BCz, 1615, p. 13

Salutem plurimam.

Tametsi nullam umquam operam libentius aut maiore ms. maiori(!) ⌈maioremaiore ms. maiori(!) ⌉ cum voluptate impendam, quam legendis tuis litteris aut scribendis ad te meis, ad eas tamen, quas XVI Cal(endas) Augusti ad me dedisti, propterea distuli respondere, quo Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesarisCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ cf. Opus Epistolarum Des. Erasmi Roterodami denuo recognitum et auctum, vol. 9, ed. by Percy Stafford Allen, Oxford, 1938 , No. 2553, p. 357-358⌊litterascf. Opus Epistolarum Des. Erasmi Roterodami denuo recognitum et auctum, vol. 9, ed. by Percy Stafford Allen, Oxford, 1938 , No. 2553, p. 357-358⌋ ad senatum et clerum Bisontinum (quas petieras) meis adiungerem. Ne ulla ex parte meus erga te animus vel negligentiae nomine tibi suspectus esse videretur, nunc demum et rescribo et litteras caesaris mitto, quibus pro temporis ac rerum tuarum necessitate utaris. Eas tibi caesar facile et praeter multorum spem atque opinionem concessit, nam vix credas, mi Erasme, quam hic quoque sint perversa hominum iudicia, quam prava et ad malum semper procliviora ingenia, quam inscitiae plena omnia, quam pro ludo habeant. Linguis veneno tinctis in hominum quantumvis bene meritorum famam invehi omnesque bonarum litterarum amatores haereticos, aut saltem ms. saltim(!) ⌈saltemsaltem ms. saltim(!) ⌉ haereticorum fautores proclamare.

Te autem tamquam huius Germaniae dissidii auctorem, Deum immortalem, quibus non telis confodiunt, idque non in domorum saeptis tantum, sed in frequentissimis hominum coetibus, neque apud sui similes bla{c}terones, sed ipso nonnumquam caesare praesente. At ms. Ad(!) ⌈AtAt ms. Ad(!) ⌉ haec omnia vincit singularis caesaris in te benevolentia, quam in ipso litterarum exemplo facile perspicies, si ex Gallico in Latinum sermonem verti curabis. Nolui enim eas Latine, sed Gallice, hoc est peculiari caesaris idiomate scriptas, ne, quae iudicio tibi in his caesar tribuit, meo erga te affectui tribuantur et quae ille de tuis virtutibus honorificentissime praedicat, a me (quod te amem) composita esse videantur. Quo fit, ut eas ipsas caesaris litteras quasi symbolum constantissimae eius erga te voluntatis et de virtute atque eruditione tua iudicii servare debeas. Haec ideo a me dicta sunto, non quod meum studium tibi probem, scio tibi satis exploratum esse hunc hominem totum, quantus est, tuum esse, sed quo caesaris in te favorem diu tibi quam multis argumentis perspectum magis atque magis agnoscas.

Ad tuas litteras venio, in quibus domum te Friburgi emisse et in his caminum Italicum exstruere et nidum hibernum apparare scribis. Quid ego audio? Erasmus philosophus et prope septuagenarius emit domum. Atqui dolio contentus erat Diogenes et fortassis plus molestiarum tu cum tua domo hauries, quam ille cum suo dolio passus fuerit. Sed existimo te caminum tibi exstruxisse, domum autem heredibus emisse. Sed quibus, obsecro, heredibus? Aut qui fieri poterit, ut una domus inter tot heredes dividatur? Ego Erasmi heredes voco, non qui tibi sanguine coniunctiores sint, sed quos ipse Christo genuisti, quos virtutibus ornasti et ditasti. Nunc tu vide an tuae aedes tot heredibus suffecturae sint.

Sed extra iocum, quis genius tibi persuasit, ut domum emeres et in Germania dissidiorum plena: nonne vides, in quae tempora inciderimus? Non venit in mentem, quantum malorum emolumenta omnia nobis portendant? Quid minentur duae cometae? Quid Iris in caelo hora secunda post solis occasum et XLIII post plenilunium visa? Auditae voces lugubres in Vaticano. Tres soles Troiae Apulae civitate, tres lunae Leodii, sanguinis fontes, panis pluvia. Gemelli, qui simul ac nati sunt, alter dixisse fertur: „Ubinam tantum tritici reponemus?”, alter „At ubi condemus tot cadavera?” Tria diademata ignea supra Hierosolymam per totos novem dies visa, quae magno impetu irruerunt et eam templi partem, quae ad orientem spectat, diruerunt. Quod si de aliis portentis liberet scribere, quae passim BCz, 1615, p. 14 conspiciuntur et quae a nobis (ne crabrones irritemus) omittuntur. Cui non ea maximum terrorem incuterent? Et tu ms. tui(!) ⌈tutu ms. tui(!) ⌉, cui duodecima iam diei hora adest, ut apud Plutarchum Deiotero regi Crassum dixisse legi, emis domum et in Germania? An non et hoc portenti simile est? Illud quoque haud multum dissimile, quod Academia Pari<si>ensis scribit in Erasmum. An non et hoc omnium maximum portentum est eam Academiam, ad quam omnes tamquam ad Apollinis oraculum confugiebant, stultum adeo specimen de se dedisse? Mihi certo, ut ingenue fatear, Academiae Pari<si>ensis adversus Erasmum censura prima fronte maximum terrorem incussit, non quod vererer, ne quid parum Christianum in libris tuis deprehendisset, sed quod dolerem monachos celeberrimae academiae auctoritate triumphum adornaturos. At ubi rem introspexi, vix (ita me deus amet) a risu temperare potui, cum viderem viros tantos tantum inscitiae, tantum naeniarum, calumniarum et sycophantiarum collegisse, ut dum te haereticum efficere conantur, suam ipsorum prodant malitiam atque ignorantiam tuamque doctrinam eruditis omnibus ac bonis magis commendent ? Memini me tibi multoties suasisse, ut eos, qui in te scribunt, suo morbo relinqueres et tua responsione indignos iudicares, nunc autem cum rabinis istis tuis Parisiensibus aliter tibi agendum censeo, ut videlicet rem prius mature consideres, et si quae non intempestive annotata deprehendes, pro officio illis gratiam habeas eaque in lucubrationibus tuis ipse corrigas, licet tibi ea correctione non admodum opus esse videatur. Nullum est enim telum, quo acrius et ad internecionem ms. internitionem(!) ⌈internecioneminternecionem ms. internitionem(!) ⌉ usque eos confodias, quam si in aliquibus etiam leviusculis illis concedas, ne te pertinaciae nomine accusare possint. Quod ubi feceris, commodum licebit tibi in ceteris omnibus eos tuo more tractare, om{m}ittere posthac Stunicas, Leos, Bedas, Quercus, Sutores, Egmondas, Caravajallos, et si qua sunt alia huiusmodi animantium genera, quae in te numquam non debacchantur, et cum rabinis istis conflictari, hominesque ita uti meriti sunt tractare et ostendere, quis sit Erasmus, quem artificem provocaverint, ad quem lapidem impegerint, et quod alias saepe praestitisti in rebus multo levioribus, nunc, qui vir sies, declarare illustrabunt (mihi crede) tuam dignitatem, horum protervitas et iniuriae. Sed ne ego impudens sum, qui haec ad te scribam, qui ea longe melius et consultius aut praestitisti aut praestaturus es, quam ego excogitare, nedum scripto monere, sciam. Sed tu audaciam nostram boni consules.

Vellem mihi nuntiares, quo pacto res tuae se habeant post ortum inter Helvetios tumultum, an apud vos tranquilla sunt omnia, vereor enim ne tibi alio immigrandum sit etiam hiberno nido derelicto. Sperabamus Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesaremCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ Imperial Diet (Reichstag) ⌊imperii comitiaImperial Diet (Reichstag) ⌋ Speyer (Spira), city in western Germany, on the Rhine river, 25 km S of Mannheim⌊SpiraeSpeyer (Spira), city in western Germany, on the Rhine river, 25 km S of Mannheim⌋ habiturum et te ad nos aut nos ad te venturos, ut, quae amicitia per litteras inita est, mutuo colloquio datisque dextris firmaretur, sed, ut vides, ea nobis erepta est occasio, indictus est enim conventus Regensburg (Ratisbona), city in southeastern Germany, Bavaria, on the Danube river⌊RatisbonaeRegensburg (Ratisbona), city in southeastern Germany, Bavaria, on the Danube river⌋. Quod si tibi molestum non est, fac te videamus Speyer (Spira), city in western Germany, on the Rhine river, 25 km S of Mannheim⌊SpiraeSpeyer (Spira), city in western Germany, on the Rhine river, 25 km S of Mannheim⌋. Equidem, quod ad me attinet, mallem probably Freiburg (Freiburg im Üechtland, Fribourg), city in western Switzerland, on the Sarine river⌊Friburgumprobably Freiburg (Freiburg im Üechtland, Fribourg), city in western Switzerland, on the Sarine river⌋ ad te venire, quam ut tu nostra causa tantum laboris et incommodi susciperes. Attamen haud scio, an per publica negotia id mihi praestare fas erit. Sunt praeterea quam multi ex nostris videndi tui percupidi: patriarcha Indiarum, bonorum omnium fautor, summus praeceptor equestris ordinis Calatravensis magnae probitatis et apud caesarem auctoritatis, vir archidiaconus Toletanus, iuvenis tui studiosus ingeniique et eruditionis longe quam pro aetate maioris, in quem hinc fortuna, inde gratiae omnes sua munera abundatissime contulerunt. Exspectamus praeterea archiepiscopum Toletanum, cuius in te animus tibi notior est, quam ut meo testimonio sit opus. Sunt et multi alii nobiles, qui inviti e Germania te insalutato discederent. Tu, si nos Speyer (Spira), city in western Germany, on the Rhine river, 25 km S of Mannheim⌊SpiraeSpeyer (Spira), city in western Germany, on the Rhine river, 25 km S of Mannheim⌋ conveneris, rem nobis gratam et tibi neque inutilem neque iniucundam ms. iniocundam(!) ⌈iniucundaminiucundam ms. iniocundam(!) ⌉ feceris, quod ut (citra tamen valetudinis tuae dispendium) facias, te etiam atque etiam rogo. Vale.