BJ 6557, f. 7v

Oratio ad cesarem Maximilianum(!) Ioannis Dantisci oratoris Sigismundi primi regis Poloniae

Prodire in tanti tamque potentissimi regis conspectum orationem habiturus nemo equidem deberet, nisi qui eruditione singulari, summa magnarum rerum experientia et quadam vel Demosthenis, vel ipsius Ciceronis eloquentiae praeditus esset. Regias enim aures nihil aliud, quam quod accurate elaboratum et quod ex amussim politum est, audire convenit. Cum autem serenissimus dominus meus Poloniae rex ea in re opera et servitio meo uti dignatus est, BJ 6557, f. 8r utpote illius, qui iuventa et vegeto corpore ad tam longinquum conficiendum iter idoneus visus sum, dabit Catholica Maiestas Vestra veniam eoque facilius, quo vix antea auditum est quemquam a remotissimis Arctois regionibus non procul ad Gades hactenus ad Catholicam Maiestatem Vestram transmissum clementerque hominem non Latinum, sed Sarmatam latine balbutientem audiet, et ne inculto hoc et exotico sermone rudis locutor sim morosior, rem paucis serenissimi domini mei nomine Catholicae Maiestati Vestrae referam et ex praescripto exponam.

Superioribus annis, cum felicissimae recordationis sacratissima maiestas caesarea cum serenissimis Hungariae Poloniae et Bohemiae regibus in Pannonia superiori convenisset, quae ibidem foedera amicitiae matrimonia et affinitates parte ab utraque contractae sunt, Catholicam Maiestatem Vestram latere non arbitror. Ab eo tempore quo studio, benivolentia, amore serenissimus dominus meus Catholicam Maiestatem Vestram prosequi ceperit, dici non potest. Quaesivit ergo ex caesareae maiestatis inductione arctiorem cum Catholica Maiestate Vestra necessitudinem, quae, quoniam in fatis non fuit, confici non potuit. Nihilominus serenissimus dominus meus nihil hucusque pro Catholica Maiestate Vestra omisit, quod eiusdem Maiestatis Vestrae commodum, decus, ornamentum, gloriam denique spectare videbatur. Hoc quia isto praesertim tempore non incognitum est Catholicae Maiestati Vestrae, supervacaneum ut recenserem putavi.

Ut igitur serenissimus dominus meus hunc suum amorem uberius declararet, me per tam longinquas locorum intercapedines salutatum ad Catholicam Maiestatem Vestram immisit, unde imprimis ob praeclarissimum inclyte domus Austriae stemma, quo ex materna propagine cum Catholica Maiestate Vestra gaudet et fruitur et novissime ob contractas affinitates amor mutuus et maior familiaritatis integritas inter Vestram Catholicam et eius regiam Maiestatem nasceretur, praeterea ut rebus et negotiis illustrissimae principis dominae Isabellae ducis Mediolani matris suae charissimae fraterna intercessione apud Catholicam Maiestatem Vestram subveniret. Certo edoctus est serenissimus dominus meus, paulo anteactis diebus BJ 6557, f. 8v serenissimam olim felicissimae recordationis dominam Ioannam reginam Neapolitanam ex vivis cessisse et illustrissimam dominam ducem Mediolanensem neptem suam omnium post se bonorum mobilium et immobilium relictorum legitimo testamento heredem universalem scripsisse prout documenta et iura desuper clarius ostendunt.

Cum autem Catholica Maiestas Vestra non ignorat inter serenissimum dominum meum et illustrissimam dominam ducem Mediolani coniunctissimam contractam esse affinitatem quando propinquiorem coniunctionem cum Catholica Maiestate Vestra, ita ut erat cum eius maiestatis tum caesareae celsitudinis desiderium, fata negaverunt, decet atque aequum est serenissimum dominum meum ex debito contractae necessitudinis res atque negotia illustrissimae dominae ducis Mediolani, matris suae carissimae aeque cordi habere atque sua ipsius propria.

Proinde fretus eo amore serenissimus dominus meus, quo Catholicam Maiestatem Vestram amplectitur, me ad eandem oratum misit optatque fraterne et omni, quo potest, studio rogat, ut Catholica Maiestas Vestra pro sua in omnes iustitia et dexteritate testamentum hoc, sic ut legitime a serenissima domina Ioanna regina Neapolitana confectum est, in firmitate et robore suo, prout ipsa aequitas postulat, tenere et ipsam illustrissimam dominam ducem Mediolani (quae vigore huius testamenti omni iure et proprietate vera heres est) in possessionem civitatum, oppidorum et omnium bonorum aliorum iuxta vim inscriptionum desuper permittere eamque in eisdem tueri et conservare dignetur, respectum habendo, quod in ipso testamento multa Deo templis et miserabilibus personis pro salute animae scripta et legata sunt. Quae donec sic impediuntur, effectum sortiri nequeunt, ut itaque ista executionem habeant celeriorem, pium opus Catholica Maiestas Vestra Deo et hominibus gratum faciet, dum testamentum hoc quantocius ratum esse et firmamentum habere clementer annuet.

Quod quia aequum et iustum est, ut infimorum etiam hominum ultimae teneantur voluntates, confidit serenissimus dominus meus se facile id a Catholica Maiestate Vestra impetraturum, vel hac solum causa, quod res ferme propria serenissimi BJ 6557, f. 9r domini mei agitur, cuius nomine nihil aliud, quam hoc, quod iustum est, peto, et quod illustrissima princeps domina Isabella dux Mediolani magno quondam fuerat adiumento serenissimo olim felicis recordationis domino Ferdinando regi Hispaniarum avo Catholicae Maiestatis Vestrae, in consequendo regno Neapolitano.

Factura est igitur Catholica Maiestas Vestra rem se tanto orbis principe dignam et qua caesareae maiestati, cui Deus optimus maximus aeternam det beatitudinem, sicut ex his suae maiestatis litteris patebit, plurimum gratificata fuisset, et qua serenissimum dominum meum perpetua benivolentia et amore sibi devinciet. — Percepit serenissimus dominus meus Catholicam Maiestatem Vestram falconibus et cetera id genus avibus delectari, si quid est in Regno et dominiis suae maiestatis, quo Catholicae Maiestati Vestrae complacere posset, non solum in his rebus levibus et ludicris, verum etiam, quantum se facultates eius extendunt, alacri pectore ad votum Catholicae Maiestatis Vestrae exhibet omnia ut fratri et consanguineo suo carissimo et honorandissimo.

BNW BOZ 2053 TG 5, No. 466, f. f. 72r

Legatio seu oratio Dantisci ad caesarem dum Turcus Rhodum oppugnabat

Sacratissime atque invictissime imperator, potentissime catholice rex et domine, domine clementissime.

Serenissimus princeps et dominus, dominus Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiaeque etc. dominus et heres, dominus meus clementissimus Sacratissimae Vestrae Caesareae et Catholicae Maiestati salutem suique fraterni amoris benevolentiae observantiae atque omnis felicitatis continuum dicit incrementum, exoptat Sacratissimae Vestrae Cesareae et Catholicae Maiestati aetatem diu incolumem sospitem felicem ac contra quosvis suos hostes successus prosperrimos, seque cum suis fortunis facultatibus et viribus, ubi usui commodo decori atque ornamento Sacratissimae Maiestati Vestrae esse possit, offert propensissimum ut fratri et consanguineo suo carissimo et honorando commisitque mihi imprimis, ut illius maiestatis nomine felicem statum et prosperam valetudinem Sacratissimae Maiestatis Vestrae inviserem, nihil enim aeque gratum iucundum atque ex animi sententia ipsi serenissimo domino meo accidere potest, quam Sacratissimam Maiestatem Vestram et optime valere, et summa in omnibus felicitate frui, iussitque, ut has ex illius maiestatis sincero affectu profectas Sacratissimae Maiestati Vestrae redderem.

Solent plerique oratores, Sacratissime Caesar, id quod suorum principum nomine dicunt, quadam vi eloquentiae ubere oratione singulari verborum ac sententiarum delectu affectate adornare, quo ut libentius audiantur, animos sibi magis benevoles favorem in dicendo gratiam et quandam eruditionis aestimationem consequantur. Quod sicut a multis probatur et in aulis usu receptum est, omni mihi conatu in hoc clarissimo Sacratissimae Maiestatis Vestrae conspectu et summopere foret imitandum. Cum autem per tot terrarum et marium tractus incommoditates discrimina iactatus sim hactenus et nihil tale meditari potuerim, etiam si velim, ob ingenii tenuitatem non possem, et si possem, rerum et istorum temporum status et condicio huiusmodi exactum orationis nitorem minime exigit, Sacratissima Maiestas Vestra pro innata sua clementia et benignitate extemporarium sermonem, ex quo nihil aliud, quam effectum et illius written overd⌈dss written overd⌉ energiam in animum admittet, clementer audiet.

BNW BOZ 2053 TG 5, No. 466, f. f. 72v

Facilis est coniectura et ad eam quivis Oedipus esse possit, quamobrem me iterum serenissimus dominus meus per tam longinquum et periculosum iter ad Sacratissimam Maiestatem Vestram miserit. Ne itaque in re – pro dolor! – nimis nota sim morosior, ea quae mihi commissa sunt, ex praescripto et, quantum possum, brevius et planius explicabo.

Non est incognitum Sacratissimae Maiestati Vestrae, quantum saltem nostris temporibus potentia et vires Turcarum imperatoris in Asia et in Europa creverint, et quibus modis auctae sint in immensum. Praeterita refricare supervacaneum censui[1]. Deficiet me dies, si quae de iis dici possint, coner exprimere. Unde, quemadmodum ipse Turcus nuper in regno Ungariae etiam in terris Sacratissimae Maiestatis Vestrae hereditariis et in praesentia circa Rhodum se exhibuit, omnem suum conatum ad universam Christianitatem occupandam convertit, intercepit eas arces, ex quibus non solum ad Ungariae Regnum, verum etiam ad omnia[2] vicina regna et dominia sibi liberum aperuit aditum. Quibus hoc stratagematibus, quibus bellicis apparatibus et quantis viribus confecerit, nemo est, qui nesciat. Quoque id, quod reliquum est, commodius assequatur. Paulo ante ex Taurica Chershonesso[3] Tartarorum imperatorem, qui non minus, quam ipse, efferarum gentium numero et viribus potens est, multis promissis magno stipendio et datis in Capha ad Euxinum vectigalibus contra serenissimum dominum meum conduxit, quo illius maiestatem ab iuvando serenissimo nepote suo Ungariae rege distraheret, habuitque ad hoc ipsum opus ad ripas Danubii exercitus suos paratos, ut serenissimi domini mei regnum impeteret. Faciebat eosdem apparatus magnus Moschoviae dux, uti liberius etiam partes suas in Lituania contra serenissimum dominum meum ageret. Quapropter illius maiestas, collectis omnibus suis viribus et copiis, duplici exercitu et in Regno suo Poloniae, et in Magno Ducatu Lithuaniae ad huiusmodi insultus propulsandos adhuc, ut suspicor, est in armis, nihilque omittit, quod factu[4] opus est, neque facultatibus, neque vitae suae parcit, quin tales infidelium immanes conatus ab orbe Christiano, quantum possit, reprimat.

Est igitur hoc tempore magis, quam fuit umquam, serenissimi domini mei et Ungariae Regnum in summo constitutum discrimine, et nisi illis maturius subveniatur, maius (quod Deus avertat omen) erit timendum. Quod caret alterna requie, durabile non est. Ista siquidem BNW BOZ 2053 TG 5, No. 466, f. f. 73r regna iam a multis annis omnem vim et infidelium molem in suis humeris sine aliqua remissione hactenus sustinerunt et ab aliis Christianorum regnis et dominiis procul arcebant. Perpendat Sacratissima Maiestas Vestra pro incomparabili sua prudentia, si (quod Deus Optimus Maximus prohibeat) haec Regna perfringerentur et occuparentur, quanta vastitas in universum Christianismum ederetur, cum nunc aliae sint vires, alii apparatus, alii infidelium in rebus bellicis usus et experientiae, quam erant olim Vandalorum et Gottorum temporibus. Quantam tamen haec colluvies universo orbi Christiano cladem intulerit, omnibus est manifestum.

Et proinde serenissimus dominus meus Poloniae rex omni, quo potest, studio Sacratissimam et Catholicam Maiestatem Vestram impense rogat, dignetur iam visa tanta calamitate, quae imminet, arma sua ad iuvandum ipsum serenissimum dominum meum et illius maiestatis nepotem serenissimum Ungariae regem sororium Sacratissimae Maiestatis Vestrae carissimum convertere illorumque regnis sic aperte periclitantibus subvenire concordiaque inita cum suis hostibus illos et alios Christianos principes ad exstinguendum hoc commune incendium excitare, cum et praeter necessitudinis debitum res communis et officio Celsitudinis Vestrae addicta agatur. Novit enim Sacratissima Maiestas Vestra post indictas olim a summo pontifice <indutias> et spem amplam de generali expeditione datam, maxime per divum olim Maximilianum imperatorem avum Sacratissimae Maiestatis Vestrae desideratissimum, cui Deus Optimus Maximus aeternam det beatitudinem, quod serenissimus dominus meus una cum illius maiestatis nepote serenissimo Ungariae rege indutias ab imperatore Turcarum sponte oblatas tunc ad summi pontificis et caesareae celsitudinis postulata reiecerit et hanc omnem calamitatem in se et sua regna derivavit, immo verius, graviter provocavit. Factura est ergo Sacratissima Maiestas Vestra optimi et Christianissimi imperatoris et mutuae coniunctionis cum serenissimo domino meo conveniens officium, si cumprimum, sopitis et compositis bellis et turbis, utcumque intestinis partibus nostris graviter laborantibus tempori adesset, ne collapsis rebus nostris, ne quicquam dehinc rei Christianae consultum iri velit. Quamvis BNW BOZ 2053 TG 5, No. 466, f. f. 73v serenissimus dominus meus certum habeat Sacratissimam Maiestatem Vestram una cum serenissimo Angliae rege multis iniuriis ruptis pactis foederibus iuramentis et quam plurimis aliis indignissimis modis ad hoc bellum contra Gallos suscipiendum fuisse lacessitam, non potest tamen non vehementer dolere, quod hoc tempore geratur, in quo rei Christianae nihil potuit accidere perniciosius. Quare, si cum dignitate Sacratissimae Maiestatis Vestrae fieri possit, habita ratione universalis ruinae, quae stante hoc bello instare videtur, nihil est, quod serenissmus dominus meus ardentius cupiat desideret flagitet, quam quod Sacratissima Maiestas Vestra ad hoc bellum domesticum componendum et ad subsidium rebus Christianis non parum inclinatis ferendum permoveretur, ad quod iam Sacratissimam Maiestatem Vestram plurimum cognovit affectam, cum ob eam rem tot conventus in Germania agi commiserit. Pro qua cura et sollicitudine, quam[5] ad hoc negotium Sacratissima Maiestas Vestra prae se fert, serenissimus dominus meus amplissimas et, quas potest, Sacratissimae Maiestati Vestrae agit et habet gratias rogatque et obtestatur, ut ulterius huic studio tam pio tam sancto tam necessario, ut quantocius in effectum perduceretur, incumbere velit, quo celeriores suppetiae ipsi serenissimo domino meo et ipsius nepoti serenissimo Ungariae regi ferantur, utque aliqua certa ratio rem Christianam a tanto discrimine, quod illi imminet, vindicandi statuatur, ne partibus sensim labantibus tota Respublica Christiana (quod omen procul absit) corruat. Hoc perpendens Horatianum: Tunc tua res agitur paries cum proximus ardet . In quo faciet Sacratissima Maiestas Vestra rem se tanto orbis principe suae aestimationi suae celsitudini suis innumeris virtutibus dignam et qua sibi serenissimum dominum meum illius regna et dominia universam denique Rempublicam Christianam reddet devinctissimam, et qua sibi apud omnes homines laudem et gloriam perpetuam, et apud immortalem Deum uberrima praemia comparabit.

[1 ] censui crossed out and substituted with existimavi by Stanisław Górski when editing texts for the use of the copyists of Acta Tomiciana; cf. MARCINIAK, p. 80-89

[2 ] alia added after omnia in the hand of Górski, cf. footnote No. 1

[3 ] Chershonesso substituted with Cherconesso by Górski, cf. footnote No. 1

[4 ] factu substituted with facto by Górski, cf. footnote No. 1

[5 ] q(uam) crossed out and substituted with quam by Górski, cf. footnote No. 1

BCz 403, p. 764

Serenissimi Poloniae regis neg(otium) oratione dicta in Hispaniae oppido Tordesillis M D XXIIII BCz 403, p. 766 per serenissimi Poloniae regis oratorem

BCz 403, p. 766

Sacratissime caesar etc.

Adveni iterum, quod faustum sit et felix, vice iam tertia idem fere canens carmen per tam longinquum iter a serenissimsi principibus meis rege et regina Poloniae in Hispanias ad Maiestatem Vestram Caesaream missus in primis ad invisendum felicem statum et prosperam valetudinem Maiestatis Vestrae Sacratissimae, quam illi ex corde favent et a Deo Optimo Maximo sedulo precantur, nihil enim eis aeque gratum iucundum atque ex animi sententia accidere potest quam Maiestatem Vestram Sacratissimam optime semper valere et illi in omnibus prosperrime succedere.

Ceterum serenissimus dominus meus per me Maiestati Vestrae Sacratissimae referri voluit. Tametsi de Maiestatis Vestrae Sacratissimae amore et benevolentia erga se numquam dubitaverit, tamen eandem ex oratore nuper Maiestatis Vestrae Sacratissimae domino Antonio de Comitibus ad ducem Moscoviae misso abunde et liquidius intellexit, praesertim quantam pro officio celsitudinis suae de rebus Christianis et quantam pro vinculo necessitudinis de regnis et dominiis serenissimi domini mei et illius nepotis carissimi Hungariae et Bohemiae regis ac de bello componendo inter ipsum serenissimum dominum meum et Moscorum ducem curam habeat. Pro quaquidem sollicitudine serenissimus BCz 403, p. 767 dominus meus Maiestati Vestrae Sacratissimae inmensas agit gratias hancque illius animi propensionem et benevolentiam fraternis studiis et officiis modisque omnibus, quibus poterit, in omnem eventum Maiestati Vestrae Sacratissimae cumulatissime semper referre conabitur. Porro cum maioris momenti maiorisque perniciei sit bellum hoc, quo Maiestas Vestra Sacratissima distinetur, ut pote quod totum orbem Christianum distractum habet et turbatum, unde serenissimus dominus meus communem omnium ruinam perpendens, quae iam non foris, sed in foribus instat, ad Maiestatem Vestram Serenissimam et ad Christianissimum Galliae regem atque ad alios Christianos principes misit, ne quid in tam afflictis et destitutis rebus, quo suae et totius Christianismi saluti consultum iri possit, praetermitteret. Communis enim omnium hostis Turca, qui tamquam ignis numquam quiescit, sed continuis alimentis in dies fit auctior et valentior, occupatis iam, ut manifestum est, duobus orbis Christiani propugnaculis immo verius ianuis, quo id, quod reliquum est, facilius aggredi possit, omni vi et conatu icto prius arctissimo foedere cum Zophi Persarum rege idque miro quodam iuris iurandi genere dirisque imprecationibus contra violatorem obfirmato ad occupandum regna et dominia serenissimi domini BCz 403, p. 768 mei et nepotis eiusdem se propalam accingit. Parte ab altera assidui serenissimi domini mei hostes Tartari et qui ad Thanaim, et qui Tauricam inhabitant, ab ipso Turca magnis stipendiis inducti, et ne imperator Tartarorum Zavolhensis, qui a viginti annis in serenissimi domini mei manibus fuit, suis restitueretur, collecta omni eorum multitudine crudelius quam ante umquam Regnum serenissimi domini mei ingredi statuerant. De quo cum certo ab exploratoribus suis serenissimus dominus meus edoctus esset, habito communi omnium regnicolarum consilio cum omni sua militia et potentia viribusque, quas habere potuit, cum vita denique sua et facultatibus versus Podoliam illis ivit obviam castramentatusque est in loco, ubi et eos hostes reprimere, et serenissimo nepoti suo Hungariae regi, cum necessitas exposceret, facilius suppetias ferre posset. Versantur igitur haec duo regna hoc potissimum tempore in summis discriminibus, et cum sint in volvendo hoc saxo continue adeo fessa et adeo extenuata, quod difficulter, immo verius nequaquam tantae hostili potentiae sola resistere poterint sine negotio Maiestas Vestra Sacratissima pro BCz 403, p. 769 singulari sua prudentia coniecturam faciet, ut si, quod <omen> procul absit, haec regna perfringerentur. Quid tum demum de aggere opponendo cogitare proderit, cum iam impetus aquarum undique cataclismum fecerint, aut cuius postea usui erunt consilia, cum mutuis nostris conflictationibus potestatem hostibus ad penetralia rei Christianae prorumpendi faciemus.

Quapropter serenissimus dominus meus caesaream et catholicam maiestatem vestram iterum atque iterum ut primum et summum orbis Christiani principem utque fratrem et consanguineum suum carissimum et plurimum honorandum maximopere rogat atque obtestatur, velit caesareo et Christiano animo ea pericula difficultates et angustias, quibus hac tempestate respublica Christiana non parum turbatur, cordi habere sepositisque his bellis intestinis, quibus implicatur, concordiaque vel saltem indutiis cum hostibus suis initis ipsi serenissimo domino meo illiusque nepoti serenissimo Hungariae et Boemiae regi sororio observandissimo Sacratissimae Maiestatis Vestrae, utrisque sic graviter laborantibus, tempori adesse et quantocius suppetias suppetias ferre. Ne tum demum rei Christianae consultum iri velit, cum iam tota illius BCz 403, p. 770 salus acta et deplorata videretur. Et ne hostes Maiestatis Vestrae Sacratissimae et apud praesentes et apud posteros causari possent hanc universalem ruinam, quae iam iam impendet, sub Maiestatis Vestrae Sacratissimae imperio provenisse. Quod inde nomen et quam famam post se Maiestas Vestra Sacratissima posteritati relinqueret, nemini est obscurum, itaque Maiestas Vestra Sacratissima cum pro debito celsitudinis suae, quo orbi Christiano devincitur, tum etiam pro sanguinis coniunctione, qua ipsi serenissimo domino meo Poloniae regi et nepoti illius addicitur. Haec tam manifesta discrimina in animum serio admittat atque accurate perpendat, quo tandem aliqua certa ratio vindicandi haec duo regna ab hoc casu, qui imminet, statui possit. Factura Maiestas Vestra Sacratissima rem se tanto orbis principe suis innumeris virtutibus suaeque excelsae existimationi dignam et qua sibi serenissimum dominum meum unacum illius nepote et cum regnis facultatibus ac vita eorum ipsam denique universam rempublicam Christianam reddet devinctissimam et qua sibi apud omnes homines laudem et gloriam BCz 403, p. 771 immortalem et a Deo Optimo Maximo hic in terris felicitatem et in futura vita uberrima praemia comparabit.

Fretus etiam serenissimus dominus meus eo fraterno amore et praecipua observantia, qua Maiestatem Vestram Sacratissimam prosequitur, illi summopere negotia serenissimae coniugis suae reginae Poloniae illius haereditatem spectantia commendat. Et cum illa sit heres unica et universalis illustrissimae olim matris suae quae statum Barensem cum aliis terris ad eum spectantibus virtute privilegiorum et confirmationum desuper viginti quattuor annis pacifice tenuit et possedit, impense rogat, velit efficere, ne hoc statu et hereditate sua quovis modo privetur, et ne praetextu fucati iuris ill(ustrissimi) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimi)ill(ustrissimi) or ill(ustris)⌉ ducis Mediolani, quod habere praetendit idem status in sequestrum, nisi prius iuridice conventum fuerit. Capiatur immo, si factum est, quod primum et ante omnia ipsa serenissima domina regina, quae ut de iure debuit possesionem continuavit, rursus in integrum restituatur. Et deinde id cum de stando iuri cavere potest, quod iustitia suaserit, fiat, velitque in his se Maiestas Vestra Sacratissima sic exhibere, quemadmodum aequitas ipsa amorque mutuus et sanguinis necessitudo utrimque exBCz 403, p. 772postulat, quod serenissimus dominus meus omni sua erga Maiestatem Vestram Sacratissimam observantia studio et opera, quibus etiam aliquando illi gratificari poterit, semper rependere curabit ut fratri et consanguineo suo carissimo et plurimum honorando.

Serenissimi Poloniae regis orator Ioannes Dantiscus manu propria [1]

[1 ] here starts a reply of Charles V redacted and written down by Mercurino Gattinara

OSHHSA Polen I. 2, 1531, f. 21r

Sacra Caesarea et Catholica Maiestas.

Ex mandato serenissimi domini mei Poloniae regis, quod mihi dedit per litteras suas Cracoviae 24 Ianuarii novissime praeteriti datas, quas heri accepi et vigore credentialium, quas reddidi Sacrae Maiestati Vestrae, salutem et fraterni amoris serenissimi domini mei continuum augmentum omne praeterea studium cum facultatibus, quibus umquam Sacrae Maiestati Vestrae gratificari possit, dico et offero ipsiusque nomine, quod prius in Aquisgrano feci, Sacrae Maiestati Vestrae congratulor summopere de felici coronatione in Romanorum regem serenissimi Ferdinandi fratris Sacrae Maiestatis Vestrae et utrisque nomine quo supra pro afflictae Christianae rei consolatione eiusque contra infideles prosperitate ac incremento omnia fausta precor.

Commisit mihi serenissimus dominus meus pro eo amore et observantia, qua Sacram Maiestatem Vestram prosequitur, omnia ea referre, quae novissime in tractatibus Hungaricis et rebus Turcicis hucusque se obtulerunt. Et cum prius non sit incognitum Sacrae Maiestati Vestrae, quam operam serenissimus dominus meus pro conficienda pace impendit inter serenissimum Ferdinandum regem Romanorum etc. et waywodam Ioannem, qui se regem Hungariae scribit, et quod serenissimus dominus meus generosum Stanislaum Cost superinscribed⌈tt superinscribed⌉ka capitaneum Golubensem nuntium suum ad ipsum waywodam miserit pro confirmandis unius anni indutiis per oratores serenissimi domini mei et illustris ducis Saxoniae Georgii inter utramque partem nuper Posnaniae in Polonia confectis, cumque iste nuntius superioribus diebus ad serenissimum dominum meum rediit, quid ille egerit, quale responsum reportaverit et quo in cardine res istae versentur, Sacram Maiestatem Vestram serenissimus dominus meus latere noluit.

Retulit idem nuntius Ioannem waywodam in hunc modum serenissimo domino meo respondisse: se quidem semper et ab initio huius cum serenissimo Ferdinando rege controversiae non solum indutiarum, sed pacis quoque perpetuae cupidum fuisse nihilque intentatum reliquisse, per quod potuisset sibi suoque regno quietem et pacem comparare, quemadmodum hoc universo orbi atque imprimis serenissimo domino meo foret notissimum; quia vero novissime, dum ad persuasionem serenissimi domini mei oratores suos ad tractandam concordiam et pacem misisset Posnaniam, interea ab adversario suo hostiliter cum valido exercitu invasus et Strigonio ab illo intercepto in regia sua Budensi civitate longa obsidione vallatus atque etiam fortiter oppugnatus esset, a quo etiam nullius pensi indutiae praefatae Posnaniae confectae habitae sunt, quae quidem a festo Luciae incipere debebant. Gentes tamen sui adversarii post festum Luciae non pauco tempore obsidione et expugnatione Budensi inst<i>tissent et proinde non esse illi integrum absque scientia et voluntate imperatoris Turcarum ad istas indutias consentire, ob foedera cum illo inita, quibus cautum sit, OSHHSA Polen I. 2, 1531, f. 21v ne alter absque alterius scientia et consensu pacta aut foedera ineat, recipit tamen se mox missurum dominum Ludovicum Gritti gubernatorem regni sui ad imperatorem Turcarum significando illi postulata serenissimi regis Poloniae et statim, ut acciperet responsum ab illo, tum demum maiestati serenissimi Poloniae regis se significaturum, quid sibi de ipsis indutiis Posnaniae confectis facere erit possibile.

Aliud ab ipso waywoda, qui se Hungariae regem scribit, non fuit habitum responsum, quod ipse serenissimi domini mei nuntius et quaedam alia a Ludovico Gritti ducis Venetiarum filio serenissimo domino meo significata domino de Rogendorff exposuit.

Quae vero idem Ludovicus Gritti serenissimo domino meo 23 Decembris ex Buda scripserit et quae per instructionem scriptam et oretenus ipsi nuntio serenissimo domino meo dicenda commiserit, cum in his conatus et molimina sint imperatoris Turcarum, serenissimus dominus meus etiam Sacram Maiestatem Vestram latere noluit.

Scribit se Ludovicus Gritti missum fuisse ex Constantinopoli a Turca in Hungariam hac potissimum de causa, ut commeatum quem posset copiosiorem in Hungaria colligeret et pararet, qui ingenti exercitui sufficeret, quandoquidem Turcam decrevisse pro futuro vere cum maximis ex multis nationibus copiis terra et aqua cumque innumeris tormentis bellicis et machinis, istiusmodi expeditioni necessariis, eo animo exire Constantinopolim, ne prius redeat, quam Germania undique ferro et igne vastata usque ad fines Italiae attingat eaque potiatur et ne quid res maritimae ei ad id impedimento esse possint, statuisse incomp<a>rabilem armatorum classem versus Neapolim mittere. Hocque sic futurum in eisdem ad serenissimum dominum meum litteris per fidem suam affirmat scribens se id certo scire et se superinscribed, in the hand of Dantiscus⌈sese superinscribed, in the hand of Dantiscus⌉ ab <ineunte> aetate in curia ipsius imperatoris Turcarum versatum fuisse consiliaque eius rectissime noscere, dolereque de tam gravi et imminenti periculo rei Christianae, seque etiam pro eo debito, quo Christianismo devincitur et pro sua conscientia ista omnia Sacrae Maiestati Vestrae atque serenissimo Ferdinando regi scripsisse asserit, declarando tantum Turcarum apparatum bellicum et imminentia Christianitati discrimina, quae nulla alia ex re ortum sunt habitura, quam quod serenissimus Ferdinandus rex non cessat Ioannem regem et afflictum regnum eius Hungariae continuis calamitatibus afficere, quem imperator Turcarum accepit in suam protectionem, unde lacessitus tam perniciosum bellum orbi Christiano gerere instituisset. Scribit praeterea de oratoribus Sacrae Maiestatis adscribed⌈ss adscribed⌉ Vestrae et serenissimi in the Dantiscus hand, written over o⌈oii in the Dantiscus hand, written over o⌉ Ferdinandi in the Dantiscus hand, written over o⌈oii in the Dantiscus hand, written over o⌉ regis ad Turcam, sed per eos nullam pacem seu indutias confici posse, nisi regnum Hungariae cum sua dicione libere Ioanni regi cedat, proinde rogat serenissimum dominum meum, velit ista in principum Christianorum notitiam, quibus adhuc res Christianae curae essent, deducere et bene considerare, quid agendum. Postremo scribit, si intellexerit his discordiis finem aliquem futurum in Hungaria, se daturum apud Turcam operam quae ad bonum et commodum religionis Christianae pertinere videbitur rogatque serenissimum dominum meum, ut quamprimum OSHHSA Polen I. 2, 1531, f. 22r de his relationem faciat, ne rem Christianam sic destituisse iudicari possit. Datum Budae, 23 Decembris.

Nuntio vero serenissimi domini mei idem Gritti in hanc sententiam scriptam dedit instructionem:

Imprimis se favisse semper rebus Christianis testatur, deinde quomodo cum domino Ieronimo de Lasko laboraverit et ipsum imperatorem et Turcas in consuetudinem humaniorem a pristina illa crudelitate induxerit, et quod Turcarum imperator caeso serenissimo olim Ludovico rege, Hungaria written over e⌈eaa written over e⌉ et Buda occupata, cessisset regi Ioanni et quod non solum cessisset, sed donasset illi omne ius suum belli absque tributo et omni alia subiectione.

Et quod ante duos annos, quando serenissimus Ferdinandus rex Ioannem e regno suo exturbare nitebatur, imperator Turcarum se et vires suas movisset ad defendendum amicum suum et regnum Hungariae amico concessum recuperataque Bu Buda et alia loca iterum denuo regi Ioanni reddidisset, fecisse<t>que illi de rebus omnibus ad bellum necessariis cum terrestribus et naval written over b⌈bll written over b⌉ibus copiis cumque bumbardis(!) et rebus his similibus realem provisionem, nam verbum, quod ipse Turcarum imperator in rem et amicitiam Ioannis regis semel protulisset, ita statuisse observare, ut potius omnia extrema pateretur, quam relinquere amicum suum vel sinere eum opprimi.

Testatur etiam animum imperatoris Turcarum non esse crudelem et impium in Christianos, nam cum dominus Ieronimus Laski aestate praeterita ad illum venisset pro consensu concordiae, quam serenissimus dominus meus ad utramque partem tractare proposuerat, facile illam componendam admisisse, sed quia existimabat Turca serenissimum Ferdinandum regem in hac concordia quodam usurum stratagemate, misisset igitur illum, ut adverteret, quorsum negotia illa tenderent. Cumque Budam pervenisset, paulo post in his concordiae tractatibus per exercitum serenissimi Ferdinandi regis se cum Ioanne rege fuisse obsessum, licet sub uno eodemque tempore ipse serenissimus Ferdinandus rex misisset ad imperatorem Turcarum pro pace et indutiis oratores, quos nunc tenet detentos et alios etiam Posnaniam tamquam pro concordia, quo serenissimus Ferdinandus rex suae existimationis non parum apud Turcam amisisset eumque sic exagitasset et incendisset, quod primo vere certissimum et inauditum apparebit incendium, qu<>odque igitur serenissimus Ferdinandus rex omnium futurorum malorum sit causa.

Compertissimum etiam sibi esse asserit, quod si Buda ex manibus Ioannis eriperetur et Turca iterum illam recuperaret, illam numquam deinceps Christianorum sedem futuram, neque Turcas, quam diu vires habent, Germanos umquam in Hungaria passuros, sed potius omnia absumpturos.

Admonet in hac instructione serenissimum dominum meum, ut perpendat, rectene an inique serenissimus Ferdinandus rex indutias Posnaniae compositas sit complexus, cum OSHHSA Polen I. 2, 1531, f. 22v post on the margin, in the hand of Dantiscus⌈postpost on the margin, in the hand of Dantiscus⌉ diem Luciae , quae dies prima indutiarum fuit, exercitus eius fortissimo impetu Budam fuerit aggressus et aliquot inde diebus perseverabat. Unde serenissimus dominus rex meus perpendere deberet, quo animo rex Ioannes huiusmodi delusas indutias boni consulere vel acceptare deberet, tamen pro bono publico paratus esset, sicut et ante proposuit, ad ea, quae essent pacis et sincerae pacis, sed quia esset superinscribed⌈tt superinscribed⌉ in foedere cum Turca, sic quod alter absque alterius consensu et consilio neque de pace, neque de indutiis statueret, velit ipse Gritti pro bono publico Constantinopolim proficisci.

Sed cum sciat et intelligat, nullam aliam spem esse indutiarum et pacis, nisi quod serenissimus dominus meus acceptis in sequestrum omnibus castris arcibus et munitionibus ex manibus serenissimi Ferdinandi regis mitteret hominem suum per postas Constantinopolim Turcarum imperatori significando arces esse in suis manibus et indutias unius anni pro tractanda pace perpetua esse necessarias. Ubi ista sic fierent, pollicetur Gritti istiusmodi indutias se perfecturum, sed petit de his fieri certior a serenissimo domino meo pro Martio futuro. Quod si non fieret, Turcam omnino terra marique venturum acturumque, quae Deus velit, neque eum immoraturum sub Strigonio, sed recta Viennam iturum et ibidem cum terrestribus copiis quaesiturum proelium, classem autem in regnum Neapulitanum(!) missurum, verendumque esse, ne ducatus quoque Barii aliquid malorum patiatur.

Suspectam enim esse imperatori Turcarum Sacrae Maiestatis Vestrae et serenissimi Ferdinandi regis vires et potentiam haberique utramque maiestatem apud ipsum Turcam ob civilia bella et clades Italicas in summo odio, praesertim hoc tempore, quo Turcarum imperatori, tamquam colubri dormienti et ad pacem inclinato, serenissimus Ferdinandus rex cum hac Budensi obsidione caudam pede presserit, qua de re irritatus conatur vibrare aculeos.

Concludendo istam instructionem, dicit Gritti, quod si quid mali hinc orbi Christiano accidet, serenissimo Ferdinando regi imputandum, qui si adhuc relicta Hungaria Christianitati pacem parare voluerit, in illius esse arbitrio. Quo autem serenissimus rex meus curam et sollicitudinem eius in rem publicam Christianam posset experiri, offert se ipse Gritti ad serenissimum dominum meum venturum tractaturumque et se perfecturum pacem cum plena facultate non solum cum serenissimo Ferdinando rege, verum etiam cum aliis illam volentibus, modo arces illae, ut supra dictum est, sint apud serenissimum dominum meum in sequestro, cui ea in re, ut bonae fidei principi, Turcarum imperatorem fidere dicit. Quod si forsan haec concordia fieri non posset, promittit Gritti se effecturum apud Turcam, quod serenissimus dominus meus eas ipsas arces, quas in sequestro sic haberet, salvas et integras serenissimo Ferdinando regi resignare possit et reddere.

OSHHSA Polen I. 2, 1531, f. 23r

Ludovicus item Gritti praeter istam instructionem, quam in scriptis dedit ad serenissimum dominum meum, ipsi nuntio seorsum dixit, ut regi meo referret, quod si ista pax inter serenissimum Ferdinandum regem et Ioannem wayvodam non fieret, imperatorem Turcarum omnino proposuisse, serenissimum Ferdinandum regem primo vere quattuor magnis exercitibus aggredi, cum primo ipsum Turcam in persona Viennam adoriri statuisse et alium mittere ad devastandum et occupandum Moraviam et Slesiam, tertium contra regnum Boemiae, quartum autem exercitum in the Dantiscus hand, superinscribed in place of crossed-out tum⌈ tumercitumercitum in the Dantiscus hand, superinscribed in place of crossed-out tum⌉ navibus ad Italiam transmissurum, qui primum Apuliae applicare debebit.

Ista confidenter serenissimus dominus meus in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae deducenda existimavit, ne, cum Turca tantum serenissimo domino meo fidat, cuipiam de se secus, quam convenit Christiano et bono principi, insimulandi et suspicandi ansam relinquat in the Dantiscus hand, superinscribed in place of crossed-out am(?)⌈am(?)atat in the Dantiscus hand, superinscribed in place of crossed-out am(?)⌉. Nam serenissimus dominus meus bonum Christianae rei publicae et magno desiderio optat et summo studio neque sine suo impendio procurat, voluitque hunc suum nuntium, qui cum his ex Hungaria rediit, illico cum omnibus his negotiis ad sacram Maiestatem Vestram et ad serenissimum Ferdinandum regem transmittere, nisi magna locorum distantia, qua forsan tardius, quam necessitas postulat, ad Sacram Maiestatem Vestram venire potuisset, fuisset impedimento; commodius igitur videbatur, ut haec omnia sic per postas ad me perscripta in notitiam Sacrae Maiestatis Vestrae perducerentur. Rogatque serenissimus dominus meus, ut haec omnia Sacra Maiestas Vestra cum celeri nuntio ad serenissimum Ferdinandum regem perferri procuret, quo maiestas eius, cui plurimum interest, quomodo omnia habeant, mature et opportune scire possit et si quid item Sacra Maiestas Vestra serenissimo domino meo super his respondere dignabitur, rogat, ut id quam primum cum litteris suis faciat, ne mora, quod plerumque solet, periculum faciat.

Et ne quicquam rerum serenissimi domini mei Sacram Maiestatem Vestram lateat, iniunctum mihi est Sacrae Maiestati Vestrae referre, quod paulo ante wayvoda Muldaviae correptus malo spiritu nulla habita causa rupto et violato iure iurando fractis foederibus cum serenissimo domino meo et regno Poloniae initis litterisque et sigillis atque corporali iuramento posthabitis provinciam Pokacye dictam intra fines regni Poloniae consistentem Moldaviae vicinam, nulla hostilitatis denuntiatione praemissa, clam et fraudulenter cum genti<>um suarum exercitu ingressus est eamque, quod nullas haberet munitiones, vi occupavit et hactenus possessam obtinet. Ad quam provinciam recuperandam non parvum belli apparatum serenissimus dominus meus struit ad praesens, unde Sacra Maiestas Vestra coniicere potest, quam non vacat modo serenissimus dominus meus a bellico strepitu, quem quidem, sic Deo permittente, nulla nulla ratione evitare potest.

OSHHSA Polen I. 2, 1531, f. 23v

Cumque wayvoda Moldaviae sit Turcarum imperatoris tributarius, necessario serenissimus dominus meus eam dumtaxat hostilitatem et iniuriam sibi illatam misso nuntio imperatori Turcarum declarari et exponi atque etiam de his rebus Sacram Maiestatem Vestram per me certiorem reddi iussit, quo nemini detur calumniandi occasio. Cumque non parum interest Sacrae Maiestati Vestrae scire, et quae Turca <molitur> et qualiter illius conatibus occurri possit, commisit haec omnia serenissimus superinscribed⌈serenissimusserenissimus superinscribed⌉ dominus meus Sacrae Maiestati Vestrae et serenissimo Ferdinando regi per me nota fieri offertque serenissimus dominus meus Sacrae Maiestati Vestrae omnem operam constansque suum studium, quo hactenus nil intentatum relinquit, quod ad bonum rei publicae Christianae procurandum opportunum et utile cognovit, et summopere Sacram Maiestatem Vestram rogat, velit haec singula apud se reputar written over t⌈trr written over t⌉e et quid tot imminentibus malis opponi possit, pro sua <incomparabili> prudentia et in rem Christianam cura et propensione perpendere atque super his per nuntium aut litteras suas quanto ocius serenissimum dominum meum de mente sua edocere. Qui se amori et fraternae benevolentiae Sacrae Maiestatis Vestrae plurimum commenda<>t.

Praesentatum Bruxellis, 18 Februarii anno Domini 1531.

Ioannes Dantiscus episcopus Culmensis, apud Sacram Caesaream Maiestatem serenissimi Poloniae regis orator manu propria