Stanislaus Gorski cancellarius Cracoviensis etc. Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi

Reverendissime Domine, domine honorandissime, salutem.

Eo semper animo fui erga Vestram Reverendissimam Dominationem, ut illi me aliquando obsequiis meis in exilitate sortis meae probare potuissem, sed et ignotus et homuncio sortis extremae verebar, ne, si ultro me ingererem, vanus et ex ardalionum numero censerer. Verum et audita mihi diu et a cunctis praedicata singularis Vestrae Reverendissimae Dominationis humanitas, et dominus Mauritius servitor illius omnem ex animo meo dubitationem excusserunt. Rogo atque oro, dignetur Vestra Reverendissima Dominatio hanc meam in scribendo ad se audaciam, vel potius studium hoc erga se meum, in bonam partem interpretari et suscipere meque ex eorum numero, qui hic sunt plurimi, qui egregia voluntatis incli [tae] ...

[Reverendissi]mo in Christo Patri et Domino, [domin]o Ioanni Dei gratia episcopo [Var]miensi, domino et ... colendissimo

Reverendissime Domine, domine colendissime.

Salutem et obsequia fidelissima.

Gratae mihi fuerunt litterae Reverendissimae Dominationis Vestrae, quibus et humanissime mihi rescripsit, et me in album suorum benigne recepit. Qua tanta illius humanitate meaque ista felicitate vehementer sum delectatus. Mei officii erit eum praestare me, qui benevolentia gratiaque Dominationis Vestrae Reverendissimae non ingratus aut indignus iudicer.

Hortatu domini Mauritii abitionem hinc adornantis submonui reginam dominam meam, num vellet Reverendissimae Dominationi Vestrae aliquid ad eius litteras respondere. Maiestas sua pauxillum illud de negotio matrimoniali rescribere iussit. In quo quid aliud causae sit, non satis perspicio, nisi quod illa in negotiis eiuscemodi secretior esse vult et ea ab oculis nostris abscondit. Nec reverendissimus dominus Plocensis credita haec sibi habet.

Rex noster grandaevus senex iam, Deo sit gratia, magis in dies ac magis convalescit. Rex filius, ambae reginae recte valent, sed viduis similes sunt, quandoquidem solacio maritorum destitutae videntur, nam alter senex est, alter voluntarie puer, vel potius castae vitae amator. Certe mira continentia est princeps hic noster, quod ego ex intimis eius mihi quam amicissimis exploratum habeo. Decrevit adhuc aliquanto tempore a re uxoria abstinere, eo fortasse consilio, donec uxor regina et ille una maturiores sint et aetate corrob <or> atiores ad firmam prolem producendam. Nec id fit, ut plerique existimant, odio reginae tam pulcherrimae ac sanctissimae, quam omnes benedicunt, quam et ipse rex maritus magnifacit. Quodsi quis illum, ut ne haec solacia cum coniuge sua differat, cohortetur, respondere solet: “Scio - inquit - debitum officiumque meum, sed quod facio, bona fit ratione.” Quod ipsum sic nonnulli interpretantur, quod ille hac ratione Ducatum Lituaniae a rege patre facilius se obtinere posse existimet, nam id dixiss[e] auditus est: “Pudet - inquit - me mei et hominum. Rex sum et dux, sed sine regno et sine ducali potestate, non habens certam sedem, ubi cum regina uxore considam.” Aiunt et sperant non pauc[i] datum iri illi a patre Ducatum Lituanicum idque antequam hinc pater rex discedat. Id, quod populus Lituanicus universus votis omnibus expetit, nam eo dominante omnia optima sperant. Maiore mihi iudicio in rebus omnibus quam pro aetate praeditus esse videtur. Et ingenio promptus est, et amans iustitiae, et summam aequitatem in rebus discernendis adhibet, et prudenter omnia loquitur, et festine etiam, ubi res exigit, et in omnibus rebus factisque divinae se sempe[r] gratiae commendat. Habebimus illum, Domino Deo faven[te], bonum, iustum et sapientem regem.

Honores ac magistratus publici huius dominii cancellaria[tus], campiductoratus, marssalcatus, Trocensis item et Podlass[iensis] palatinatus et castellanatus bini, quae sunt hic primariae dignitates iam diu vacantes, non sunt adhuc distributi. Et ob id reliqui consiliarii, quod non est plenus senatorum numerus, consultationes publicas, ad quas sunt convocati, inceptare nolunt. Orant novos creari magistratus, ut, qu... de rebus gravibus consultandum est, opus esse vident, ut pleno senatu de rebus tantis statuatur. Cur autem distributio haec honorum differatur, causam veram nescimus, quamvis varii varias comminiscantur. Sed revera pauci sunt h[ic] tam amplis digni honoribus. Ingens siquidem est turba, homines pauci.

Reverendissimus dominus noster Plocensis, qua prudent[ia] est studioque erga bonum publicum, publice hortatus est illo[s], qui nunc sunt senatores, oratione diserta, ut Poloniae Regno de se ipso et una de Lituania conservanda sollicito ipsi quoque Lituani sociis amicisque et sibi ipsis ne desint, cum iam hostis instet supra caput omnium. Spes est, quod rex senex, sumptis paulo viribus, graviter consulet et omnia, quae opus sunt, bene constituet. Cui Dominus Deus auxilium dexterae suae porrigat.

Rebus hic non constitutis, de nostro hinc in Poloniam discessu nihil certi polliceri nobis possumus. Alii credunt post Michaelis, alii post Martini nos hinc esse recessuros. Sed invitissimi hic manemus sub hoc caelo Saturnino et incommoditate rerum omnium.

Adventat ad nos orator caesaris et cum eo Langus orator regis Romanorum cum quadraginta comitibus, hominibus non postremae sortis. Intra hanc hebdomadam huc venturi sunt.

Allatum est ex Italia expugnatam esse Carignanum per Gallos vel potius ad deditionem esse coactam. Caesariani omnes, qui in praesidio illic erant, salvi, salvis rebus eorum, dimissi, sed hac sponsione obligati, ne ad sex septimanas in castris caesaris militent. In famem, quam tolerare diutius non poterant, culpam traditae civitatis conferunt, sed proditio revera fuit.

Barbarossa gravi damno Italiam affecit, nam aliquot civitates ......o Senensi expugnavit, exussit, praedam ingentem cepit, amissis tamen de suis aliquot centis etc. Papa cum Columnensibus tumultuatur.

Apud nos tranquilla omnia. Ex Valachia nuntiatum est voievodam illum Turcicam fidem et cum filiis recepisse. Filium eius maiorem natu ex Turcia nunc post tres annos in Valachiam ad patrem rediisse, patrem id laetatum esse et in signum huius laetitiae unum ex consiliariis suis, virum bonum populo gratum, sed sibi de affectato voyewodatu suspectum, capite plecti iussit.

Ex Turcia nuntiatur filium Turcorum caesaris Mustaffam ex prima uxore per regem Persarum profligatum esse. Deinde, quod regnum imperiumque paternum affectasse illum sit suspicio, vocatum ad patrem venire contemp{i}sisse, conciliare nunc sibi animos multarum nationum, quae a patre caesare ad illum desciscunt, cum quibus filius ipse patrem opprimere contendit et ob id Turcos, qui partes patris sequuntur, in magno nunc maerore esse. Utinam haec vera sint.

Mercatores Camenecenses ex Turcia domum reversi referunt passim se illic audisse et Turcos eis dixisse: “O miseri Poloni, ad breve tempus pace fruimini. Quam diu vobis senex rex in vita superest, interitum vestrum ne timueritis. Qui vobis differtur, non aufertur, nam, sublato vestro sene, vos opprimemini sine negotio.”

Hungarica etiam nova ita, uti sunt allata, ex altera scheda Dominatio Vestra Reverendissima cognoscet.

Cui me et obsequia mea parata ad omnes nutus offero et dedo. Et valere illam laetam, salvam et felicem ex animo precor.

Ex Brescie, die XVII-a Augusti MDXLIIII.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski Cracoviensis et Plocensis canonicus manu propria

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, [domin]o Ioanni episcopo Varmiensi ... [s]uo colendissimo

Reverendissime Domine, domine colendissime.

Salutem et servitiorum commendationem.

Non necesse fuit Reverendissimae Dominationi Vestrae aliquam excusationem afferre, quod Reverendissima Dominatio Vestra nihil litterarum ad me per priorem nuntium dederit. Tantus ego non sum, ut id ab illa requiram, et ipse officium meum non feci, qui nuntium Reverendissimae Dominationis Vestrae abire hinc sine litteris praetermiserim, sed et occupatior tum fui, et nihil eiusmodi erat, quod scribi ad illam digne potuisset.

Sed et nunc, quid scribam, aliud non habeo praeter id, quod serenissimus rex iuvenis Cracoviam venit in vigilia Sacratissimi Corporis Christi bene valens ac incolumis. Rex pater et regina cum filiabus in templo maiore in arce illum exceperunt et amplexati sunt. Nos itidem canonici oratione non inculta, non longa illius maiestati felicem adventum gratulati sumus idque sine antistite nostro. Is tunc domo non prodierat nec in templum, nec obviam regi. Ficticiam habebat aegritudinem, similiter et dominus Petrus Opaleniczki. Hodie demum XII Iunii e latebris prodierunt. Varie de hoc homines loquuntur. Et serenissimus rex iuvenis, et curia sua tota scivit id ita constitutum esse, dum adhuc esset in media via, ambos hos dominos ex composito aegrotaturos, regi obviam non progressuros, nisi nona demum die post adventum suae maiestatis. Aiunt, quod teste conscientia et metu operum, quae adversum hunc dominum suum fecerunt, timent sibi non mediocriter. Nullus aulicorum regis iunioris ivit ad domum archiepiscopi salutatum illum. In convivi <i> s, ad quae vocatur frequenter, cum provocantur poculis, ut in salutem archiepiscopi bibant, non assurgunt, non honorem faciunt, pocula non accipiunt, bibere dedignantur aulici regis iunioris. Quod homini vano atque ambitioso sane perquam molestum est. Sperni incipit hoc monstrum sacrorum. Quid credit futurum Dominatio Vestra Reverendissima, cum serenissimus rex filius imperium Regni in manus sumpserit, qui cane peius et angue frascarios istos odit ?

Quarum rerum gratia serenissimus iuvenis rex huc venisse dicitur, earum adhuc nihil factum videmus. Nam cum patre rege non nisi semel adhuc sese concluser[ant] ceteris omnibus semotis praeter episcopum Plocensem, de quo uterque rex est optime persuasus. Cum matre etiam non <n> isi bis una erat in secreto conclavi idque breviter admodum. Armat sese mater in filium, sed causam iust[am] nullam habet illum incusandi. Quarum tamen haec maxima una esse creditur, quod Lithuania eo illic dominante ac recta iudicia faciente caput erigere et reviviscere dicitur et quod honor ac reverentia illa Lithuanica, qua sese regina efferebat, omnis ad filium est conversa. Incredibile est dictu, quam ab omnibus ametur hic iustus rex iuvenis. Dominus Tarnowski ex suo in illum amore cum quingentis primariae nobilitatis viris obviam illi progressus est. In bonis suis quattuor diebus illum lautissime cum tota curia tractavit, ingentia munera dedit eaque pleraque militaria et oratione diserta ac prudenti ad iustum imperium cohortatus est. Quod ille ab eo cupidissime audivit. Non est meae facultatis aliquid in laudem huius boni regis vel dicere, vel scribere, sed egregia specimina virtutum, probitatis, iustitiae, recti iudicii, vigilantiae, sobrietatis, religionis, pulchre ostendere coepit. Speramus et Deum rogamus, ut his initiis cetera responondean[t] in aetate posteriore.

Sed nihil est ex omni parte bea[tum]. Habet hic optimus rex, quod eum excruciet, nempe uxoris gravis infirmitas, quae a caduco infestatur . Dominica enim Iudica praeterita ad horam decimam correpta conciderat, hoc ipsum passa et sequentibus diebus. Occultatur hoc ab hominibus, sed rex ipse vocato me ad se haec mihi narravit ac mandavit, ut magistros ac astrologos convenirem, ut perquirerent illi ex fatis et nativitate ac constellatione reginae, an haec aegritudo esset ei ingenita, an vero ex causa aliqua accidentali, et an curari posset. Nihil adhuc astrologi responderunt. Scripsitque serenissimus rex iuvenis ad socerum, ut medicum aliquem suum ad illam mittat, qui et curationi illius intendat, et simul testis sit nihil in serenissimo rege desiderare hac in re posse. Vehementer ea aegritudo nos omnes, qui huic optimo regi, optimae reginae bene volumus, sed Dei voluntas sit, necesse est.

Dixit mihi quidam vir bonus, quod serenissimus rex Angliae habeat hoc donum Dei, quod a tali passione liberantur hi, quibus ille anulum suum consecratum donaverit. Si id Reverendissima Dominatio Vestra umquam audivit et verum esse scit, oro atque obsecro, ut id vel mihi, vel ipsi regi quamprimum significet, vel anulum hunc quamprimum impetret huic nobilissimae reginae mitti. Scio enim, quod ex Gdano frequentissimi in Angliam navigant.

Principes nostri XV Iunii ad Niepolomice venatum ibunt. Ibi fortasse loco venationum expostulationes aliquae, irae et reconciliationes erunt. In crastino sancti Ioannis Baptistae serenissimus rex iunior hinc discedit, primum ad Cząstochowa voti persolvendi gratia, inde ad Pyotrkow, Varssoviam, Lomsam, Tykocyn, Grodnam ac postmodum Vilnam iturus. Dominus Deus gressus et actus eius omnes prosperare dignetur.

De Turcis, Hungaris, Almanis, Italis nihil nunc audimus. Plerique scribunt et credunt, quod concilium caesare cogente congregabitur.

Litteras reginalis maiestatis Reverendissima Dominatio Vestra ad dominum Werde[n] transmittere dignetur. Sunt parvi momenti de rebus mercatoriis, de pannis, de auro coemendo pro moneta.

Dominationi Vestrae Reverendissimae ago gratias maximas, quod me gratia sua nihil de se meritum complecti dignatur. Cui vitam longam et omnis felicitatis incrementa ex animo precor.

Cracoviae, XIII Iunii 1545.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus scripsit

Reverendissimo in Christo patri Domino, domino Ioanni Dei gratia [episcop]o Varmiensi, domino [et] patrono colendissimo

Reverendissime mi Domine, domine colendissime.

Salutem et fidelia obsequia.

Cum venisset huc hic servitor Vestrae Reverendissimae Dominationis, non invenit in curia regia reverendissimum dominum episcopum Plocensem, quem, donec in aula reverteretur, coactus fuit exspectare. Ex cuius ad se litteris Reverendissima Dominatio Vestra alia omnia cognoscet.

Iam anulis istis Anglicis defunctae reginae, dominae nostrae, nihil necesse est. Iam illa casus et pericula humanitatis transgressa, cum beatis animabus aeterna felicitate fruitur. Mortem eius qualiter ferant homines, varie id fit. Rex pater dolenter fert et plerique ex senato viri praestantes reique publicae studiosi. Rex maritus dolentissime, et idcirco est in luctu et squallore. Vetuit omnibus suis aulicis, capitaneis, praefectis bonorum, ut omnes cum suis famulis atro utantur amictu. Rex pari modo senex dixit, ut choreae, citarae, musicae, gaudia silerent. Regina, domina nostra, dolere videtur, nam nigro utitur amictu cum gynaceo suo. Suntque plurimae causae illi dolendi, idque fortasse non tam desiderio nurus suae defunctae, quam mala fama sua. Nam non modo gens nostra, sed etiam tota Germania infamat reginam nostram, tamquam illa nurum hanc veneno sustulerit. Ad quam suspicionem augendam fato quodam acciderat, quod supracoquus defunctae reginae et dapifer et servulus tertius mortui sunt. Qui eodem veneno periisse creduntur. Germania hac morte est vehementer in nos commota. Rex Ferdinandus et caesar, frater eius, quomodo de nobis opinentur, nondum scimus, sed brevi sciemus. Nam duo nunctii regii ad caesarem missi reverti se iam ad nos huc scripserunt. Fortasse, quod reverendissimus dominus Plocensis hac de re aliquid scripsit Vestrae Reverendissimae Dominationi.

Ceterum nonnuli laetantur ... morte hac reginae — aiunt — melius sic accidisse, quod mortua est, quam quod perpetuo hoc morbo laborans et marito fuisset abominabilis et stirpis regiae prolisque ex ea nulla spes esset regnumque herede destitutum posset aliquando in dissensiones domesticas prolabi aut ad extraneum principem devenire vel Luteranum vel gentilem vel tyrannum. Maxima vero pars hominum obliti sunt de ista regina mortua, cuius memoria evanuisse videtur ex animis hominum.

De nova regina, de novis nuptiis, an aliquid fiat, nihil audimus. Feci semel coram reginali maiestate, domina mea, mentionem, ut illius maiestas cum rege sene et cum consiliariis de nova regina cogitent tempori, ut et regnum haberet heredem et genus hoc regium ad posteritatem produceretur. Illa inquit: „Ego de hac re nihil facio nec faciam. Nam homines facta mea omnia, quantumcumque optima, male tamen interpretantur. Sed et filius meus rex annos iam habet, ipse sibi uxorem, quam volet, deligat.” Quod ego sic interpretor, quod regina nostra, quam diu vivit, non libenter videret regni sociam, sed quasi unus Phoenix, sola hic reginae nomen tenere peroptat. Et credo, quod serenissimus rex iunior, qua est prudentia, ipse sibi uxorem deliget ex consilio tamen bonorum hominum. Itaque Reverendissima Dominatio Vestra maiestati suae pro se... et bono regi optimam reginam aliquam ducere suadeat, cuius scit Dominatio Vestra Reverendissima et educationem et pulchritudinem, et cuius consanguinei et populi regi et regno essent accomodati et utiles et viciniores. Nam longae amicitiae et affinitates ex nullo usu esse solent.

Principes nostri nunc sunt in venationibus. Aula nostra est deserta, magna est solitudo. Curienses sunt pauperes, optimates non dignantur in ea manere - non vident praemia. Omnes ad regem iuniorem sese trahunt. Reliqua per Mauritium proscribam. Nunc festinat nunctius.

Anulo mihi misso gratias ago Vestrae Reverendissimae Dominationi et agam, donec vivam, et promereri curabo. Cui me et obsequia mea commendo et valere illam felicissime desidero.

Cracoviae, die XII Augusti 1545.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Varmiensi, domino ... suo colendissimo

Reverendissime et Colendissime Domine.

Salutem et obsequia fidelia.

Et apud nos in curia nihil est eiusmodi, quod scriptu lectuque iucundum esse posset, sunt tamen nonnulla, quae varie animos hominum versant.

Rex noster senex nunc aegrotus iacet, solitis passionibus corporis affligitur scabie seu pruritu, dolore colli, manuum, pectoris et senio. Inde fit, quod hominum expeditiones tarde fiunt et procrastinatur.

Archiepiscopum scit iam Dominatio Vestra Reverendissima mortuum ex carbone ingentis magnitudinis. Sepultus est Cracoviae. Debita plus quam 50000 reliquit. Nemo eum flet, nisi creditores, quibus numquam satisfieri poterit. Huic, quod speramus et optamus, succedet in episcopatum Cracoviensem dominus Plocensis episcopus. Nam id quoque rex iunior per litteras a parentibus postulat, et rex antiquus in hac est sententia, ut is sit et episcopus Cracoviensis, et simul vicecancellarii munere fungatur.

Archiepiscopatus, uti ego persensi, dabitur episcopo Cuiaviensi, homini et sibi ipsi, et amicis, et regi, et rei publicae, rei ecclesiasticae inutili, caeco et muto. Paulus episcopus Posnaniensis et non ambit archiepiscopatum, et revera non est in magna reputatione apud dominos nostros, eo quod esse saeptus filiis, filiabus, generis, consanguineis et est tenax, parcus, sordidus. Zebridowski ambit et mercatur fortasse, ut homines existimant, episcopatum Plocensem. Dziaduski putatur futurus Cuiaviensis episcopus. De ceteris episcopatibus Premisliensi, Chelmiensi, Camenecensi nihil adhuc sciri potest, quibusnam personis dari debeant. Sunt etiam nonnulli, qui existiment dominum Sobocz[ki] futurum aut archiepiscopum, aut Plocensem episcopum. Sed hoc agi videmus, ut ecclesia evertatur, quod tamen rex senex non potest perspicere. Ad sacras, ut vocant, exportabitur magna vis auri Romam pro chartis aliquot. Dominatio Vestra Reverendissima facile intelligit ascensus istos et ambitus episcoporum nostrorum noxios ac damnosos esse Regno. Per quos Regnum maxim[a] vi auri est exhaustum et tamen huic detrimento non obviam itur.

Comitia Regni indicta sunt hic Cracoviae ad diem Sanctae Catherinae. Sperant plerique, quod negotia publica rectius constituentur subla[to] hoc obice archiepiscopo.

Reginalis maiestas domina nostra est salva cum filiabus, sed vehementer dolet, flet, maerere[t] archiepiscopum, cuius funus a domo usque ad sepulcrum secuta est.

Rex iuvenis salvus est et recte valens. Moleste fert praesentem statum male gubernati Regni. De nuptiis an aliquid fiat, nihil audio.

Scriptum est ex Ungaria regem Ferdinandum per legatos pacem perpetuam practicare cum Thurco hac condicione, ut tota Hungaria adusque Posonium sit Turci, reliqua pars minutata ut sit regis Ferdinandi, sed credi non potest etc.

Me et servitutem meam commendo Reverendissimae Dominationi Vestrae. Quam felicissime valere ex animo cupio.

Cracoviae, II-a Octobris 1545.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus

[Reverendissi]mo in Christo Patri, Domino, [domi]no Ioanni episcopo Varmiensi, ...o suo colendissimo

Reverendissime Domine, domine colendissime.

Salutem, orationes et obsequia.

Quid rerum hic egerit vir iste ambitiosus, non sane scio. Visus est mihi raro ad principum conspectum venisse. Apud dominam nostram rarissime idque non alia de causa, quod quidem ego sciam, nisi ut talleros, ducatos et argentum, si venalia istic essent, coemeret pro pecunia dominae nostrae, qua ille multum abundat. Ille tamen id secrete aget, si modo secreto fieri ab illo possit. Quid autem cum rege egerit, nescio. Credo, si quid eiusmodi est alicuius momenti, id vel reverendissimus dominus vicecancellarius aut Osius proscribet Reverendissimae Dominationi Vestrae. Iam ego nunc, nescio qua pigritia, istarum rerum investigandarum curiosus esse desii.

Hoc etiam apud nos canonicos in capitulo nostro egit. Oravit sibi solvi per nos mille plus minus florenos, quos ei defunctus archiepiscopus pro panno, pro vitro debebat. Cui ad festum sancti Ioannis Baptistae diximus solutionem, modo sit, unde id fiat.

Nuntius noster a caesare Turcorum rediit. Privatim a me interrogatus narravit mihi pacem nos cum Turcis habere, etiam perpetuam, modo vellemus, sciremus et possemus eam ipsi nos servare. Ceterum, quae confecerit apud Turcum in negotiis reginae Isabellae, cuius solius caus[a] missus illuc erat, ego nescio. Nam haec coram solo rege et regina et coram paucis consiliariis hic dixit.

Monetae ducis Prussiae vis ingens imp[or]tata est in Regnum et dominia illius. Quae a probatoribus veluti levior improbat[a] et idcirco receptio ususque illius prohibet[ur] explodeturque e Regno.

Conventus noster generalis magnatibus nostris sic cudentibus sine conclusione est solutus. Rex tamen cum domini[s] episcopis dumtaxat pro praesidio Russiae ex amore pacis, pauperum hominum, instituit czopowe ex regiis et spiritualium oppid[is] et insuper rex litteras restium primarum et secundarum ad omnes terras misit, ut sint omnes parati et instructi ad bellum, si quod undecumque eveniret.

Oratores regis Ferdinandi iverunt ad regem iuvenem in Lithuaniam repetitum ab illius maiestate thesauros, argentum, clenodia et mundum muliebrem reginae Elisabetae defunctae. Germani haec multis computant milibus, sed non est ita. Credo, quod rex haec non gravatim restituet. De nova nupta, quae aut unde erit, nihil dicitur, nihil auditur nec homines nostri quidquam de hoc dicunt.

Principes nostri sunt, Deo sit gratia, recte salvi et incolumes.

Bene et feliciter valeat Dominatio Vestra Reverendissima. Cui me et obsequia mea dedo et devoveo.

Cracoviae, die XXVIII Martii 1546.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus scripsit

Reverendissime mi Domine, domine colendissime.

Salutem et fidelia obsequia.

Ego non video causam, ut Dominatio Vestra Reverendissima tantopere sollicita esse debeat de Sculteto apud dominam nostram. Ille nonnisi semel ad illam scripsit iamdiu, illa vero Romam semel etiam dumtaxat idque Hosii nostri iudicio. Is enim formam litterarum eiusmodi confecit pro parte Reverendissimae Dominationis Vestrae cum narratione eius operum sanctorum et quod salvum conductum regium spreverit etc.

Quantum ego scio et quantum intelligo, domina nostra huius hominis patrocinium non suscipiet, nec pro illo mordicus pugnabit, neque alii. Ovis haec sine vellere est. Proinde Dominato Vestra Reverendissima nihil hinc metuat, nos enim nisi timidos persequimur. Agat itaque rem suam secura. Si quid postea nubeculae hinc obortum fuerit, facile id discuti poterit. Excusationes multae non sunt Dominationi Vestrae Reverendissimae defuturae, praesertim in re bona.

Locutus sum etiam de proconsule, pertentando animam, num castellanus esse deberet. Responsum mihi est numquam id futurum. Nihilominus tamen fortasse necessarium esset, ut domini ac nobilitas missa legatione publica agerent cum alia, si quae sunt, tum vero id de proconsule. Suspicor certe, ne extollatur ad hanc tam amplam dignitatem, nam domina heri mihi dixit, cum dicerem cum illa: “Quid mali hinc esset, si homo ignobilis fiat consiliarius et locum habeat inter dominos? Nam et dominus Varmiensis etiam est de ordine ac genere civili, est tamen primus ille in Prussia in ordine senatorio. Cur igitur est creatus nobilis is proconsul, si iuribus nobilium uti non debeat? Cum tamen creati nobiles sint aeque boni, uti nati ex nobili sanguine.”

Amplius non potui expiscari. Dominatio Vestra Reverendissima una cum ceteris dominis si quid hac de re acturae sunt, agant cito, priusquam aliquid fiat. Rex enim noster senex iam plus quam puer est. Omnia facit alieno arbitratu. Quid deceat vel non deceat, non videt etc.

Id etiam tacendum non puto: intrusus est palatinus plocensis ad capitaneatum Gneve[nsem] contra iura Prussiae, contra iusiurandum regis, et ...... si siluerint Dominationes Vestrae, plura huiusmodi audebuntur.

Palatinus hic homo est omnium, quos terra fert, nequissimu[s]. Plocenses mei iam sciunt eius immanitatem, homicidia, rapinas, iudicia iniquissima, propter egestatem et naturae malignitatem ab eo facta. Dignus, qui non officiis publicis modo privetur, sed vita ac honore mulctetur etc. Is si ceperit audere furere in Prussia, poenitebit dominos huic rei tempori non occurrisse etc.

De matrimonio regis iunioris nihil plane nunc audimus. Novarum rerum nihil habemus.

Commendo me gratiae Reverendissimae Dominationis Vestrae, quam perpetuo salvam ac felicem esse ex animo opto.

Datae 15 Novembris 1546.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski scripsit

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni [Dei] gratia episcopo Varmiensi, domino ... suo colendissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine colendissime.

Salutem et obsequiorum meorum commendationem.

Non habeo plane, quod hinc scribam Dominationi Vestrae Reverendissimae, segregatus a curia. Nam propter pestem varie nunc dispersi sumus, alii alio commigrarunt. Rex etiam excedens Cracovia per pagos vicosque vagatur, non nisi cum ambobus cancellariis et cum uno palatino Sandomiriensi. Aulicos etiam a se ablegat et in Russiam militatum mittit cum nonnulla manu stipendiariorum aere suo privato conductorum, cum nos subditi iuvare illum contributione noluimus.

Ego Cracoviae ago securus et sperans in Deo cum ceteris canonicis, nam lues haec non nisi in xenodochiis regnat et kucharcas, scholares, babas, mendicos tollit. Domina nostra de peste hac maiora veris narrare iubet et metum auget, ut seniculum regem extra Cracoviam teneat ac vertet hinc inde, ut scilicet vitam ei producat vectatione, cantu, choreis et id genus frascariis charitiis vel, ut homines dicunt, ut senem alibi quam Cracoviae morti proximae obiciat. Suum hic agit negotium, ut thesauros et res suas omnes, quas sub colore pestis, etiam longe antea, quam pestis suspicio ulla esset, Cracovia extulit, salvas retineat. Cracoviam fugitat, ne in morte senis Cracoviae cum rebus concludatur. Timet episcopum, palatinum, castellanum Cracoviensem, regi filio non fidit. Nollet quidquam ex divitiis suis amittere. Plerique ad fugam eam spectare arbitrantur, ex eo maxime, quod sub fines Regni vagetur, quo facilior sit rerum exportatio. Miseri divites! Quantis sceleribus divitias parant, quantis curis servant, quanto metu, ne amittant, discruciantur! Miseret me dominae, cui uti servus omnia debeo. Cupio illam hoc metu liberari. Non cadet ei capillus de capite manenti apud nos in Regno suo. Numquam enim Polona gens tanta se turpi <tu> dine coninquinavit.

Dominatio Vestra Reverendissima epistulam hanc concerpat nec istas frascas quisquam sciat, quas confidenter ei scribo.

Non est adhuc tanta pestis hic, uti fertur. Sunt quidem aegritudines acutissimae ac violentae, quae dispositos ad hanc luem subito necant. Multi tamen homin[es] Cracovia discesserunt. Omnes maledicunt reginae, quae fuga et praedicatione pestilentiam disseminavit etc. Quam Dominus Deus a nobis ac a populo Christiano procul avertat.

Nova dominus Mauritius, quae audivit, quae vidit, dicet, praecipue de caesare Catholico. De Turcico vero mercatores nostri dicunt cum maxima potentia adventare illum ad Transilvaniam, quam rex Ferdinandus prodit perditque. Hac enim condicione pacem seu indutias cum Turco fertur fecisse, ut omnia, quae in manibus Ferdinandi sunt, ea tuto retineat. Transilvaniam autem in manibus eius non fuisse. Hae igitur indutiae, haec pax potissimam Hungariae partem perdet. Utinam haec vera non sint.

Quod autem Dominatio Vestra Reverendissima tam humaniter ad me scribere dignatur et ad amicitiam recipit, ago illi hoc nomine maximas gratia[s] et hanc tantam illius in me propensionem perpetuis obsequiis meis promereri curabo. Cui me humiliter commendo et ut salva, felix ac laeta quam diutissime vivat, ex animo precor.

Cracoviae, XVIII-a Iunii 1547.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus manu mea

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni episcopo Varmiensi, domino ... suo colendissimo

Reverendissime mi Domine, domine colendissime.

Salutem et obsequia mea.

Pestis anni praeteriti ab aula me segregaverat et libenter aberam, nam interea temporis rebus meis operam dedi et haec causa erat silentii mei. Nunc hortatu Reverendissimae Dominationis Vestrae ad intermissum scribendi officium redeo, sit modo aliquid, quod illam iuvare possit, sed praeter illa pervulgatissima et iam diu nota Vestrae Reverendissimae Dominationi de morte regis patris, de adventu huc regis filii, de matrimonio illius, nulla alia sunt, quae scribi Dominationi Vestrae possint.

Regis sepultura instituta est postridie sancti Iacobi, quae, uti adornatur, futura est cum magno apparatu et magna pompa. Qua absoluta rex ibit Pyotrkoviam ad comitia magna Regni ad diem sancti Laurentii instituta. Audio tamen a multis, quod multi domini consiliarii cupiunt eadem comitia ad diem Natalis Sanctae Mariae vel ad maximum ad diem sancti Bartolomei differri, ut commode et sepulturae, et comitiis possent interesse et rei domesticae tempore hoc messis operam dare. Sed plerique opinantur non rem familiarem esse in causa, sed ut spatium habeant productius ad instruendum ea, quae practicari debebunt in ipsis comitiis. Sed tamen, ut practicae istae factiosorum mitigentur, audio, quod offa loquacibus istis in os obtruditur, ut canes isti taceant. Subornantur, ut matrimonium hoc, si non probaverint, {ut} silentio praetermittant. Populus fortasse non tacebit, optimates tacebunt. Sed de futuris non facile est divinare.

Inter matrem et filium regem, tametsi privatim fortasse non bene conveniat, nam mater factum filii non probat, publice tamen offensiones nullae palam sunt. Mater etiam frustra se opponeret, nam non oboediretur ei. Et idcirco mater decrevit omnino hinc mox post sepulturam abire ad Varssoviam ad perpetuam commorationem. Non vult aspicere dominam Barbaram, quae huc brevi post adduci debet. Reginulae etiam matrem obsecrant, ut eas secum mater accipiat. Alioqui, si penes dominam Barbaram relinqui deberent, malunt monachismum suscipere aut ad hospitalia mendicorum concedere. De quarum tamen nuptiis nihil scio. Hoc video, quod rex argentum, scutellas, cupas, vasa, vestes pretiosas, mundum muliebrem eis adornari facit et parat sororibus omnia, tamquam si proxime maritis dari debeant. Ut tamen ego conicio, cuperet eas quamprimum extrudere et matrem non retinet, ut hic secum maneat. Vult omnino solus esse cum domina Barbara sua neque habere supra se custodes seu reprehensores. Domina nostra decrevit hic cum filio non manere. De filiarum matrimoniis nihil plane scimus, sed hoc scio, quod mater vellet eas elocare. Credoque, quod ut est domina pecuniosa, aliquid de suo in dotem eis dabit, si non vivens, certe post mortem. Sed dominus filius nescit hanc ovem plenam lacte mulgere.

Penes regem pauci sunt consiliarii. Est episcopus Camenecensis, Chelmensis, est zupparius, est Ociesski castellanus Biecensis, qui post mortem domini Volski factus est magister curiae reginalis maiestatis, est dominus Grabia vicecancel[larius], sed hi sunt veluti quinta ac supernumeraria rota quadrigae. Episcopus Cracoviensis et castellanus Cracoviensis sunt penes regem. Hi duo princip[atum] obtinent et gratiam regis. Contra quos tamen ubique clamatur inimicissime. Dira nescio quae his denuntiantur, quae in comitiis vel in castris maxime apparebunt. Dominus palatinus Cracoviensis existimans se non habere gratiam domini discessit hinc ad Vissnicze et, ut ex eius intimo subodoravi, fabricantur illic ad futura comitia consilia. Eiusmodi fortasse, quae nos omnes fortasse perturbabunt, nisi Deus al <i> ter ordinarit. Sed haec omnia meliores, quam homines suspicantur, exitus habebunt.

Rex vult esse severus in iudiciis, contra homicidas praesertim, raptores, violatores etc. Credo, quod non malum regem habebimus, si modo consiliarii mali consilia eius bona non pervertant.

De Prussia vero nobis per Cruciferos istos de laeva cruce eripienda Dominatio Vestra Reverendissima se non afflictet. Antequam hoc fieret, multus prius Germanicus sanguis fundetur in agris Polonicis. Non deerunt nobis nec viri, nec equi, nec arma, nec opes, nec auxilia tanta, quanta nec Germania tota superare poterit. Nobiscum Deus, erit adiutor noster, qui blasphematores istos confundet. Dominatio Vestra Reverendissima bene omnia speret. Deus nos non deseret sperantes in se.

Mitto Reverendissimae Dominationi Vestrae orationem adversus matrimonium regis nostri scriptum. Mitto et Pasquillum. Dicuntur et scribuntur haec, ut fit, inter homines non ineruditos, sed tempore, uti alia omnia, sic haec vanescent et erunt omnia meliora.

Me Vestrae Reverendissimae Dominationi commendo et valere illam felicissime desidero.

Cracoviae, die ultima Iunii 1548.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus Cracoviensis et Plocensis scripsit