BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 156r

Serenissima Maiestas Regia et Domine, Domine Clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Superioribus diebus scripsi hinc quaternas, quarum data est cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-04, CIDTC IDL 171⌊1523-01-04⌊quarta1523-01-04⌋cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-04, CIDTC IDL 171⌋, cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-06, CIDTC IDL 172⌊1523-01-06⌊sexta1523-01-06⌋cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-06, CIDTC IDL 172⌋ et cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-11, CIDTC IDL 173, probably Dantiscus gave here incorrect day⌊1523-01-09⌊nona mensis praeteriti1523-01-09⌋cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-11, CIDTC IDL 173, probably Dantiscus gave here incorrect day⌋, et novissimarum cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-02-08, CIDTC IDL 174⌊1523-02-08⌊octava huius1523-02-08⌋cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-02-08, CIDTC IDL 174⌋. Ex quibus abunde Maiestas Vestra Serenissima, quomodo ex England⌊AngliaEngland⌋ Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊hucValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ venerim et quid hic hactenus egerim, intellexit. Quae, si omnia summatim etiam repetere deberem, latius scribendi tempus exigerent, ut tamen in compendium illa conferam, in quibus maior vis inesse visum est, si fortassis interceptae fuerint, brevibus ea complecti, non supervacaneum censui. In cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-04, CIDTC IDL 171⌊primiscf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-04, CIDTC IDL 171⌋ continebatur me 1522-12-18⌊181522-12-18⌋ huc appulisse, et 1522-12-27⌊271522-12-27⌋ publicam audientiam in negotiis Serenissimae Maiestatis Vestrae et reipublicae Christianae iuxta instructionem mihi datam atque responsum desuper Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesareae maiestatisCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ habuisse. In quo se plurimum affectam illius maiestas exhibuit, ut regnis Serenissimae Maiestatis Vestrae et illius nepoti<s> serenissimi Hungariae regis subueniretur, quodque omnem pecuniam, quae illius maiestatis coronacioni deberetur, in hoc subsidium colligi commisisset, Rhodianisque suppecias ex Sicilia mitti curasset, neque pacem detrectaret, quam Adrian VI (Adriaan Florenszoon Boeyens) (*1459 – †1523), 1522-1523 Pope⌊pontifexAdrian VI (Adriaan Florenszoon Boeyens) (*1459 – †1523), 1522-1523 Pope⌋ inter illam maiestatem, Henry VIII Tudor (*1491 – †1547), 1509-1547 King of England; son of Henry VII Tudor and Elizabeth of York⌊regem AngliaeHenry VIII Tudor (*1491 – †1547), 1509-1547 King of England; son of Henry VII Tudor and Elizabeth of York⌋ et Gallos practicaret, modo aequae pacis condiciones offerrentur, ut tandem, unitis viribus, quod summopere desideraret, infidelibus obuiam iretur, tum aliis verbis consuetis. Et quod Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊hucValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ veniens de omni viatico non magis quam 60 ducatos attulissem, unde a The Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌊FuggarisThe Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌋ trecentos alios ad hoc Serenissimae Maiestatis Vestrae servitium in mutuum ad meam fidem recepissem, supplican(do) Maiestati Vestrae Serenissimae quod domino Jan Boner (†1523), merchant, banker, supplier to the Cracow royal court, financial agent of King Sigismund I Jagiellon; 1498-1523 Cracow town councillor; 1515-1523 salt mine supervisor in Cracow; 1522-1523 wielkorządca of Cracow (NOGA, p. 299; PSB 2, p. 297-298)⌊BonarJan Boner (†1523), merchant, banker, supplier to the Cracow royal court, financial agent of King Sigismund I Jagiellon; 1498-1523 Cracow town councillor; 1515-1523 salt mine supervisor in Cracow; 1522-1523 wielkorządca of Cracow (NOGA, p. 299; PSB 2, p. 297-298)⌋, ut chirographum meum redimeret, committere dignaretur. In cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-06, CIDTC IDL 172⌊secundiscf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-06, CIDTC IDL 172⌋, quod Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊maiestas caesareaCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ secretarium suum Philippum de Burgundia ad me mississet, rogan(do), ut apud Maiestatem vestram solicitarem hoc matrimonium, de quo prius illius caesarea maiestas Serenissimae Maiestati Vestrae scripsisset, videlicet ut reginula maior natu Serenissimae Maiestatis Vestrae illustri domino marchioni Mantuano, qui XXI ageret annum, in coniugem daretur, utque brevi at certo mentem Maiestatis Vestrae de super scire posset, nam aliis etiam urgeretur matrimoniis. Missaeque in iis litterae caesaris, in quo Serenissima Maiestas Vestra pro sua incomparabili prudentia, quid agendum, bene prospiceret. In cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-11, CIDTC IDL 173⌊tertiiscf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-11, CIDTC IDL 173⌋, quomodo mihi post multam et sedulam meam solicitationem maiestas caesarea privatam audientiam dedisset, cuius responsum in articulis expeditionis meae habetur, et quod in illa audientia nihil mihi de hoc matrimonio a caesare dictum fuisset, unde forsan ex practica istius secretarii litterae et omnia provenirent. In ultimis de tractatibus per me habitis in negotiis illustrissimae dominae ducis Barii, cuius etiam summa in articulis exprimitur, et quomodo omne postpositum maiestatis caesareae circa Fuenterrabía, town and castle in northern Spain, Basque Country, on the mouth of Bidasoa river, on the border of France, Hondarribia in Basque⌊FonterauiFuenterrabía, town and castle in northern Spain, Basque Country, on the mouth of Bidasoa river, on the border of France, Hondarribia in Basque⌋[1], quod castrum in Piscaia a Gallis interceptum per caesaris exercitum obsidebatur, subitus adventus Gallorum XX millium invertisset et caesaris exercitum repressisset, unde nova contra Gallos struerentur molimina etc. Postremum, quod nihil aliud, quam celeriorem expe BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 156v ditionem solicitarem in dies. Post illarum cf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-04, CIDTC IDL 171;
Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-06, CIDTC IDL 172;
Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-11, CIDTC IDL 173;
Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-02-08, CIDTC IDL 174⌊litterarumcf. Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-04, CIDTC IDL 171;
Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-06, CIDTC IDL 172;
Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-01-11, CIDTC IDL 173;
Ioannes DANTISCUS to Piotr TOMICKI Valladolid, 1523-02-08, CIDTC IDL 174⌋ missionem non destiti etiam acrius quam ante, ut expedirer, operam impendere, rogavit me itaque Mercurino Arborio di Gattinara (*1465 – †1530), humanist, jurist, trusted and influential advisor to Charles V; 1501 entered the service of the Habsburgs as legal counsel to Duchess Margaret of Austria, 1504 advisor and President of the Privy Council of Margaret of Austria, after the governoship of the Netherlands was entrusted to her, 1518 Grand Chancellor of Castile and later of Charles V as Roman Emperor, 1529 Cardinal of St. Giovanni a Porta Latina (after the death of his wife, Andreetta Avogadro) (DE VOCHT 1961, p. 12; CE, vol. 2, p. 76-80)⌊magnus cancellariusMercurino Arborio di Gattinara (*1465 – †1530), humanist, jurist, trusted and influential advisor to Charles V; 1501 entered the service of the Habsburgs as legal counsel to Duchess Margaret of Austria, 1504 advisor and President of the Privy Council of Margaret of Austria, after the governoship of the Netherlands was entrusted to her, 1518 Grand Chancellor of Castile and later of Charles V as Roman Emperor, 1529 Cardinal of St. Giovanni a Porta Latina (after the death of his wife, Andreetta Avogadro) (DE VOCHT 1961, p. 12; CE, vol. 2, p. 76-80)⌋, ut illi annotarem ea, in quibus essem absoluendus, ut eo mihi et commodius et cercius nomine Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊maiestatis caesareaeCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ respondere posse written over i⌈iee written over i⌉t. Congessi ergo omnia mihi commissa in quinque articulos, quorum cf. Dantiscus' memorial the Great Chancellor of the Emperor Charles V von Habsburg, Mercurino Arborio di Gattinara; Gattinara’s reply on behalf of the Emperor; Dantiscus’ reply to the reply [Valladolid] [1523-02-09 — 1523-02-25], CIDTC IDT 287⌊copiam et responsum a maiestate caesarea ac meam denuo replicationemcf. Dantiscus' memorial the Great Chancellor of the Emperor Charles V von Habsburg, Mercurino Arborio di Gattinara; Gattinara’s reply on behalf of the Emperor; Dantiscus’ reply to the reply [Valladolid] [1523-02-09 — 1523-02-25], CIDTC IDT 287⌋ Serenissimae Maiestati Vestrae mitto praesentibus. Ex quibus omnia adamussim intelliget, quaecumquae hic per me acta sunt. Feci pro fide mea solita et quantum mihi est a Deo de intellectu concessum, quae potui. Serenissima Maiestas Vestra fidem et diligentiam meam, ut spero, boni consulere non dedignabitur. In his actionibus redditae mihi Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊hicValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ sunt cf. Sigismund I Jagiellon to Ioannes DANTISCUS Vilnius, [1522-09-21], CIDTC IDL 152⌊litteraecf. Sigismund I Jagiellon to Ioannes DANTISCUS Vilnius, [1522-09-21], CIDTC IDL 152⌋ Serenissimae Maiestatis Vestrae 1523-02-12⌊12 huius1523-02-12⌋, datae Vilnius (Wilno, Vilna), city in Lithuania, on the Vilnia river, capital of the Grand Duchy of Lithuania⌊VilnaeVilnius (Wilno, Vilna), city in Lithuania, on the Vilnia river, capital of the Grand Duchy of Lithuania⌋ 1522-09-21⌊21 Septembris1522-09-21⌋. Quae me hic in hoc taedio non mediocri laeticia affecerunt, et me ex multis animi curis et turbinibus solverunt, semper enim de Tartaris et Moscis nescio quid timebam, praesertim cum nihil certi ex nostris partibus huc ferebatur. Interrogabar etiam nomine caesaris semper quando aliqua posta huc applicuit, si a Maiestate Vestra accepissem litteras. Erant enim quidam rumusculi, ab hostibus, ut suspicor, Maiestatis Vestrae sparsi, qui iam, Deo gratia, in ventos abierunt. Ea, quae mihi ad Hadrian VI (Adriano de Florensz (Dedel)) (*1459 – †1523), tutor of young Charles von Habsburg (later Emperor Charles V), 1522-1523 Pope⌊pontificemHadrian VI (Adriano de Florensz (Dedel)) (*1459 – †1523), tutor of young Charles von Habsburg (later Emperor Charles V), 1522-1523 Pope⌋ Maiestas Vestra commisit, aliis modis erunt agenda. Non erat mihi in fatis, solvit namque Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊hincValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ 1522-08-06⌊sexta Augusti1522-08-06⌋. Velim ea felicitas illum hic conveniendi data fuisset, qua veterem eius erga me gratiam novam et mihi commodiorem reddidissem.

Gaudeo plurimum et Deo Optimo Maximo, quas mortalis homo potest, gratias ago, qui effecit ut tandem mea servitus, sicut ex litteris Serenissimae Maestatis Vestrae cognovi, placeret. Haec, quae cum reverendissimo domino Salczburgensi egi, hic non omisi, nam in primo responso de hac re Prutenica reservaverat sibi maiestas caesarea quandam superioritatem, si arbitri fortassis negotium non absolverent, ut illius maiestas superintenderet, et auctoritate imperatoria ultimum decretum poneret. Quod ego, quantum totis viribus potui, impugnavi, proferens caesari articulos induciarum, ex quibus plane ostendi, quod Serenissima Maiestas Vestra in caesarem compromisit, non tamen, ut in caesarem, sed ut in simplicem arbitrum, et quod in illius absentia serenissimus archidux Austriae Ferdinandus et non amplius caesar in arbitramento haberet facultatem. Posset tamen illius maiestas arbitros adhortari, ut iis rebus quantocius finem imponerent, sed nihil posset in arbitramento committere, cum iam arbitri a partibus plenam habeant commissionem et ad hoc negotium componendum iuxta articulorum positionem omnimodam auctoritatem. Iis propositis intellectis, et ne fortassis illius maiestas suspecta Maiestati Vestrae de aliqua commissione videretur, dixit se omnia amicabili modo facturum, quo hoc negotium fine debito terminaretur. Quemadmodum, ex responso Maiestas Vestra Serenissima intelliget.

Ostendi etiam illius maiestati BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 157r articulos locumtenentis et regiminis imperii magnifico domino marscalco datos, qui oportune mihi a Maiestate Vestra Serenissima fuerunt missi, et exposui, quid illi molirentur. Illius maiestas respondit, quod in iis rebus nihil eis esse commissum. Quare arbitris adhortatio, ut conveniant et nulla de arbitramento commissio scribetur. Quod etiam in mea replicatione satis, ut reor, cautum est.

De primo et principali negotio, in quo me Serenissima Maiestas Vestra ad caesaream maiestatem misit, publice et in privato maiestati caesareae et quibusdam aliis, qui in hac aula primi sunt, ea quae in mea instructione habentur et quae iis temporibus convenire videbantur, quantum scilicet oneris ab infidelibus Serenissima Maiestas Vestra iam longo tempore in humeris suis sustinuit et semper sustinet, omnesque Turcarum et Tartarorum vires et crudelitates, quibus Hungariae et Serenissimae Maeistatis Vestrae regna et dominia impetuntur ac immanissime deuastantur, exposui. Ingemiscunt et dolere videntur omnes, qui audiunt, multi etiam haec istarum partium bella execrantur et multa Gallis mala imprecantur, qui orbem Christianum sua ambitione in continuis dissensionibus versant. Nihil tamen prorsus intelligo, quod in effectu aliquae certae suppetiae nostris temporibus umquam sint futurae, quibus Serenissima Maiestas Vestra fidere posset. Verba dantur, sicut ex responso, quod prius Maiestati Vestrae misi, et ex hoc ad hunc articulum dato non solum cognoscet, verum etiam tanget. Remittitur Serenissima Maiestas Vestra ad pontificem, ad quod ego aperte respondi et in scriptis replicavi, si Turci et Tartari censuras et excommunicationes timerent, merito ad pontificem esset recurrendum, cum autem ferro res agenda sit, caesareae maiestatis esset et ex debito officium illos non bullis, sed armis reprimere. Si Deus pro nobis non erit, hic nihil certe spei invenio. Optime Serenissima Maiestas Vestra fecit, quod etiam iis litteris suis mihi missis, quas maiestati caesareae reddidi, inter alia, ea quae prius a me dicta sunt in iis rebus, attigit. Hinc magis haec negotia Serenissimae Maiestati Vestrae cordi esse cognoverunt. Quibus repsonsum est, ut ad primum articulum vtinam successu temporis iam toties factae querimoniae prosint, promittitur vita et omne studium, modo Galli castigarentur, sed hoc bellum caput Hidrae mihi habere videtur.

Quae spectant confirmationem inscriptionis Viennae factae, in eo sunt cardine, quod maiestas caesarea serenissimo archiduci Austriae hanc confoederationem, ut hic vocant, committet, qui facultatem habebit eam tractare et conficere, sic quod reciprocam inscriptionem pro maiestate caesarea a Serenissima Maiestate Vestra accipiat. Pro meo rudi intellectu mihi visum est non omnino futurum inutile, quod commoda quadam inscriptione praecipue propter res Prutenas et illas duas civitates, quae ab officialibus Imperii molestantur, cum caesarea maiestate Maiestas Vestra Serenissima devinciretur, quae sunt in arbitrio et voto Serenissimae Maiestatis Vestrae. BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 157v De istis duabus ciuitatibus omnem quam potui curam et operam impendi, ut ex istis evocationibus et taxationibus liberarentur, de quibus mihi imprimis per magnum cancellarium fuit responsum, quod litterae non forent in eo casu ad imperii officiales necessariae, cum etiam alias civitates in Flandria et Brabancia, quae Imperio non subsunt, sic litteris suis molestent habeantque hoc in consuetudine, nulla tamen illarum civitatum illis obsequitur neque obsequi tenentur et transeunt omnes evocationes et taxationes silentio. Cum autem dicerem, quod quasdam executiones contra illas fecissent, quod etiam latius maiestati caesareae exposueram, decretae sunt litterae, ut in responso quarti articuli continetur, de quibus adhuc non sum contentus, ut replicatio mea ostendit. Conabor, quantum possum, tales expedire, quae in effectu proderunt.

Cum haereditate illustrissimae dominae ducis Barii meo iudicio res neque bene per illam incepta est, neque bene procedit. Secundum mandatum Serenissimae Maiestatis Vestrae omnes extendi vires et quaesivi, quos potui, modos commodiores, quibus hoc negotium ad votum illustrissimae dominae conficeretur. Cum autem constat, ut mihi a caesare est responsum, illam fore alieno titulo haeredem scriptam, hoc est pro liberis olim Frederici regis Apuliae, de quibus hic est dux Calabriae, et ille hic in potestate caesaris habetur, plus, ut autumo, detrimenti quam commodi reportabimus, quemadmodum ex responso caesareae maiestatis clarius patebit, ad quod etiam, quae potui, replicavi et super omnibus meis replicationibus heri longum sermonem cum magno cancellario habui, qui non magis in scriptis, sed verbis in hunc effectum respondit: Quod replicationes meas diligenter legisset et perpendisset, cum vero illas ad eum scripsissem, non videbatur expedire, ut caesari legerentur, cum nunc illius maiestas ad primum meum articulum non posset aliquid aliud respondere, quam quod in responso haberetur, fortassis illius maiestas aegrius meam protestationem ferret. Maiestas sua etiam posset de multis protestari, qualiter et quibus modis gravissime provocata hoc bellum contra Gallos gerat, et recensuit longam omnium rerum historiam, cuius copiam habeo, quodque etiam hoc tempore timerent, sicut ab exploratoribus acceperunt, ne Galli cum omni eorum potentia in Hyspanias se converterent. Cogeretur itaque caesar nunc suis rebus intendere, unde ad neminem alium, quam ad pontificem pro sedandis iis tumultibus et pro communi Christianorum principum concordia facienda daretur recursus, ex quo iis regnis et toti Christianitati certe suppeciae fieri possent, conclusitque, si pontifici calcar inderetur, citius generalem expeditionem futuram. Ad quae cum multa alia, tamen hoc praecipuum respondi, quod ob quinquennales indutias a pontifice propositas et ad illius postulata Maiestas Vestra cum serenissimo Hungariae rege pacem a Turcis ultro oblatam reiecerit, et hanc calamitatem et praesentia discrimina in se et sua regna prouocavit. Itaque BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 158r parum levaminis sperare hinc posset Maiestas Vestra, unde tot repperit aerumnas. Contritis tandem utrimque cf. Pl. Men. 779 loquere, uter meruistis culpam? paucis, non longos logos. ⌊longis logiscf. Pl. Men. 779 loquere, uter meruistis culpam? paucis, non longos logos. ⌋ ad alios articulos descendimus. Quod autem cancellarius mihi dixerit, replicationes meas caesari non legisse, aliud a quodam, qui interfuit, intellexi, quod non solum caesari, sed in communi consilio lectae sint, et multa desuper hinc inde dicta, cancellarioque commissum, ut sic mecum loqueretur, ne fortassis in discessu publicam protestationem facerem, quae hostes caesareae maiestatis reddere posset animosiores. Mihi visum est, quod satis in hac protestatione fecerim, cum iam sciant, si quid deterius, quod Deus avertat, accideret, Maiestatem Vestram Serenissimam omni culpa carere et id fecisse, quod potuit et debuit.

Quae spectant negotium Prutenum, effeci tandem, quod scriberentur, non ut volebant commissiones, sed litterae adhortatoriae ad omnes arbitros, quos in illis maiestas caesarea hortatur, ut controversiam hanc, iuxta continentiam et tenorem articulorum super induciis et arbitramento confectorum ex vi compromissi componant et diffiniant, et ad hoc conficiendum quantocius conveniant, sicut ex copiis illarum habunde intelliget.

De moliminibus domini magistri per Theodericum de Schonberg practicatis, ut scripsi ex Anglia, respondit mihi nomine maiestatis caesareae magnus cancellarius. Stultus est habitus, qui illa caesari et regi Angliae proposuit, et sicut ibidem nihil effecit, sic etiam apud alios reges et Christianos principes nihil efficiet, huiusmodi propositiones maiestati caesareae numquam placuerunt. Innititur enim tractatibus per suos et alios oratores in hac causa factis et nihil aliud illius maiestas cepit, quam quod eo modo componatur et terminetur, veluti ab ipso caesare in vestra expeditione audietis. Haec cancellarius.

Cum istis duabus civitatibus hic plures labores et difficultates habeo, nam maiestas caesarea omnia ea, quae imperium spectant, officialibus ibidem commisit. Responditque mihi dominus cancellarius ad replicationem meam, quod maiestas caesarea non posset contra iuramentum imperio factum quicquam hic decernere vel ab imperio alienare, quodque non sine certa ratione iam longo tempore illae civitates sint evocatae, unde difficulter in hoc maiestas caesarea votis Serenissimae Maiestatis Vestrae satisfacere posset. Scriberentur nihilominus litterae regimini Imperii et iudicio camerae, quod illae civitates vltra debitum non euocari neque eis ullae solutiones imponi deberent, etsi in aliquo contra illas indebite processum esset, irritum fieret. Ad quae cum respondissem, illas prius et a bannis imperialibus et a modis quibuscumque iuri Regni Poloniae noxiis per divum olim Maximilianum caesarem fuisse absolutas, ideo etiam hoc tempore maiestas caesarea id commode facere posset. Respondit, quod super hoc negotio quicquam hic certi fieri non esset possibile, cum ille articulus se non ulterius, quam ad bannum extendat. Foret itaque necessarium, ut in aliquo Imperii conventu latius interpretaretur, BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 158v ubi maiestas caesarea pro mutua benevolentia conservanda, quicquid posset, pro Maiestate Vestra esset factura. Quapropter mihi videretur, si huiusmodi litterae non futurae essent utiles, copiae id indicabunt, commodius fore, ut quemadmodum non tanto tempore omnes huiusmodi evocationes et solutionum imopsi{si}tiones superatae sunt silentio, nunc etiam fieret, quod consultius et ipsi cancellario caesaris in primo responso visum est. Sic enim faciunt aliae civitates, quae hoc modo etiam molestantur.

Caeterum, ad meam replicationem super responso mihi dato de haereditate illustrissimae dominae ducis Barii dixit magnus cancellarius nihil aegre et graui animo maiestatem caesaream ferre, nam hoc negotium adhuc esset in litis pendentia, ubi iure inter illam et fiscum imperialem ageretur, et quod se solam in huiusmodi difficultates intrusisset, mirabilibus etiam modis, habereturque pro comperto, quod ante mortem inter reginam Ioannam et illius illustritatem quaedam fuerint inimicitiae, sic etiam, quod illi regina mortua iocalia et alia, quae ab ea in mutuum poscebat pro ornanda regina Serenissimae Maiestatis Vestrae, dare recusabat, et quod deinde hoc pacto pro liberis Frederici regis rediissent in gratiam. Quod vero in responso haec clausula esset posita dominam ducem videri ob huiusmodi haereditatis inscriptionem ab observantia maiestatis caesareae deviasse, non alio modo maiestas caesarea inseri iussisset, quam quod Maiestas Vestra illius illustritatem iustam quaerelae causam non habere cognosceret.

Haec est summa omnium rerum cum maiestate caesarea et magno cancellario per me actarum. Quidquid cum Mercurino Arborio di Gattinara (*1465 – †1530), humanist, jurist, trusted and influential advisor to Charles V; 1501 entered the service of the Habsburgs as legal counsel to Duchess Margaret of Austria, 1504 advisor and President of the Privy Council of Margaret of Austria, after the governoship of the Netherlands was entrusted to her, 1518 Grand Chancellor of Castile and later of Charles V as Roman Emperor, 1529 Cardinal of St. Giovanni a Porta Latina (after the death of his wife, Andreetta Avogadro) (DE VOCHT 1961, p. 12; CE, vol. 2, p. 76-80)⌊cancellarioMercurino Arborio di Gattinara (*1465 – †1530), humanist, jurist, trusted and influential advisor to Charles V; 1501 entered the service of the Habsburgs as legal counsel to Duchess Margaret of Austria, 1504 advisor and President of the Privy Council of Margaret of Austria, after the governoship of the Netherlands was entrusted to her, 1518 Grand Chancellor of Castile and later of Charles V as Roman Emperor, 1529 Cardinal of St. Giovanni a Porta Latina (after the death of his wife, Andreetta Avogadro) (DE VOCHT 1961, p. 12; CE, vol. 2, p. 76-80)⌋ egi, perinde atque cum ipso Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesareCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ actum Maiestas Vestra Serenissima certe sciat, nam maiestas caesarea me in omnibus ad illum remisit et proprio ore Germanice mihi dixit: der kanczler wirt euch alles sagenn, der wirt wissenn, unnd uff alles antwurt gebenn, dem hab ich befolenn. Cancellarius nunc gubernat omnia cum iis, de quibus prius scripsi. Sunt hic labyrintheae practicae, ex quibus et ipsi practicantes, ut suspicor, exitum reperire nequeunt, ita, quae hic aguntur, intritata contorta et perplexa sunt omnia. De iis, quando me, Deo bene favente, ut spero, brevi Serenissima Maiestas Vestra disserentem audiet, non parum mirabitur. Hanc relationem meam in scriptis tam diffuse nunc de omnibus per me actis igitur Serenissimae Maiestati Vestrae descripsi, quia iterum navigandum est – si forsan (quod adhuc Creator meus prohibeat) mihi occluderetur reditus, ut nihilominus Serenissima Maiestas Vestra de omnibus certior fieret. Emensus sum hoc mare semel et – quid possit – cf. Pl. As. 616-617 : Leon. O Libane, uti miser est homo qui amat. Lib. Immo hercle vero, / qui pendet ⌊non sine periculo feci periculumcf. Pl. As. 616-617 : Leon. O Libane, uti miser est homo qui amat. Lib. Immo hercle vero, / qui pendet ⌋, eundum, et misericordia Dei imploranda est iterum. Illius fiat voluntas.

Serenissime Rex et Domine, Domine Clementissime.

Ex novissimis meis Maiestas Vestra Serenissima intellexit, quo viatico huc appulerim et quomodo trecentos ducatos hic a The Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌊FuggarorumThe Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌋ factore pro ulteriore mea BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 159r sustentatione in mutuum acceperim. Sum nunc Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊hicValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ in iis Serenissimae Maiestatis Vestrae actionibus tribus mensibus et, licet omnium rerum resolutionem habeam, tamen nondum sum a Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesareCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ expeditus, qui nescio quid mihi adhuc singularibus creditiuis litteris ad Serenissimam Maiestatem Vestram committere decrevit. Litteras etiam passus, sine quibus nequaquam ex Spain (Hispania)⌊HispaniaSpain (Hispania)⌋ solvere possum, neque alias, expeditionem meam spectantes, adhuc habeo, et posta ista futura nocte est abitura, ideo tumultuario calamo, quaecumque potui, in hac temporis angustia iis carthis ingessi; unde, cum meam absolutionem on the margin⌈absolutionemabsolutionem on the margin⌉ prope esse scio, posui iterum cum sacculis meis calculum, in quibus vix centum ducatos repperi. Cum autem et equi mihi sunt emendi, et centum nostra miliaria usque in Coruña, city in northern Spain, Galicia⌊CoroniamCoruña, city in northern Spain, Galicia⌋ portum prope Santiago de Compostela (Compostella)⌊Sanctum IacobumSantiago de Compostela (Compostella)⌋, ubi commodius naves inveniuntur, sit eundum, tamque longum mihi iter ad Serenissimam Maiestatem Vestram restet, impetravi ad meam fidem ab isto Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊hicValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ The Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌊FuggarorumThe Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌋ factore, quo sine dedecore ac rerum mearum summo detrimento redire ad Serenissimam Maiestatem Vestram valeam, ad priorem summam trecentorum adhuc ducentos ducatos. Cui chirographum meum desuper dedi et me ea condicione illi inscripsi, quod si Maiestas Vestra Serenissima pro hoc debito non intercederet, ego illud cum omnibus, quae mea esse possunt, et damnum expensas atque interesse solverem. Onus grave mihi imposui, sine quo tamen hinc nequaquam abire et ad Serenissimam Maiestatem Vestram redire possum. Ad hoc me, cum sim in tam longinquis regionibus sic derelictus et cum in litteris Maiestatis Vestrae Serenissimae nullam ulterioris provisionis spem inveniam, ipsa necessitas impulit. Maloque domi nihil habere et nudus manere, quam hic cum minima Serenissimae Maiestatis Vestrae ignominia videri. Quapropter humillime Serenissimae Maiestati Vestrae supplico, dignetur me clementer ab hoc onere solvere, fidemque ac diligentem meam servitutem cum tot perpessis et iterum patiendis periculis pro sua in omnes aequitate gratiose perpendere, meique in hoc casu, et si se aliqua rerum mutatio post mortem Erazm Ciołek (*1474 – †1522), Polish humanist, diplomat, patron of the arts and orator; 1503-1522 Bishop of Płock (PSB 4, p. 81-82)⌊PlocensisErazm Ciołek (*1474 – †1522), Polish humanist, diplomat, patron of the arts and orator; 1503-1522 Bishop of Płock (PSB 4, p. 81-82)⌋ offeret, dignam habere rationem. Ego neque omnia difficillima subire, neque mori in servitio Serenissimae Maiestatis Vestrae, ut fidelis subditus et servus, grave puto.

Redditae mihi sunt ex Antuerpia on the margin⌈ex Antwerp (Antwerpen, Antverpia), city in the Low Countries, from 1315 a Hanseatic port, in the 16th century the centre of Brabant’s artistic life and the wealthiest trade city in Europe, today in northern Belgium⌊AntuerpiaAntwerp (Antwerpen, Antverpia), city in the Low Countries, from 1315 a Hanseatic port, in the 16th century the centre of Brabant’s artistic life and the wealthiest trade city in Europe, today in northern Belgium⌋ex Antuerpia on the margin⌉ unacum litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae cf. Iustus Lodvicus DECIUS (DECJUSZ, DIETZ) to Ioannes DANTISCUS Breslau (Vratislavia, Wrocław), 1522-11-24, CIDTC IDL 166⌊Iodoci Decii litterae, quas ad me ex Vratislauia 24 Novembris scripseratcf. Iustus Lodvicus DECIUS (DECJUSZ, DIETZ) to Ioannes DANTISCUS Breslau (Vratislavia, Wrocław), 1522-11-24, CIDTC IDL 166⌋. In quibus me certum facit, quomodo post obitum Erazm Ciołek (*1474 – †1522), Polish humanist, diplomat, patron of the arts and orator; 1503-1522 Bishop of Płock (PSB 4, p. 81-82)⌊episcopi PlocensisErazm Ciołek (*1474 – †1522), Polish humanist, diplomat, patron of the arts and orator; 1503-1522 Bishop of Płock (PSB 4, p. 81-82)⌋ Romae pontifex episcopatum cardinali Caietano contulisset, et ille sub pensione mille ducatorum Ioanni Alberto marchioni cessisset. Et quod Maiestas Vestra Serenissima reverendissimum dominum Raphaelem de Lessno episcopum Plocensem et reverendum dominum praepositum Posnaniensem Premisliensem nominasset. Unde conicere potui hunc intrusum nequaquam Maiestati Vestrae Serenissimae neque Regni primoribus et communi nobilitati posse placere umquam, videbaturque mihi non inconveniens, licet nullam Maiestatis Vestrae BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 159v Serenissimae commissionem haberem, negotium hoc maiestati caesareae exponere, ut propter futuras difficultates et scismata, quae hinc oriri possint, illius maiestas caesarea pontifici scriberet, ne se in iura Serenissimae Maiestatis Vestrae et Regni eiusdem intromitteret. Sed, antequam ad caesarem me contulissem, conueni prius cum magno cancellario, cui omnia, quae ad hoc negotium apta esse cognovi, exposui. Ille, ne hac in re caesarem accederem, mihi consuluit, asserens caesarem nihil in iis posse facere, cum ad eum non spectaret de rebus spiritualibus, praeterea, quod non libenter offenderet marchiones, qui illi etiam essent sanguine iuncti, et unus semper esset in aula, sed potius Maiestas Vestra Serenissima cum pontifice desuper ageret, qui fortassis, complacen(do) Maiestati Vestrae ut novus pontifex, in iis Maiestati Vestrae morem gereret. Sic, cum hac in re nihil mihi sit a Maiestate Vestra Serenissima commissum, me continui, neque quicquam replicare ausi. Respondi tamen cancellario: in aeternum non fore futurum, quod ille intrusus ex hoc episcopatu umquam habiturus esset unum assem, et quod, quemadmodum certum habeo, Maiestas Vestra Serenissima et regnicolae numquam illum patientur, et, si pontifex institutum non remitteret, esset quiddam periculosius timendum, cum alias nobilitas Regni cum spiritualibus non bene conveniat et Boemos vicinos habeat. Sic, cum nihil aliud quam humeros ad ea attulisset cancellarius, discessum est.

Iste hic marchio obliquis me semper hirquis inspuit, facit mihi reverentiam et ego illi, sed mecum non loquitur observatque atque observare facit per suos omnes actiones meas diligentissime. Et, sicut mihi alio tempore dixerit cancellarius, quaesivit ab eo marchio, quid hic agerem et numquid practicarem aliqua, quae essent contra magistrum illius fratrem, quod haberet commissionem ab illo, ut si quid contra eum ageretur, pro eo responderet eumque coram maiestate Caesarea tueretur. Rettulit mihi cancellarius illi respondisse, quod nihil hic ultra dignum et aequum a maiestate caesarea peterem, in quo se etiam maiestas caesarea, uti dignum et aequum est, mihi in omnibus exhiberet daretque operam, ut haec controversia, sic ut ab illius maiestatis et aliis oratoribus confectum est, determinaretur. Habet hic pro se marchio secretarios fere omnes Germanos, non tamen rerum omnium hic per me actarum notitiam habere possunt, plurima, quae ego fortassis numquam cogitaverim, suspicantur, et illi, quantum possunt, ut marchioni placeant, Gdanen(sium) et Elbingen(sium) negotium inficiunt.

Dominus et comes de Nassau illo utitur familiariter. Unde semel decreverat me habere in uno, ut hic vocant, banketo. Postea, ne marchionem offenderet, a proposito destitit et mihi cum lantgrauio de Lichtenberg hoc suum institutum significavit. Respondi ego, quod non solum domino marchioni, sed mihi etiam rem apprime BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 160r gratam fecisset, cum me meo more domi prandere permisisset, et quod bene id providisset, ne illius domini essem offendiculo, cui mallem placere et obsequi. Intelligo penituisse eum hoc mihi significasse.

Habuerunt hic iis diebus cannarum et hastarum ludum, quorum ego neutrum vidi. Fertur a quibusdam exclamatum fuisse, ut ad Fontem Rabidum et ad Rhodes (Rodos), island in the Aegean Sea, 1522-12 - 1912 belonged to the Ottoman Empire⌊RhodumRhodes (Rodos), island in the Aegean Sea, 1522-12 - 1912 belonged to the Ottoman Empire⌋ se conferrent, quae a Turcis tunc intercepta fuisse dicebatur. Venerat ea novitas ex Lyon (Lugdunum), city in east-central France, on the Rhône and Saône rivers, one of the most important printing and publishing centers in early modern Europe⌊LugdunoLyon (Lugdunum), city in east-central France, on the Rhône and Saône rivers, one of the most important printing and publishing centers in early modern Europe⌋ Galliae omniumque animos perculit, nam si hoc verum fuisset, Sicily, island in the Mediterranean Sea, Kingdom ruled by the Habsburgs⌊SiciliaeSicily, island in the Mediterranean Sea, Kingdom ruled by the Habsburgs⌋, Apuliae et praesertim Italiae proximum incumberet periculum. Iam haec fama mutata est. Suleiman the Magnificent (*1494 – †1566), 1520-1566 Sultan of the Ottoman Empire⌊TurcumSuleiman the Magnificent (*1494 – †1566), 1520-1566 Sultan of the Ottoman Empire⌋ dicunt retrocessisse et in Constantinople (Istanbul, Constantinopolis), city and capital of the Ottoman Empire, today in western Turkey⌊ConstantinopoliConstantinople (Istanbul, Constantinopolis), city and capital of the Ottoman Empire, today in western Turkey⌋ quadam aegritudine laborare, sicut etiam de Francis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌊rege GallorumFrancis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌋ huc nuntiatum est eum a suis Gallis, hoc est morbo gallico graviter infectum. Dicitur, ut in iis motibus solet, quod auditu placidum est.

Istius curiae status in iis, ut prius scripsi, defectibus versatur, bellatur atque egetur acriter. Dixit mihi dominus cancellarius, quod maiestas caesarea habere decreverit Hispanorum XX peditum, Germanorum electissimorum X, levis et grauis armaturae VII millia eqitum, praeter exercitum regis Angliae, qui XXX millibus constare debebit, et praeter exercitus ex Italia et ex partibus inferioribus Germaniae. Istae gentes omnes terra contra Gallos parantur. Mari etiam, cum classe Hispana debent tria millia peditum conscribi, classis Anglicana magnum exercitum habitura fertur. Nullum tamen adhuc in hos futuros exercitus militem conscriptum hic scitur. Practicatur pro pecuniis conquirendis modis geschwindissimis, quod non convenit cum verbis cancellarii, qui mihi superioribus diebus dixerat, quod multi sint, qui loquantur caesarem carere peccuniis et ipse sciret illius Maiestatem habundare habituramque brevi et nunc, si vellet, quadraginta quattuor centena millia ducatorum et omnibus suis hostibus futuram terribilem. Unde tanta pecuniarum summa venire debeat, aut ubi sit, nemo est, qui scire vel excogitare hic possit. The Welsers merchant and banking family from Augsburg with close ties to Emperor Charles V⌊WelserisThe Welsers merchant and banking family from Augsburg with close ties to Emperor Charles V⌋ debetur adhuc multum. The Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌊FuggariThe Fuggers German family of merchants and bankers that dominated European business during the 15th and 16th centuries⌋ continue sollicitant, ut eis ducentena millia ducatorum solvantur. Agitur tamen iterum cum utrisque factoribus, ut ultra hoc, quod adhuc debetur, alia ducentena millia ducatorum per cambium pro gentibus conscribendis in Germania in mutuum darentur. Quod, sicut ab illis intellexi, nisi primum debitum et interesse solutum fuerit, operam et oleum perdet. Factus est nihilominus aliis condicionibus modus, quo pro conscribendis Germanis peditibus, qui huc in XVIII navibus ferri debent, BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 160v in Germaniam ducentena millia ducatorum mittentur. Habitisque iis gentibus, recta caesar cum omni sua potentia ex Perpignan, city in southern France, Languedoc, from the 12th century 1659 it belonged to Aragon and Spain⌊PerpinianoPerpignan, city in southern France, Languedoc, from the 12th century 1659 it belonged to Aragon and Spain⌋ Gallias aliquot itineribus ingressurus creditur.

Pontifex etiam daturus est cruciatam caesari, quae in praesentia emptoribus exponitur, ut nunc paratae pecuniae comparentur. Hic in aula nuda paupertas passim vagatur. Multis et fere omnibus in quindecim mensibus nihil est solutum, vivitur tamen, sed diversis adminiculis, quidam parasitationibus, quidam ludis, plerique ex luparum quaestu aliisque etiam ad dicendum inhonestis modis. Omnia sunt impignorata diciturque, quod in tribus annis suis proventibus caesar non utetur. Non parum est coactus illis impendere, qui furiam communitatum[2] hic represserunt et in nihilum redegerunt. Fuit profecto, nisi huc opportune illius maiestas advenisset, de tota Hispania perdenda periculum, quod Gallorum practica construxerat.

Francis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌊Rex GalliaeFrancis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌋ se continet et nullo strepitu parat se in Italiam pro Milan (Mediolanum, Milano), duchy in northern Italy⌊MediolanoMilan (Mediolanum, Milano), duchy in northern Italy⌋ et Genoa (Genova, Genua, Ianua), city and capital of the homonymous Republic in north-western Italy, Liguria, on the Gulf of Genoa, a seaport from 1528 ally and satellite of Spain⌊GenuaGenoa (Genova, Genua, Ianua), city and capital of the homonymous Republic in north-western Italy, Liguria, on the Gulf of Genoa, a seaport from 1528 ally and satellite of Spain⌋ recuperandis. Praeter suas gentes, quas fortassis regi Angliae opponet, habiturus est, ut ab exploratoribus nuntiatur, XL millia Helvetiorum.

Ex ista nondum intelligo, quod quicquam timere debeant Galli, cum hic aeris non parum simus indigi. Licet spem vultu simulemus, sine pecuniis istis hic regibus nemo seruit.

Misit iterum superioribus diebus caesarea maiestas Wolfgang Prantner (Wolfgang Brantner) (†1541), doctor of both canon and civil law, studied in Vienna (1508) and Bologna (1513), where he was a syndic of the German nation; secretary and councillor to Emperor Charles V; 1527 councillor for Carinthian affairs to Roman King Ferdinand I; 1527 coadiutor to the Grand Master of the Order of St. George; 1533 the last Grand Master (CE, vol. 1, p. 191; BERGMANN 1868, p. 173-174)⌊doctorem BrantnerWolfgang Prantner (Wolfgang Brantner) (†1541), doctor of both canon and civil law, studied in Vienna (1508) and Bologna (1513), where he was a syndic of the German nation; secretary and councillor to Emperor Charles V; 1527 councillor for Carinthian affairs to Roman King Ferdinand I; 1527 coadiutor to the Grand Master of the Order of St. George; 1533 the last Grand Master (CE, vol. 1, p. 191; BERGMANN 1868, p. 173-174)⌋ pauloante naufragum ad avocandum a Gallis Helvetios. Dederat ei denuo collegam, qui ex equo fracto crure huc rediit. Prior, ut scripsi, Raphael de Medicis naufragio periit. Missus illi est tercius. Quid sine neruo bellico efficient, cum Helvetiorum mores nemini sunt incogniti, facilis est coniectura.

Bellatur ex vaticiniis et in illa confiditur, praecipue per magnum cancellarium, qui aliquoties ad tabulam de illis gloriatus est. Fertur quidam heremita prope Constantinopolim ante multos annos illa edidisse, quorum initium est: “Surge vespertilio, surge, surge”. Illa huic caesari tribuit et ascribit. Continentur inter multa alia haec verba: “omnes tirannos et tres reges tui sanguinis humiliabis”. Quae postquam pro oraculo protulisset cancellarius, non contentus fortassis de replicatione a me facta, voluit videri me pupugisse. Rettuli ego, me etiam alia legisse et fortassis eiusdem vatis, ubi asserit futurum immensam quandam gencium congeriem ex Arctois plagis usque ad Rhenum penetraturam, quemadmodum olim Vandalos, qui linguae sunt Sclavonicae, et Gothos fecis<s>e constat. BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 161r Sunt hic tot in tanti principis aula ineptiae, quae crebro videntur et audiuntur, quod non facile omnes scribi possunt. Si deberem de somniis, si de iis, quae a superstitiosissimis hic monachis per revelationes in contionibus dicta sunt et pro oraculis habentur, scribere, viderer non epistolam, sed novam quandam rerum et hominum Methamorphosim contexere. Quid de vitulis in monachorum habitu natis, de quibus si eas fabulas et allegorias, quae hic dicuntur, coner annotare, dies me deficeret.

De pontifice huc scribitur, quod cardinales et curtesani non tam illius probitatem mirentur, quam detestantur. Quodque novas aliquas creaturas, hoc est cardinales crearit, necessarium etiam fore, ut novum mundum creet, qui tot creaturas alat. Fertur Gallorum regi, si Italiam petet, inimicitias denuntiasse, alias cum Gallis pontifex hic bene convenire creditur. Feruntur ms. Seruntur(!) ⌈FerunturFeruntur ms. Seruntur(!) ⌉ etiam quidam versus: “Papa senex et caesar inops, Flemingus uterque” etc. Nemo umquam in urbe placuit omnibus.

Caesar hic fere cotidie venatur, amat, noctu interdum ut iuvenis cum musica deambulat, pregnantes facit, crebro etiam consiliis interest, quae varia sunt. Alia sunt, quae sicophantias, hic vocant inantias, pro conquirendis pecuniis struunt. Sunt alia, quae de regnis et dominiis caesaris curam gerunt, item alia, quae navigationem et classem ad Indos et ad istum novum mundum pro auro et aromatibus parant, et iterum alia, quae nihil aliud, quam rem bellicam tractant. Consultatur semper, tamen a plurimis acutioribus in tot consiliis nullum videtur consilium, quo huic optimo iuueni principi bene consuleretur.

Rex Galliae, sicut mihi a Welserorum factore nunc inter scribendum narratum est, graviter morbo suo et cum vitae periculo certo laborare dicitur, quodque tractauerit quaedam matrimonia cum Perpignan, city in southern France, Languedoc, from the 12th century 1659 it belonged to Aragon and Spain⌊rege PortugaliaePerpignan, city in southern France, Languedoc, from the 12th century 1659 it belonged to Aragon and Spain⌋ inter illius sorores et Francis III of Valois (*1518 – †1536), Duke of Brittany, Dauphin of France; son of King Francis I of France⌊delphinumFrancis III of Valois (*1518 – †1536), Duke of Brittany, Dauphin of France; son of King Francis I of France⌋ atque alios Galliae principes.

Rex Angliae contendit cum Martin Luther (Martinus Lutherus) (*1483 – †1546), theologian, leader and originator of the German Reformation⌊LuteroMartin Luther (Martinus Lutherus) (*1483 – †1546), theologian, leader and originator of the German Reformation⌋. Ad hoc opusculum, quod tam impudenter fraterculus in eum scripsit, tantus rex non dedignatur rescibere, quod fortassis plus ignominiae quam decoris dignitati regiae pariet. Fertur, quod cum omni sua potentia contra Gallos post Pascatis festa sit iturus. Habetur tamen cardinalis Eboracensis, ut a cancellario intellexi, quod Gallorum partibus favere debeat, suspectus. Nusquam tuta fides.

De Maiestate Vestra Serenissima hic etiam nova habemus, quae caesari et hic omnibus summe placent. Lectae sunt litterae ex aula principis Ferdinandi in publico consilio, in quibus scribitur Maiestatem Vestram BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 161v cum magno stain⌈[cum magno]cum magno stain⌉ Moscoviae duce ligam contra Turcos et Tartaros inivisse et stain⌈[et]et stain⌉ ab u stain⌈[u]u stain⌉trisque contra illos delectus et exercitus fieri. Videntur sibi hic magna mole levatos, dum in nostris partibus recte agitur.

Rex Portugaliae hic adhuc suum habet oratorem, cui iterum ad vota res non vadunt, cum hic manere cupiebat, discessus eius gratus fuisset, cum vero pauloante discedere parabat, retentus est, alii dicunt, a Caesare arestatus, ne quopiam abeat. Nescio quid iterum hic de Eleanor of Austria (Eleanor of Habsburg, Eleanor of Castile) (*1498 – †1558), 1518-1521 Queen consort of Portugal (as a wife of Manuel I) and later, from 1530, of France (as the wife of Francis I), granddaughter of Emperor Maximilian I and sister of Charles V⌊LeonoraEleanor of Austria (Eleanor of Habsburg, Eleanor of Castile) (*1498 – †1558), 1518-1521 Queen consort of Portugal (as a wife of Manuel I) and later, from 1530, of France (as the wife of Francis I), granddaughter of Emperor Maximilian I and sister of Charles V⌋ rumor sparsit ex John III of Portugal (John the Pious, João III Aviz) (*1502 – †1557), 1521-1557 King of Portugal; son of Manuel I, King of Portugal, and Maria of Aragon⌊privignoJohn III of Portugal (John the Pious, João III Aviz) (*1502 – †1557), 1521-1557 King of Portugal; son of Manuel I, King of Portugal, and Maria of Aragon⌋ gravidam. Aestimatur hic certo futurum, quod, si Galli superabuntur, vnum regnum Portugaliam cum Hispania fieri, cum alias Lusitania pars sit Hispaniae inque lingua, habitu et moribus gentium parum distent.

De rege Daciae Maiestas Vestra Serenissima certiora, ut opinor, nova habet, cum sit proximior, scribitur tamen huc, quod Vandalae civitates de Hense et Sueci(?) illi 4 naves maiores et 60 parvas abstulissent, quas cum commeatu ad opitulandum Stokholm misisset, et quod postea civitates istae colligatae Stokholm ceperint. Male audit hic apud omnes.

De Ioanne marchione Brandenburgensi ea, quae dudum, hic habetur aestimatio. Sine caesare illi hic esse non satis securum a plurimis creditur. Non omnibus Hispanis placet, ideo nullum hic gubernamen illi committitur. Uxor eius, quondam regina, de Regno Valenciae nomine caesaris disponit et eatenus bene habet et dives est, quatenus reginae ad votum seruit et, quantum iussit, anhelet, ex illius viuit manibus. Rumor de illo in Germania emissus est, quod hic multa centena millia habeat, cui Welserorum et Fuggarorum factores sciunt contrarium. Accepit pauloante me imitatus ab illo, a quo ego, quingentos ducatos in mutuum. Quos ad certum tempus solvere promisit. Timetur tamen, quod vix ad statutum satisfacere poterit, male enim habitus est a regina, quod aliquot centum ducatos ludendo amiserit. Utitur eo caesar in venationibus, hastiludiis et aliis iocis militaribus, ad quos illum Hispani admittunt. In consiliis opera eius non indige<n>t.

cf. Michał SANDER to Ioannes DANTISCUS London, 1522-10-20 — 1523-02-08, CIDTC IDL 6821, letter lost⌊Scripsitcf. Michał SANDER to Ioannes DANTISCUS London, 1522-10-20 — 1523-02-08, CIDTC IDL 6821, letter lost⌋ mihi doctor Michał Sander (Michał Sanderi) (†ater 1531-07-25), servant of cardinal Thomas Wolsey (1523), and later of cardinal Lorenzo Campeggi; in 1521 attend the Imperial diet in Worms; 1503 notary and procurator of the Sacred Roman Rota; master of ceremony of the papal chapel; secretary(?) of pope Leon X; 1509 Ermland canon and representative of Ermland Church in Rome; 1513 dean of St. Thomas, and canon of St. Peter in Strasburg; 1513 dean of the Wrocław Chapter; canon at the collegiate chapter in Głogów (KOPICZKO 2, p. 280)⌊Michael SanderiMichał Sander (Michał Sanderi) (†ater 1531-07-25), servant of cardinal Thomas Wolsey (1523), and later of cardinal Lorenzo Campeggi; in 1521 attend the Imperial diet in Worms; 1503 notary and procurator of the Sacred Roman Rota; master of ceremony of the papal chapel; secretary(?) of pope Leon X; 1509 Ermland canon and representative of Ermland Church in Rome; 1513 dean of St. Thomas, and canon of St. Peter in Strasburg; 1513 dean of the Wrocław Chapter; canon at the collegiate chapter in Głogów (KOPICZKO 2, p. 280)⌋ ex Londino Angliae, quod Theodericus de Schonberg, sicut constituerat, in Angliam non rediit, sed ex Scocia in naui ducis Albaniae ad Daciam traiecisset. Ex quo coniectatur, quod apud Scotos graciorem quam apud Anglos audientiam habuisset.

De Frederici olim regis Neapolitani filio, quem titulotenus ducem Calabriae nuncupant, de quo prius scripsi, quanta hic pompa e carcere liberatus ingressus sit, nihil adhuc eo dignum constitutum est. Dantur ei quolibet mense pro sustentacione mille ducati, iis pro regno vivere contentus cogitur. De episcopatu, ut ante scripsi, nihil auditur.

BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 162r Venerunt huc iis diebus ex Regno Neapolitano marchio Piscaiae et ducis Mediolani nuper impositi oratores, qui agunt, ut contra stain⌈[ut contra]ut contra stain⌉ v stain⌈[v]v stain⌉im et potenciam Gallorum regis validior exercitus in illis partibus stain⌈[partibus]partibus stain⌉ ha stain⌈[ha]ha stain⌉beri possit. Castrum Mediolanense est adhuc in Gallorum mani stain⌈[mani]mani stain⌉bus, timetur ergo, si hoc anno Galli Italiam intraverint, omnia amissa recuperaturos.

De Rhodianis varia huc scribuntur. Literae ex Genua habent, quod nunc acrius quam ante umquam a Turcis oppugnantur. Quae ex urbe huc pridie venerunt, dicunt de Rhodianis bonam spem haberi, et quod se acriter cum magno Turcarum detrimento defendant.

Exiuerunt etiam tandem ex Messinia Siciliae octo naves bene armatae et commeatu refertae, quas pontifex et caesar illis misit in subsidium.

In Hollandia fertur Rhenus fecisse diluvium patriamque pontificis Utricht paene submersam et quandam Hollandiae partem ab aquarum inundatione destructam.

Habetur iterum hic magna spes de Helvetiis, qui caesaris partes sequi debeant, scitur enim, quod rex Galliae nullos certos tractatus cum illis fecerit. Qui vero rem altius considerant, dicunt nihil cum Helvetiis Galliae regem conclusisse. Praeterea, quia Fontis Rabidi exitum praestolabatur, cum vero nunc ab ista parte sit securus et res suas ibidem firmaverit, facile poterit illos, si erunt pecuniae, in suam sententiam pellicere.

Tractatur etiam miris modis cum Venetis, qui dicuntur, quod caesari ea pacta offerant, quae cum Gallorum rege habuerunt, sed caesar magnam pecuniarum summam ab illis postulat, in hocque haec res haereat. Videntur omnia cunctando agere, si fortassis, quem isti nunc bellici tumultus eventum habituri sint, possint prospicere. Nectebantque igitur moras, ut a practicis consideratur. Cum caesare solo super iis rebus agere non fore integrum, nisi etiam plenum mandatum illius maiestatis fratris principis Ferdinandi accederet. Quam ob rem nuper duos suos oratores ad Venetos ipse princeps misisse dicitur. Sunt hoc tempore inter sacrum et saxum. Si deferent Gallos, et Galli postea commodis condicionibus cum caesare pacem fecerint, omnia in illorum capita redundabunt. Quod si etiam cum Gallis perseueraverint, et caesar victor evaserit (pro Italia totum hoc bellum geritur), sine dubio rex Venetae extenuabuntur. cf. Gel. 3.9.1-6 ⌊Equo Seiano insidentcf. Gel. 3.9.1-6 ⌋. Cum oratore Veneto hic etiam fiunt practicae pro ista navigatione novi mundi et ostenditur illi maior quam ante benevolentia, sed totum hoc fit, ut iis temporibus a Gallis illos abstrahant. Habent etiam suas considerationes Veneti.

Magna moliuntur in hac aula, confisi fortassis, ut scripsi, vaticiniis. Quo tamen ea sine belli neruo succedere debeant, nisi Iuppiter in imbre aureo descenderet BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 162v multi sunt, qui dubitant.

Regem Scociae omiseram. Dicitur contra illas fabulas, quas ex Plemoria Angliae scripsi, quod Scoti, qui cum Gallis iam a multis annis semper habuerunt foedera, coegerunt magnam suarum partium multitudinem hominum habentque stationes suas non procul ab oris Angliae, expectantes commoditatem vel Angliam invadendi, vel Anglos, ne ad Gallias se conferant, domi retinendi. Unde rex Angliae XXX millia, quibus tendebat in Franciam, illis opposuit et classem suam, in qua X millia habere fertur, in Scotiam ab alia parte mari transmisit, ut illos ex stationibus ad opitulandum partibus remocioribus avocet. Rex Galliae nondum est ab omnibus desertus, Portugaliae, Scociae et Daciae reges amicos et adiutores habere certo scitur.

Ad caesarem mihi redeundum est. Illius maiestas aliquot ordinum, qui hic sunt plures, commendas et aliquot potiores episcopatus usurpauit illorumque prouentus in suum aerarium congerit. Non possum tamen adhuc absolvi, agitur enim, prout mihi Mercurino Arborio di Gattinara (*1465 – †1530), humanist, jurist, trusted and influential advisor to Charles V; 1501 entered the service of the Habsburgs as legal counsel to Duchess Margaret of Austria, 1504 advisor and President of the Privy Council of Margaret of Austria, after the governoship of the Netherlands was entrusted to her, 1518 Grand Chancellor of Castile and later of Charles V as Roman Emperor, 1529 Cardinal of St. Giovanni a Porta Latina (after the death of his wife, Andreetta Avogadro) (DE VOCHT 1961, p. 12; CE, vol. 2, p. 76-80)⌊cancellariusMercurino Arborio di Gattinara (*1465 – †1530), humanist, jurist, trusted and influential advisor to Charles V; 1501 entered the service of the Habsburgs as legal counsel to Duchess Margaret of Austria, 1504 advisor and President of the Privy Council of Margaret of Austria, after the governoship of the Netherlands was entrusted to her, 1518 Grand Chancellor of Castile and later of Charles V as Roman Emperor, 1529 Cardinal of St. Giovanni a Porta Latina (after the death of his wife, Andreetta Avogadro) (DE VOCHT 1961, p. 12; CE, vol. 2, p. 76-80)⌋ 1523-02-24⌊heri1523-02-24⌋ magno quodam cum gaudio dixit, ut cum quodam me munere dimittant, quod iam tot diebus inveniri nequit.

Non moveant Serenissimam Maiestatem Vestram disputationes meae cum magno cancellario toties habitae, et quod non semper bene cum eo convenerim. Tractatus et res agendae id exigebant. Estque istius aulae haec condicio, ut cum negotia in actiones veniant, non secus quam merces in foro tractentur. Et, cum ille me iampridem noscit, et me quadam singulari, ut expertus sum semper, benevolentia prosequitur, magis ingenue cum illo de omnibus, et scriptis, et rebus praecipue egi, habitusque sum ei, ut reor, hinc carior, nam nihil magis exigit, quam quod sim crebro cum eo in prandio. Fitque praesertim, dum quid agendum incumbit, neque potest in tot illius occupationibus commodius conveniendi et cum eo colloquendi, quam facto prandio, tempus haberi. Cognovi certe, quantum in illius esset potestate et quantum illi licet, quod libenter Serenissimae Maiestati Vestrae serviret. In istarum civitatum negotio obrutus ab istis hic Germanis non potuit aliud facere. Si omnes disceptationes inter me et illum deberent scribi, maius volumen conficeretur. Vereor, ne in hoc parvo (nam modum epistolae transgressus sum) Serenissima Maiestas Vestra, licet sic mihi iniunxerit, offendatur.

De aliis, quae longiorem scriptionem deposcerent, Deo bene favente coram latius. Spero propediem ex hoc ergastulo manumitti et in primis hinc ad Santiago de Compostela (Compostella)⌊Sanctum IacobumSantiago de Compostela (Compostella)⌋ BNW, BOZ, 2053, TG 4, No. 402, f. 163r – in itinere est – me conferre, inde Deo duce in Coruña, city in northern Spain, Galicia⌊CoroniaCoruña, city in northern Spain, Galicia⌋ navem ascendere viamque priorem remetiri versus Antwerp (Antwerpen, Antverpia), city in the Low Countries, from 1315 a Hanseatic port, in the 16th century the centre of Brabant’s artistic life and the wealthiest trade city in Europe, today in northern Belgium⌊AntuerpiamAntwerp (Antwerpen, Antverpia), city in the Low Countries, from 1315 a Hanseatic port, in the 16th century the centre of Brabant’s artistic life and the wealthiest trade city in Europe, today in northern Belgium⌋ et iuxta maiestatis Vestrae Serenissimae mandatum ad ducem Georg of Saxony der Bärtige (Georg von Wettin) (*1471 – †1539), 1500-1539 Duke of Saxony; 1496-1534 brother-in-law of King Sigismund I Jagiellon, from 1523 father-in-law of Philip I, Landgrave of Hesse, Catholic and protector of the Roman faith in Saxony (NDB, Bd. 6, p. 224-227)⌊Georgium SaxoniaeGeorg of Saxony der Bärtige (Georg von Wettin) (*1471 – †1539), 1500-1539 Duke of Saxony; 1496-1534 brother-in-law of King Sigismund I Jagiellon, from 1523 father-in-law of Philip I, Landgrave of Hesse, Catholic and protector of the Roman faith in Saxony (NDB, Bd. 6, p. 224-227)⌋, tandem quantum possum celerius, quod a Deo Optimo Maximo continuis preculis flagito, Maiestatem Vestram Serenissimam salvam incolumem et felicem videre illiusque manus, sicut in huius patriae more positum est, suppliciter exosculari. Serenissimae Maiestati Vestrae me humillime, ut domino meo clementissimo, commendo et supplico, dignetur has meas longiores ineptias ex temporario calamo et, ut dicitur, cf. Adagia No. 472 Quicquid in buccam venerit ⌊quidquid in buccamcf. Adagia No. 472 Quicquid in buccam venerit ⌋ conscriptas, non aegre ferre, mearumque necessitatum ac longae atque fidelis meae servitutis clementem aliquando habere rationem. Etsi ego ex hoc Serenissimae Maiestatis Vestrae servitio non rediero, quod in Deo meo situm est, cui me totum commisi, non dedignetur pro sua in omnes aequitate pauperibus parentibus, qui me ad hoc servitium Serenissimae Maiestatis Vestrae genuerunt, fratri (alterum hic mecum habeo) et sororibus meis aliquam gratiam facere. Vivus et mortuus – sum humillimus et fidelis subditus et servus Serenissimae Maiestatis Vestrae. Quam Deus Optimus Maximus incolumem in longaeva aetate et in omnium rerum prosperitate semper felicem conservet.

Datum ex Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊ValdolitValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋, villa, ut hic vocant, Regni Castiliae, 25 Februarii, anno Domini millesimo quingentesimo XXIII.

Eiusdem Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus Ioannes Dantiscus (Johannes von Höfen, Ioannes de Curiis, Jan Dantyszek, Johannes Flachsbinder) (*1485 – †1548), eminent diplomat and humanist in the service of the Jagiellons, neo-Latin poet; 1530-1537 Bishop of Kulm; 1537-1548 Bishop of Ermland⌊Ioannes DantiscusIoannes Dantiscus (Johannes von Höfen, Ioannes de Curiis, Jan Dantyszek, Johannes Flachsbinder) (*1485 – †1548), eminent diplomat and humanist in the service of the Jagiellons, neo-Latin poet; 1530-1537 Bishop of Kulm; 1537-1548 Bishop of Ermland⌋

[1] Since September 1522 Fuenterrabía was in the hands of the French.

[2] Powstanie hiszpańskich gmin miejskich, tzw. comuneros (1520-21). Celem comuneros była obrona lokalnych przywilejów, nierespektowanych przez nowego władcę. Powstanie wybuchło w całym kraju wkrótce po wyjeździe króla Karola I Habsburga do Niemiec na elekcję cesarza w roku 1519. Do tłumienia buntu odwołano wojska z pogranicza francuskiego. Wykorzystawszy to król Francji w maju 1521 zajął przygraniczną Nawarrę, którą jednak Hiszpanie odzyskali po stłumieniu powstania (bitwa pod Noain, 30 czerwca 1521).