AAWO, AB, D. 4, f. 110v

Reverendissimo in Christo Patri Ioanni Dantisco Dei gratia episcopo Culmensi, Domino suo in maioribus semper observando

AAWO, AB, D. 4, f. 109r

Cum sui humillima commendatione plurimam salutem et perpetuam felicitatem optat. Amplissime clarissimeque antistes.

Quod et ignotus et rudis Tuam Celsitudinem ineptis scriptis ita libere seu verius temere interpellare ausus sim, non iniuria profecto impudentiae macula essem aspergendus. Verumenimvero cum ex domini parentis mei litteris iam iam acceptis intellexerim, quanto beneficio me absentem ac plane immeritum Tua Celsitudo affecerit, non potui non saltem vel brevi epistula continuo gratum animum significare.

Saepius equidem Tuae Celsitudinis liberalitatem tam erga studiosos, quam ceteros omnes, omnium ore constanter predicari audivi, nunc vero isthanc communem hominum de Tua Celsitudine opinionem longe verissimam cognosco sentioque. Quin ipsemet Tuae Celsitudinis munificentiae incomparabilem magnitudinem ubique honorificentissime profiteri et effere auspicor. Tua enim Celsitudo, dum superioAAWO, AB, D. 4, f. 109vribus comitiis Cracoviae celebratis apud dominum parentem meum ageret, studiis meis annuum subsidium et sponte pollicita est et libenter constituit. Deus immortalis, quam excellens hoc ms. haec(!) ⌈hochoc ms. haec(!) ⌉ est divinae propemodum benignitatis signum! Ac dicendo minime consequi possum, quantopere mihi subinde gratuler, quod princeps nomine et eruditione, domi forisque illustrissimus, adeo propensus et alacer maecenas studiis meis contigerit. Ob hanc igitur haud vulgarem donationem et effusam benevolentiam Tuae Celsitudini accuratissimas gratias agere deberem, sed cum res ipsa prolixiori orationis circuitu egeat, cum denique optimi viri, cui hasce dedi litteras festina abitio urgeat, in aliud commodius tempus repono, ubi nempe copiosius demerendi voluntatem exponere licuerit.

Unum hoc modo adiiciam: persuasissimum esse velim Tuae Celsitudini omnes meorum studiorum conatus et fructus in Tuae Celsitudinis AAWO, AB, D. 4, f. 110r laudem, honorem, commodum redundaturos. At summis precibus a Tua Celsitudine contendo me interea, quamtumvis indignum, certe promptissimum, suis clientulis adnumerare dignetur, ex sola enim gratia Tuae Celsitudinis me beatissimum iudico. Cui me iterum atque iterum de meliori nota commendo.

Deus Optimus Maximus Tuam Celsitudinem nobis quam diutissime in florenti valetudine conservet.

Datum Romae, 10 Aprilis, anno salutis humanae 1537.

Tuae Celsitudinis humillimus et addictissimus clientulus Stanislaus Aichler Cracoviensis

BCz, 1595, p. 852

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Varmiensi, domino et patrono observandissimo et incomparabili

BCz, 1595, p. 849

Salutem. Praemissa humillima sui commendatione.

Amplissime Princeps et incomparabilis ms. incomparabalis(!) ⌈incomparabilisincomparabilis ms. incomparabalis(!) ⌉ maecenas.

Ex Italia impletis parentum amicorumque votis, in patriam sospes reversus, nolui committere, quin ad Tuam Celsitudinem quam primum scriberem. Nam et optimus et carissimus parens meus multa mihi de Tua Celsitudine praedicavit, ac eiusmodi quidem, quae cum eximiam liberalitatem significabant, tum optatam firmamque spem ostendebant, commemorabatur enim Tuam Celsitudinem (cum hic ageret hospitioque uteretur) benignissime non solum obtulisse, verum etiam promisisse auxilium studiis meis, deinde vero Tuam Celsitudinem erga se non vulgarem benevolentiam atque adeo amicitiam a multis iam annis contractam et assidua consuetudine corroboratam prolixe recitabat.

Quocirca immortales a me Tuae Celsitudini habentur gratiae pro tanto beneficio, quod ego in caelum pono, ac quamvis maxime ob coniuctionem, quae Tuae Celsitudini cum patre arctissima intercedit, summam eiusmodi munificentiam mihi Tua Celsitudo exhibere BCz, 1595, p. 850 proposuerit. Tamen pervasissimum sit, Tuam Amplitudinem etiam atque etiam oro, me scilicet toto pectore conaturum, ne sim vel segnis, vel impar, in promerendi studio. In quo parentis vestigia, si non superare, certe sequi constantissimo animo decrevi. Maiori profecto et gratiori obligationis genere Tuae Celsitudini obstringar cum susceptum a me studiorum munus Tuae Celsitudinis benignitas sublevaverit, et sustentaverit. Vitam enim mihi donari arbitror, si tantummodo tranquille in studiis agere liceat.

Singularis demum spes mentem meam subiit de patrocinio Tuae Celsitudinis, cum optimum et carissimum parentem meum tam stabili amicitia iunctum esse intellexi, ac iam eo certior, posteaquam audivi nuper Tuam Celsitudinem ad altiorem dignitatis gradum pervenisse. Quantam vero ex ea re laetitiam conceperim, dicendo minime consequi possum, plane adhuc exsultare cogor. Discuperem medius fidius, ut quemadmodum Tuae Amplitudinis virtus doctrina liberalitas promeretur in summum dignitatis locum Tua Amplitudo constitueretur, quod quidem ego brevi futurum spero et cupi BCz, 1595, p. 851 dissime exopto. In dies immo in horas Dei Optimi Maximi clementiam imploro, dignetur Tuae Celsitudini fortunas saluberrimas auctissimasque reddere.

Nil aliud iam restat, quam ut Celsitudo Tua me amore, gratia, favore, praesidio complecti velit ac inter suos clientulos numerari pateretur, ego vero sancte polliceor meam accuratissimam operam, mea perpetua officia. Ac si quem in studiis fructum adeptus sum, eum omnem in Tuae Amplitudinis honorem conferre deliberam: mox denique, ubi otium fuerit, faciam, ut et meas musas Tua Celsitudo laudes audiat canentes.

Deus pientissimus Tuam Celsitudinem in florentissima atque prosperrima valetudine quam diutissime nobis conservet. Cuius benignitati me de meliori nota commendo atque totum trado.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 1 die Decembris, anno Christi 15373.

Tuae Cels(itudini) or Cels(itudinis)⌈Cels(itudini)Cels(itudini) or Cels(itudinis)⌉ perpetuo addictissimus clientulus Stanislaus Aichlerus i(uris) p(eritus)[2]

[2 ] p(eritus) corrected in the other hand from I(uris) U(triusque) D(octor).

BCz, 1597, p. 116

Reverendissimo in Christo Patri Domino, domino Ioanni Dei gratia Episcopo Varmiensi, domino et patrono suo gratiosissimo

BCz, 1597, p. 113

Post humillimam et perpetuam sui commendationem, omne felicitatis incrementum optat.

Reverendissime Domine, Maecenas munificentissime.

Nolui commitere, quin ad Reverendissimam Dominationem Tuam, quantumvis rudes litteras exararem, maxime cum famulus Reverendissimae Dominationis Tuae (qui quidem in parentis aedes divertit) hinc reditum pararet, ne si tam opportunam scribendi facultatem intermitterem, id meae ingratitudini, ne dicam stultitiae, merito assignaretur. Equidem illud immortale beneficium, quo me Reverendissima Dominatio Tua hinc discedens locupletissime ornavit, alto pectore fixum manet. Ac mediusfidius interea, mihi nil est magis in optatis, quam ut possim qualiter qualem demerendi occasionem arripere, quam si aliquando consecutus fuero, me gratum et memorem, Reveredissima Dominatio Tua sentiet. Sed malim re ipsa meum istiusmodi animum quam calami stratis verbis, quae mihi quoque desunt, declarare. Itaque rem ipsam, quae voluntatem egregiam comprobet, summo cum desiderio, omni cum diligentia expectabo et iocunda promptitudine offeram.

Etsi me non lateat omnia quae hic vel geruntur, vel audiuntur, a maximis viris certissime Reverendissimae Dominationi Tuae BCz, 1597, p. 114 perscribi, nihilominus tamen et ego nonnula Reverendissimae Dominationi Tuae significare statui, ut aliquod tantummodo officii signum praeberem.

Serenissimus rex noster iunior nuper ab exercitu rediit, quem quidem admirabili cum animi dexteritate perlustrasse fertur. Rediit, inquam, cum splendidissima numerosissima et suspicienda panoplia. Ipsemet totus ac totus armorum insigni decore illustrabatur. Dicendo consequi non possum, quantus in spectando concursus et aplausus exstiterit afluentis populi.

Inter Valachum et exercitum nostrum pax firma constituta est, iis conditionibus, ut nempe illa regio Pockuczie intercepta restituatur integra atque illata damna resarciantur, quae arbitrio serenissimorum regum, Ferdinandi et Ioannis aestimari debent. Denique praestitum est iuramentum, nullam in posterum rebellionem adversus regnum Poloniae motum iri.

Aiunt Turcarum imperatorem populosissimis cum copiis ad Moldaviae fines venisse atque cogitare impressionem facere in Transylvaniam, ubi rex Ioannes validissimam militum manum collectam habet. BCz, 1597, p. 115 Decrevit Turcarum impetum fortiter excipere. Huic quoque caesar et Ferdinandus auxiliares copias miserunt, quibus dominus Lascky praeest. Faxit clementissimus Christus, ut tandem istius infestissimi tiranni intolerabilis potentia infringatur. Cuius rei nunc spes quam optima passim illucescit, dum universus fere Christianorum orbis incipit paratam concordiam longe lateque diffundere. Quod faustum felix et perpetuum sit.

De meo statu quaedam adscribere placuit. Senatus Cracoviensis decrevit me suis actis et epistulis superiorem praeficere, idque me inscio nec tale quidquam ambiente. Ita mihi nudiustertius dominus pater retulit, qui id temporis magistri civium officio fungitur. Ego quid faciam? Non sane contemnam istiusmodi insperatam vocationem. Deinde vero parentis et amicorum consiliis acquiescam. Postremo patriae commodis studere cupio. Nec parum iuvabit studiorum meorum rationem iste domesticus usus forensis. Perspectis enim patriis ins<ti>tutis atque iudiciis in Italiam redire stat sententia. Quo tum cum fructu iuris studia repeterem, multorum in hac scientia doctissimorum virorum et vetera et nova exempla docent. Deus mea coepta feliciter promoveat.

Quod superest, enixe Reverendissimam Dominationem Tuam oro, dignetur ignoscere meae sat ineptae ac nimium familiari verbositati, in quam (illectus innata facilitate et perspecta gratia Reverendissimae Dominationis Tuae) incidi. Ac demum illud unum enixissime a Reverendissima Dominatione Tua contendo, velit me in clientulorum suorum album reponere, quo mihi profecto nil antiquius nil optatius esse potest. Deus Optimus alacrem amoenam et felicem vitam Reverendissimae Dominationi Tuae in longum proroget, ex animo etiam atque etiam precor.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 13 die Septembris, anno a partu Virginis 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis addictissimus clientulus doctor Stanislaus Aichler

BCz, 1597, p. 304

Reverendissimo in Christo Patri Domino, domino Ioanni Dei gratia Episcopo Varmiensi, domino et maecenati suo unico

BCz, 1597, p. 289

Salutem ac tranquillae felicitatis uberrimam accessionem optat.

Reverendissime Domine, idemque incomporabilis Maecenas.

Redditae mihi sunt litterae a Reverendissima Dominatione Tua scriptae. Nulla sane orationis prolixitate complecti possum, quanto videlicet gaudio me totum ipse perfuderint, in quantam admirationem rubore coloratam rapuerint, ad quantum promptitudinis studium excitaverint, in quantam spem adduxerint. Ita enim desiderium meum expleverunt, ut nil supra omnem plane meam exspectationem superarunt. Meas Reverendissimae Dominationi Tuae fuisse gratas vehementissime quidem laetor, sed eas tamen adeo eximia comendatione dignas esse non cognosco. Quam ego vicissim gratus et laetus ipsas a Reverendissima Dominatione Tua exaratas exosculatus sim vel coniecturae signum indicat. Breviter (hic me verba deficiunt) nulla ex parte satis pro dignitate et veritate laudari possunt. Quod vero plus nimium benevolam silentii excusationem Reverendissima Dominatio Tua attulerit, ea mihi res et maximam incredibilis humanitatis Reverendissimae Dominationis Tuae admirationem peperit, et insignem pudorem humilioris meae conditionis excussit. Qua enim fronte talem excusationem a summae auctoritatis et fortunae viro, a praecipuo patrono infimus tenuis cliens accipiat? Illud autem magis eleganter et urbane quam vere – scilicet mali fictoris et pictoris nomen sibimet assumit. Quin immo eiusmodi fictor et pictor apud me inter summos nostrates primas obtinet et iure.

Deinde quod Reverendissima Dominatio Tua cupit et exhortatur, ut nova latius et fusius perscribam, id quidem ac lubens, et peralacriter fecero. Sed certe vereor, ne mea ista copia (quam satis liberaliter polliceor) meam ineptam inopiam citius prodam. Utcumque sit, ego voluntati Reverendissimae Dominationis Tuae et confidenter acquiescam, et pro virili serviam maxime, cum certior factus sim me vel hoc levi officio Reverendissimam Dominationem Tuam gratificari atque benignam propensitatem Reverendissimae Dominationis Tuae promereri posse. Hanc igitur optatissimam gratificandi occasionem firmissime tenebo, hanc denique felicem spem in sinu accurate fovebo ac iam susceptum officium aggrediar. Sed obsecro, ne semper adhibeat Reverendissima Dominatio Tua legendo acerrimas illas et prorsus atticas aures, neque credat omnia ex oraculo Apollinis proficisci. Meminerit me styli poenas nondum effugisse, meminerit eorum, quae scribuntur, nonnulla esse rumores.

Etsi hoc iam notum isthic puto, tamen referre libet simul atque nostrates bonis quibusdam conditionibus inierant foedus cum Valachiae palatino, cum quo res erat bellica. Turcarum imperator collectis immensis copiis ingenti cum vi in Valachiam impressionem fecit ac universum populum Valachicum sine caede quam celerrime subegit, apertis portis urbes libere occupavit, palatinum Valachiae a suis omnibus tam magnatibus et nobilibus, quam ceteris militibus, destitutum fugavit et expulit, ac statim alterum ad tenenda gubernacula palatinatus Valachiae designavit sub iusta restitutionis causa quasi verum et legittimum heredem. Superior enim, ut fertur, Valachiae palatinus, qui hunc expulsum antecesserat, cum obiisset, uxorem gravidam reliquerat, sed quoniam ea ipsa Constantinopoli orta fuerat et intolerabili odio apud Valachicam gentem laboraverat, patriam repetiit. Illic tandem posthumum enixa fuit, quem tenera aetate imperatoris Turcarum aulae addixit. Is vero apud imperatorem subinde auctiori gratia florebat, quae quidem iam eo exercuit, ut recuperatam patris ditionem plene possideat.

Prior Valachiae palatinus, cum ad quasdam arces, quas in Transylvaniae finibus tenebat, veluti ad asylum confugisset, inibi omnino indignante fortuna a suomet praefecto miserrime captus est. Incidit in suorum insperatas insidias. Frater ad ducem Heliam Constantinowycz, uxor cum liberis et aliqua pecuniarum parte ad dominum Iskriczky confugit in oppidum Camyenyecz. Hac peracta bellica tragoedia, imperator Turcarum cum suis copiis domum pedem retulit ob nimiam atrocitatem pestis. Deliberaverat eam hibernare in Valachia, sed aliter cecidit. Misit inde huc ad regiam maiestatem legatum quendam, cui nomen Kerdei, Polonia ortum. Is publicitus apud regiam maiestatem sui imperatoris egregium animum exposuit et commendavit. Quod nempe regiae maiestatis perfidum hostem penitus everterit et extrema calamitate afflixerit. Proinde dignum et aequum esse contestatus est, ut vicissim regia maiestas eodem foret animo in hostes sui imperatoris adiecitque cum exhortatione solitam clausulam: „Velit esse amicus amico, inimicus inimico”. Insuper quaedam in privato consiliariorum consiliariorum consessu retulit: sed ea me latent. Posterior Valachiae palatinus misit huc quendam a cubiculis nuntium. Is litteras ad regiam maiestatem attulit, quibus petitum est, ut captivi Valachi redderentur, ut legati expulsi palatini (qui huc venerant) primo quoque tempore absolvere written over a⌈aereere written over a⌉ntur, ut libere ac secure profectionis diploma, delecto legato, praeberetur. Haec singula impetrata sunt a regia maiestate. Nam captivorum turba, probe vestita, in Valachiam est remissa, cum et nostrates vestibus amicti postliminio redierint. Legati expulsi palatini iam discesserunt, at nescio quo. Petitum diploma exhibitum est. Nuper itaque huiusmodi legatus advenit, qui exspectabatur. Is retulit regiae maiestati novum hunc palatinum foederi, quod cum expulso transactum est, acquiescere atque adiunctas conditiones observare velle. Ac esse firmae huius sententiae, ut more maiorum, utrimque fines integri et illaesi maneant, praeterea liberum iter Polonis negotiatoribus tam in ipsius regionem, quam in Turciam concedere. Denique petere, ut uxor expulsi una cum liberis et asportato pecuniarum cumulo tradatur. Idem legatus obtulit regiae maiestati litteras ab imperatore Turcarum scriptas, quibus partim commendatur restitutus palatinus, partim serio postulatur, ut regia maiestas expulsi on the margin⌈expulsiexpulsi on the margin⌉ uxorem liberos et thesaurum ad restitutum deferri curet sponte. Quidnam responsum sit, ignoro. Mihi profecto verbulum sponte minime placet, sonat enim sinistram et ominosam interpretationem. Quamvis id meo fragili iudicio non subiaceat, ego tamen simplici coniectura ductus vereor, ut ista monstrosa et dolosa Affrica (quae in viciniam nostram proxime commigravit) aliquid, ut plerumque assolet, novi hoc est mali parturiat. Quin et aures meas obtundit vetus illud dictum: ”Vicinus malus et potens mala crux” et exitium Deus clementissimus nos viderit.

Iam celebrata sunt comitiorum praeludia, non tamen citra dissensionem. Iterum equestris ordo nuntiorum suorum numero dominum Sborowsky adscripsit. Locus comitiorum hic designatus est propter imbecillam valetudinem regiae maiestatis, quae nunc decumbit, sed non adeo periculose, quemadmodum in arce Niepolomysz decubuerat.

In dies exspectatur adventus ducis Heliae Constantinowycz. Nuptiarum apparatus omnino est adornatus. Nil deest, nisi praesentia sponsi.

Venio iam ad externa. Ferunt Galliarum regem ipsummet stipatum lectissimorum viginti millibus militum adversus Turcam ineunte vere profecturum una cum caesare, qui sine ulla cunctatione parat exercitum terra marique potentem. Spes optima et salutaris illucescit Christianorum orbi futurum iam, ut coniunctis horum duorum principum validissimis viribus Turcica tirannis infringatur et funditus conteratur. Separatis enim armis Turcarum violentissimus impetus vix unquam reprimeretur. Deus imortalis tandem suum populum diu multumque misere iactatum respiciat.

De rege Ioanne varius est rumor: alii aiunt eum tributariam obligationem obtulisse Turcarum imperatori, alii vero constanter affirmant eum moliri expiditionem contra Turcas et statuisse initio veris communem Christianorum principum impressionem ex altera parte promovere atque adiuvare. Utinam id certo certius esset. Hoc paene praeterii, quod maxime cupiebam esse notum Reverendissimae Dominationi Tuae. Quid igitur paucis ante dies intra domesticos parietes acciderit, audiat supradictus Kerdei legatus Turcarum imperatoris paulum post legationis defunctum munus quendam puerum honesto et nobili loco apud Austriacos natum in illa infausta Stiriensi clade captum (quem huc secum adduxerat) noctu amisit. Is enim circiter secundam noctis horam e fenestra per funem tacite ac paper damaged⌈[c]c paper damaged⌉ clandestine per funem delapsus est. Aderant tum auctores fugae nigris vestibus induti (ut pauperes scholastici retulerunt), habentes equos instructos. Hii delapsum sustulerunt ac subito ex civitate abduxerunt. Postquam illuxit, puer aberat, funis relictus pendebat. Kerdei, ubi vidit ablatum esse puerum, mirificam tragoediam concitavit, nam adeo singulari amore complectebatur eum puerum, ut nulla redemptione potuerit umquam a se avelli. Confestim id regiae maiestati significare curavit ac impetravit omnes portas occludi et interea investigari puerum in singulis domibus, publicato severo edicto, quod et bonorum et capitis extremum periculum minabatur ei, qui fugitivum suscepisset et calaret. Post longam investigationem puer nusquam est repertus. Portae sunt reclusae. Ecce autem, quo casu iste levissimus et mendacissimus Kerdei primum patri meo actionem seu potius crimen plagii coram regia maiestate intendit, deinde fratribus meis, postremo unico fratri Ioanni. Pater valde fuerat, ut ex improviso, conturbatus. Regia maiestas huius causae cognitionem magnifico domino palatino Cracoviensi palatino mandavit. Kerdei itaque patrem, mox ubi se purgaverat, missum fecit, adortus est fratres: Erasmum, suam innocentiam cum declarasset, absolutum discedere passus est; demum Ioannem solum pertinacissime aggressus est. Arripuerat enim suspitionem de fratribus ex eo, quod pridie antequam puer fugisset, attulerant ipsi nonnullos pannos inspiciendos, quibus pater misericordia motus statuerat redimere quendam captivum Germanum nobilem, quem Kerdei huc secum veluti fideiussor<em> adduxerat persuasu legati nostri, qui fuerat in Turcia, alterius enim servus erat. Inde impudentissimus homo constanter asserebat maxime Ioannem fratrem id temporis schedulam proiecisse ad pedes pueri, puerumque sustulisse eam, qua et consilium et auxilium fugae intellexerit. Urgebatur Ioannes, iterum atque iterum ad magnificum dominum palatinum Cracoviensem vocabatur. Tandem, cum de puero diligentius interrogaretur, firme ac vere negavit unquam sibi cum hoc puero quidquam fuisse, de schedula vero me cogitasse quidem attestatus est. Deinde adiecit hoc se tantum de puero scire, quippe quod Germanus nobilis (quem pater deliberaverat redimere) retulerit Turcico legato esse quendam puerum Germanum, quem probe nosceret ut vicinum, cui ipse cuperet consultum iri fuga et iam nonnullos exstare, qui occasionem abducendi quaererent. Simul atque huiusmodi testimonium audierat, Kerdei Ioannem abolitione facta reliquit et in illum Germanum omnem culpam transtulit, ut vero cum illo egerit, mihi ignotum est. Unum hoc scio Germanum ab aliis redemptum iam hinc discessisse. Quo pacto ea res transacta sit, me latet, in summa penitus est sopita. Puto auctores et fortasse ex nostris nobilibus esse perscrutatos et cognitos. Iste vanissimus et perfidus apostata (ignoscat Reverendissima Dominatio Tua iusto dolori) odio dignus aestimari debet, qui temere ad tam improbam accusationem processerit iuxta sententiam Modestini iurisconsulti. Quin merito incidisset in poenam senatusconsulti Turpiliani, sed habet amplum excusationis praetextum et quod maius est, dominum, cuius potentia omnibus (miserum) venerationi et timori esse caepit. Silent leges inter ar paper damaged⌈[ar]ar paper damaged⌉ma.

Puerum aestimabat quingentis aureis, affirmabat enim se Constantinopoli Affricano seu barbarico, ut vocant, equo, qui tanti constiterat, commutasse.

Quod superest, vehementer oro Reverendissimam Dominationem Tuam, velit styli mei ineptias aequis auribus ferre. Prolixam verbositatem cur excusem, non video, cum Reverendissima Dominatio Tua sit huius causa et auctor. Cui me quam maxime totum commendo, Deus clementissimus Reverendissimam Dominationem Tuam faustam felicem et salvam diutissime servet.

De loco comitiorum audio adhuc dubitari, nam Maioris Poloniae nobilitas, ut Cracoviae celebrentur, nequaquam assentiri vult.

Mitto Reverendissimae Dominationi Tuae quandam Italicam paginulam de congressione pontificis, caesaris et Gallorum regis, quae nuper Niceae facta est. Eam Roma consecutus sum.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 13 die Novembris, anno a partu Virginis 1538.

Reverendissimae D(ominationis) or D(ominationi)⌈D(ominationis)D(ominationis) or D(ominationi)⌉ Tuae addictissimus clientulus doctor Stanislaus Aichler

 BCz, 1597, p. 458

Reverendissimo in Christo Patri Domino, domino Ioanni Dei gratia Episcopo Warmien paper damaged⌈[Warmien]Warmien paper damaged⌉si Domino et patri paper damaged⌈[tri]tri paper damaged⌉ suo clementissimo

BCz, 1597, p. 443

Placuit, Reverendissime Domine Maecenasque incomparabilis, ab eiusmodi quamvis sat inepto dysticho exordiri. Nam et ratio temporis postulabat, et Reverendissimae Dominationis Tuae multo benignissima precatio meam anticipans extorsit. Non leviter sane gaudeo meas qualescumque litteras tantopere Tuae Reverendissimae Dominationi esse gratas, nil enim mihi optatius evenire potuit, quam quod adeo viam opportunam gratificandi Reverendissimae Dominationi Tuae ingressus si written over u⌈uii written over u⌉m. In hac itaque summa cum alacritate indefesso cursu pedem promovebo.

Quid apud nos vel audiatur, vel geratur novi, rudi ac tumultuoso potius, quam decoro et lento calamo Reverendissimae Dominationi Tuae perscribere liberius prosequor. BCz, 1597, p. 444 Iam tandem comitiorum tractatio initium coepit. Utinam salubria consilia patriae universae nascerentur, licet audio consultationem de republica segniter admodum et frigide attingi. Propositum erat in consilio, quanam ratione regnum possit propugnari ab impressione alicuius gravioris hostis, ut Turcae. Deinde consiliarii una cum rege in eam sententiam iverunt, quippe ut quo quisquam facultatibus esset abundantior, hoc numerosius contribueret ad excitandum commune praesidium, contra – quo quisque angustiorem domi rem haberet, hoc moderatius aes conferret. Quae quidem sententia laudatae aequitatis est plena. Eiusmodi decretum ad nuntios terrarum postremo relatum est. Hii vero post multam BCz, 1597, p. 445 animorum contentionem breviter responderunt se a suis priuilegiis ne latum unguem discessuros. Aliter respondissent, si meminissent temporibus assentiendum: quemadmodum et Cicero prudenter, in quodam eleganti loco disserit. Isti ipsi nuntii noluerunt plane iter Polonorum mercatorum Silesiam versus recludi. Hanc tamen adversam eorum voluntatem vicit auctoritas regiae maiestatis, quae omnino cogitauit et mutuam vicinorum caritatem augere, et satisfacere tam enixi written over a⌈aii written over a⌉s petitionibus serenissimi regis Romanorum, qui vel hac sola de causa duos legatos huc miserat. Nuper isti quoque nuntii senatores Cracovienses ab eorum congregatione dimoverunt. Et quid non agitant turbulentissimi nobilissimae plebis BCz, 1597, p. 446 tribuni?

Frater expulsi palatini Valachiae traditus est in manus legati Turcici Kerdei una cum uxore et liberis ab Iskryczky praefecto arcis Camyenyeczensis iussu regio. Devehitur ad imperatorem Turcarum. Aiunt eum, cum iam traderetur, valde dolenter deplorasse, quod tanta et iusta spe confugii esset fraudatus.

Ferunt novum Valachiae palatinum coepisse munitas arces exstruere in Valachicis finibus Pokuczie versus. Huius legati nuper huc aduenerunt, quid petant rescire non potui.

Non puto Reverendissimam Dominationem Tuam ignorare nostram reginulam Hedvigim marchioni optatissimum filium peperisse.

Dicunt legatos Turcae ad regiam maiestatem missos BCz, 1597, p. 447 iam in itinere esse.

Rumor hic emanavit, quod rex Ferdinandus severe mandaverit Salamancam comitem ab Orthenburg in ferreas compedes coniicere atque in perpetuum carcerem ad Novam Civitatem deportare. Causam vero huius animadversionis esse iactitant proditionem, quam inter caesarem et regem Galliae clandestina arte exercere solebat. Id an verum sit nec ne, dubito, cum propter eximiam gratiam, in qua semper apud regem Ferdinandum vir ille potens fuerat, tum quod apud Germanos sat exulceratos summam invidiam sibi conflaverit.

Nolo Reverendissimam Dominationem Tuam latere, quam egregia et probata instituta nuper in hac celeberrima ecclesia Cracoviensi magna cum laude pio exemplo eluxere. BCz, 1597, p. 448 Reverendus dominus Samuel Maczieyowsky ipso die, qui dedit initium comitiis, in summo templo eloquentissimam contionem habuit de pace concordiaque. Miram hinc apud omnes laudationem promeruit, cum quia dexterrime tam sacrum munus obiverit, tum quod se florentissimum antesignanum ceteris praebuerit. Breviter dicam quod sentio: unus hic iam est inter Polonos praelatos, qui ad virtutis gloriam maxime adspiret. Deus tam praeclara conanti gratiose respondeat.

Isthunc deinde secutus est reverendus written over m⌈mss written over m⌉ dominus doctor Myschkowsky. Is quoque natali die Christi gravissima et sapientissima oratione functus est. Non me BCz, 1597, p. 449 diocrem inde commendationem maturi ingenii et singularis doctrinae reportavit. Deus bone, quam intentus rex senior ex huius ore pendebat perpetuo. Mox postremo haec vestigia pressit reverendus dominus Vilamowsky. Is natali die Sancti Ioannis et diserte et erudite grata cum lenitate concionatus est. A plurimum laudis adeptus est ex decora moderatione actionis et exquisito elegantium verborum Polonicorum artific written over t⌈tcc written over t⌉io. Licet meum non sit de tantis viris et temerarium iudicium facere, tamen quoniam mihi apud Reverendissimam Dominationem Tuam mira scribendi fiducia pateat, proferre libuit pau written over pri(?)⌈pri(?)paupau written over pri(?)⌉cis quaenam sit mea sententia. Primus oratorem, secundus theologicum BCz, 1597, p. 450 contionatorem egit, tertius vero quiddam interiectum et intermedium tenuit. Ita decrevit reverendissimus episcopus Cracoviensis redintegrare veterem maiorum morem, qui quidem cunctis canonicis Cracoviensibus concionandi munus imponebat. Cogentur quoque, ut audio u, reliqui canonici ex ordine coeptum opus absolvere.

Superioribus diebus serenissimus Augustus una cum serenissima sorore Isabella bis per urbem decurrit in illo comptissimo et pretiosissimo vehiculo, quod elapso anno dono miserat marchio. Elegans – edepol – et iucundum spectaculum edidit.

De Puteolani st agri stupenda conflagratione Reverendissimae Dominationi Tuae significassem, ni BCz, 1597, p. 451 ex written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉exex written over ...⌉ Mauritio cognovissem iamdudum haec Reverendissimae Dominationi Tuae esse nota.

Scribitur mihi ex Bononia, quod sub id tempus in Graecia horribilia quaedam ostenta in aere apparuerint: utpote armatae acies acriter conflictantes.

Illud pene praetermississem, quod maxime Reverendissimam Dominationem Tuam scire cupii. Praeteritis mensibus quid in Silesia prope Legnitium acciderit, audiat. Ferunt caco written over a⌈aoo written over a⌉daemonem sub honesti viri persona convenisse quendam adulescentem et solicitasse, ut sibi a servitio esset; pingui mercede proposita in suum famulatum perduxisse hac vero sola universi servitii summa indicata, quippe ut quandocumque sacris contionibus interesset, tantummodo ipsum evangelium audiret, porro ab omni reliqua BCz, 1597, p. 452 interpretatione sese festinanter submovere written over a⌈arere written over a⌉t. Adolescens itaque, ut narratur on the margin⌈ut narraturut narratur on the margin⌉, haec imperata heri saepius fecit. Audito evangelio templum egrediebatur. Sed tandem in quadam contione meditabundus cons perstitit ac interpretationi constanter praebuit aures. Tum concionator forte illa verba ex epistula Divi Petri recitabat: “Diabolus tamquam leo rugiens circumit, quaerens, quem devoret” Quibus verbis auditis et perpensis coepit secum adulescens diligentius Domini praescripta revolvere ac demum meras diaboli insidias agnoscere on the margin in place of crossed-out visse⌈vissescerescere on the margin in place of crossed-out visse⌉, nec umquam interpre written over a⌈aee written over a⌉tationem sacram reliquit written over sse⌈ssett written over sse⌉. Dehinc paucos post dies ille cacodaemon in quodam montoso loco iterum accessit adulescentem. Percunctatus est ex eo, an recepto servitio satisfaceret. Is vero respondit se nolle tam impio BCz, 1597, p. 453 oneri mancipare. Cumque diabolus immensa pecuniarum copia promissa conaretur persuadere, adulescens subito se procul salvus praecipitavit. Inde cacodaemon evanuit ac admirandus strepitus in aere exortus est: deciditque celeri casu maxima vis carbonum. Adolescens visis his in urbem properavit et rem omnem exposuit, atque multos eduxit ad conspiciendum acervum carbonum. Id non solum ore circumfertur, sed et typis excuditur, ut ex parente accepi. Quid, si et Lutherani prisca monachorum insomnia imitari incipiant?

Reginula Isabella nubit regi Ioanni, qui quidem huc mittit pro abducenda ux written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉uxux written over ...⌉ore quattuor legatos numerosissimo et splendidissimo cum comitatu. Propediem BCz, 1597, p. 454 aderunt. Fertur hisce liberalibus diebus Isabellam ad maritum profecturam, cum serenissima mater preciosissimum et admirandum ornatum adparari iam curavit, adeo, ut saepius dicat, pro reginula Hedvigi, sponsum venisse quidem excellentissimo cum com written over equ⌈equcomcom written over equ⌉itatu, e written over a⌈aee written over a⌉t Isabellam suam longe cum ditissimo apparatu discessuram.

Intellexi nuntios terrarum iam tandem accessisse ad contributionem pro cuiusque facultatibus aestimatam, de qua suprascripsi, ita tamen, ut et ecclesiasticus ordo idem oneris subeat. Nunc itaque de hac re cum ecclesiasticis tractatur. Quod si et hii assentientur, brevi comitiis suprema manus addetur. BCz, 1597, p. 455 Percepi eosdem nuntios pertinaciter adhuc repugnare in aperiendo itinere Silesitico. Alii tamen affirmant certissimo futurum, ut rursus liberum illud iter fiat.

Martinus Cromerus, doctus sane iuvenis, valde me rogavit per litteras, ut aliquando suo nomine diligentissimam et officiosissimam salutem Reverendissimae Dominationi Tuae adscriberem. Is nunc dat operam studiis Bononiae, sub Alciato, longe omnium nostra aetate illo eruditissimo iureconsulto, quem ut ego audire olim possim, in perpetuis votis mihi est.

Quod superest, impensissime a Reverendissima Dominatione Tua peto, velit mea temeraria et inculta scripta benignius interpretari ac paper damaged⌈[c]c paper damaged⌉ me BCz, 1597, p. 456 pollicita gratia complecti, quam quidem maximi facio. Iam vero mea obsequia et promptissima et creberrima Reverendissimae Dominationi Tuae dedico. Quam Deus Immortalis optime incolumem, hilarem et felicem diu conservet. Huic me iterum atque iterum trado et commendo.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 12 die Ianuarii, anno a partu Virginis 1539.

Reverendissimae D(ominationis) or D(ominationi)⌈D(ominationis)D(ominationis) or D(ominationi)⌉ Tuae addictissimus clientulus Stanislaus Aichler

BCz, 1597, p. 730

Reverendissimo in Christo Patri Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi etc. Domino suo gratiossisimo

BCz, 1597, p. 727

Salutem et perpetuum felicitatis incrementum cum omni servitiorum promptitudine. Reverendissime Domine, Patrone incomparabilis.

Inter tot meas publicas occupationes, quibus indies ab<s>que ulla cessatione distineor, non potui non vel aliquot saltem verba ad Reverendissimam Dominationem Vestram exarare, ne plane immemor Reverendissimae Dominationis Vestrae esse viderer. Breviter, unum illud a Reverendissima Dominatione Vestra desideranter et humiliter peto, dignetur me in suorum albo benigniter retinere, quo quidem mihi nil optatius et antiquius esse potest.

De libello Reverendissimae Dominationis Vestrae (qui iam fere excussus est typis) dominus doctor Hosius, singularis profecto et fidissimus Aristarchus, uberius certiorem faciet Reverendissimam Dominationem Vestram.

Mitto Reverendissimae Dominationi Vestrae quandam epistulam Philippi Melanchtonis et orationem mihi nudiustertius Wratislavia ab amico missam.

Rectissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra, cui me omnino commendo atque trado.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 7 Iulii, anno 1539.

Reverendissimae D(ominationi) or D(ominationis)⌈D(ominationi)D(ominationi) or D(ominationis)⌉ Vestrae addictissimus cliens, doctor Stanislaus Aichler

BCz, 1597, p. 846

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patrono suo longe gratiosissimo

BCz, 1597, p. 843

Salutem et felicitatem cum mei meorumque officiorum commendatione. Reverendissime Domine, Patrone incomparabilis et observantissime.

Quo cum affectu proximum Reverendissimae Dominationis Vestrae epistolium acceperim atque perlegerim, referre supervacaneum est. Gaudeo me rem gratam Reverendissimae Dominationi Vestrae fecisse versiculis meis qualibuscumque. Utinam vero ego tam splendide et tot laudibus Paraenesim Reverendissimae Dominationis Vestrae exornassem, quemadmodum par fuit et illa optime meruit. Ceterum restitutio poematis Reverendissimae Dominationis Vestrae non meo levi fragilique sed domini doctoris Hosii, veri Aristarchi, acerrimo iudicio confecta est. Ego certe id, quod potui, praestiti, enimvero mihi nil magis in optatis est, quam ut Reverendissimae Dominationi Vestrae quavis ratione gratificari queam.

Nulla nova scitu digna apud nos sunt praeter illud et satis calamitosum infaustumque, quod nempe Aenobarbus ille truculentissimus numerosissimis Turcarum copiis summa vi inexhausta crudelitate Castellum Novum oppresserit et tandem expugnaverit, non tamen sine maxima suorum clade, quae quidem tanta fuit, ut victor victus esse videretur.

Plura libenter scriberem, cum si quae digna haberem, tum si inter tot publica negotia vacaret.

Dominus parens meus Reverendissimae D(ominationis) or D(ominationi)⌈D(ominationis)D(ominationis) or D(ominationi)⌉ Vestrae addictissimus una cum noverca mea seu verius matre vicissim Reverendissimae Dominationi Vestrae omnia laetissima saluberrimaque precantur. Quod reliquum est me totum gratiae Reverendissimae Dominationis Vestrae etiam atque etiam studiosissime commendo, quam Optimus Maximus Christus incolumem omni prosperitatis genere quam diutissime accumulare dignetur.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, sabbato post Francisci, anno Domini MDXXXIX.

Reverendissimae D(ominationis) or D(ominationi)⌈D(ominationis)D(ominationis) or D(ominationi)⌉ Vestrae deditissimus clientulus, doctor Stanislaus Aichler

AAWO, AB, D. 70, f. 315r

D(omi)no Aicheler

Unsernn freuntlichen grus / und alles guts zuvorann. Ersamer, namhafter her, bosunder gutter freundt.

Wir haben an euren ersamenn radt koninglicher stadt Krokow / dieweil solches dieses landes notturft / auf bitte aller hern redte, / dieweil solchs dieses landes notturft erfurdert, / wegen ihres hofes, / den sie zu Peiterkow haben, / und dismol dissen Reichstag vieleichte vor sich nicht gebrauchen werdenn, / geschribenn, / und freuntlich gebeten superinscribed⌈gebetengebeten superinscribed⌉, densulben den hern botschaftern, so auf itzi zukunftigenn reichstag in die Chron an ko(ningliche) m(ajeste)t, u(nsern) a(ller) g(nedigsten), von hinnen superinscribed in place of crossed-out weg⌈weg von hinnen von hinnen superinscribed in place of crossed-out weg⌉ in dieses landes obligen sollen geschickt werdenn, / zu vorgunsten / ihr lager v und boquemickeit mit ihren pferden und gesinde darinnen zuhaben / ihnen superinscribed⌈ihnenihnen superinscribed⌉ zuvorgunsten, / welchen brieft wir hiebeiegesigelt E(wer) E(rbarkei)t zuschickenn / mit freuntlicher bitte, densulbenn einem ersamen radt daselbst zuantwortenn. / Und dieweil E(wer) E(rbarkei)t nicht wenig diesem lande Preusen mit freuntschaft zugethan, ist uns auch, und unserm seligen vorfharn, hern Mauritio, mit alter freuntschaft verwandt ist, / bei gedochtem written over nn⌈nnmm written over nn⌉ einem ersamen radt zu Krakow, / des E(wer) E(rbarkei)t auch nicht des gerinsten superinscribed in place of crossed-out s⌈s(n)n superinscribed in place of crossed-out s⌉ gelidts eine ist, / und darum viel bei ihnen erhalten mag vormag, fleissige superinscribed⌈fleissigefleissige superinscribed⌉ anzuhaltenn, / damit gedochter hof superinscribed⌈hofhof superinscribed⌉ den hern angesatzten dieses landes botschafternn zum besten / muge erhalten werdenn. / Woran E(wer) E(rbarkei)t diesem gantzen landenn deren re / und den hern redten allen, / auch unser person sulbst, ein angenemen / gefallenn written over m⌈mnnnn written over m⌉ / stets umb E(wer) E(rbarkei)t, die wir gotlichen genaden bovelen, / und die ihrenn / mit alle(m) zugethanem und genigten willen zuboschulden / thun wirdt thun wirdt.

Dat(um) a(us) u(nserem) s(chloss) Vormdith, XII Octob(ris) M D XLVII.