BJ 6557, p. 33v

Ioannes Dantiscus Orator Sigismundo primo regi Poloniae.

Sacratissima Regia Maiestas et domine, domine clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis comendationem.

Scripsi novissime XVIII Septembris Serenissimae Maiestati Vestrae ex Antverpia diffuse de tota mea profectione et de omnibus, quae hoc tempore ibidem audiebantur, et potissimum de mora, quam propter instantem hiemem in Hispania, dum illic Deo favente appllicuero, sum habiturus. Litteras in manus factoris Fuggarorum dedi, spero, quod sunt redditae. Ex his, in quibus verser turbinibus, intellexit. Ex Antverpia per currus, ut hic fieri solet, equos meos sex, quos mecum habui, vendideram usque Brug in Flandriam perveni, et deinde ad Calis (Caletam Caesar in Commentariis vocat) oppidum munitissimum serenissimi regis Angliae, BJ 6557, p. 34r quod situm est ad mare in finibus Flandriae et Galliae, ibidem per aliquot dies immorans et propter auram contrariam, et ob nautarum altercationes, quorum quilibet in sua navi me habere voluit. Solutis decem ducatis ventis me commisi habuique ab ortu solis usque ad meridiem tempus satis secundum, posteaquam ms. postea quem(!) ⌈posteaquamposteaquam ms. postea quem(!) ⌉ mihi nautae caudatum demonem in aere ostendebant et quae deinde prope iam portum tempestas cum grandinibus sequebatur, horresco memorans, et, ne videar pro epistula historiam conscribere, consulto praetereo. Tandem portui Angliae Sandvig, qui a Caleta novem miliaria distare dicitur, laetus et incolumis applicui, semper enim prope portum metuebam, ut qui prius hoc expertus sum, ne tempestas vel nos referret unde exivimus, vel ad maiora discrimina reservaret. Sic habet Serenissima Maiestas vestra hanc hoc tempore primam meam navigationem Deus Optimus Maximus faxit, ut mihi liceat secundam, quae erit multo longior, Serenissimae Maiestati Vestrae, ut istam describere<m>. Dei voluntas fiat. Ex Sandvig veni conductis equis Cantuariam, ubi sancti Thomae ossa in sarcophago de pretiosissimis gemmis et multo auro elaborato servantur. Et ne sim de singulis locis scribendo morosior, ad hodoeporicon orig. odeporicon⌈hodoeporiconhodoeporicon orig. odeporicon⌉ id spectat, brevi tempore quasi per postas conducticiis equis volando ad Londinum primam et potissimam huius Regni urbem me contuli, et cum primum huc venissem, misi pro quibusdam meis gentilibus, qui hic mercaturam exercent, ut me de his, quae hic agerentur certiorem redderent. Ab eis statim intellexi, quod Theodericus de Schonberg cor et consilium domini magistri generalis iam in sextum mensem et apud maiestatem caesaream dum hic esset, et apud serenissimum regem Angliae multa sollicitasset, et quod dixisset omnia, quae hic ageret, non secus Serenissimae Maiestati Vestrae atque domino suo magistro profutura, et quod indies in eorum commercio et saepius cum eis esset ad tabulam. Hic enim domum habent non vulgarem, in qua laute et opipare vivitur. Addebant tamen illum carere pecuniis et in hospitio multa debere, et quomodo nunc ab isto, nunc ab alio in mutuum caperet daretque bonam spem, quod omnia inter Serenissimam Maiestatem Vestram et dominum BJ 6557, p. 34v magistrum bene essent successura. Ego tamen apud me, qui illum et illius machinas dudum novi, cogitabam contrarium et confestim apud me statui reverendissimum dominum cardinalem Eboracensem conveniendum, si quod de illius moliminibus possim expiscari. Accidit interea, q(uando) una cum meis gentili superinscribed, in the hand of other⌈lili superinscribed, in the hand of other⌉bus, qui me ad honorem Sacratissimae Maiestatis Vestrae comitabantur, irem ad ecclesiam, praeter omnem spem Theodericus processit ex quadam platea obviam et, quamprimum me aspexit, nescio quo spiritu, subito rubore perfusus resiliit attonitus in aliam plateae partem, detecto capite et nutabundo genu honorem mihi offerrens, quem illi etiam impartiebam manu et verbis omissis. Gentiles mei non satis poterant demirari, qui alias ex verbis hominem et elatum, et furiosum noscerent, quod sic ex via mihi cessisset. Omen capio, respondi ita: omnes illius domini actiones actionibus serenissimi domini mei cedent. Neque ulterius cunctatus sequenti die mane ascendi naviculam et conferebam me ad reverendissimum dominum cardinalem Eboracensem, qui in hoc Regno omnipotens regem et Regnum regit, et cum venissem ad quoddam oppidulum, quod duo miliaria a curia domini cardinalis, quam novam magnis sumptibus struxit, dicitur distare, inveni ibi conterraneum meum ex Resel oppido episcopi Varmiensis doctorem Michaelem Sanderi ms. Sandeci(!) ⌈SanderiSanderi ms. Sandeci(!) ⌉ virum bonis litteris et summa fide erga Serenissimam Maiestatem Vestram praeditum, quem in aula caesaris olim divi Maximiliani et apud Helvetios tamquam fratrem germanum noveram, agentem hic causas et negotia reverendissimi domini sui cardinalis Sedunensis, cum quo Theodericus in uno hospitio propter suam expeditionem apud cardinalem E adscribed, in the hand of other⌈EE adscribed, in the hand of other⌉boracensem, longo tempore fuit convictus ms. coniunctus(!) ⌈convictusconvictus ms. coniunctus(!) ⌉ et quia inter eos saepius mentio de ecclesia Varmiensi incidit, in qua doctor Michael canonicus est et decanus Wratislaviensis, interdum amico more per iocum dissidebant, cumque serio et ioco veritas plerumque detegitur, audivit a Theoderico, quod res veniant utcumque magister Braunsberg episcopatui numquam est redditurus, et quod Theodericus cum quibusdam litteris ad Sacratissimam Maiestatem Vestram esset expeditus, pessime de cardinale contentus, et quod inde BJ 6557, p. 35r ad regem Scociae, cum quo sunt duorum mensium indutiae, sit profecturus, quodque apud illum eandem, quam apud Angliae regem haberet actionem. Nulli tamen Theod(ericus) ad verum res suas explicuit, virus pessimum, ut ex sequentibus Maiestas Vestra intelliget dissimulans et multa bona coram subditis Serenissimae Maiestatis Vestrae de eadem Vestra Maiestate deque Polonis proferens, quibus illa tutius, quae consuetis sicophantiis agere est solitus, celare possit. Dedi tandem operam, ut reverendissimum dominum cardinalem alloquerer, et praemisi illi litteras, quas habui commendaticias a serenissima domina Margaretha. Introductus ad illum offendi eum in lecto decumbentem et colica passione, ut ipse asserebat, laborantem, sed ab aliis edoctus, cognovi morbo Gallico eum infectum, quod illius barba et pustulae ms. postulae(!) ⌈pustulaepustulae ms. postulae(!) ⌉, quae per obscurum videbantur, bene testabantur. Salutavi illum more debito nomine Serenissimae Maiestatis Vestrae et deinde confeci quandam oratiunculam de Turcaicis et Tartaricis rebus, quibus assidue Serenissima Maiestas Vestra premitur, rogans illum, quod ex suo officio ut princeps Romanae Ecclesiae et pro auctoritate, qua plurimum apud serenissimum regem Angliae posset, illius maiestatem ad opitulandum rebus Christianis non parum inclinatis inflecteret. Ad quae omnia, ut est vir satis eruditus et disertus, copiose respondit, multa contra Gallos, quae eum intus et extra cruciabant, et de illorum perfidia ac fractis foederibus conquerens. De salutatione et istarum rerum communicatione, deque cura et vigilantia in rebus Christianis Serenissimae Maiestati Vestrae ingentes habuit gratias et petiit se plurimum commendari. Deinde pro isto affectu, quo se verbis Serenissimae Maiestati Vestrae obtulit, coepi eum rogare et hortari, ut rebus Serenissimae Maiestatis Vestrae cum magistro generali afficeretur, et quas potui causas potissimas, quibus magister Serenissimae Maiestati Vestrae est iniurius, exposui, dissimulans me scire quicquam de Theoderico. Ridendo mihi respondit, quod opportune advenissem, licet ille iam esset expeditus, qui causas magistri egisset, et multa contra Maiestatem Vestram fuisset conquestus, nihil tamen aliud esset nactus, quam dum aliis postulationibus foret frustratus, quasdam ad illius requisitionem litteras ad Serenissimam Maiestatem Vestram, conclusitque: BJ 6557, p. 35v pluris est apud nos et regem nostrum serenissimus Poloniae rex, quam isti fratres, quos non facimus unius assis, consuluitque, ut me ad serenissimum regem Angliae conferrem, et operam suam ad hoc iter mihi exibuit postque duas horas, quas fere variis sermonibus contrivimus, cum magno favore me dimisit. Cumque relatum fuisset Theod(erico), quod ad cardinalem me contulissem, fertur dixisse: “vadat et pro tribus mensibus ibi sibi paret hospitium”. Cum vero audisset sequenti me die rediisse et fuisse me cardinali gratum et ab illo me statim intromissum atque honorifice susceptum, expalluit dicens: “bonum est, quod aliquis apud istum sacerdotem fortunam habet”. Tertia die reverendissimus dominus cardinalis misit ad me militem istarum terrarum cum insigniis consuetis Ioannem Dans consiliarium et privatum thesaurarium serenissimi regis Angliae, qui cum octo equis (portabar ego metquintus cum meis superinscribed, in the hand of other⌈cum meiscum meis superinscribed, in the hand of other⌉ in conducticiis) me usque ad curiam serenissimi regis conduxit. Quo cum pervenissem, statim mihi camera satis elegans in castello, ubi rex erat, ut me pararem, dabatur. Circumquaque castellum nulla sunt, nisi in duobus miliar(ibus), diversoria et ex penu regio vina et cerevisiae cum aliis hic caeremoniis mihi ferebantur. Deinde, cum iam essem paratus, misit rex alios duos milites pro me, qui me honorifice susceperunt et sic ad quoddam cubile vere regium introducebar, ubi erant primi aulici et domini maiestatem regiam exspectantes, qui me etiam dignis modis exceperunt. Paulopost ex alio cubili rex processit, homo ita formosus, quantum spectat virum, quo numquam vidi formosiorem. Data manu humanissimum et hilarem vultum mihi exibuit et sic me usque ad locum, ubi me audire voluit, perduxit. Exorsus sum salutationem nomine Serenissimae Maiestatis <Vestrae> modis et verbis, quibus potui, optimis ad conciliandum amorem et benevolentiam ab illo rege Maiestati Vestrae Serenissimae, quam, ut est bene doctus et bonas habet litteras, libenter et cum quadam diligentia audivit. Hinc dedi litteras a serenissimo domino Ferdinando principe et infante Hispaniarum, quas pro me scripsit commendaticias, quibus perlectis per virum Graece et Latine doctissimum Thomam Morum humanissime salutationi Serenissimae Maiestatis Vestrae respondit et se in omnibus tamquam BJ 6557, p. 36r fratri suo carissimo et singularissimo exhibuit, felicissimosque Serenissimae Maiestati Vestrae precabatur in omnibus successus et se in omnibus, quibus posset, esse Serenissimae Maiestati Vestrae commodo decori et ornamento obtulit. Commendaticias serenissimi domini Ferdinandi, quamuis haberet gratas, tamen mihi non fuisse necessarias dicebat. Intuitu Serenissimae Maiestatis Vestrae quicquid posset pro me et omnibus servitoribus Maiestatis Vestrae se esse affectissimum asseruit. Inde oratione prius meditata retuli, quomodo Maiestas Vestra Serenissima mihi iniunxisset, si applicare me ad Regnum Angliae in the other hand, on the margin in place of crossed-out Italiae⌈ItaliaeAngliaeAngliae in the other hand, on the margin in place of crossed-out Italiae⌉ contingeret, ut me omnino ad illius maiestatem conferrem illam inviserem, salutarem atque illi studium et animi Serenissimae Maiestatis Vestrae propensionem, qua illi<us> maiestati afficitur, exponerem, et quod nihil magis gratum iucundum atque ex animi sententia Serenissimae Maiestati Vestrae potuit accidere, quam quod illius maiestas cum sacratissima maiestate caesarea mutua coniunctione necessitudine ac vinculo affinitatis se devinxisset, unde cum illius maiestas se cum inclita domo Austriae, ex qua Serenissima Maiestas Vestra genus maternum duceret, ita firmiter coniunxisset, non posset minus Serenissima Maiestas Vestra illius maiestati, quam caesareae celsitudini affici et quod ob eam rem, si per Angliam mihi esset eundum, illius maiestati omnes fortunae vices Serenissimae Maiestatis Vestrae recenserem et potiores legationis meae causas exponerem. Itaque illius maiestati ad longum omnes res Turcaicas iuxta instructionem mihi datam, quas videbam tempori competere, et quid nunc cum Tartaris ageretur, et quomodo Serenissima Maiestas Vestra cum suo toto regno esset in armis declaravi, rogans haec omnia perpenderet, ut vindicandi rem Christianam a tanto discrimine, quod nunc instaret, compositis bellis intestinis statueretur aliqua certa ratio, addens omnia, quae ad hanc exhortationem expedire videbantur. Illius maiestas, ut decet optimum principem Christianum, per ipsum suum thesaurarium Thomam Morum diffuse respondit exponens, quod licet esset ceteris Christianis regibus ab infidelibus remotior et tutior, nihilominus in affectu nulli caederet, quo libenter videret, ut furor ille infidelium reprimeretur, sed ad hoc per regem Galliae, qui in medio BJ 6557, p. 36v Christianitatis perniciosior foret Turcis, non daretur aditusadytus in the other hand, written over auditus⌈auditusaditus orig. adytus⌈aditusaditus orig. adytus⌉aditusadytus in the other hand, written over auditus⌉. Multa praeterea fuerunt dicta de Gallorum perfidia foederum fractione et de tot illatis iniuriis et conclusum, quod illius maiestas semper huius fuerit voluntatis, ut regnis periclitantibus subveniretur, et adhuc in hoc perseveraret proposito, modo conatus et ambitio Gallorum regis, quae totum orbem Christianum iam a multis annis infecerunt tot bellis, e medio possit tolli, et quod pro Serenissima Maiestate Vestra et illius nepote serenissimo rege Hungariae omne id velit facere semper, quod mutua coniunctio fraternus amor et benevolentia deposceret. Post hoc responsum illius maiestatem rogabam, ut mihi liceret eam seorsum absque arbitris alloqui. Ad quod maiestas sua valde humaniter consensit et accepta manu mea prope ad fenestram mecum divertit. Proposui illius maiestati, quibus indignissimis modis Serenissima Maiestas Vestra, per dominum magistrum generalem lacessita, coacta fuerit contra ipsum dominum magistrum hoc bellum nuper praeteritum suscipere, et omnia, quaecumque potui pro mea tenuitate, et etiam, quae scivi incipiens a multis annis de his, quae inter Serenissimam Maiestatem Vestram ordinem et magistrum generalem hucusque se obtulerunt, disserui. Illa, quae mihi illius maiestas desuper respondit, quia sunt secretiora, papyro orig. papiro⌈papyropapyro orig. papiro⌉ incluso ms. inclusae(!) ⌈inclusoincluso ms. inclusae(!) ⌉ commisi. Ex his cognoscet, quibus adhuc insidiis contra Serenissimam Maiestatem vestram laboratur. Tandem me maiestas sua manu bis data et genu, ut hic moris est, flexo cum magna gratia et aspectu hilari a se dimisit et ad honorem Serenissimae Maiestatis Vestrae rursus me ad cameram, ex qua fui eductus, honorifice conducere iussit. Unde iterum calcaria pedibus nectens cum eodem milite, cum quo hinc exivi, per XXVII miliaria Anglica in hoc meum Londini hospitium fui reductus. Huc rediens contraxi notitiam et familiaritatem cum oratoribus caesareae maiestatis. Unus ex Hispania est episcopus Bagodiensis et Clivensis, alter est Flandrensis magnus balivus Gandavensis, uterque bene doctus, et qui me magna prosecuti sunt benevolentia. Hi consuluerunt mihi, ut ad portum Anglicum Plamoer hinc ducenta miliaria Anglica me BJ 6557, p. 37r conferrem et in Novembre, qui mensis siccior est, mari me crederem in tribus diebus cum secundo vento. Inde in Hispaniam navigatur et omnes postae per hanc viam, quia aequor est spatiosum et minus ibidem a Gallis periculi traducuntur. Sed hic iterum opus, hic labor est sexaginta ducatos ad minus, ut ipsi dicunt, navis ibi p(otes)t conduci, si aliqua ibidem iam ad navigandum instructa non reperitur. Quantum iterum mihi de his quadringentis, quos ex Antverpia mecum tuli, remanebit superinscribed⌈remanebitremanebit superinscribed⌉, levis est calculus: hoc tempore vix trecenti ducati mihi restant. Omnia haec gratiae et incomparabili prudentiae Serenissimae Maiestatis Vestrae humiliter commendo. Decrevi itaque cras iterum cum sex equis conducticiis hinc solvere et omnem operam atque laborem impendere, ut eo celerius Deo bene favente Hispaniam attingam. Utque ad illum de Schonberg redeam: postquam certum habuit, quod cum tanto honore ad Maiestatem Regiam essem perductus, fertur ingemuisse et dixisse: “vadat, ego sequar a longe, nondum habet omnia, quae vult” et secutus est me, sed illum neque in via, neque in aula regis vidi. Dicitur hic hospiti solvisse centum quinquaginta nobiles, faciunt 225 ducatos, et quod alias multam pecuniam exposuerit, et inter secretarios et aulicos officiales, ut sibi favores emeret, distribuerit, et quod, cum regi valedixisset, recta sit in Scocia profecturus. Post meum huc adventum nemo eum vidit sic, ut ante, laetum et tam superinscribed⌈tamtam superinscribed⌉ grandia verba sonantem, reddetque eum in animo demissiorem, cum audiet in aula, quod videntibus omnibus ad quartam partem horae et ultra maiestas regia mecum sit locuta, et quod tam humaniter me audierit et tractaverit, neque poterit scire, quid rex mecum et ego cum illius maiestate fuerim locutus. Dabit tamen, ut est geswind, operam. Est hic quidam mercator Gdanensis Georgius Hasse, qui est hic in domo mercatorum senior. Illi rex Daciae superiori anno 40 stamina panni Londinensis recepit et, cum sciret, quod Theodericus in magna esset illius regis gratia, rogavitque eum, quod, si posset efficere superinscribed⌈quod, si posset efficerequod, si posset efficere superinscribed⌉, ut panni recepti restituerentur, satis commodo munere illum donare promisit. BJ 6557, p. 37v Ille respondit: “si tu volueris illustrissimo domino meo magistro generali iuramentum fidelitatis ut illius subditus praestare, sine munere tibi panni reddentur, si essent mille stamina”. Inquit subditus Serenissimae Maiestatis Vestrae: “numquam ex me facies proditorem”. Haec sunt illius studia, his technis, quibus nihil efficere potest, laborat. Fertur etiam ebrius, ut fere semper est, inter mercatores hic gloriasse, quod sciret aliquod, quo brevi velit esse in summa Serenissimae Maiestatis Vestrae gratia, et quod nunc Maiestas Vestra esset illi infestissima, sed paulo post deberet alia de illo esse Serenissimae Maiestatis Vestrae aestimatio. Haec ideo ita diffuse Serenissimae Maiestati Vestrae descripsi, ut ille et illi, qui eo utuntur, melius a Maiestate Vestra noscantur. Nova, quae hic habentur, pauca sunt. Misit huc novus pontifex Romanus brevia hortando cardinalem Eboracensem, ut apud serenissimum regem Angliae pro concordia cum Gallorum rege laboraret, de qua, ut intelligo, nihil adhuc est futurum. Rex Angliae a suis ingentem pecuniarum summam est habiturus, qua triginta mensibus hoc bellum producere potest, et omnia pro venturo vere contra Gallos tam a caesare, quam a rege Angliae instruuntur. Exercitus caesaris et regis sunt in Gallia et ingentia damna praesertim igne faciunt. Galli obequitant vagantes et ad praedas discurrentes, plurimos trucidant. Nuper, dum caesariani cum regiis obsidionem ante Hedvigem solvissent, Galli insequentes plusquam trecentos equites et pedites interemerunt. Fit, quod in his rebus fieri est solitum. Alia hoc tempore digna notitia Serenissimae Maiestatis Vestrae se non offerunt. Quae vero inter eundum et in Hispania habebuntur, Deus omnipotens faciat, ut ea ex Hispania cum primis Serenissimae Maiestati Vestrae describere valeam. Cui me humillime commendo.

Datum Londino, Regni in the other hand, superinscribed in place of crossed-out is⌈isnini in the other hand, superinscribed in place of crossed-out is⌉ Angliae, XII Octobris, anno Domini M-o D-o XXII-o.