione reverendissima, pro novis mihi retulit, sed, ne hic Germanis referrem, prohibuit, quod Turcus cum omnibus suis viribus et potioribus copiis sit in mari, sed incertum est, si contra Christianos vel contra Sophi proficiscitur. Et quod reliquiae Turcarum sint ex Muldavia expulsae et multi interfecti, inter illos potiores capite plexi.

Hesterna etiam nocte venit ad me dominus Sigismundus de Herberstein, qui pridie ex Praga a rege rediit, et dixit, quod principi allatum esset per postas gentes caesareas et regis Angliae in Francia maiorem civitatem, quam est Vienna, intercepisse, et quod Gallis in omnibus infeliciter succedat. Petiitque dominus Sigismundus se humiliter Sacrae Regiae Maiestati Vestrae commendari, ego eum profecto res Maiestatis Vestrae curae habere atque illis favere cognovi.

Alia non habentur. Quae inter eundum habebuntur, omnia praescribam, modo non sit morosum, quod in scribendo sum longior. Ut ita fieret, reverendissimus dominus Posnaniensis[1] iniunxit. Commendo me iterum iterumque acratissimae Maiestati Vestrae humillime.

Ex Nova Civitate Austriae, 4 Iulii 1522.

Eiusdem Sacratissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus Iohannes Dantiscus paper damaged⌈[cus]cus paper damaged⌉

[1 ] between words Dominus and Posnaniensis a mark of inserting from the margin the gloss in another hand: P(etrus) Tomicius ep(iscopu)s

ONB Cod. 13.597, f. 37v

Magnifico et generoso domino Sigismundo de Erberstein, consiliario potissimo serenissimi arciducis Austriae etc. domino et amico plurimum mihi observando ad manus proprias. Cito, cito, cito, quia summe necessarium.

ONB Cod. 13.597, f. 37r

Magnifice Domine, amice omnium amicorum observandissime, salutem et prosperrimorum successuum perpetuum incrementum.

Litteras, quas mihi Tua Magnificentia dedit nuper in Nova Civitate, reddidi Clam, sed non clam, immo manifeste. Ultro hoc, quod antea expertus sum de Tua Magnificentia, uberiorem repperi fidem, quae non fuisset necessaria inter necessarios. Necessarium me dico Magnificentiae Tuae plurimis argumentis, quae nunc recensere esset supervacaneum. Venit ad me praefectus Magnificentiae Tuae mane, dum abire decrevissem, et mihi obtulit eam Tuae Magnificentiae benevolentiam, quam semper re ipsa sum expertus. Fecit mihi nomine Vestro eum honorem, quem debuit, et in omnibus me optime habuit. Et ob illam consuetudinem, quam cum Tua Magnificentia contraxi a multis annis, non potui mihi temperare, quin castrum ascenderem et pro mea curiositate ibidem omnia viderem, prout ipse praefectus Magnificentiae Vestrae aliquando coram latius referet. Ibidem me novis affecit honoribus, qui mihi eo gratiores erant, quo illos sciebam mihi esse a meo desideratissimo esse profectas. Et qualis fuit honor, ipsae litterae et calamus ostendunt. Quapropter pro sua dudum in me concepta benevolentia nunc eas, quas possum, accipiat gratias. Aliquando, dum res meae melius habebunt, sum redditurus. Plura scriberem, obstat mihi ingens pelagus, vinum, quod mihi hoc tempore carius est quam calamus. Summa summarum vestrissimus sum et rogo, in his punctis maneat, in quibus fuit antiquitus. Commendo me Magnificentiae Vestrae plurimum.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Clam, sed non clam, manifestus sedi omnibus videntibus et bibentibus, 6 Iulii 1522.

Ioannes Dantiscus etc.

BNW, BOZ, 2053, TG. 4, No. 353, f. 45v

Nobili Ioanni Dantisco secretario et oratori nostro fideli dilecto

BNW, BOZ, 2053, TG. 4, No. 353, f. 454

Sigismundus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lituaniae, Russiae Prussiaeque etc. dominus et heres

Nobilis fidelis nobis dilecte.

Fecisti recte et nobis rem non vulgariter gratam, quod ea, quae tecum et serenissimus princeps dominus Ferdinandus archidux Austriae et reverendissimus dominus archiepiscopus Strigoniensis sunt locuti, nobis accurate perscripseris, ac intelleximus quidem abunde sententiam ipsius domini archiepiscopi de negotio Prutenico. Verum nobis neutiquam consultum videtur non denuntiare saltem maiestati caesareae studium nostrum ad conficiendum negotium, uti eius opera et auspicio sit conventum, ne quid postea per nos stetisse videretur, quasi diffidentes causae nostrae et cognitionem subterfugiente text damaged⌈[ugiente]ugiente text damaged⌉s. Itaque cum illius caesarea maiestas sit praeter opinionem nostram in Hispanias profecta, sequaris illam bonis avibus agasque omnia tam de hoc ipso negotio Prutenico quam hereditate Neapolitana ac aliis rebus iuxta instructionem nostram ac tuam fidem et industriam.

Commisimus autem Ioanni Boner, uti via text damaged⌈[via]via text damaged⌉ticum tibi augeat et super id, quod tibi ante dari iussimus, faciat adhuc trecentos aureos text damaged⌈[ureos]ureos text damaged⌉ tibi Antwerpii numerari. Tu vero curabis, ut quam celerius et, ut magis ex sententia nostra fieri poterit, te apud illius caesaream maiestatem absolvas ac ad nos redeas, quod in diligentia et dexteritate ingenii tui erit situm.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ in civitate nostra Wilnensi, die vigesima quinta Iulii anno M-o D-o XXII-o, regni nostri sextodecimo.

Ad mandatum maiestatis regiae proprium

BNW BOZ 2053 TG 4, No. 352, f. 74v

Sacratissimae Regiae Maiestati Poloniae, domino meo clementissimo.

BNW BOZ 2053 TG 4, No. 352, f. 73r

Sacratissima Regia Maiestas et Domine, domine clementissime, post humillimam subiectionis meae commendationem.

Superioribus diebus binas litteras, quarum dat(a) or dat(um)⌈dat(a)dat(a) or dat(um)⌉ prima et quarta Iulii fuit, de rebus omnibus, quas apud serenissimum archiducem Austriae egi, Sacratissimae Maiestati Vestrae satis copiose descripsi, illa etiam, quae reverendissimus dominus archiepiscopus Strigoniensis negotiis Maiestati Vestrae consuluit. Non ambigo iam, quin Sacra Maiestas Vestra omnia ad amussim intellexit et pro sua incomparabili prudentia, quae ulterius mihi erunt facienda Antverpiam versus me certiorem reddet.

Caesarea maiestas per Angliam traiecit in Hispaniam, quod etiam hic in certis novitatibus habetur. Si Maiestas Vestra Serenissima ita constituit, quod sequi debeam, quemadmodum in prioribus meis litteris supplicavi, humillime rogo, ut et de ulteriori viatico et de omnibus aliis rebus agendis reddar instructior.

Perveni Salczburgam 12 Iulii et fui per reverendissimum dominum cardinalem honorifice susceptus. Exposui illi desiderium et mentem Serenissimae Maiestatis Vestrae, sicut instructio mea continet. Unde tertia die, postquam me in prandio habuisset, et me pro honore Serenissimae Maiestatis Vestrae humaniter tractasset his verbis et in hunc effectum respondit: „Magnifice domine orator. Salutationem, quam mihi nomine serenissimi domini vestri exposuistis, animo gratissimo suscepi habeoque illius maiestati, non quas debeo, sed quas possum gratias pro illa benevolentia, qua me prosequitur. Quod vero spectat hoc bellum, quod illius maiestas cum illustri domino magistro Prussiae, quemadmodum dominatio vestra exposuit, gravissime lacessita gessit, et quomodo omnia, quae ad hoc negotium pertinent, habeant, diffuse a secretario meo Sperancio, qui nunc est episcopus Brixinensis, intellexi plurimumque sum laetatus, quod res haec Reipublicae Christianae non parum perniciosa per indutias ad cognitionem arbitrorum devenit. De quibus me unum electum esse mihi dudum est declaratum et, licet onus sit umeris meis impar impositum, cum tamen partes me in hoc numero habere decreverint, pro communi bono totiusque Christianitatis non fuit conveniens, ut recusarem. Et nihil aliud, quam commissio caesareae maiestatis, quam in dies exspecto, facit moram, quod cum ceteris adiunctis principibus de tempore et loco nondum conveni. Quantum igitur possum celerius habita maiestatis caesareae commissione ad hoc conficiendum negotium omnes vires et studium impendam. Et cum id aggrediemur pro serenissimo domino vestro Poloniae rege et illius benevolentia, qua me prosequitur, quantum pro conscientia et ratione mea possum et quantum iustitiae convenit, iura et privilegia serenissimi domini vestri et illius Regni atque dominiorum tuebor. Cumque adiunctis arbitris, quae ad utramque partem iusta esse videbuntur, quantum ratio et conscientia mea admittit, ut huic tragoediae finis imponatur, non omittam et in quibuscumque illius maiestati pro veteri mea servitute, qua illi devincor, honori et commodo esse possum, operam et studium meum indefessum, ut domino meo observandissimo, impartiam. Cui semper in omnibus prosperrimos faveo atque exopto successus et peto me illius maiestati plurimum commendari”.

Haec fuit summa responsi. Replicavi tamen non ex commissione Serenissimae Maiestatis Vestrae, sed tamquam ex me ipso, ad ea, quae illius dominatio reverendissima de commissione caesareae maiestatis, BNW BOZ 2053 TG 4, No. 352, f. 73v quam in dies exspectaret, exposuit. Non esse, meo iudicio, huiusmodi caesareae maiestatis commissio necessaria, cum in tractatibus Prutenis non sit expressa, et quod in absentia caesareae maiestatis serenissimus archidux Austriae Ferdinandus debeat succedere et nulla alia exspectari commissio, quemadmodum tractatus planis verbis sonant; posset ex huiusmodi commissione aliqua inter partes oriri difficultas, quod ne fieret, rebus sic incomposite stantibus illius dominatio reverendissima accurate cavere deberet. Respondebat, quod talis commissio non obesset tractatibus, immo tractatus promoveret. Sed tamen, quantum ego conicio, ipsi velint auctoritate caesaris uti in omnibus, quod non parum rebus Sacrae Maiestatis Vestrae detrimenti ferre possit. Proinde Sacra Maiestas Vestra omnia pro sua prudentia metiatur et, quid futurum est, si cognitio haec sub caesaris auctoritate fieri deberet, perpendat. Inveni reverendissimum cardinalem plus ordini in hac parte, quam Serenissimae Maiestati Vestrae faventem; nihilominus nitebatur apud me expiscari, si quid illi nomine Sacrae Maiestatis velim polliceri. Quod cum me fingerem non intelligere, ad alios sermones divertit, et ut est in quaestionibus versutior, quam rota figularis, multa super Moscos et Tartaros quaesivit, et si Turcus etiam Sacrae Maiestati Vestrae hoc anno possit nocere. Inter alia, quae videbantur expedire, respondi, quod contra hostes infideles Sacrae Maiestati Vestrae bene conveniret crucisignatorum exercitus, qualis superiori anno contra Sacram Maiestatem Vestram cum illis, qui religione contra infideles essent devincti, profectus ex Germana natione fuerat, et quod hoc ipso Sacra Maiestas Vestra binos contra infideles cogeretur alere exercitus, et quod totum regnum Maiestatis Vestrae, ne sic vis infidelium passim grassaretur, esset in armis. De Germano exercitu contracto vultu obticuit et ad alios iterum sermones de serenissima domina regina et liberis Sacrae Maiestatis Vestrae se applicuit. Et sic tandem longis logis absumptis per integrum fere diem me dimisit et vale mihi dixit. Ab hospite me etiam decem florenis Renensibus absolvit.

Sic me demum ad Ratisbonam contuli, unde sub salvo conductu et ductoribus, ut hic in Germania mos est, Nurn paper damaged⌈[n]n paper damaged⌉bergam 25 Iulii perveni. Et quosdam capitaneos exspecto, qui mecum hinc cras superinscribed⌈crascras superinscribed⌉ usque ad Magunciam ire debent, alias propter insecuritatem illorum, qui de salvo conductu nullam curam habent, non possem ire sine aperto periculo. Et licet sim habiturus societatem, tamen hanc viam sine metu non possum conficere. Multi equites latrones passim vagantur propter ligam Suevicam, quae illos nititur exstirpare. Et, ut ab istis capitaneis intellexi, liga ista equites et pedites decrevit suscipere et castra ista, in quibus hi latrones foventur, obsidere atque expugnare. Ego vado in omnem eventum accinctus. Dei voluntas fiat.

Sunt hic hoc tempore illustrissimi principes, Fredericus dux Saxoniae, Fredericus comes palatinus Rheni et locum tenens caesareae maiestatis, reverendissimus episcopus Spirensis comes palatinus, comes Ulricus de Helffenstain, langrabius de Pleuchtenberg or Plenchtenberg⌈PleuchtenbergPleuchtenberg or Plenchtenberg⌉, comes Georgius de Werten. Cotidie sunt consilia et tractatur, quomodo ligam Suevicam contineant, ne contra praedones, ut supra scriptum est, quicquam incipiant. Revocarunt etiam hic locum tenens cum ceteris regentibus pedites, quos miserant in Croatiam. De certis praesidiis praestandis ex imperio regnis Hungariae et Serenissimae Maiestatis Vestrae nihil certi auditur.

BNW BOZ 2053 TG 4, No. 352, f. 74r

Omnia more solito contentiosa feruntur, alii sunt Lutherani, praesertim equites, vel potius praedones, et primi nobilium, qui summe spiritualibus insidiantur. Et a comitibus quibusdam et primis hominibus, qui hodie mecum sede text damaged⌈[sede]sede text damaged⌉runt ad tabulam in hospitio, ut hic fieri est consuetum, audivi, quod non esset necessarium regnis Poloniae et Hungariae ferri suppetias, quam diu tot sacerdotes et in choris ululatores foverentur tam magnis impensis, quibus multa hominum milia contra infideles possent sustentari. Licet ego multa opponerem, vicerunt tamen impetu, qui rationi non dedit locum. Et nemo iam hic est, qui non sanctum Paulum et Actus Apostolorum in cunctis fere locis sciret allegare, tantum hic libri Lutheriani, praesertim in Franconia, creverunt.

Habuit me hic etiam in prandio illustrissimus dominus Fredericus comes palatinus Rheni et caesareae maiestatis locumtenens et in longam noctem me variis sermonibus et quaestionibus, ut est in omnibus satis industrius, detinuit. De magistro vero Prussiae et hoc bello praeterito nulla fuit mentio, de aliis autem hostibus infidelibus interrogare non cessabat. Non potui me tandem continere, quin hoc emitterem, si talis exercitus contra infideles ex Germania, ut contra Maiestatem Vestram Serenissimam, quae omnem vim et molem infidelium in suis fert humeris et ab aliis vicinis regnis et dominiis arcet, expediretur, quid possit fieri rectius et laudabilius, et Germanae nationi, quae in militia primum cupit locum, accommodatius. Respondit mihi, quod dicerem aliquid, sed non esset datum desuper, et subinde Lutheri meminit et me interrogavit, quam apud nos de illo opinionem haberemus. Ego nos adhuc bonos esse Christianos respondi, subiunxit illius illustritas „Et nos non secus de nobis opinamur, sed rei exitus omnia probabit”. Et tandem ad hoc deventum est, quod illius illustritas voluit, quod ego in illius loco essem caesareae maiestatis locum tenens, et ille Serenissimae Maiestatis Vestrae orator, at deinde relictis quaestionibus indulsimus genio, ut consuetudo est Germanorum.

Hoc tamen nunc hic et undique, ubi hoc tempore fui, experior, quod post hanc Germani exercitus ex terris Serenissimae Maiestatis Vestrae fugam maior, quam umquam antea, de Maiestate Vestra Serenissima habetur aestimatio et magna ubique laus Maiestati Vestrae tribuitur et offertur mihi undique in civitatibus et oppidis a principibus et communitatibus nomine Serenissimae Maiestatis Vestrae ingens honor et benevolentia; sed in silvis et campis mihi summe est cavendum, licet habeam undique gratis salvos conductus, cogor tamen illis impendere, qui me ducunt et respicere interdum in omnes partes. Alia hic nova, quae vera et digna essent scriptione, non habentur.

Commendo me humillime Serenissimae Maiestati Vestrae ut domino meo clementissimo.

Ex Nurnberga 28 Iulii anno 1522.

Eiusdem Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉

BCz, 262, p. 82

Excellentissimo domino Ioanni Dantisco iuris utriusque doctori, serenissimi Poloniae regis secretario et ad caesaream sacram maiestatem oratori, domino et amico optimo

BCz, 262, p. 81

Salutem dico.

Redii ego domum 4 huius mensis. Quod licet Norimbergae ms. Norimbergi(!) ⌈NorimbergaeNorimbergae ms. Norimbergi(!) ⌉ intellexeram longe peregrinationis tibi provinciam esse demandatam, sperabam tamen, quia caesar in Hispanias concedere statuisset atque omne in Germania imperium principibus, qui Nurmbergae agunt, reiecisset, futurum esse, ut tua legatio interciperetur, quod et ex re tua et summe tibi gratum credebam, sed dum huc venissem, alia ex aula commissio facta, qua longum iter tuum confirmatur. Mittuntur igitur tibi litterae regiae, pecuniae item, aurei videlicet trecenti Hungaricales, ego vero pro observantia, qua te semper colebam, amicis scripsi, ut te amice excipiant faveantque. Intercedit enim mihi cum Fuggaris singularis quaedam consuetudo. Dedissem et in aulam epistolas, nisi scirem, te in ea curia maximos multosque habere amicos. Scripsi tamen huic, qui Fuggarorum rebus praeest, ut ad tuam postulationem, quatenus necesse erit, benevolentiam exhibeat singularem et ad eos, quos inter carissimos in aula habet, tibi litteras assignet. Proximis ex urbe mihi litteris significatum est, in re tua nihil fieri posse, nisi praesente pontifice, hae etenim causae per signaturam expediuntur, quando vero tibi nunc pontifex ad manum erit, facilius expedies, videbitur enim ad oculum praesens legitima tua excusatio.

Novi apud nos nihil, nisi quod Tartarorum eruptio exclamatur, eam reprimendi publica expeditio decreta est. Qualis illa sit, tu novisti, quae si antea umquam segnis et periculosa fuerit, iam pessima censenda. Moldaviae palatinum, a Turca proxime pulsum, caesis mille septingentis ex Tracia militibus, restitutum asserunt. Haec ad te nunc habeo, mi Dantisce, multi dum ego peregrinarem et in ipsa aula caesaris essem, te saluta BCz, 262, p. 81 runt, omnes enim <de> te loquuntur, tuas virtutes et eruditionem testantur atque commendant. Et accessit etiam mihi aliquid gloriolae, cum te mihi amicum assererem, ita enim mihi a te persuasum vel ob id, quod te veneror atque diligo, et quod in rem tuam pertinet, non invitus facio. Agam etiam nunc, ut salve sint res tuae. Vale et ex Antwerpia nobis aliquid novi rescribe.

Cracoviae, 11 ms. II(!) ⌈1111 ms. II(!) ⌉ Augusti.

BCz, 243, p. 8

Generoso Domino Ioanni Dantisco [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ sereni paper damaged⌈[sereni]sereni paper damaged⌉ssimi domini domini Sigismundi regis Poloniae paper damaged⌈[Poloniae]Poloniae paper damaged⌉ secretario et ad caesaream paper damaged⌈[caesaream]caesaream paper damaged⌉ maiestatem oratori, amico carissimo

BCz, 243, p. 7

Salutem.

Si nunc vales bene est, ego valeo.

Nam paucis ante diebus valuisse te ex litteris tuis, quas Nurimberga huc misisti, satis constat, sed tu, o nimium nimiumque oblite tuorum etc. de amantissimis et cupidissimis tui ne iota quidem etc. cum tamen probe scias omnium tuorum scriptorum, quae ex provinciis tuis huc mittere soles, mihi copiam legendi fieri, quorum tamen ego, humilis fortasse et sine auctoritate et pondere, fidissimus tamen et faventissimus laudator atque applausor fieri soleo. Si ad dominum Posnaniensem episcopum scribens mihi salutem adscribere dedignabaris, saltem in Cricii litteris id facere debuisti.

Si ad me seorsum litteras scribi a te contenderem, posses fortasse occupationes, negligentiae veteres excusatrices, causari, nunc nolo litteras (superbum enim esset mihi contendere id a te, tanto oratore) memoriolam mei qualemcumque, cum ad ceteros scribis, volo. Quod si ne id quidem impetrare potero, saltem ubi ubi es, illud ne tibi excidat, oro, Szamboczky eum esse et fore, qui te praecipue colat et observet, tua dignitate et commodis non minus gaudeat ac propriis. Sed nescio, an in commendando me tibi modum non excesserim, qui ista blandiloquentia ne ad Ioves quidem nostros uti solebam, quare de hoc satis, illud nisi ratione cognita mirari non desinam, cur utrisque litteris tuis, quas ex itinere hoc tuo huc misisti, me praeterieris.

Et de ceteris quidem nostris rebus ex litteris domini episcopi Posnaniensis intelliges, nam eas vidi. Gdanum tuum tumultuari coeperat mense (ni fallor) Iunio, ita ut Ebrehardus Verber tuus XL virorum metu Derschowiam secedere cogeretur, tandem reconciliatus plebi, praefectus classis Gdanensium, quam cum nonnullis aliis civitatibus Ansae contra Danorum regem paraverunt, est designatus. Certum est classem iam solvisse, sed quomodo cum eodem rege res successerit, quidve istuc gestum fuerit, adhuc nihil est significatum.

Quod ad ceteras res nostras attinet, tu ipse etiam ultra Oceanum et Orcadas esses, nemine scribente conicere potes.

Dum haec scribebam nonus dies agebatur, quam Vilna venatum secesseramus ad proximum Sabbatum istuc redituri. Ego interea in illo meo veteri proposito agri colendi persto cupioque secedere hinc, modo sine dedecore possem. Vale et in me amando utere iudicio tuo, hoc est si dignus sum, redama, amor enim cogi non potest: genötte Lib thut seldem gutt etc., nisi forte mihi. Id quadam fatorum iniquitate contigit, ut numquam adhuc amarim, ubi in amore mihi par pari referretur.

Iterum vale.

In Worani, ex horreo, ubi ego et Nipczicz ex uno atramento nugantes scribebamus, mox venatum hui(?) dormitum vel lusum, dicere volui, profecturi, XVII die 7-mbris 1522.

Tuus Ioannes Szamboczski

BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 78r

Sacratissima Regia Maiestas et Domine, Domine Clementissime, post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Novissime ex Nurnberga 28 Iulii Sacratissimae Maiestati Vestrae omnia, quae apud reverendissimum dominum cardinalem Salczburgensem egi, descripsi. Cuius ille mentis et sententiae sit, ex responso mihi dato intelliget.

Tandem me versus Ulmam XX miliaria extra rectum iter contuli, quod sic accidit. Fuerunt mecum in hospitio, et unus solitus erat in eodem cubili excubias facere, qui me Argi oculis semper custodiebant, ne illorum manus evaderem. Habebant cum quibusdam praedonibus, ut postea edoctus sum, intelligentiam, qui agunt in terris marchionis Casimiri, et sperabant me posse consequi. Quod liquidissimis coniecturis considerabam, neminem tamen impetere audebam. Tanta libertas Nurnbergae numquam antea est equitibus praemissa hac illac obequitandi, ut hoc tempore, nam principes ibi agunt, qui sunt regentes, est ibi etiam iudicium camerae imperialis. Quilibet equitum se vel ad principem aliquem, vel ad res suas agendas coram iudicio venisse fingit. Ille, qui mecum in cubili versabatur, adiunxerat se mihi socium et consuluit mihi, quo itinere commodius Maguntiam possem attingere. Ego dissimulabam omnia et quasi secreto illi credidi, ne alicui diceret me recta stain⌈[a]a stain⌉ versus Francfordiam iturum, quod ipsi summe placuit, credebat enim, quod omnem mentem meam expiscatam haberet. Deinde ob maiorem securitatem accepi a Nurnbergensibus 4 equites armatos per marchionis provinciam et una hora ante solis occasum parabam me ad iter, et illos 4 equites praemisi, ut me in silva versus Ulmam exspectarent. Ego vero exivi per portam, qua itur Francfordiam et tandem per alias ambages circa muros civitatis perveni ad illos equites, quos praemiseram, et ivi tota nocte per 8 miliaria usque extra terras marchionis Casimiri incolumisque perveni Ulmam. Paulo post Ulmae audivi, quod in via, quae ducit Francfordiam, per quam me finxeram iturum, tribus mercatoribus manus fuissent amputatae, ut suspicor, ab illis, qui me forsan per insidias captare studebant.

Me existente Ulmae venit illac dominus Georgius de Els, ordinis procurator generalis et devertit ms. divertit(!) ⌈devertitdevertit ms. divertit(!) ⌉ in meum hospitium. Habuit equites 30 et a Nurnbergensibus 10. Cogitur sibi bene de securitate providere propter stipendia, quae adhuc ordo equitibus hic et peditibus debet. Hoc bellum contra Maiestatem Vestram Serenissimam gestum, ut intellexi, numquam illi placuit. Domino magistro generali imprecatur, qui ei non parum de proventibus, quos habuit in Germania et Prussia, abstulit. Debebat cum ceteris fratribus Ulmae habere conventum pro reliqua militum solutione.

Ab Ulmensibus iterum de oppido ad oppidum per terras quondam expulsi ducis Wirtembergensis acceptis conductoribus perveni, non tamen sine discrimine, usque Spiram. Multi sunt una cum eorum duce exules, quorum bona liga Suevica occupavit, qui hic inde latrocinia exercent, cogebar ergo interdum equites conductores habere sex, pedites decem, ubi constabat de BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 78v manifesto periculo.

Ex Spira nequaquam sine praedonum incursione Magunciam terra pervenissem. Grassantur ibidem passim Francisci de Szikingen(n) equites, qui aliud stipendium non habent, quam communem praedam, et paulo ante bonum patrem abbatem satis divitem sunt depraedati, illo bene caeso et semivivo relicto.

Commisi me igitur navigio et datis XI florenis Renensibus securus per Rhenum attigi Magunciam. Et sors me iterum in hospitium impulit, in quo erat quidam ordinis commendator de Hassia ex Marburg. Ille in primis, antequam me nosceret, strenue volebat mecum habere consuetudinem, sed ubi exploratum habuit me esse servum Sacratissimae Maiestatis Vestrae, non comparuit amplius. Neque ego diutius illic immoratus sequenti die conduxi aliud navigium et commode perveni Coloniam 14 Augusti. Inde iterum novas habui difficultates propter Geldrenses et Iuliacenses equites, quos hic snabhaneken vocant. Usus itaque consilio dominorum consulum Coloniensium, qui se honestissime erga Sacram Maiestatem Vestram obtulerunt, accepi ab eis usque ad Iuliacum 4 armatos equites et veni securus usque ad Aquisgranum. Ibi repperi orig. reperi⌈repperirepperi orig. reperi⌉ capitaneum, quem Germanus exercitus in Dirsovia reliquerat et qui se Sacratissimae Maiestati Vestrae Bidgostiae cum 60 peditibus statuit. Ille me magno cum gaudio excepit et publice coram omnibus Sacratissimae Maiestati Vestrae gratias ingentes et laudes vocalissimas tribuit, et nullum regem similem vivere Sacratissimae Maiestati Vestrae clementia, benignitate et munificentia testabatur proferens, quam clementer et bono viatico donatum eum Sacratissima Maiestas Vestra una cum suis sociis dimiserit. Hinc iterum acceptis conductoribus traiectum intravi, unde securius iam iter est ad Brabanciam, tandem omni deposita formidine in has terras, ubi nil magis, quam pax colitur, me contuli, et 22 Augusti Antverpiae constiti.

Hoc iter meum ob hanc rem sic diffuse Sacratissimae Maiestati Vestrae descripsi, ut intelligat, in quibus hactenus sim versatus incommoditatibus et discriminibus, et quas impensas facere fuerim coactus, ne aliqua ignominia et levitas negotii Sacratissimae Maiestatis Vestrae, quae mecum porto, inferretur. De me ipso minima mihi fuit cura. Hoc ingenue Sacratissimae Maiestati Vestrae, ut domino meo clementissimo, ausim scribere, quod solis conductoribus et pro navigiis in hoc meo itinere, non taxando expensas plus quam sexaginta ducatos in auro solvi. De aliis meis expensis, iam in quintum mensem, facilis est coniectura.

Iam hic sum fere per integrum mensem exspectando litteras et ulteriorem Sacratissimae Maiestatis Vestrae instructionem. In quantis autem curis et taedio hic hactenus fuerim, quod nihil hic a Sacratissima Maiestate Vestra invenerim, scribi non potest. Variae me infestabant cogitationes, timebam partim litteras meas ad Sacratissimam Maiestatem Vestram fore interceptas, partim verebar, ne quid tale admiserim in actionibus mihi commissis, quo non diligenter commissiones curasse viderer. Et dum animus in dubio est, ut Terentius inquit, paulo momento huc vel illuc impellitur. Multa timui ab aemulis, multa suspicabar alias. Nihilominus me semper mens recti conscia confirmabat et quasi praescia litteras Sacratissimae Maiestatis Vestrae iam esse in propinquo vaticinabatur. Quod evenit, miseram famulum meum ad factorem Fuggarorum, si quid haberet novi ex nostris partibus. Qui postquam a me abiret, in proximo illum revocabam. Nam Fuggarorum unus ferens litteras Sacratissimae Maiestatis Vestrae me salutabat et me ea affecit laetitia, qua feruntur affecti patres sancti in limbo inferni viso Domino; solutusque BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 79r sum omni dubio, taedio et sollicitudinibus, quibus hucusque affligebar. Et nihil umquam tam avidis a me lectum est oculis, ut h{e}ae litterae Sacratissimae Maiestatis Vestrae, quae sunt datae Vilnae 25 Iulii et mihi hic redditae 12 Septembris. Atque ex his mentem et mandata Sacratissimae Maiestatis Vestrae abunde intellexi. Quae omnia Deo bene favente pro solita mea fide, quantum viribus totis eniti possum, diligenter et fideliter exsequi contendo.

Pridie reddi curavi litteras serenissimi domini Ferdinandi archiducis Austriae, quas pro me serenissimae dominae Margaretae harum terrarum gubernatrici scripsit. Quae in omnibus mihi se obtulit, in quibus Sacratissimae Maiestati Vestrae placere possit, et ut commodius in Angliam traicere possim, decrevit unum de suis cubiculariis cum litteris ad serenissimum regem Angliae transmittere, qui usque ad illius maiestatem mihi erit comes. Inde habitis litteris passus, sine quibus nemo ex Anglia dimittitur, ingens aequor usque in Hispaniam mihi erit arandum iam sub his duris temporibus. Et quam celerius possum ad caesaream maiestatem, quae nunc Burgis agit et conventum istorum regnorum ibi celebrare debet, me conferam et ab illa me, quantum erit possibile citius, absolvam.

Per quod vero iter stantibus his bellis redire debeam, adhuc mihi est incognitum, ex re capiendum erit consilium. Terra non possum nisi per Galliam, per quam iter nunc est clausum. Mari multo minus (sive Neapolim, sive rursus ad Angliam) me conferre velim propter instantis hiemis vigorem. Unde iterum commode non potest navigari, nisi pro futuro Martio, ad quem adhuc sex restant menses. Igitur dignetur Sacratissima Maiestas Vestra clementer perpendere, ex quo constituit mihi esse eundum, si cum hoc viatico trecentorum et centum ducatorum, qui mihi ex priori quadringentorum viatico sunt reliqui, sex mensibus in Hispania oratorem agere sit possibile, et quid mihi restabit pro reditu, quem etiam in tribus aliis mensibus usque ad Sacratissimam Maiestatem Vestram vix conficere possum. Velim equidem sine tam magnis impensis in hoc mihi iniuncto munere libenter servire, si fieri possit, Maiestati Vestrae Sacratissimae, quae pro sua incomparabili prudentia facili coniectura potest assequi nequaquam posse hoc superinscribed⌈hochoc superinscribed⌉ fieri. Abstrahuntur mihi etiam ex his trecentis ducatis Hungaricalibus, quos mihi hic Sacratissima Maiestas Vestra numerari commisit, 34, et pro quadringentis florenis Renensibus, quos dominus zupparius Bonar hic mihi a Fuggaris dari iussit, saltem mihi ducenti et sexaginta sex ducati Hungaricales numerantur. Non sunt mihi usui floreni Renenses in Hispania, itaque cogebar accipere ducatos et Fuggari hic ultra commissionem domini zupparii nihil mihi dare audent, hoc est, nisi valorem quadringentorum florenorum Renensium, qui faciunt 266 ducatos Hungaricales cum tertia parte unius ducati. Nihilominus ego hic egi cum Fuggarorum factore Wolfgango Haller, cum quo ante tres annos in Hispania mihi fuit singularis consuetudo, quod ad meam fidem mihi residuum trecentorum ducatorum, 34 ducatos, daret in mutuum, pro quibus me illi inscripsi et syngraphum meum reliqui. Proinde Sacratissimae Maiestati Vestrae humillime supplico, cum prius mihi trecentos Hungaricales numerari iussit, dignetur domino zuppario committere, ut cum residuis 34 ducatis iuxta priorem ducatorum calculum cum ipso Wolfgango Haller componat et chirographum meum redimat. De ista mora mea in Hispania, Serenissime Rex, quemadmodum scripsi, si fieri potest, quod citius redire possim, etiam cum manifesto periculo vitae, modo sint homines, qui navigent et hiemi se credere audeant, BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 79v cum illis me in primis Deo et pro fide mea, quam Sacratissimae Maiestati Vestrae debeo, hiemi et quibuscumque tempestatibus me committam. Utcumque eveniet, tamen hoc nulla ratione consequi possum, quod sub hoc viatico, nisi velim esse Irus, redire valeam. Posui iam cum his 400 ducatis, quos adhuc habeo, mirabilibus modis calculum, sed non extendunt se, ut me illac, unde veni, referant. Quare Sacratissimae Maiestati Vestrae humillime, ut domino meo clementissimo, supplico, dignetur istarum rerum et futurae penuriae clementem habere rationem et domino zuppario committere, ut mihi in omnem eventum ad bancum Fuggarorum daret litteras, si quibus egerem, ut adminicula mihi pecuniis fierent. Nihil aliud, quam quod necessitas postulabit, sum exacturus. Non sunt mihi tales maiores, qui idonei essent Sacratissimae Maiestati Vestrae pro me dare fidem, cum sim ex humilibus, sed tamen honestis et fide dignis, natus parentibus, una mecum subditis Sacratissimae Maiestatis Vestrae. Tamen mihi hactenus est creditum. Et ne de me ipso multa praesumam, noscit me tota aula Sacratissimae Maiestatis Vestrae. Credat mihi, quaeso, has banci litteras, quas diligenter et fideliter observabo et utinam se talis offerat occasio, quod illis uti non sit necessarium, nihil mihi gratius accidere poterit. Sed haec de meis itineribus et necessitatibus hactenus.

Nova, quae hic habentur, haec sunt. Pontifex, antequam Romam est ingressus, constitit extra Urbem prima nocte apud sanctum Paulum. Sequenti die facta missa et oratione permisit cardinalibus, ut illi sanctos pedes oscularentur. Deinde, postquam intellexisset, quod ex Urbe magna pompa et aliquot milibus armatorum decretum fuisset ei iri obviam, fertur plurimum rogasse, ne tales impensae fierent, sed ea pecunia, quae pro huiusmodi triumpho deberet expendi, conservaretur, ubi aliqua necessitas ingrueret. Et quod deinde cum omnium summo gaudio in Urbem sit introductus et publice cum caeremoniis consuetis coronatus exclamatumque ab omnibus „Vivat Adrianus papa sextus Urbis et orbis restaurator”. Et quod paulo post coronationem constitutionem in Urbe fecerit, quod nemo cum armis ire audeat, nisi sit de his officialibus et eorum servis unus, quibus est permissum, quodque omnes clerici et beneficiis addicti vestibus huiusmodi inceda<n>t, quae in sacris constitutos specta<n>t. Et quod nemo clericorum, cuiuscumque status sit, barbatus deinceps videatur. Prohibuit etiam sub gravibus poenis, ne quisquam clericorum puellam in masculinis vestibus incedentem habeat. Nam ut hoc scriptum est ex Urbe, erant plurimae puellulae, quae a primis de statu spirituali et ab aliis etiam hoc vestitu in deliciis habebantur. In summa, quod omnibus modis nitatur ecclesiae catholicae prodesse bonos rursum mores inducere et malos funditus exstirpare, sed in his partibus, quae iure conterraneo illi sunt devinctae ms. devincti(!) ⌈devinctaedevinctae ms. devincti(!) ⌉, de eo sentitur, si in hoc proposito perseveraverit, quod non diu in hac sede regnabit.

De caesare nihil aliud, quam quod prius scripsi, auditur. In Burgis est et omnium suorum regnorum Hispaniae ibidem conventum descripsit, ubi satis longo tempore fertur immoraturus. Hoc, quod illic potissimum tractabitur, erit de conquirendis pecuniis et gentibus pro futuro vere, ubi toto conatu contra regem Galliae proficisci statuit, et arma sua prius non deponere, nisi a Gallis solidam pacem habeat. In oris istarum terrarum habet satis validum exercitum contra Gallum, qui passim nunc in Gallia igne et ferro magna damna infert, Anglicorum dicitur habere decem milia, Hispanorum tria milia, quatuor milia peditum ex Germania superiore, et iterum quatuor milia ex Germania bassa. Quinque milia habet hominum istarum terrarum et ter mille quingentos equites. BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 80r Quem exercitum caesarea maiestas magis ad propulsandum hoc tempore, quam ad inferendum bellum in his superinscribed⌈hishis superinscribed⌉ partibus fovet, hocque solum pro hac vice cum rege Angliae agit, ut regem Galliae continuis impensis, quas etiam suis militibus cogitur impendere, enervet, et quod pro futuro vere novis copiis et hominibus ab omni parte illum adoriantur.

Rex etiam Galliae habet exercitum suorum equitum et peditum Germanorum, ut fertur, viginti milium, et exspectat quosdam Helvetios; timeturque hic, ne se uno impetu, postquam tanto tempore cum suis militibus nihil effecit, vel in Burgundiam vel in has terras conferat. Ex omnibus suis ecclesiis quicquid adhuc auri, argenti et cetera id genus fuit reliquum, rapuit. Omnes mercatores et suos subditos, quos ditiores co text damaged⌈[co]co text damaged⌉gnovit, in Parisio, Lugduno et aliis civitatibus et oppidis taxavit et depactavit conflavitque sibi non parum odii apud omnes suos huiusmodi tyrannide ms. tirannide(!) ⌈tyrannidetyrannide ms. tirannide(!) ⌉; et reiecit omnes pacis condiciones satis honestas per regem Angliae propositas et omnes tractatus, quibus post Mediolanensem urbem receptam maiestas caesarea apud eum pacem quaesivit. Testataque est publice maiestas caesarea, quod nihil magis cupiat, quam pacem, velitque stare cognitioni iudicum non suspectorum de omnibus rebus, ut Mediolano, regno Navarrae et aliis, de quibus controversia haec bellica agitur. Sed rex Galliae, postquam se frustatum videt, imperia deinde pontificem non habere, quem ipse voluisset, nihil aliud, quam bellum sitit. Speratur hic a multis, quod brevi haec sitis sedabitur. Induxitque paulo ante regem Scotiae contra Angliae regem missa illi, ut hic dicitur, cum duabus magnis navibus non parva pecuniarum summa. Una tamen illarum navium per Anglos fuit intercepta, sed illa cum pecuniis fertur ad Scotiam pervenisse. Unde rex Scotiae cum omni s text damaged⌈[s]s text damaged⌉ua potentia iacet in castris. Rex Angliae etiam omnibus suis viribus collectis, illas Scotis opposuit. Sic omnia hic undique armis fervent.

Ante aliquot dies pervenit huc fama, quod gentes caesarianae in Gallia quoddam castellum satis munitum in Gallia intercepissent et relictis ibidem praesidiis 80 peditum ulterius per Galliam igne et ferro saeviebant. Unde de tam levi praesidio Galli edocti expediverunt ducentos equites vestibus, signis et armis ut Burgundiones, qui venientes ante castellum clamabant eorum more „Burgundia” et rogarunt, quod intromitterentur, nam prope essent Gallicani equites mille, qui illos insectarentur, ne sic misere trucidarentur, et quod nuper ex Burgundia venissent ad ampliandum caesaris exercitum. Illi in castello fraudis inscii, videbantur enim lingua et omnibus habitibus Burgundiones, illorum miserti intromiserunt pro amicis hostes et ab illis hoc strategemate ms. stratagemmate(!) ⌈strategematestrategemate ms. stratagemmate(!) ⌉ omnes sunt interfecti, et castellum rursus validis praesidiis firmatum a Gallis tenetur. Haec de his terris.

Allatae sunt heri Fuggaris litterae, ubi scribitur, quod Turcus centum et quinquaginta milibus armatorum Rodianos milites sancti Iohannis durissima cinxisset obsidione, et quod constructis prius multis ingentibus propugnaculis, quibus civitatem et castrum Rodianorum circumvallarat, misit magno impetu magnam gentium, praesertim Christianorum et suorum de primis militibus multitudinem, ut vi et insultu subito muros et fossas occuparent. Quod Rodiani animadvertentes intra munitiones animose se continebant et primum illis permiserunt aditum, disposuerant enim omnia tormenta, quorum ego ibi vidi innumerabilem copiam, contra hostes, et cum se illi fere victores putarent, iaculabantur BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 80v Rhodienses recta, proinde atque ad scopum, in hostes et post iaculationem ascensis moenibus ms. meniis(!) ⌈moenibusmoenibus ms. meniis(!) ⌉, quos adhuc superinscribed⌈huchuc superinscribed⌉ vivos et semimortuos offenderunt, interemerunt, et omnia hostium propugnacula crebris iaculationibus et multos in illis funditus deleverunt. Amisit Turcus in ista oppugnatione, ut scribitur, quinquaginta milia hominum et fere omnes Christianos, qui ad eum defecerant, et plures pedites Germanos, sicque obsidionem solvit et vix creditur rediturus.

Quid cum rege Daciae Lubecenses et gentiles mei cum ceteris ligae civitatibus agant, credo Sacratissimae Maiestati Vestrae non fore incognitum. In his partibus et inter eundum neminem audivi, qui non male de hoc rege loqueretur. Nihil hic post se laudis reliquit, praesertim in hospitiis nemo est, qui non illi ut saevissimo tyranno conviciaretur. Maiestatis caesareae istarum regionum oratores in Dacia duro carcere tenet captivos, hic rursus illius oratores tres, de quibus unum Antonium de Mech(...?) novi in Hispania, tenentur vincti, neque de illis ullam habet curam. Fertur dixisse, quod tales rusticos haberet plurimos.

De serenissimo archiduce Austriae Ferdinando suspicor, quod Sacratissima Maiestas Vestra, quae illi propior est, omnia eo modo intellexit, ut ex Nova Civitate Austriae praescripseram. Laudatur et amatur hic ab omnibus.

Venerunt etiam heri ad hospitium meum, quod Fuggarorum domus est, novitates ex Germania superiori. Scribitur, quod Franciscus de Sicking(en) non parvo equitum et peditum exercitu in quodam monasterio ad iactum tormenti, quod serpentem vocant, a Treveri iaceat et quod sit episcopi Treveriensis et omnium spiritualium publicus hostis. Quodque nemini damnum, quam spiritualibus, inferat et agit libere omnia ad quaecumque eum libido intorquet. Multa audet, prius etiam civitatem imperii Vormaciam obsederat. Omnia, quaecumque vult, impune facit. Iamque se pro Christiana libertate et ob amorem Christi et eiusdem verae religionis bellaturum dicit. Qualis sit novae theologiae professor et scriptor, ex copiis litterarum, quas reverendissimo domino Posnaniensi episcopo misi, intelliget. Exercitus ms. Exercitum(!) ⌈ExercitusExercitus ms. Exercitum(!) ⌉, quem habet apud Treverim, constat decem milibus Germanis peditibus et mille quingentis equitibus accurruntque ad illum cotidie plures habetque in illo exercitu cum multis insignioribus nobilibus novem comites. In auxilium archiepiscopo Treveriensi misit episcopus Coloniensis ducentos et civitas Coloniensis centum equites, unde creditur, quod civitas Coloniensis illi datura est poenas, quod contra illum gentes miserit. Nam parvo sumptu Coloniensibus ingentia damna inferre potest, cum in ripis Rheni illis studebit insidias struere, efficere potest, quod nulla navis secure Coloniam pervenire poterit, et ipse non procul a Rheno aliquot castra habet fortissima. Unde citra etiam negotium illis poterit nocere, nulli magis, ut scripsi, quam spiritualibus, et illis, qui episcopo Treveriensi sunt addicti, detrimenta inferre. In Germana natione numquam est auditum simplicem nobilem tantum ausum aggredi, et cui melius succederet. Confluunt ad eum omnes, qui in militaribus strategematibus potiores sunt, tam equites, quam pedites. Apud illum omnium est praesidium et asylum et quemcumque in aliquo ceteris praestare videt, illum fovet et illi omnem impartitur benevolentiam.

BNW BOZ 2053 TG 4, No. 356, f. 81r Per totam Germaniam sunt undique dissidia nec hospes ab hospite tutus. Memini, dum essem in Austria apud principem Ferdinandum, quod illius serenitas mihi dixit, ut caute et late circumspiciendo per Germaniam transirem, „Nam”, inquit, „dum ego irem, habui trecentos armatos equites, tamen non fui sine metu, et oculis meis vidi aliquot contra me, qui in insidiis stabant. Numerum eorum nesciebam, timebam etiam, ne quid fraudis lateret. Sic illos, qui stabant intrepidi, praeterii”, et adiunxit „Est mala patria Germania. Paulo ante in terris Casimiri marchionis comitem de Otingen interfecerunt, sibi ipsis non parcunt, quomodo aliis”. Habebanturque verba ab illis, qui sunt de liga Suevica, quod marchioni Casimiro hoc possit evenire, quod accidit duci Wirtembergensi et eius filio, qui hic praeter delictum apud serenissimam dominam Margaretam exulat. Intellexi patrem, ducem Ulricum, qui etiam fuit Viennae, magnis curis et sollicitudinibus continuis maceratum e vivis cessisse.

Neque in Hispania pax est, licet ibi caesar agat, practicatum fuit existente caesare in Germania a quibusdam primoribus Hispaniae, ut cum provinciis a caesare defice{ce}rent, et ista fuit causa, cur illius maiestas cum sua profectione sic accelerabat. Nunc quaeruntur capita istius factionis et ultimis afficiuntur suppliciis cum omnium consensu. Et sic se in hoc processu caesar exhibet, quod eum omnes ab aequitate et iustitia laudant, et eum iuste omnia facere publice proclamant. Quodque nihilominus apud se habeat decem milia electorum armatorum, quos contra Gallos, si forsan incursionem facere intenderent, fovere dissimulat. Haec mihi hesterna nocte Remaclus de Arduenna, vir impense doctus (et est a secretis serenissimae principis), retulit. Et litteras passus nomine caesaris per regentes istarum terrarum signatos cum aliis litteris ad reverendissimum Angliae cardinalem, mihi reddidit.

Fuit etiam de rege Daciae mentio, cui dixit civitates Vandalas (sic ligam istam Hense vocant) octo oppida partim concremasse, partim intercepisse, et quod ista anus Sibericis, quae hactenus regem rexit, a rusticis Daciae sit interfecta, et quod ista civitatum liga obsedisset Copenhagem, ubi cum curia rex solitus est agere, et quod illi in omnibus male succedat.

Dixit etiam de rege Angliae et Scotis, quod fere cotidie alterutrum incursiones faciant et habuerunt aliquot particulares conflictus, in quibus Anglici semper fuerunt superiores. Haec in his partibus sic aguntur, quae ut mihi relata sunt, in notitiam Sacratissimae Maiestati Vestrae deducenda existimavi. Metuo tamen, ne fuerim tam longa historia morosior, sed cum de omnibus, quae se offerunt, Maiestas Vestra Sacratissima scire cupit, de omnibus, quae scire potui, scripsi. Et ut tandem ad ea, quae me potissimum ad scribendum impulerunt, revertar, humillime Sacratissimae Maiestati Vestrae supplico, dignetur non gravate preculis meis annuere et me in hoc exilio, ex quo vix in novem mensibus egredi datur, regia clementia et consolatione firmiorem in animo reddere. Numquam me alium Sacratissima Maiestas Vestra, quam diligentem et fidelissimum servum, si etiam e vivis sit migrandum, inveniet. Cui me humillime, ut domino meo clementissimo, commendo. Deus Optimus Maximus tribuat Sacratissimae Maiestati Vestrae aetatem cum omni felicitate Nestoream et gloriosam contra omnes suos hostes victoriam.

Ex Antverpia, 18 Septembris anno Domini 1522.

Sacratissimae Maiestatis Vestrae Regiae humillimus servus Ioannes Dantiscus

BNW BOZ 2053 TG 4, No. 357, f. 82r

Reverendissime in Christo pater et domine, domine gratiosissime. Post humillimam servitiorum meorum commendationem.

Ex litteris meis, quas superioribus diebus ex Nurnberga ad Dominationem Vestram Reverendissimam dedi, intellexit, in quo metu fueram propter praedones, qui summam de me curam, ut me inter eundum caperent, habebant. Quibus modis illorum manus evasi, ex scriptis ad maiestatem regiam accipiet. Perveni huc tandem incolumis Deo Optimo Maximo duce et recta me versus Calis civitatem regis Angliae, quae hinc XXX miliariis distat, conferam. Inde mari per VII miliaria traiecturus in Angliam, cuius maiorem partem terra usque ad portum, ex quo itur in Hispaniam, peragrare cogor, et inter eundum visurus sum serenissimum regem Angliae. Quem postquam commendaticiis serenissimi archiducis Austriae et dominae Margaretae convenerim, illius ope, ut spero, securius in Hispaniam perveniam. Fui hic in magna animi turbatione, quod nullas huc veniens inveni litteras, quas hic fere per integrum mensem tribus diebus exceptis cum magno desiderio exspectabam et absumpsi cum equis prope centum Rhenenses. Cumque cognoscerem exspectationem meam sic protrahi, inter spem et metum fluctuans neque ulterius procedere propter viatici defectum, neque redire audebam. Restabant mihi adhuc de ducatis quadringentis centum, cum illis cotidie calculum ponebam, quam diu cum illis hic immorari possim. Venerunt tandem litterae sacratissimae maiestatis regiae et Dominationis Vestrae Reverendissimae, quae me iam paene mortuum ab inferis resuscitarunt, sed cum usque ad calcem litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae Laconico more scriptas de Tartarorum motu legissem, non potui non maxima animi angustia affici, cum sciam, quem ordinem res nostrae habeant, et quid gens haec tam effera possit, cupiebamque summopere, quod mihi de his turbinibus latior fuisset descripta historia, unde et apud regem Angliae et apud caesaream maiestatem de his motibus et nostris necessitatibus loqui potuissem copiosius. Deus omnipotens et divus Stanislaus suos tueatur.

Hic etiam omnia bellis sunt perplexa. Rex Franciae cum XX milibus tendit versus Terebanum suam civitatem. Caesareae maiestatis et regis Angliae gentes numero XXX milia illac etiam se conferunt, sed, ut fertur, vix erit aliquis conflictus, utraque pars cunctando rem ducit, ut alter alterum in gravibus expensis teneat. Rex Daciae maiestatis caesareae oratores cepit et in carcere vinctos tenet. Rursus in his terris regis Daciae oratores captivi habentur. De isto rege in his partibus, dum proficiscebatur ad caesarem, varia exsecranda narrantur. In primis, postquam Coloniam venerat, ductus fuit ad sepulcrum sanctorum trium regum, quod cum vidisset non valde pretioso sumptu constructum, fertur dixisse „Non vellem esse rex, si non deberem post mortem meam melius habere sepulcrum, quam isti tres rustici”. Et strata platearum Coloniae illi etiam non placebant habensque in prandio primores civitatis dicitur ad illos dixisse „Si civitas ista mea esset, nollem habere in stratis lapides tam glabros et lubricos”. Illi responderunt, quod non possent habere alios. „Si mea esset”, inquit, „in tribus diebus deberent undique esse alii lapides”, cumque illi quaesivissent, quomodo hoc tam subito possit fieri, respondit „Ego omnibus mandarem, quod quilibet in tribus diebus alios poneret lapides, et qui hoc non faceret, ante domum suam deberet suspendi”. Multa alia, quae non epistulam, sed volumen exigerent, illud tamen adhuc addam. Postquam venisset ad civitatem Traiectensem, ubi formosae sunt puellae, invitavit pulchriores ad cenam cum matribus et quibusdam civitatis primoribus et post exem(ptam) BNW BOZ 2053 TG 4, No. 357, f. 82v famem et remotas epulas laetior efficiebatur unamque de puellis sibi delegerat, quae ceteris forma praestabat, cum qua sermones et manifesta iunxit oscula. Dumque iam nox appropinquaret et quilibet domuitionem capesseret, puellam, quam sibi delegerat, retinere nitebatur. Quod mater illius animadvertens magno impetu et conviciis regem est aggressa minitans se publicum facturam clamorem per totam civitatem, nisi filiam dimitteret, et si perseverasset in retentione, iam quidam rumor ad vulgus eruperat, fuisset iste optimus rex interfectus. Fertur etiam postquam hospites illius libidinem in domibus suis ferre noluissent, publicas frequentasse lupas. Multae aliae virtutes, quae hic passim feruntur, regem istum hic nobilem fecerunt. Quas non abs re praetereo.

Quid de Luthero in his partibus habetur, in compendium conferam. Hic de Luthero nemo, neque loqui, neque hiscere audet indicta causa. Qui illius libros etiam probatos, ut de decem praeceptis, de Dominica Oratione imprimunt, in carceres trahuntur, et quicumque illius libros habent, conquiruntur. Nuper etiam quendam, ut dicunt, doctum Flemingum et in hac lingua optimum contionatorem, ordinis divi Augustini, quod aliqua cum Luthero sensisset, coniecerunt in carcerem, et si noluit a Vulcano, religionis nostrae tutore, consumi, coactus fuit omnia, etiam aliqua ab ecclesia Romana approbata publice, ex carta illi praescripta revocare et Lutherum multis probris et conviciis condemnare.

Alius hic item sacerdos, qui etiam nescio quid per imprudentiam pro Luthero dixisset, postquam longo tempore in carcere poenas dedisset, in ecclesia coram omni populo plura, quam ille umquam dixisset, etiam ex carta illi praescripta revocare et Lutherum haeresiarcham vocare et multis maledictionibus condemnare fuerat coactus. Mandatum caesaris in his terris contra Lutherum inviolabiliter observatur. In Germania superiore nullam habet vim, immo etiam praedones (equites dicere volebam) pro Luthero scribunt, ut scripta Francisci de Szykingen, quae his inclusi, clare ostendunt. Quid sub isto pontifice, qui iam in Italiam penetravit, de Luthero futurum est, brevi experiemur.

Serenissima domina Margaretha hoc tempore hic agit et omni conatu practicatur pro conquirendis pecuniis ad bellum hoc, quod pro venturo vere contra regem Galliae et maiestatem caesaream atque regem Angliae geri debet.

Alia quaecumque hic habentur, latius ex litteris meis ad sacratissimam maiestatem regiam Dominatio Vestra Reverendissima intelliget. Viaticum trecentorum ducatorum Hungaricalium, quod mihi maiestas regia hic Antverpiae numerari commisit, sic habet: dominus zupparius iussit, ut mihi hic darentur quadringenti floreni Renenses pro trecentis Hungaricalibus , hoc vero tempore hic pro trecentis ducatis dantur floreni in auro superinscribed in place of crossed-out ...⌈...floreni in aurofloreni in auro superinscribed in place of crossed-out ...⌉ quadringenti et quinquaginta Renenses. Ne igitur 50 Renenses ex summa mihi deputata amitterem, conveni cum Fuggarorum factore, ut mihi trecentos ducatos Hungaricales solveret. Quod ultra commissionem, ut mihi placeret, fecit. Unde super residuo 50 Renensibus a me accepit chirographum. Quare Dominationi Vestrae Reverendissimae humiliter supplico, dignetur apud sacram maiestatem regiam efficere, quod Fuggaris 266 floreni superinscribed in place of crossed-out ...⌈...266 floreni266 floreni superinscribed in place of crossed-out ...⌉ Hungaricales in auro solverentur cum tertia parte unius floreni, tantum enim pro quadringentis florenis Renensibus ducatorum Hungaricalium hoc tempore datur. Et quod floreni Renenses 50, qui written over e⌈ei i written over e⌉ mihi written over .⌈.i i written over .⌉ sic in summa trecentorum florenorum Hungaricalium defalcantur, etiam facto BNW BOZ 2053 TG 4, No. 357, f. 83r ri hic Fuggarorum sacra maiestas regia per superinscribed⌈perper superinscribed⌉ dominum written over o⌈oumum written over o⌉ zupparium written over o⌈oumum written over o⌉ solvi committeret. Nam me seorsum pro eis chirographo meo inscripsi. Nullum aurum in Hispaniam mihi potest esse accommodatius, quam ducati vel floreni Hungaricales, satis aestive viaticatus hinc trecentis Hungaricalibus in Hispaniam solvam, et adhuc de illis deberem 34 amittere. Ex Hispania rursus, sive versus Neapolim mari, sive rursus huc per hoc iter ire statuerem, propter instantem hiemem non possum nisi in Martio futuro navigare. Per Gallias terra via clausa est omnibus. Quomodo erit possibile, quod trecentis ducatis (sint etiam, quemadmodum habeo, quadringenti) sex possum in Hispania immorari mensibus, et quid mihi restabit pro reditu, quem etiam vix in tribus mensibus absolvam. Omnia, quae prius timui, mihi eveniunt, ut illi, qui ante in hac pistrina versatus sum. Proinde Dominationi Vestrae Reverendissimae, ut domino meo gratiosissimo, quae mihi hanc provinciam imposuit, humiliter supplico, dignetur haec omnia apud se metiri et has meas angustias sacratissimae maiestati regiae diligenter exponere. Ex quo illius maiestas decrevit, quod per tantas distantias, maris et terrae discrimina me ad caesaream maiestatem conferre debeam, ut mihi etiam provideatur on the margin⌈aturatur on the margin⌉, quod sine regiae maiestatis levitate et meo magno incommodo on the margin⌈et meo magno incommodoet meo magno incommodo on the margin⌉ redire possim. Scribit mihi in hoc casu Dominatio Vestra Reverendissima, quod si longius opinione illic immorari contingeret, possem apud trapezitas ms. trapesitas(!) ⌈trapezitastrapezitas ms. trapesitas(!) ⌉ alicubi adhuc sumere aliquid, pro quo maiestas regia, cum redirem, intercederet. Dominatio Vestra Reverendissima pro sua singulari prudentia consideret, quomodo sine litteris banci apud exteros, ipse ignotus et exoticus, quicquam ad meam fidem, praesertim de pecuniis, nancisci valeam, cum in illis terris homines sint oculatas habentes manus, credunt quod vident. Quapropter iterum atque iterum humiliter rogo, dignetur Dominatio Vestra Reverendissima ad sacram maiestatem regiam intercedere, quod dominus zupparius de litteris banci ad factorem Fuggarorum, qui hic agit, mihi provideat. Ille rursus hos, quos in Hispania habet de me potest reddere certos. Ego nihil accepturus sum aliud, quam id, sine quo vivere non possum et dabitur a me opera, quod in hoc negotio fides mea erga dominum meum videbitur clarior written over us⌈usoror written over us⌉, velim enim, si possem, in hoc mihi iniuncto munere quadam parsimonia uti et quantum minus possem, expendere. Quod si de huiusmodi banci litteris mihi non providebitur, quomodo in Hispania mihi ante bene nota usque ad Martium mensem me habiturus sum et quomodo inde rediturus, non opus est Oedipode. Quare pro solita sua in me gratia non permittat me Dominatio Vestra Reverendissima tam misere in longinquis regionibus exulari et hanc tam longam moram, ex qua me propter hiemem citius explicare nequaquam possum, clementer perpendat et sua diligenti apud maiestatem regiam intercessione impense roganti opituletur. Omnis namque spes mea post Deum et summa fiducia in Dominatione Vestra Reverendissima sita est, quae me adhuc numquam est frustrata, neque, ut spero, frustrabitur. Quod autem Dominatio Vestra Reverendissima in carta inclusa scripsit, ubi se contra omnes meos adversarios pollicetur bonum patronum, quanto me gaudio et voluptate affecerit, scribi nequit. Habeo igitur Dominationi Vestrae Reverendissimae, quas pectoris mei exiguitas potest, immortales gratias. Pergat, quemadmodum coepit gratia servum suum prosequi, numquam timebo, quid faciant omnes, qui mihi insidiantur.

Inclusi his litteris copiam litterarum, quas ex Nurnberga maiestati regiae scripsi, in quibus habentur omnia, quae apud reverendissimum dominum cardinalem Salczburgensem egi, si forte essent interceptae. Usus sum amanuensi fratre meo, quem mecum habeo, cui citra periculum credere possum.

Propter latrocinia, quae nunc passim nunc ubique on the margin⌈nunc ubiquenunc ubique on the margin⌉ grassantur, non bene tutum est BNW BOZ 2053 TG 4, No. 357, f. 83v planis litteris, praesertim quae secretiora sunt, perscribere. Excogitavi itaque modos, quibus securius omnia traduci in notitiam sacratissimae maiestatis regiae possint. Mitto itaque inclusas ciphras cum duplicatis vocalibus, quas, ne facile inveniantur, quod in ista arte potissimum est, duplices feci, et dum scribam, vicissim illis utar, et ne hunc inveniendi laborem Dominatio Vestra Reverendissima subeat, est enim occupatis difficilis, Martino, aut alicui, qui secretiora in fide habet, hoc negotium cum descriptis ciphris committat. Addidi etiam quaedam nomina et negotia, in quibus maior vis inter scribendum esse mihi esse videtur, quae per nudas litteras et signa notari etc.(?) curiosos istius artis, si forsan litterae meae interciperentur, reddent ambiguos, neque se umquam ex his explorare valebunt. Non ig(itu)r text damaged⌈[r]r text damaged⌉ aegre ferat, quaeso, Dominatio Vestra Reverendissima, quod hanc difficultatem ingero, visum mihi est hoc tempore, his bellis stantibus, fore non inutiliter necessaria, possent se talia offerre in aula caesaris et fortassis inter eundum negotia de rebus, in quibus mittor et aliis occurrentibus, quae nequaquam planis litteris committere auderem. Etsi forte istae etiam interciperentur, mittam ciphras istas per primas alias postas, ut si quicquam his ciphris scriptum ad maiestatem regiam perveniret, legi possit.

Reverendo domino praeposito Cricio, qui mihi ad hoc iter omnia fausta precatur eaque mihi ex illius animi sententia ventura spero, summopere cupio, ut felicissime in omnibus succedat, et ut illum, dum aliquando feliciter rediero, episcopum Posnaniensem cum sigillo et Dominationem Vestram Reverendissimam primatem regni archiepiscopum Gneznensem salutare merear, sublimi feriam vertice sidera

Reverendissime Domine, his meis lituris, quae sic tumultuarie et, ut scribi solet, raptim prodeunt, quaeso veniam impartiri. Et, si quicquam in eis est, quod non satisfaceret animo sacratissimae maiestatis regiae, dignetur illa moderare et pro sua singulari prudentia et gratia, qua me prosequitur, boni consulere. Non enim ex scholis vel tranquillo otio, sed ex procellosis animi motibus, in quibus fluctuo, scribitur. Sacratissima maiestas regia credebat me omnia in 4 mensibus conficere, utinam in futuro Maio (in Maio Vilna exivi) Dominationem Vestram Reverendissimam salvam et incolumem in eo statu, quo cupio, videre valeam. Insperata magis saepe accidunt, quam quae speramus

Commendo me humillime Dominationi Vestrae Reverendissimae ut domino meo clementissimo et rogo, hos perplexos animi mei motus, in quibus propter hanc moram agitor, clementer dignetur perpendere et me brevi consolatum litteris suis reddere. Quod per dominum zupparium Bonar cum hoc Fuggarorum factore, qui hic agit, commode fieri poterit, ille sine cunctatione cotidie fere potens est ad me in Hispaniam transmittere litteras. Deus Optimus Maximus det aetatem longaevam felicem et diu incolumem pro mea singulari consolatione Dominationi Vestrae Reverendissime. Cui me iterum atque iterum humillime commendo.

Datum ex domo Fuggarorum Antverpiae 18 Septembris anno Domini 1522.

Eiusdem Dominationis Vestrae Reverendissimae humillimus servus Ioannes Dantiscus

[1 ] ciphering table, over any letter there is a corresponding sign

BNW, BOZ, 2053, TG. 4, No. 375, f. 107r

Ioanni Dantisco

Generose Domine, amice noster dilecte. Salutem.

Binas parvo intervallo paper damaged⌈[ntervallo]ntervallo paper damaged⌉ a vobis accepi litteras , alteras Viennae Austriae, alteras Norimbergae paper damaged⌈[gae]gae paper damaged⌉ scriptas. Sciatis eas satis celeriter et tempestive huc fuisse perlatas. Recte autem fecistis, quod regiam maiestatem, dominum nostrum, de omnibus rebus istic per vos superinscribed in place of crossed-out a vobis⌈a vobis per vos per vos superinscribed in place of crossed-out a vobis⌉ gestis et de multis aliis ... illegible⌈...... illegible⌉ litteris vestris certiorem reddidistis. Fuit mihi id ... illegible⌈...... illegible⌉ vestrum factum pergratum, quod etiam regia maiestas comprobavit. Censeo itaque, ut quotienscumque vobis nuntiorum ad has oras venientium vel, ut vocant, postarum copia se obtulerit, de omnibus rebus litteras mittatis. Existimabat regia maiestas vos caesaream maiestatem alicubi in Germania Inferiori conventuros or conventuram⌈conventuros ms. conventurum(!) ⌈conventurosconventuros ms. conventurum(!) ⌉conventuros or conventuram⌉, sed, cum sua maiestas eiusdem caesareae maiestatis litteris certior facta est, iam superinscribed in place of crossed-out iam⌈iam iam iam superinscribed in place of crossed-out iam⌉ eius maiestatem usque in Hispaniam cursum tenuisse, necessarium existimavit vobis de (utpote ad tam longinquum iter proficiscenti) de maiori viatico providere atque ita me hortante 300 florenos Antwerpiae vobis reponi iussit, quos istic reperietis.

Minabantur nobis Tartari hac aestate gravem incursionem, cuius rei non dubii rumores et indicia extiterant, nam totam pene aestatem apud traiectum Boristenis transigerunt, sed dum tertio edicto regio, quod nos (ut scitis) restes vocamus, ... illegible⌈...... illegible⌉ omnes terrae nostrae ad arma consurrexerunt et in certo et opportuno loco, videlicet in terra Przemisliensi ad expurg excubandum et resistendum locatae sunt adhucque illic maneant, Tartari etiam in stationibus suis se continent nec iam arbitramur excursuros propter adventantem hiemem.

Cum duce Moscorum etiam aut pacem aut saltem indutias speramus, quorum alterutro confecto regia maiestas se hinc ad Poloniam recipiet.

Audivimus praeterea caesaream maiestatem cum rege Galliae adhuc bellum gerere proptereaque dolore afficimur neque enim dubitamus, si Deus immortalis tam magnis tamque potentibus principibus spiritum concordiae inspiraret, eorum vires et opes ad arcendos tam potentes tamque crudeles et inhumanos hostes nostros nobis olim usui futuras. Quanta autem undique barbarie vel potius rabie undique premimur et scitis vos et percontantes id a nobis docere potestis. Valete.

BK, 228, p. 134

Nobilis fidelis dilecte.

Non erat opinionis nostrae, cum te ad caesaream maiestatem absolvebamus, quod illam sequi in Hispaniam deberes quodque electus summus pontifex tamdiu illic immorari deberet. Itaque cum te per litteras nostras Anthwerpiam non pridem missas edocuimus, ut illius caesaream maiestatem Hispanias usque prosequerere, et didicimus nuper ipsum summum pontificem adhuc illic subsistere, volumus, ut eius beatitudinem nomine nostro adeas ac illi verbis quam amplissimis de hac eius provectione gratuleris declaresque laetitiam et spem nostram de uniendis Christianorum animis ac de vindicanda communi salute ab hoc summo discrimine, in quod redacta est, cum pontifex nobis tantis, ut fertur, virtutibus praeditus contigit, non qui non quaereret, quae sua sunt, sed, quae illius probatissimis moribus, illius sapientiae ac conceptae omnium bonae spei responderent. Declares item calamitatem et pericula rei Christianae e text damaged⌈[e]e text damaged⌉t, quanta moles cervicibus nostris impendeat, quantum laboremus assidue in arcendis communibus hostibus, quam praedecessores BK, 228, p. 135 nostri, quam et nos observatissimi semper fuerimus Sedis Apostolicae et futuri sumus erga illius beatitudinem commendesque nos illi ac regna, dominia et omnem facultatem nostram cohortando illam, ut intercepta Nanderalba et Rodo in obsidionem redacta, duobus praecipuis rei Christianae propugnaculis, efficiat, ut tandem animi principum Christianorum in unum omnium excidium arcendum coeant et nobis laborantibus non desint. Hac sententia obibis munus gratulatorium nostro nomine apud illius beatitudinem pro diligentia ac industria tua.

Ceterum ex litteris tuis, quas nobis e Noremberga scripsisti, intelleximus, quae per illud tempus obieras quidve inter sermones tecum habitos notaveris, et commendamus hanc tuam diligentiam ac industriam probamusque cum alia omnia, quae egisti et locutus es ipse, tum id potissimum, quod reverendissimo domino cardinali Salczburgensi de commissione caesareae maiestatis ad diffiniendum negotium Prutenicum respondisti. Nam neque nos neque regnicolae nostri ullo modo patientur, ut per alios aliove modo negotium ipsum tractetur, quam ut in capitulis indutiarum est expressum.

BK, 228, p. 136

Et quia idem responderunt principes Germani in conventu Viennensi marsalco curiae nostrae de ipsa commissione suae caesareae maiestatis illis data in ipso negotio, prout ex responso illorum, quod cum praesentibus mittimus, clare cognosces. Volumus, ut eam rem istic apud illius maiestatem curae habeas agasque, ne quid ultra submissionem nostram in capitulis committatur, nam nos ad id nullo modo accedemus. De aliis rebus te iam edocuimus et nunc nihil aliud restat.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Vilnae.

BJ 6557, p. 33v

Ioannes Dantiscus Orator Sigismundo primo regi Poloniae.

Sacratissima Regia Maiestas et domine, domine clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis comendationem.

Scripsi novissime XVIII Septembris Serenissimae Maiestati Vestrae ex Antverpia diffuse de tota mea profectione et de omnibus, quae hoc tempore ibidem audiebantur, et potissimum de mora, quam propter instantem hiemem in Hispania, dum illic Deo favente appllicuero, sum habiturus. Litteras in manus factoris Fuggarorum dedi, spero, quod sunt redditae. Ex his, in quibus verser turbinibus, intellexit. Ex Antverpia per currus, ut hic fieri solet, equos meos sex, quos mecum habui, vendideram usque Brug in Flandriam perveni, et deinde ad Calis (Caletam Caesar in Commentariis vocat) oppidum munitissimum serenissimi regis Angliae, BJ 6557, p. 34r quod situm est ad mare in finibus Flandriae et Galliae, ibidem per aliquot dies immorans et propter auram contrariam, et ob nautarum altercationes, quorum quilibet in sua navi me habere voluit. Solutis decem ducatis ventis me commisi habuique ab ortu solis usque ad meridiem tempus satis secundum, posteaquam ms. postea quem(!) ⌈posteaquamposteaquam ms. postea quem(!) ⌉ mihi nautae caudatum demonem in aere ostendebant et quae deinde prope iam portum tempestas cum grandinibus sequebatur, horresco memorans, et, ne videar pro epistula historiam conscribere, consulto praetereo. Tandem portui Angliae Sandvig, qui a Caleta novem miliaria distare dicitur, laetus et incolumis applicui, semper enim prope portum metuebam, ut qui prius hoc expertus sum, ne tempestas vel nos referret unde exivimus, vel ad maiora discrimina reservaret. Sic habet Serenissima Maiestas vestra hanc hoc tempore primam meam navigationem Deus Optimus Maximus faxit, ut mihi liceat secundam, quae erit multo longior, Serenissimae Maiestati Vestrae, ut istam describere<m>. Dei voluntas fiat. Ex Sandvig veni conductis equis Cantuariam, ubi sancti Thomae ossa in sarcophago de pretiosissimis gemmis et multo auro elaborato servantur. Et ne sim de singulis locis scribendo morosior, ad hodoeporicon orig. odeporicon⌈hodoeporiconhodoeporicon orig. odeporicon⌉ id spectat, brevi tempore quasi per postas conducticiis equis volando ad Londinum primam et potissimam huius Regni urbem me contuli, et cum primum huc venissem, misi pro quibusdam meis gentilibus, qui hic mercaturam exercent, ut me de his, quae hic agerentur certiorem redderent. Ab eis statim intellexi, quod Theodericus de Schonberg cor et consilium domini magistri generalis iam in sextum mensem et apud maiestatem caesaream dum hic esset, et apud serenissimum regem Angliae multa sollicitasset, et quod dixisset omnia, quae hic ageret, non secus Serenissimae Maiestati Vestrae atque domino suo magistro profutura, et quod indies in eorum commercio et saepius cum eis esset ad tabulam. Hic enim domum habent non vulgarem, in qua laute et opipare vivitur. Addebant tamen illum carere pecuniis et in hospitio multa debere, et quomodo nunc ab isto, nunc ab alio in mutuum caperet daretque bonam spem, quod omnia inter Serenissimam Maiestatem Vestram et dominum BJ 6557, p. 34v magistrum bene essent successura. Ego tamen apud me, qui illum et illius machinas dudum novi, cogitabam contrarium et confestim apud me statui reverendissimum dominum cardinalem Eboracensem conveniendum, si quod de illius moliminibus possim expiscari. Accidit interea, q(uando) una cum meis gentili superinscribed, in the hand of other⌈lili superinscribed, in the hand of other⌉bus, qui me ad honorem Sacratissimae Maiestatis Vestrae comitabantur, irem ad ecclesiam, praeter omnem spem Theodericus processit ex quadam platea obviam et, quamprimum me aspexit, nescio quo spiritu, subito rubore perfusus resiliit attonitus in aliam plateae partem, detecto capite et nutabundo genu honorem mihi offerrens, quem illi etiam impartiebam manu et verbis omissis. Gentiles mei non satis poterant demirari, qui alias ex verbis hominem et elatum, et furiosum noscerent, quod sic ex via mihi cessisset. Omen capio, respondi ita: omnes illius domini actiones actionibus serenissimi domini mei cedent. Neque ulterius cunctatus sequenti die mane ascendi naviculam et conferebam me ad reverendissimum dominum cardinalem Eboracensem, qui in hoc Regno omnipotens regem et Regnum regit, et cum venissem ad quoddam oppidulum, quod duo miliaria a curia domini cardinalis, quam novam magnis sumptibus struxit, dicitur distare, inveni ibi conterraneum meum ex Resel oppido episcopi Varmiensis doctorem Michaelem Sanderi ms. Sandeci(!) ⌈SanderiSanderi ms. Sandeci(!) ⌉ virum bonis litteris et summa fide erga Serenissimam Maiestatem Vestram praeditum, quem in aula caesaris olim divi Maximiliani et apud Helvetios tamquam fratrem germanum noveram, agentem hic causas et negotia reverendissimi domini sui cardinalis Sedunensis, cum quo Theodericus in uno hospitio propter suam expeditionem apud cardinalem E adscribed, in the hand of other⌈EE adscribed, in the hand of other⌉boracensem, longo tempore fuit convictus ms. coniunctus(!) ⌈convictusconvictus ms. coniunctus(!) ⌉ et quia inter eos saepius mentio de ecclesia Varmiensi incidit, in qua doctor Michael canonicus est et decanus Wratislaviensis, interdum amico more per iocum dissidebant, cumque serio et ioco veritas plerumque detegitur, audivit a Theoderico, quod res veniant utcumque magister Braunsberg episcopatui numquam est redditurus, et quod Theodericus cum quibusdam litteris ad Sacratissimam Maiestatem Vestram esset expeditus, pessime de cardinale contentus, et quod inde BJ 6557, p. 35r ad regem Scociae, cum quo sunt duorum mensium indutiae, sit profecturus, quodque apud illum eandem, quam apud Angliae regem haberet actionem. Nulli tamen Theod(ericus) ad verum res suas explicuit, virus pessimum, ut ex sequentibus Maiestas Vestra intelliget dissimulans et multa bona coram subditis Serenissimae Maiestatis Vestrae de eadem Vestra Maiestate deque Polonis proferens, quibus illa tutius, quae consuetis sicophantiis agere est solitus, celare possit. Dedi tandem operam, ut reverendissimum dominum cardinalem alloquerer, et praemisi illi litteras, quas habui commendaticias a serenissima domina Margaretha. Introductus ad illum offendi eum in lecto decumbentem et colica passione, ut ipse asserebat, laborantem, sed ab aliis edoctus, cognovi morbo Gallico eum infectum, quod illius barba et pustulae ms. postulae(!) ⌈pustulaepustulae ms. postulae(!) ⌉, quae per obscurum videbantur, bene testabantur. Salutavi illum more debito nomine Serenissimae Maiestatis Vestrae et deinde confeci quandam oratiunculam de Turcaicis et Tartaricis rebus, quibus assidue Serenissima Maiestas Vestra premitur, rogans illum, quod ex suo officio ut princeps Romanae Ecclesiae et pro auctoritate, qua plurimum apud serenissimum regem Angliae posset, illius maiestatem ad opitulandum rebus Christianis non parum inclinatis inflecteret. Ad quae omnia, ut est vir satis eruditus et disertus, copiose respondit, multa contra Gallos, quae eum intus et extra cruciabant, et de illorum perfidia ac fractis foederibus conquerens. De salutatione et istarum rerum communicatione, deque cura et vigilantia in rebus Christianis Serenissimae Maiestati Vestrae ingentes habuit gratias et petiit se plurimum commendari. Deinde pro isto affectu, quo se verbis Serenissimae Maiestati Vestrae obtulit, coepi eum rogare et hortari, ut rebus Serenissimae Maiestatis Vestrae cum magistro generali afficeretur, et quas potui causas potissimas, quibus magister Serenissimae Maiestati Vestrae est iniurius, exposui, dissimulans me scire quicquam de Theoderico. Ridendo mihi respondit, quod opportune advenissem, licet ille iam esset expeditus, qui causas magistri egisset, et multa contra Maiestatem Vestram fuisset conquestus, nihil tamen aliud esset nactus, quam dum aliis postulationibus foret frustratus, quasdam ad illius requisitionem litteras ad Serenissimam Maiestatem Vestram, conclusitque: BJ 6557, p. 35v pluris est apud nos et regem nostrum serenissimus Poloniae rex, quam isti fratres, quos non facimus unius assis, consuluitque, ut me ad serenissimum regem Angliae conferrem, et operam suam ad hoc iter mihi exibuit postque duas horas, quas fere variis sermonibus contrivimus, cum magno favore me dimisit. Cumque relatum fuisset Theod(erico), quod ad cardinalem me contulissem, fertur dixisse: “vadat et pro tribus mensibus ibi sibi paret hospitium”. Cum vero audisset sequenti me die rediisse et fuisse me cardinali gratum et ab illo me statim intromissum atque honorifice susceptum, expalluit dicens: “bonum est, quod aliquis apud istum sacerdotem fortunam habet”. Tertia die reverendissimus dominus cardinalis misit ad me militem istarum terrarum cum insigniis consuetis Ioannem Dans consiliarium et privatum thesaurarium serenissimi regis Angliae, qui cum octo equis (portabar ego metquintus cum meis superinscribed, in the hand of other⌈cum meiscum meis superinscribed, in the hand of other⌉ in conducticiis) me usque ad curiam serenissimi regis conduxit. Quo cum pervenissem, statim mihi camera satis elegans in castello, ubi rex erat, ut me pararem, dabatur. Circumquaque castellum nulla sunt, nisi in duobus miliar(ibus), diversoria et ex penu regio vina et cerevisiae cum aliis hic caeremoniis mihi ferebantur. Deinde, cum iam essem paratus, misit rex alios duos milites pro me, qui me honorifice susceperunt et sic ad quoddam cubile vere regium introducebar, ubi erant primi aulici et domini maiestatem regiam exspectantes, qui me etiam dignis modis exceperunt. Paulopost ex alio cubili rex processit, homo ita formosus, quantum spectat virum, quo numquam vidi formosiorem. Data manu humanissimum et hilarem vultum mihi exibuit et sic me usque ad locum, ubi me audire voluit, perduxit. Exorsus sum salutationem nomine Serenissimae Maiestatis <Vestrae> modis et verbis, quibus potui, optimis ad conciliandum amorem et benevolentiam ab illo rege Maiestati Vestrae Serenissimae, quam, ut est bene doctus et bonas habet litteras, libenter et cum quadam diligentia audivit. Hinc dedi litteras a serenissimo domino Ferdinando principe et infante Hispaniarum, quas pro me scripsit commendaticias, quibus perlectis per virum Graece et Latine doctissimum Thomam Morum humanissime salutationi Serenissimae Maiestatis Vestrae respondit et se in omnibus tamquam BJ 6557, p. 36r fratri suo carissimo et singularissimo exhibuit, felicissimosque Serenissimae Maiestati Vestrae precabatur in omnibus successus et se in omnibus, quibus posset, esse Serenissimae Maiestati Vestrae commodo decori et ornamento obtulit. Commendaticias serenissimi domini Ferdinandi, quamuis haberet gratas, tamen mihi non fuisse necessarias dicebat. Intuitu Serenissimae Maiestatis Vestrae quicquid posset pro me et omnibus servitoribus Maiestatis Vestrae se esse affectissimum asseruit. Inde oratione prius meditata retuli, quomodo Maiestas Vestra Serenissima mihi iniunxisset, si applicare me ad Regnum Angliae in the other hand, on the margin in place of crossed-out Italiae⌈ItaliaeAngliaeAngliae in the other hand, on the margin in place of crossed-out Italiae⌉ contingeret, ut me omnino ad illius maiestatem conferrem illam inviserem, salutarem atque illi studium et animi Serenissimae Maiestatis Vestrae propensionem, qua illi<us> maiestati afficitur, exponerem, et quod nihil magis gratum iucundum atque ex animi sententia Serenissimae Maiestati Vestrae potuit accidere, quam quod illius maiestas cum sacratissima maiestate caesarea mutua coniunctione necessitudine ac vinculo affinitatis se devinxisset, unde cum illius maiestas se cum inclita domo Austriae, ex qua Serenissima Maiestas Vestra genus maternum duceret, ita firmiter coniunxisset, non posset minus Serenissima Maiestas Vestra illius maiestati, quam caesareae celsitudini affici et quod ob eam rem, si per Angliam mihi esset eundum, illius maiestati omnes fortunae vices Serenissimae Maiestatis Vestrae recenserem et potiores legationis meae causas exponerem. Itaque illius maiestati ad longum omnes res Turcaicas iuxta instructionem mihi datam, quas videbam tempori competere, et quid nunc cum Tartaris ageretur, et quomodo Serenissima Maiestas Vestra cum suo toto regno esset in armis declaravi, rogans haec omnia perpenderet, ut vindicandi rem Christianam a tanto discrimine, quod nunc instaret, compositis bellis intestinis statueretur aliqua certa ratio, addens omnia, quae ad hanc exhortationem expedire videbantur. Illius maiestas, ut decet optimum principem Christianum, per ipsum suum thesaurarium Thomam Morum diffuse respondit exponens, quod licet esset ceteris Christianis regibus ab infidelibus remotior et tutior, nihilominus in affectu nulli caederet, quo libenter videret, ut furor ille infidelium reprimeretur, sed ad hoc per regem Galliae, qui in medio BJ 6557, p. 36v Christianitatis perniciosior foret Turcis, non daretur aditusadytus in the other hand, written over auditus⌈auditusaditus orig. adytus⌈aditusaditus orig. adytus⌉aditusadytus in the other hand, written over auditus⌉. Multa praeterea fuerunt dicta de Gallorum perfidia foederum fractione et de tot illatis iniuriis et conclusum, quod illius maiestas semper huius fuerit voluntatis, ut regnis periclitantibus subveniretur, et adhuc in hoc perseveraret proposito, modo conatus et ambitio Gallorum regis, quae totum orbem Christianum iam a multis annis infecerunt tot bellis, e medio possit tolli, et quod pro Serenissima Maiestate Vestra et illius nepote serenissimo rege Hungariae omne id velit facere semper, quod mutua coniunctio fraternus amor et benevolentia deposceret. Post hoc responsum illius maiestatem rogabam, ut mihi liceret eam seorsum absque arbitris alloqui. Ad quod maiestas sua valde humaniter consensit et accepta manu mea prope ad fenestram mecum divertit. Proposui illius maiestati, quibus indignissimis modis Serenissima Maiestas Vestra, per dominum magistrum generalem lacessita, coacta fuerit contra ipsum dominum magistrum hoc bellum nuper praeteritum suscipere, et omnia, quaecumque potui pro mea tenuitate, et etiam, quae scivi incipiens a multis annis de his, quae inter Serenissimam Maiestatem Vestram ordinem et magistrum generalem hucusque se obtulerunt, disserui. Illa, quae mihi illius maiestas desuper respondit, quia sunt secretiora, papyro orig. papiro⌈papyropapyro orig. papiro⌉ incluso ms. inclusae(!) ⌈inclusoincluso ms. inclusae(!) ⌉ commisi. Ex his cognoscet, quibus adhuc insidiis contra Serenissimam Maiestatem vestram laboratur. Tandem me maiestas sua manu bis data et genu, ut hic moris est, flexo cum magna gratia et aspectu hilari a se dimisit et ad honorem Serenissimae Maiestatis Vestrae rursus me ad cameram, ex qua fui eductus, honorifice conducere iussit. Unde iterum calcaria pedibus nectens cum eodem milite, cum quo hinc exivi, per XXVII miliaria Anglica in hoc meum Londini hospitium fui reductus. Huc rediens contraxi notitiam et familiaritatem cum oratoribus caesareae maiestatis. Unus ex Hispania est episcopus Bagodiensis et Clivensis, alter est Flandrensis magnus balivus Gandavensis, uterque bene doctus, et qui me magna prosecuti sunt benevolentia. Hi consuluerunt mihi, ut ad portum Anglicum Plamoer hinc ducenta miliaria Anglica me BJ 6557, p. 37r conferrem et in Novembre, qui mensis siccior est, mari me crederem in tribus diebus cum secundo vento. Inde in Hispaniam navigatur et omnes postae per hanc viam, quia aequor est spatiosum et minus ibidem a Gallis periculi traducuntur. Sed hic iterum opus, hic labor est sexaginta ducatos ad minus, ut ipsi dicunt, navis ibi p(otes)t conduci, si aliqua ibidem iam ad navigandum instructa non reperitur. Quantum iterum mihi de his quadringentis, quos ex Antverpia mecum tuli, remanebit superinscribed⌈remanebitremanebit superinscribed⌉, levis est calculus: hoc tempore vix trecenti ducati mihi restant. Omnia haec gratiae et incomparabili prudentiae Serenissimae Maiestatis Vestrae humiliter commendo. Decrevi itaque cras iterum cum sex equis conducticiis hinc solvere et omnem operam atque laborem impendere, ut eo celerius Deo bene favente Hispaniam attingam. Utque ad illum de Schonberg redeam: postquam certum habuit, quod cum tanto honore ad Maiestatem Regiam essem perductus, fertur ingemuisse et dixisse: “vadat, ego sequar a longe, nondum habet omnia, quae vult” et secutus est me, sed illum neque in via, neque in aula regis vidi. Dicitur hic hospiti solvisse centum quinquaginta nobiles, faciunt 225 ducatos, et quod alias multam pecuniam exposuerit, et inter secretarios et aulicos officiales, ut sibi favores emeret, distribuerit, et quod, cum regi valedixisset, recta sit in Scocia profecturus. Post meum huc adventum nemo eum vidit sic, ut ante, laetum et tam superinscribed⌈tamtam superinscribed⌉ grandia verba sonantem, reddetque eum in animo demissiorem, cum audiet in aula, quod videntibus omnibus ad quartam partem horae et ultra maiestas regia mecum sit locuta, et quod tam humaniter me audierit et tractaverit, neque poterit scire, quid rex mecum et ego cum illius maiestate fuerim locutus. Dabit tamen, ut est geswind, operam. Est hic quidam mercator Gdanensis Georgius Hasse, qui est hic in domo mercatorum senior. Illi rex Daciae superiori anno 40 stamina panni Londinensis recepit et, cum sciret, quod Theodericus in magna esset illius regis gratia, rogavitque eum, quod, si posset efficere superinscribed⌈quod, si posset efficerequod, si posset efficere superinscribed⌉, ut panni recepti restituerentur, satis commodo munere illum donare promisit. BJ 6557, p. 37v Ille respondit: “si tu volueris illustrissimo domino meo magistro generali iuramentum fidelitatis ut illius subditus praestare, sine munere tibi panni reddentur, si essent mille stamina”. Inquit subditus Serenissimae Maiestatis Vestrae: “numquam ex me facies proditorem”. Haec sunt illius studia, his technis, quibus nihil efficere potest, laborat. Fertur etiam ebrius, ut fere semper est, inter mercatores hic gloriasse, quod sciret aliquod, quo brevi velit esse in summa Serenissimae Maiestatis Vestrae gratia, et quod nunc Maiestas Vestra esset illi infestissima, sed paulo post deberet alia de illo esse Serenissimae Maiestatis Vestrae aestimatio. Haec ideo ita diffuse Serenissimae Maiestati Vestrae descripsi, ut ille et illi, qui eo utuntur, melius a Maiestate Vestra noscantur. Nova, quae hic habentur, pauca sunt. Misit huc novus pontifex Romanus brevia hortando cardinalem Eboracensem, ut apud serenissimum regem Angliae pro concordia cum Gallorum rege laboraret, de qua, ut intelligo, nihil adhuc est futurum. Rex Angliae a suis ingentem pecuniarum summam est habiturus, qua triginta mensibus hoc bellum producere potest, et omnia pro venturo vere contra Gallos tam a caesare, quam a rege Angliae instruuntur. Exercitus caesaris et regis sunt in Gallia et ingentia damna praesertim igne faciunt. Galli obequitant vagantes et ad praedas discurrentes, plurimos trucidant. Nuper, dum caesariani cum regiis obsidionem ante Hedvigem solvissent, Galli insequentes plusquam trecentos equites et pedites interemerunt. Fit, quod in his rebus fieri est solitum. Alia hoc tempore digna notitia Serenissimae Maiestatis Vestrae se non offerunt. Quae vero inter eundum et in Hispania habebuntur, Deus omnipotens faciat, ut ea ex Hispania cum primis Serenissimae Maiestati Vestrae describere valeam. Cui me humillime commendo.

Datum Londino, Regni in the other hand, superinscribed in place of crossed-out is⌈isnini in the other hand, superinscribed in place of crossed-out is⌉ Angliae, XII Octobris, anno Domini M-o D-o XXII-o.

BJ 6557, p. 39r

Ioannes Dantiscus orator apud caesarem Carolum Quintum Petro Tomiczki episcopo Przemisliensi, Regni Poloniae vicecancellario

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.

Post humillimam servitiorum meorum commendationem.

Ex Londino XII huius propter celeriorem postae recessum de multis, quae erant scribenda, BJ 6557, p. 39v pauca scripsi. Unde in praesentia longis logis cogor esse morosior et cum Dominatione Vestra Reverendissima non secus, ac si coram essem una cum illis, qui omnes meas actiones viderunt, ingenue loqui. Accipiet, ut opinor, Dominatio Vestra Reverendissima pro sua in me gratia omnia in meliorem partem. Reverendissima Dominatio Vestra, quae fortunis meis plurimum favet, libenter mihi opitularetur, ut secundum longam meam servitutem et merita res meae meliorem haberent condicionem, quod multis et liquidis argumentis iam dudum cognovi. Hinc est, quod ante tres annos missus fui ad caesarem in Hispaniam et nunc illac iterum, non quod ad huiusmodi legationes obeundas essem aptus aut idoneus, et quod propter rerum agendarum peritiam, quam in me nullam esse scio, viderer rebus tam arduis esse sufficiens, sed quia sic Dominatio Vestra Reverendissima voluit, illa pro me fidem dedit, et non mihi, sed illi creditur. Unde si quid per me esset delictum aut omissum, in Dominationem Vestram Reverendissimam omnia retorquerentur, quae talibus oneribus ferendis parem me esse maiestati regiae persuasit.

Cogor itaque continue duplici cura angi - de me ipso in primis, ut diligenter et fideliter ea, quae mihi commissa sunt, agam, deinde aestimationi, quam de me Dominatio Vestra Reverendissima pro sua in me gratia concepit non satisfaciam solum, verum etiam illam augeam, ad utrumque quantum pro mea tenuitate totis viribus eniti possum. Datur a me opera et dabitur sedulo Deo Optimo Maximo duce sic, quod Dominatio Vestra Reverendissima nullam propter me habitura sit difficultatem. Nihilominus tamen, ut possit illis Dominatio Vestra Reverendissima, apud quos male audio, si forsan de expensis aut aliis rebus me calumniari velint, respondere, calculum de viatico ponam. Ex Vilna XVI Maii exivi a maiestate regia octo florenos habens pro expensis et veni prima Iunii Cracoviam, ubi propter festa Penthecostes octo diebus, ut me cum vestibus et equis ad hoc iter struerem, sum immoratus. Accepi a domino Bonar quadringentos ducatos Hungaricales in auro, quos tamen, impensis prius meis tam de servitio, quam de annuo pecuniis, integros mecum non tuli. Nona Iunii cum sex equis bonis et cum meis honeste vestitus, quemadmodum et ipse dominus BJ 6557, p. 40r thesaurarius et dominus Bonar viderunt superinscribed⌈videruntviderunt superinscribed⌉ Cracovia versus Viennam exivi et perveni a Vienna per Salczburgam, Nurubergam, Ulmam, Magunciam, Coloniam et Aquisgranum usque Antverpiam XXII<I>[1] Augusti. Illic usque ad XVIII Septembris ulteriorem maiestatis regiae instructionem exspectabam et hactenus trecentos ducatos Hungaricales in auro expendi una cum pecuniis pro meis equis, quos ibidem propter longiorem moram et graves expensas vendidi.

De istis trecentis ducatis, ductoribus per Germaniam de salvo conductu et pro navigiis per Rhenum (Deum ingenue testor) plus quam sexaginta ducatos solvi. Ex Antverpia mecum tuli de priore viatico centum et de novo ibidem mihi numerato ducentos sexaginta sex, et quos a Fuggaris in mutuum accepi triginta quattuor ducatos. Cum his 400 ducatis in curribus per Flandriam perveni usque Caletum seu Calisium et exposui de illis pro vectura et expensis viginti quinque, de Calis pro navi X usque Sandwig, inde pro equis et expensis usque Londinum XIII. Ex Londino eundo ad cardinalem Eboracensem XV miliaria et ad regem XXVII et redeundo pro equis conducticiis et expensis XVI ducatos. In Londino cogebar mihi et servis pro instante hieme et maris traiectione vestes parare duplices. In simplicibus exivimus, credebam enim me ante hiemem reversurum, et exposui pro vestibus 24 ducatos. In hospitio ibidem solvi hospiti XVIII ducatos. Ex Londino usque huc Plemoriam pro equis conducticiis X nobilia, faciunt XV ducatos et pro expensis mihi et illis equis una cum rustico, qui illos ad reducendum sequebatur XVI nobilia, faciunt XX4 ducatos, exposui.

Interpreti hominum seni et istarum regionum bene experto dedi ducatos XV, pro nave, quam hic satis parvam ex Portugalia inveni, usque in Castiliam XX ducatos, pro commeatu ad navem decem et plures, nam omnia nondum sunt parata, et exspectamus qualibet hora prosperum ventum. Ex hospitio viginti ducatis me non absolvam. De his itaque quadringentis, quos ex Antverpia habui, vix mihi restabunt 190. Nusquam gentium brevi tempore plus exposui, quam BJ 6557, p. 40v hic in Anglia. Interrogentur hi, qui hic fuerunt, praesertim magnificus dominus comes de Tarnow, ille dicet, quam mali hic sint homines et parvae fidei et quam gravis sit moneta. Quicquid hic debet emi, etiam de rebus levioribus, stoter est, qui nobiscum magis facit quam tres grossos. Haec omnia, sic ut se habuerunt et nunc habent, in ipsa veritate Dominationi Vestrae Reverendissimae descripsi. Quod si quicquam in his sycophantiose vel ab ipsa veritate alienum scribo, mihi ipsi imprecor, ut ipsa veritas, quae Deus est, me numquam redire permittat. Poterit me in his omnibus, si quisquam esset, qui me calumniarentur, confidenter usque ad meum reditum Dominatio Vestra Reverendissima tueri. Ego nihil lucri facere in hoc itinere cogito, quod tamen ante me aliqui fecerunt et inde nunc sunt domini, hoc summopere cupio, quod cum honore serenissimi domini mei citra meum commodum, ea quae mihi credita et commissa sunt, pro illius maiestatis voto possem exsequi. Et quo id celerius possit fieri, nulla difficultas, nulla tempestas, nulla hiems, nullum manifestum vitae discrimen, nulla denique maria me remorabuntur.Proinde Dominatio Vestra Reverendissima hunc meum calculum bene perpendat, et si qua fides in me est, fidem illi habeat, respectu nostrarum partium non possit esse nisi falsus, sed quantum ad istas regiones ab his, qui hic fuerunt, facile habebit con in the other hand, on the margin in place of crossed-out as⌈asconcon in the other hand, on the margin in place of crossed-out as⌉sensum. Velim quod levioribus impensis omnia possint fieri, saepe etiam velim, quod quisquam alius hic esset, cui magis crederetur, praesertim de his, qui composito vultu multa ad tabulam regis ineptiunt, sed sic mihi est in fatis.

Mitto iterum Dominationi Vestrae Reverendissimae easdem ciphras, quas misi superioribus diebus ex Antverpia, si forte priores non essent redditae, ut cum ex aula caesaris, ea quae secretiora sunt scripsero, per has tutius ad manus Dominationis Vestrae Reverendissimae perveniant. In litteris annexis, quas ad sodalem meum dominum Nicolaum Nibsthicz scripsi, non suspicetur Dominatio Vestra Reverendissima, quia graves sunt, quod in eis sit aurum. Anglia non auri, sed stanni et plumbi ferax est, misi illi effigiem meam fusam, quam quidam Germanus dudum mihi adhuc in aula caesaris Maximiliani notus in ligno exsculpsit et inde formam confecit, in quam multae possunt fundi. Effudi hic BJ 6557, p. 41r profecto multum auri in butyro et carne in magnis portionibus cocta, ut patriae hic mos est et in densa cerevisia misere vivens. Nihil magis metuebam, quam ne in aliquam aegritudinem inciderem, praesertim propter pisces, qui hic, ut alia omnia, male coquuntur. Istae hactenus fuerunt voluptates meae et nunc scribendo non possum non aliquo metu corripi, audio, quae murmura, audio, quos tumultus mare excitat et cras forsan, si paululum nobis ventus aspiraverit, sumus navigaturi. Quicquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est et eundum, quo sors, quo fatum resque domini vocant. Multa sunt, quae me ut hominem anxium faciunt, multa sunt etiam, quae me consolantur.

Utque de rebus meis in hoc alio mundo curam adhuc habere videar, Dominationi Vestrae Reverendissimae humiliter supplico dignetur litteris suis ecclesiam meam reverendissimo domino Cracoviensi episcopo commendare, ne Guthones, quemadmodum coeperunt, violentias et iniurias, in mea absentia illi inferant digneturque efficere, ut hae litterae annexae ad praepositum Curoviensem perveniant, cui omnem curam domesticam commisi, ne illi, quos apud ecclesiam reliqui, e vivis me decessisse aestiment. De ecclesiis etiam parochialibus Gdanensi et Marienburgensi, si contigerit illarum aliquam vacare, quaeso mei non obliviscatur. Meminit Dominatio Vestra Reverendissima, quod ad utramque exspectativas habeo. De gubernatione villae Goląbie, pro qua dudum maiestatem regiam rogavi, si casus talis inciderit, humiliter rogo, mei memoriam habeat. Haec de rebus domesticis hactenus, ut ad istas, quas nunc ago, redeam.

Ex calculo posito Dominatio Vestra Reverendissima intellexit, quantum mihi ex omni viatico reliquum est, et ex prioribus meis litteris, quod ex Hispania nequaquam ante mensem Martium navigare possum, ad quem quinque menses restant. Cum itaque maiestas regia voluit, quod omnino caesarem sequerer, intercedat pro sua in me gratia Dominatio Vestra Reverendissima ad illius maiestatem, ut cum honore rebus Deo favente bene confectis et citra illius maiestatis regiae lenitatem redire valeam.

Alia, quae se post novissimas meas ex Londino litteras obtulerunt, et quibus modis Theodericus de BJ 6557, p. 41v Schonberg a serenissimo rege Angliae fuit absolutus, ex litteris ad maiestatem regiam intelliget.

Cum adhuc essem Londini, venit quidam secretarius pontificis, qui dominum episcopum Plocensem mortuum fuisse Romae asseruit. Quod si sic est, malam fecit commutationem: pro pilleo rubro, quem tot conatibus ambiebat, mortem accepit. Requiescat in pace.

Quod hoc tempore nulla nova, quae certa essent, habentur, causa est, quod in dies postae tam ex Hispania, quam etiam ex partibus inferioribus Germaniae exspectantur et hic est una navis pro postis reposita, cum qua ego ivissem, sed quia multa petebant illius rectores et postarium praestolantur, cuius adventus adhuc est incertus, vadam pro levioribus pecuniis in nomine Domini propinquius ad caesarem, sed longiore tractu per mare cum ista navicula Portugalensi in Castiliam. Et iam, quod Deus Optimus Maximus bene vertat, parati sumus, bonum tempus et secundum ventum omni hora exspectamus. Commendo me humillime Dominationi Vestrae Reverendissimae ut domino meo gratiosissimo et rogo absentis sui servuli per occasionem rationem habeat.

Datum ex Plemoria oppidulo in finibus regni Angliae versus occidentem, XXIX Octobris anno Domini MDXXII-o.

[1 ] cf. IDL 163 (fair copy in the own hand of Dantiscus): 22 Augusti Antverpiae constiti

BJ 6557, f. 38r

Ioannes Dantiscus orator apud Caesarem Carolum Quintum Sigismundo Primo regi Poloniae

Serenissime Rex et Domine, domine clementissime.

Praecipua causa, cur sine creditivis reverendissimum dominum cardinalem Eboracensem et serenissimum regem Angliae accedere ausi, fuit, ut ms. et(!) ⌈utut ms. et(!) ⌉ quid ille de Schenberg hic tanto tempore molitus fuisset, intelligerem. Ex domino cardinali parum accepi, omnia a serenissimo domino rege, qui ingenue, postquam me seorsum audisset, mihi in hunc sensum cuncta retulit. In primis, ut est profecto bene doctus, dixit, quod non bene loqueretur Latine, scribere quidem posset aliquid, quia usum dicendi non haberet, nihilominus velit dare operam, et „Enitar”, inquit, „quod me intelligetis. Quae dixistis pro domino vestro, libenter audivi, cupiebam dudum in hac causa ab aliquo vestrarum partium reddi certior, nihil ego umquam audivi diversius, quam quod vos et nuntius de Prussia proposuit. Qui huc venit cum caesare et sine intermissione et caesarem et me molestabat, qui eo tempore aliis gravioribus rebus fueramus occupati. Caesar, quam diu hic erat, novit illum moris suspensum agere et mihi tandem eum hic reliquit. Continue, quando illi ad me dabatur accessus, contra dominum vestrum conquerebatur et in scriptis multa obtulit, quae ego aliis intentus aliis commisi. Rogavit a me subsidium[1] principi suo et ordini aliquoties contra dominum vestrum et multa mihi promittebat” (ridendo hoc illius maiestas protulit) „et me hortabatur, quia essem defensor ecclesiae generalis, quod ex debito illi adesse deberem, dicens quoddam factum esse compromissum ad arbitros, quod rex vester Poloniae non teneret neque indutias factas, sed gravibus iniuriis et violentiis subditos BJ 6557, f. 38v domini sui premeret, et nihil in indutiis contentum observaret, igitur hoc arbitramentum cum compromisso cogerentur abicere et rebus suis tempestive consulere, ne funditus a rege Poloniae destruerentur. Et multas etiam prius non auditas crudelitates de domino vestro recensuit. Arbitros etiam habuit suspectos, videlicet caesarem, quod esset amicus et consanguineus domini vestri, ideo in hac causa non possent pati arbitramentum et quaerere contra dominum vestrum per totam Christianitatem subsidia. Impulsabat me istis querelis saepius, tandem, cum ulterius molestiam hanc ferre non possem, respondi illi: Quid tu vis, quod ego contra fratrem et meum bonum amicum regem Poloniae, qui est cum caesare confoederatus noster, deberem sine causa superinscribed, in the hand of other⌈causacausa superinscribed, in the hand of other⌉ armis contendere? Quid ad me ista causa? Sumne ego in ea iudex? Tu dicis pro tuo domino, audi alteram partem. Quid tu me vis inducere, ut contra regem amicum debeam arma sumere? Sic illum reliqui et cum sua expeditione eum ad meum cardinalem remisi. Bonum tamen esset, domine orator, ex quo, ut vos mihi retulistis, tot hostibus infidelibus dominus vester saeptus est, quod cum istius domino concordiam iniret. Libenter ad hoc, si possem, iuvamen praestarem. Dominus vester mihi est amicus, marchiones Brandeburgenses etiam sunt amici, velim, quod bene convenirent.”

Respondi illius maiestati deberet conicere, cuius esse animi dominus magister, cum prius de alto et basso in arbitros, quos nominabam, compromisisset, ab illis rursus velit deficere et Christianos reges contra dominum meum, qui Christianitatis esset propugnaculum, concitare, cum illorum religio longe aliter disponat, et quod ordo etiam istorum fratrum prius fuisset in Anglia, sed propter dissensiones, quae per eos in regno semper erant, fuerant expulsi. Et protuli consilium regis Angliae Henrici Sexti, qui genitori Serenissimae Maiestatis Vestrae, divo olim Casimiro regi, cum primum in Prussia bellum cum eis gereret, scripsit, si velit in suis terris pacem habere, ut illos fratres omnes expelleret et funditus eradicaret[2].

„Poterat hoc fieri,” respondit rex, „tamen melior esset pax, quam bellum,” et mul BJ 6557, f. 39r tos alios utrimque sermones. Illius maiestatem rogavi, ne frivolis querelis contra Maiestatem Vestram deinceps crederet, et quod non aliam de Serenissima Maiestate Vestra haberet aestimationem, quam quae de iusto et bono Christiano principe haberi debet. Respondit „Ego aliam non habeo, sed illi nihilominus conqueruntur” et conclusit „Sciatis, si quid ego possum pro domino vestro, omnia sum libenter facturus”. Et sic me, ut in litteris descripsi, dimisit.

Ex his Serenissima Maiestas Vestra potest perspicere, quae nova molimina magister habeat. Hactenus ab illo nulla fides est servata, et si sub istis indutiis aliquid technarum possit committere, arbitraretur se Deo praestare obsequium. Meum non est, qui sum rudis et nullius intellectus, in his rebus consulere. Serenissima Maiestas Vestra pro sua incomparabili prudentia bene omnibus providebit. Ego vero Deo duce, dum sospes ad maiestatem caesaream pervenero, efficiam, ut haec omnia sciat. Interea velim, si Maiestati Vestrae Serenissimae consultum videretur, ut serenissimus Angliae rex litteris Sacratissimae Maiestatis Vestrae de his, quibus falso est insimulata, clarius edoceretur. Haec ita apud serenissimum regem Angliae sunt acta et hoc responsum et haec fere verba in forma, quantum memini, mecum locutus est. Hinc omnia, quae dominus magister cum suo istarum machinarum structore in pectore habet, intelliget Serenissima Maiestas Vestra. Cui me iterum humillime commendo.

[1 ] subsidium letters bsi crossed out and something illegible superinscribed in another hand

[2 ] eradicaret underlined in the later hand; in the hand of that who underlined anotation Crucigeri on the margin

BJ 6557, f. 41v

Ioannes Dantiscus orator apud caesarem Carolum Quintum Sigismundo Primo regi Poloniae.

Sacratissima Maiestas Regia et Domine, domine clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Ex Londino primaria regni Angliae civitate XII huius(!) mensis diffuse omnia, quae apud serenissimum regem Angliae et apud reverendissimum dominum cardinalem Eboracensem egerim, cum omnibus domini magistri generalis BJ 6557, f. 42r moliminibus, quae per Theodericum de Schonberg struit, descripsi. Ex his intelliget, quatenus indutiis Thoroniae confectis fidendum, et quid fratres isti praetendant. Omnia extrema temptantur, et nihil, quo conceptis dolis et insidiis satisfactum iri possit, contra Deum fidem et honorem praetermittitur. Non ambigo, quin Sacratissima Maiestas Vestra pro sua incomparabili prudentia fortes obices machinis huiusmodi in glacie fixis opponet. In novissimis meis litteris per totum fere de Dedalo illo domini magistri fabula narrabatur utque illam aliquando absolvam, illic rursus incipiendum est, ubi imperfectam reliqui.

Conveni in Londino interpretem, qui cum illo, postquam ego ad serenissimum regem Angliae iveram, se etiam illac contulit; ille mihi omnia, quomodo a rege susceptus et expeditus fuerat, recensuit. In primis mihi referebat, quod inter eundum in quodam oppidulo, nolens recta ad curiam regis ire, reditum meum praestolabatur; et cum esset in fenestra, casu evenit, quod cum illa pompa, ut prius scripsi, illius hospitium praeterirem; a me tamen non fuit visus. Et cum quidam cum eo stans interrogaret, quis esset, qui sic cum pompa a rege reduceretur, respondit Germanice „es sein Polekchen”. Et cum ille instaret et plura de me quaesivisset, non dedit illi responsum et tandem maestus et tacens per totam cenam sedit. Altero die quaerens opportunitatem, ut regem alloqueretur, tempore prandii se ad aulam intrusit, et cum rex egrederetur, fecerat quaedam verba Latina vehementi sermone satis diu coram rege, qui illi nihil aliud quam data manu dixit „Vale” et ad mensam se contulit. Bonus inde vir furia quadam percitus ex aula properabat. Erant ibi aliqui de officialibus, quos muneribus sibi devinxerat. Rogarunt eum, ut cum illis pranderet, quod torvo, ut est, vultu recusavit, et ad equos abiit recta in Scotiam, et deinde ad regem Daciae iturus. Ista fuit tota illius architecti a serenissimo rege Angliae absolutio. In Londino vero ab hospite absolvi non poterat, nisi vendita catena orig. cathena⌈catenacatena orig. cathena⌉ aurea, quae trecentos ducatos continebat. De istis paucos pro ulteriori viatico secum tulit et regi et cardinali atque BJ 6557, f. 42v omnibus Anglicis imprecabatur. Antequam tamen Londinum exiret, non potuit sibi temperare, quin moribus suis furiosis uteretur. Ante hospitium, in quo fuerat, erant arma seu insignia domini comitis de Tarnow et nobilium, qui eum comitabantur, affixa. Quae iussit cultellis scindi et destrui; et cum hoc illius servi facerent, quaesitum est ab eis, cur picturas lacerarent. Responderunt written over it⌈iterunterunt written over it⌉, quod nullus Polonorum esset dignus, ut aliquod insigne ferret, et multa alia, quae tamen illi a plerisque magis ad insaniam, quam ad industriam, de qua plurimum gloriatur superinscribed⌈gloriaturgloriatur superinscribed⌉, sunt imputata. Et cum a sculptore illius effigies in lignum esset sculpta, ut aliae adinstar ex aere vel plumbo funderentur, reliquit hoc lignum in mensa cum aliis rebus et libellis. Nocte venerant mures et ex illius simulacro nares, os et barbam corroserunt. Fertur impense indignatus dixisse „Nonne erant in propinquo candelae, casei, libelli? Quis daemon mures in mures meam faciem impellit? Non possum aliud credere, quin ex Polonia huc venerint, ubi et catellis et muribus sum exosus”. Et, ut est levis et inconstans, interdum laudabat, interdum vituperabat Polonos. In hoc tamen fuit solitus Polonos commendare asserens, quod si videret in uno campo pari numero Anglicos et Polonos, et utrosque suis armis utentes, mallet esse cum Polonis, quam Anglicis, plus Polonis roboris et peritiae militaris tribuens. Haec a doctore Michaele Sandeci(!) decano Wratislaviensi accepi, qui cum illo hic longam habuit consuetudinem. Is mihi etiam dixit, quod ab eo intellexisset magistrum generalem cum marchione Casimiro quasdam habere simultates, quas uterque dissimulat, et quod cum cardinale Salczburgensi non sint contenti, quem suspectum habent, quod plus partibus Sacratissimae Maiestatis Vestrae, quam illis sit affectus. Hoc hinc credo, quia cardinalis aucupatur, ut scripsi ex Nurumberga, quae pars ei plus sit datura, et isti non habent, quod dent. Rettulit etiam mihi idem doctor Theodericum sibi magnam spem de archiepiscopo Strigoniensi polliceri, quod ego qualiter aestimare debeam, nescio, quodque potissimam fiduciae suae partem, si res ad cognitionem pervenerit, BJ 6557, f. 43r in abbatem de Fulda ponant, qui ordinis in hac causa debet esse procurator, certam sibi de tota Prussia recuperanda promittens victoriam. Multa praeterea fabulis anilibus similia, quae, ne huiusmodi ineptiis sim morosior, et ut superinscribed⌈utut superinscribed⌉ finem semel de hoc pseudolo faciam, praetereo.

Et, ut res meae ulterius habeant, quod annotarem, operae pretium duxi. Exivi Londinum XIII Octobris et perveni huc 22 per multas malarum viarum incommoditates et cum tam magnis expensis, quas numquam antea per iter et sic breve tempus feci (quemadmodum ad unguem reverendissimo domino Posnaniensi descripsi), iamque hic per dies 15 sum immoratus prosperum ventum exspectans; dies noctesque in summo taedio, erantque interea, quod hic sum, aliquot tempestates in mari ita validae, per ventos iam nobis fere ad integrum mensem contrarios, quod ex his plures naves desiderantur; neque adhuc, quando hinc solvere possimus, propter flatus continue nobis adversos quisquam potis est intelligere. Ad hunc portum oratorum maiestatis caesareae et omnium consilio, qui istarum rerum experientiam habent, me contuli, non temere me huc ingessi, non tamen possum invito caelo et obstrepentibus auris[1] exire; et tempus, quanto diutius exspectatur, tanto magis crudescit et fit insolentius. Dicitur mihi, quod oratores caesaris, dominae Margarethae et alii hinc semper solvere sint consueti, et quod etiam aliquot diebus hic fuerint immorati, et novissime oratores regis Angliae hic per mensem stetisse ventum exspectando. Est hic etiam parva narvis pro transvehendis postis posita, quae, si hac hora postarius exFlandria applicaret, adversantibus ventis exire non posset, licet remis et velis utatur. Habeo cum illa pactum, si citius se auderet mari credere, quam ista ex Portugalia, quam conduxi, ut me cum ea aleae exponerem. Optarem mihi alas, si foret possibile, non tamen quales habuit Icarus, ut volando mandata Serenissimae Maiestatis Vestrae possem exsequi, sed in vetitum sub hoc casu niti non datur. Mora haec, si erit longior, non solum me magis anxium, sed etiam, qui iam in aula Serenissimae Maiestatis Vestrae canescere coepi, totum canum BJ 6557, f. 43v reddet.

Continui hic apud me interpretem meum Anglicanum hactenus; nolui eum dimittere, donec me navem ascendentem videret, ut cum certitudine me esse in navigatione istae meae litterae ad Sacratissimam Maiestatem Vestram pervenirent. Cum vero neque nautis neque mihi spes est ex certissimis coniecturis, propter continuas pluvias, grandines et horrendas tempestates, quod hoc mense prosperum ventum habere poterimus, non potui eum propter has meas litteras, ut tutius per illum Lundinum perferrentur, diutius detinere. Accepto itaque alio, illum ut curaret, quod eae litterae Antverpiae Fuggaris redderentur, expedivi. Ego Dei clementia, qui ventis et mari imperat, hic exspectabo, et quamprimum se prosper flatus offeret, non me rigidus December, non me procellosa hiems neque me ab hospitibus aperta pericula morabuntur, Deo me per hoc tumidum pelagus commendabo, et quantum possum celerius ad maiestatem caesaream, ubiubi sit, me conferam.

In quam gravibus hic sim expensis male in cibo et potu vivendo, reverendissimo domino Posnaniensi descripsi. Homines hic neque Deum timent neque conscientias habent. In Germania metsextus, cum sex equis, tantum per unum diem, quantum hic sine equis non exposui. Et quemadmodum hic superius descripsi, quod in hoc oppido 15 diebus sim immoratus, nunc dies agitur vicesimus et adhuc, quando abeundum, certus esse non possum. Ventus ex occidente sic est perseverans, quod toto hoc mense et multis ante diebus nulla navis ex his partibus in Hispaniam solvere potuit. Quapropter Maiestati Vestrae Sacratissimae humillime supplico, moram hanc quam invitus et sub duro hoc taedio ago, clementer perpendat et mei ulterius rationem habeat.

De reditu meo, cum adhuc medium itineris non confecerim, nihil certi augurari possum. Cuperem nihilominus cum primis a Maiestate Vestra Sacratissima fieri certior, si debeam in redeundo iuxta instructionem mihi datam illustrissimum ducem Georgium Misnensem convenire nec ne. Si ex Hispania ad illius illustritatem redire debeo, longae erunt ambages et iterum ingens erit circuitus, antequam me rursus ad Sacratissimam Maiestatem Vestram BJ 6557, f. 44r referam. Possem commodius, si hoc bellum inter caesarem et Gallos non sedabitur, per Regnum Neapolitanum redire. Mandatum in hoc casu a Maiestate Vestra Sacratissima humiliter exspecto et nihil omittam, quod facto est opus.

Quae hic nova feruntur, non sunt undiquaque certa, cum hic in fine huius mundi procul a curia regis spargantur. Paulo ante dicebatur, quod fuerit inter caesaris et regis Angliae exercitus et Gallos magnus ms. magnos(!) ⌈magnusmagnus ms. magnos(!) ⌉ conflictus; quis vero vicerit, erat adhuc dubium. Nuper venerunt alia, quod amiralis regis Angliae cum suo exercitu redierit ex Francia et gentes ad hiemandum circa Calisium deposuerit, et quod per centum miliaria Gallica in Gallia ingentia damna igne et ferro fecerit sine ulla Gallorum resistentia. De conflictu nihil, quodque gentes caesaris se etiam pro hac hieme in Flandria locaverint, et quomodo se tam caesariani, quam etiam Angli, pro futuro vere rebus omnibus bellum spectantibus contra Gallos parent, et quod caesar et rex Angliae in propriis personis contra Gallos debeant proficisci. Venerunt huc ante aliquot dies novem naves ex Hispania et Portugalia bene armatae, quae ad Antverpiam tendunt. Dicebatur a mercatoribus, qui in illis erant, quod caesar esset in Valdolit civitate non procul a Burgis, et quod strictam faceret iustitiam de illis, qui in Hispania rebellarunt, misissetque non contemnendum exercitum ex Hispania ad recuperandum civitatem Baionam in Piscania, quam Gallus, dum hinc caesar traiceret, ceperat. Sed postquam exercitus iste propter munitiones a Gallis factas nihil proficeret, in circuitu et finibus Galliae hostiliter saevitum est. Et quod caesar pro vere futuro ex Hispania omnes suos conatus et vires contra Gallos exponet. Ex Italia dux Prosper Columna ab alio latere cum valido exercitu mittetur, ex Germania versus Lothoringiam delectus habebuntur, ut sic ab omni parte Galliam adoriatur. Neque deponere intendit arma donec regem Galliae aut humiliorem aut exulem reddat.

Redierunt huc etiam duae naves armatae, quae oratores serenissimi regis Angliae in Hispaniam vexerant. Milites ex illis dicunt, quod inter eundum sex naves Gallicas obviam habuissent, cum BJ 6557, f. 44v quibus dum per integrum diem et noctem conflictationes fecissent, unam ex illis tormentis sic perforarunt, quod nequaquam subsistere potuit; unde potiores homines captivos abduxerunt et viliores animas cum nave merserunt, reliquas vero in fugam verterunt. Dicitur etiam, quod ante aliquot dies ex portu Coronia, ad quem ego tendo, navis una a Gallis fuerit recepta hominibus cumba ex illa ad litus fugientibus, et quod Gallicanae naves, plures hoc tempore, hinc inde in mari vagantes in dies videantur, consuliturque mihi, quod inter navigandum non in utramque aurem dormiam, ne a Gallis capiar. Qui tales sunt, quod neque amicis in mari parcant, suo stipendio militantes, quaecumque offendunt, si possunt, capiunt, depraedantur, trucidant, et, ne sciatur, naves perfossas in profundum demittunt. Fecerunt his diebus in quibusdam insulis ad regem Angliae spectantibus praeter hominum opinionem illas ingressi ingentia damna. Et hoc oppidum bene dives, opportunissimum ad istam partem habens portum sibi non parum timet. Neque hic in portu sum satis tutus, nam murum non habet, sed castrum est ad mare situm. Et in litore, ubi portui naves applicant, machinas aliquot disposuerunt incolae, quae tamen, si decem armatae naves hostiles se huc inferrent, parum vel nihil earum cursum impedirent. Sum igitur, quandocumque hinc Deo propitio solvero, tum maris, tum hostium formidine in periculo, quod nihilominus, modo optata se aura offerat, ut fidelis servus Sacratissimae Maiestatis Vestrae alacer subibo.

Habuit me hodie in prandio praelatus dives doctor et Oxoniensis ecclesiae vicarius in spiritualibus generalis, qui nuper ex Londino huc venit. Dixit mihi, quod rex Scotiae his diebus cum rege Angliae, qui illius ex sorore nepos est, de pace firma post duorum mensium indutias convenire in Anglia debeat, et quod inter eos etiam contra Gallos liga fiet. Dicitur etiam, quod Rhodos obsideatur adhuc a Turcis et caesarem cum rege Portugaliae Rhodianis commeatum et suppetias cum aliquot bonis navibus misisse; et quod rex Portugaliae Iohannes habens XXII annos apud pontificem laboret, quod suam novercam Leonoram caesaris sororem in coniugem ducere BJ 6557, f. 45r possit. Feruntur plura alia plus quam fabulosa, quibus Sacratissimae Maiestati Vestrae nolui esse morosior.

Deus Optimus Maximus faxit, ut ex aula maiestatis caesareae brevi, quemadmodum cupio et spero, certiora describere possim. Commendo me suppliciter Sacratissimae Maiestati Vestrae ut domino meo clementissimo et rogo longae et durae meae servitutis aliquando per occasionem clementem dignetur habere rationem.

Datum ex ultimo portu Angliae versus occidentem e regione Hispaniae, Plemoria, decima Novembris anno Domini M-o D-o XXII-o.

[1 ] auris over a in another hand superinscribed e to make Euris

BJ 6557, f. 45r

Ioannes Dantiscus orator apud caesarem Carolum quintum Petro Tomiczki episcopo Posnaniensi adscribed in place of crossed-out Przemisliensi⌈PrzemisliensiPosnaniensiPosnaniensi adscribed in place of crossed-out Przemisliensi⌉, vicecancellario regni Poloniae

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime. Humillimam servitiorum meorum commendationem.

Scripsi Dominationi Vestrae Reverendissimae in his annexis, quarum dat(a) or dat(um)⌈dat(a)dat(a) or dat(um)⌉ est XXIX Octobris peregrinationis meae calculum. Nunc quantum mihi de omni viatico adhuc restat intelliget, hinc adhuc nequaquam absolvi possumus written over nt⌈ntmusmus written over nt⌉ propter continuum ventum contrarium, quae mora non parvis me cruciatibus afficit, cum sciam in dies duriora et periculosiora instare tempora neque me solum, verum etiam miseros istos Portugalenses, cum quibus ire decreveram, qui nunc commeatu absumpto ex nautis piscatores fiunt et solis piscibus victitant. Mihi etiam mea crumena cotidie fit levior. Sunt hic homines, qui recte pecunias norunt, quibus, quantum terrarum peragraverim, non vidi avidiores. In hospitio omnia triplici pretio emuntur, quaecumque apponuntur ad mensam seorsum quodlibet ferculum, panem, cerevisiam et ignem, sicut hospes aestimat, solvere cogor. Tantum hic sine equis, quantum cum illis in Germania cotidie expendo. De cameris, lectis et domus utensilibus singularis habetur calculus BJ 6557, f. 45v neque permittitur, ut extra domum quicquam ematur, et pro multis pecuniis hic misere vivo in horas metuens, ne in aegritudinem inciderem, nam aliquoties stomachi dolorem cum torsione colica hic sensi. Inter haec omnia nihil me magis sedulo dolore conficit, quam quod aura mihi sic adversatur, quando vero secundam illam sumus habituri, nemo est de his, qui intelligunt, qui certo sperent; audiunturque hic tam horrendae crebrius tempestates, quae non solum arbores, sed montes possent evertere. Quas modo essent pro nobis, libenter ingrederer, saltem ne viderer vel deses vel negligens, qui ultro moras necteret. Atqui contra ventos navigare possum? Cum illos Deus in manibus habeat, cuius in hoc gratiam oportet praestolari. Proinde Dominationi Vestrae Reverendissimae humiliter supplico, non ducatur suspicione, quod forsan volens profectionem meam deferrem ms. differrem(!) ⌈deferremdeferrem ms. differrem(!) ⌉, vel quod ignavia vel metus aliquis me retraheret. Deo me commisi, cum quo nihil formidandum penitus mihi persuasi. Agat itaque apud sacratissimam maiestatem regiam clientis sui humillimi Dominatio Vestra Reverendissima causam ut bonus patronus. Deo Optimo Maximo favente nihil omittam, modo sit possibile, quod facto est opus et quantum totis viribus eniti possum, efficiam, quod numquam Dominationem Vestram Reverendissimam res meas apud maiestatem regiam fovisse pudebit. Commendo me humiliter Dominationi Vestrae Reverendissimae et rogo necessitatum mearum, de quibus iam aliquoties scripsi, non obliviscatur, et me gratia sua prosequi non desinat.

Ex Plemoria X Novembris anno M-o D-o XX-o II-o.

BNW, BOZ, 953, f. 46v

Nobili et egregio Ioanni Dantisco secretario et oratori nostro fideli dilecto

BNW, BOZ, 953, f. 46r

Sigismundus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lituaniae, Russiae, Prussiaeque etc. dominus et heres

Nobilis fidelis dilecte.

Accepimus litteras tuas Anthuerpii datas, quibus, quod nobis copiose omnia, quae tunc se offerebant, descripsisti, nihil nobis gratius facere potuisti, et hortamur te, ut idem semper per omnem occasionem facias. Non habemus in praesens aliud, quod agendum apud caesaream maiestatem tibi committamus praeter ea, quae iam a nobis accepisti, quibus ut celerius et magis ex voto fieri poterit confectis ad nos redire matures. Ceterum mortuo Romae oratore nostro reverendo olim Erasmo episcopo Plocensi contulit summus pontifex episcopatum ipsum Plocensem fratri magistri Prussiae. Quae res ut nobis toleranda sit, tu ipse melius nosti quam scribi possit, nam praeter quod hostis nobis obtrusus sit, etiam perniciosissimum esset, ut nobis aliquis alter praeter nos, consiliarios nostros et eos primarios statuere deberet. Quare agas diligentissime apud caesaream maiestatem, ut si ipse summus pontifex perstare velit in ea dispositione sua et eum, quem nos illi commendavimus, confirmare denegaret, dehortaretur illum litteris suis eius maiestas caesarea ab hoc instituto, nam nos, etiamsi bellum esset ob hoc resumendum, id nullo pacto admittemus. Commisimus Ioanni Boner, uti viaticum tibi adaugeat, tu, ut celerius ad nos redeas et negotia nostra recte obeas, curato.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Vilnae, die XVI Novembris M-o D-o XXII-o, Regni nostri anno sexto decimo.

Ad mandatum proprium regiae maiestatis

Sigismundus rex subscripsit

AAWO, D. 3, f. 2v

Excellentissimo ac venerabili domino Ioanni Dantisco, iuris utriusque doctori ac serenissimi regis Poloniae secretario apud caesaream celsitudinem oratori, domino et amico optimo dentur

AAWO, D. 3, f. 2r

Salutem dico.

Habui Tuas ex Antverpia litteras, quibus intellexi, quod aliter futurum non speravi, Fuggarorum familiam cum propter me tum etiam ob Tuas virtutes omnem benevolentiam exhibituram. Egi ego, ut etiam 50 floreni pro Te solverentur, quod et factum est, pro reliqua provisione et in aula et apud herum meum ita sollicitus, ne rebus Tuis in aliquo sim defuturus. Prope diem habetur responsum a regia maiestate, id agam, quod Tibi expedit.

Regina nostra filiam Sophiam nobis peperit. Oratores nostri ex Moscovia quinquennali pace confecta rediere. Hos secuti illius ducis oratore ms. i(!) ⌈ee ms. i(!) ⌉s nondum ad regem pervenere. Qui ubi venerint conditionibus pacem eloquutis, rex ad anni futuri initium Cracoviae expectatur. Pro Agnetis deinde festo comitia Petrkoviae pronuntiata sunt. Una bellica expeditio in Septembri proclamata infeliciter cessit. Postquam enim nostra convenit nobilitas, sine capite existens exercitum mox dissolvit, quamquam nec dum hostium vis premeret, alia ferme omnia in regno pristino servantur more. Nobilitas sic accincta ad bellum miro studio in spirituales sevit, decimis ferme omnibus absumptis domum rediere. Dispensatio pro Te ad bienium ultra annum de iure Tibi concessum de non promovendo in manibus meis est, itaque in ea re nihil Tibi laborandum.

Sturtz, quem Tu militum noviter praefectum novisti, ob caesum nobilem Hungarum ibidem capite plexus est. His diebus Sandecz ac Byecz oppida igne totaliter absumpta. Episcopus Plocensis in urbe 9 Septembris mortuus. Eum episcopatum pontifex Gaietano cardinali contulit, hic ad mille ducatorum pensionem Joanni Alberto marchioni cessit, cui pontifex sic providit. Rex in eum locum nostrum Raphaelem Lesctcinczki nominavi ms. nonninavit(!) ⌈nominavinominavi ms. nonninavit(!) ⌉t, illi vero successorem nostrum amantissimum Cricium pronuntiavit. Posnaniae praeposituram Latalski dedit, canonicatum Cracoviensem, quem Lesctcintzki habuit, Sebestiano Opalintzki voluit, Plocensis domus Posnaniensi episcopo cessit, illius vero Samoyski forte cedet. Haec res iunctis ms. iumctis(!) ⌈iunctisiunctis ms. iumctis(!) ⌉ animis tuenda cepta atque nullo umquam modo rex se flectendum scripsit in urbem. Ego hac in re pro utrique non parvam operam praestiti, potuis et Tu aliquot in illa aula pro Raphaeli, is enim est, qui etiam omnia sua voluit pro illa maiestate, uti melius quam ego scis. Haec sunt Te absente apud nos mutata. Scribam post huc latius, vale citissime et parce.

Ex Wratislavia, 24 Novembris 1522.

Tuus Jodocus L(udovicus) D(ecius)