Serenissima Maiestas Regia et Domine, domine clementissime.

Humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Scripsi novissimas Maiestati Vestrae Serenissimae ex Caesar Augusta decima mensis Augusti praeteriti, ex quibus, cum eas salvas Antverpiae applicuisse sciam, omnia ad longum intellexit, quae tum se offerebant, unde ea ad praesens repetere supervacaneum censui, prosequ[ar] itaque, quantum per temporis angustiam licet, coeptam historiam ab illo tempore hucusque, in qua omnia praestringam, quae hic hactenus evenerunt.

Cum exirem Caesar Augustam, assecutus sum dominum magnum cancellarium in itinere, cui adventus meus non fuit ingratus; postulavit a me ob antiquam nostram familiaritatem, ut secum profectionem hanc usque Madril conficerem, quod ob multas causas, praesertim cum nihil in curia mihi erat agend[um], non difficulter obtinuit. Ferebatur bonus senex aeger in lectica, sicque usque Madril me apud eum continui. Dixit mihi multa inter eundum, quomodo caesar eum aliquoties visitaverit et cum eo de multis rebus consultaverit; sed tamen gratia haec esset extrinseca, et quod nihilominus intus nullum sentiret profectum, et quod hucusque in rebus suis non potest habere finem.

Venerat etiam inter eundum novum scriptum per Alarconem ex Neapoli, quomodo filius viceregis Siciliae, collectis duobus milibus Hispanorum et Siculorum, applicuisset cum suis navibus Calabriae, ibidem subinde ad eum quosdam primores, qui prius ad hostes defecerant, confugisse et intercepisse aliquot oppida et arces. Quod cum capitaneus Gallorum, qui in propinquo agebat, intellexisset, statim se cum quinque milibus contra eum armasse et in campum prosiluisse, unde filium viceregis, ne obsideretur cum his, qui ad eum confugerant, se etiam in campum locasse et cum Gallis iusto proelio conflixisse. Quos fere omnes fuderat et cepit plurimos de primis, cum reliquis captivis tres triremes armaverat. Item quod classis Gallica applicuisset circa Neapolin cum novis gentibus, quas cum exponere voluisset, frater marchionis Mantuae cum quibusdam aliis egressis Neapolim in castra Gallorum propinqu[um], et in eos, qui exponebantur, magnam stragem edidisse et quodsi capitaneus Alarcon stratagema hoc novisset, creditur, quod de castris Gallorum actum fuisset, quandoquidem ab alia parte, cum essent vacua praesidiis, impeti per Alarconem potuisse[nt]. Item quod aliquot vexilla de expositis et quidam primi capitanei de Gallis in hac excursione sint capti. Quod novum ad hoc tendebat, quod postea mortuo domino de Lautrecht est subsecut[um].

Venit etiam interea, quando in itinere fuimus, missus a pontifice ad caesarem generalis ordinis Sancti Francisci, ahenobarbus et Hispa[nus]. Qui paulo post cum multis caeremoniis, praesente caesare, card[i]nalicio pileo fuerat insignitus. Is, ut mihi rettulit dominus cancellarius, habuit quasdam commissiones pro componendo hoc b[ello], pace aliquando stabilienda et concilio generali indic{c}endo, quod non alia in re, quam in loco, ubi secure institui potest, haereret.

Scrip[tum] etiam fuit domino cancellario imperatricem post partum coep[isse] febribus tertianis graviter laborare, et cum primum ab his liberaretur, caesarem hinc Toletum abiturum, cum hic aura et suspecta sit, et ex febribus multi moriantur. Tandem 29 Augu[sti] praeteriti huc ad Madril intravimus. Dominus cancellarius, ne [in] hac sua aegritudine negotiis molestaretur, continuit se ext[ra] oppidum hoc in monasterio Sancti Hieronymi et ego in hospitium meum, quod, priusquam abieram, habui, diverti.

Postero die, quae fuit Dominica, exivi mane cum illustri domino marchione Brandenburgensi et domino episcopo Ostensi Cabrero [ad] Sanctum Hieronymum visitavimusque dominum cancellarium, qui nobis rettulit, quomodo hodie huic generali Franciscano pileus ca[rdi]nalicius dari debeat, quod non omnimode omnibus placet. Inde cum domino marchione ivi ad dominum comitem de Nassau pransique fu[imus] cum eo et interim vidimus caesarem. Cui nihil aliud dixi, quam quod [sua] maiestas non velit remissionis adohae oblivisci. Ad quod humaniter respondit, ut solet, se id velle curare, ut e[xpe]diretur, quam primum esset possibile; quod tamen hucusque habere non potui.

Datae mihi fuerunt eodem die litterae a venerabili domino Ioanne Levitio, cantore Plocensi, quae quanto me gaudio affecerint, scribi neq[uit], cognoscens tum demum redemptionem meam appropinquare, unde mag[no] cum desiderio illius adventum ex Biscaÿa, ubi per mare applicui[t], praestolabar. Molestum tamen mihi fuerat, quod tam diu in itinere s[it] immoratus, cuius mihi postea morae dignam dedit rationem. Qua de re subinde coepi expeditioni hinc meae intendere.

Transeo hoc, quod, cum iam auditum esset, me hinc abiturum et i[d], quod mihi caesar dixit, se dolere de meo discessu, et quomodo passim ad me amici omnes, quos in rem Maiestatis Vestrae Serenissimae hic paravi, confluebant, quorum post me non parvum numerum relinquam. Ven[it] tandem huc dudum a me desideratus dominus Levicius non[a] die Septembris novissime praeteriti, qui suo adventu me n[on] secus atque Christus in limbo patres sanctos effecit, fuitque tu[m] apud me in prandio secretarius Arragoniae Petrus Ga[rcia] cum filio suo et plerisque aliis, cum quo feci domino Levicio fa[mi]liaritatem, illius enim opera in litterarum expeditionibus pro Statu Barensi non parum egebit. Inde mihi reddidit Serenissimae Maiestatis [Vestrae] litteras, datas Rodomiae(!) 28 Februarii, quae me mi totum restituebant, cum alias hucusque dispersus a me vagabar habeoque Maiestati Vestrae Serenissimae, quas pectoris mei exiguitas potest, amplissimas et immortales gratias, quod tandem mei miserta, ab hoc tam diutino exilio me revocare dignata fuerit. Qua in re adeo magnum mihi praestitit beneficium, quod vix maius umquam mihi conferre poterit. Unde praeter id, quo pro debito et fide mea Maiestati Vestrae Serenissimae sum obligatus, fecit me sibi perpetuo auctoratum mancipium. Dedi itaque omnem, quam potui, operam, ut me hinc, quemadmodum mandat, visis his Serenissimae Maiestatis Vestrae litteris, quam honorificentius et commodius possem, absolverem, contulique cum domino Levitio de omnibus, quae colloquium habendum cum caesare et domino cancellario concernunt, et quoad eius a me fieri potuit, pro ista, ut vocant, audientia elaboravi, et imprimis cum eo conveni dominum cancellarium, cui litteras Vestrae Regiae et reginalis Maiestatis reddidit et eum nomine utriusque Maiestatis, uti conveniebat, salutavit. Bonus senex habuit gratias immensas et licet adhuc in sua aegritudine in lecto decumberet, omnem tamen favorem et operam domino Levitio pollicebatur.

Paulo post 13 praeteriti (nam citius alloqui caesarem, qui tum fuit per istos dies in venatione, non licuit) conveni eius maiestatem et exposui, quomodo mihi a Maiestate Vestra Serenissima successor missus fuisset, rogans, ut ei benignam daret audientiam. Quae respondit, quia in laudem meam sunt, taceo. Inter alia tamen dixit, quod die Martis sequente libenter collegam meum audire vellet. Quapropter 15 eiusdem mensis admissi fuimus a maiestate eius in colloquium. Ibidem dominus Levitius graviter commissiones suas rettulit, et humanum responsum nomine caesaris per consiliarium dominum Nicolaum Pernottum recepit, relicto maiestati caesareae memoriale scripto. Sicque humaniter a caesare dimissi. Postea in nihil aliud intendebam, quam ut remissionem adohae mecum reportarem, convenique ea de re non semel dominum comitem de Nassau, ut caesarem induceret, quod mihi de ista adoha, quam iam a tribus hic annis tracto, clementer responderet meque cum eadem et cum gratia sua clementer ad Maiestatem Vestram Serenissimam remitteret. Fuitque mihi promissa de die fere in diem hucusque istius rei absolutio, quam tamen adhuc non habeo neque videtur rebus reginalis maiestatis integrum, ut eam sic in dubio relinquam, ne novissimus error peior fieret priori. Ideoque cum iam a multis diebus institissem pro colloquio habendo cum caesare et ut ei valedicerem, vix paenultimo die, quo hinc discessit, fui admissus, eratque septima dies Octobris huius; octava una cum imperatrice, quae adhuc non recte convaluit, abiit.

Cum itaque ad caesarem venissem, congratulatus fui ei in primis de victoria, quam nuper contra Gallos habuit in Regno Neapolitano, de qua inferius scripturus sum latius. Deinde (quod iam a tribus annis negotium adohae apud maiestatem eius tractassem et hucusque, quam gratiam facere vellet, non respondisset) rogando, ut in hoc meo exitu per me Maiestatem Vestram Serenissimam certiorem redderet, quid de hac adoha decrevisset, quodque hac in re ad praesens magis, quam in quacumque alia, Maiestati Vestrae Serenissimae eiusque coniugi gratificari posset et eandem Maiestatem Vestram ultra necessitudinis coniunctionem sibi facere devin <c> tissimam. Ad hoc mihi respondit, quod his diebus tot habuisset occupationes, quibus impedi[tus] nequaquam negotio adohae intendere potuisset, praesertim domino cancellario aegrotante. Qua de re deberem ei dare memoriale; curaturum se, antequam hinc abiret, ut me cum bono responso dimitteret, et non fore necessarium, ut ad Toletum, quo proficiscitur, sequerer. Sic cum mihi iniunxisset salutem ad Maiestatem Vestram, et ut dicerem, quod Maiestas Vestra Serenissima eum pro bono fratre et amico haberet semper, quod sibi vicissi[m] de Maiestate Vestra esset persuasurus, et quod rogaret, Maiestas Vestra Serenissima velit favere fratri eius, Hungariae et Bohemiae regi, rebusque eiusdem, quod ipse semper una cum fratre Maiestati Vestrae vellent referre. Data mihi humanissime manu me clementer dimisit.

Inde rediens ad hospitium meum, conscripsi memoriale super ista adoha et misi hoc subinde ad manus suae maiestatis, qui hoc a famulo meo, postquam a mens[a] surrexisset, accepit dicens se huic rei intenturum. Sed toto eodem die nihil fuit factum. Misi igitur in crastino, cum iam abire vellet, cartam domino comiti de Nassau, qua scripsi rogans, ut caesarem de memoriali meo commoneret. Quod fec{er}it diligenter misitque in praesentia domini comitis caesar pro Ioanne Lalmant secretario et iussit ei, quod mihi respo[n]deri deberet. Quod cum mihi nuntiatum esset, volui me ad ipsum Lalmant conferre et praemisi unum de meis familiarib[us] ad eum. Quem cum vidisset, dixit eum opportune advenisse, eratque tum apud eum secretarius Arragoniae Petrus Garc[ia], cui commisit nomine caesaris, ut ea in re ad principem de Oranges, qui nunc est vicerex Neapolitanus, litteras scriberet. Quod cum mihi nuntiatum esset, sperabam rem fore ad nostram voluntatem expeditam, potissimum cum iam de litteris ageretur, mens tamen nescio quid praesagiebat ab ea laetitia alienum, unde postridie eius diei me ad bonum istum virum — si diis placet — Lalmant contuli. Quaesivi ab eo, quid ratione remissionis adohae maiestas caesarea velit mihi respondere.

Ille inquit: caesarea maiestas iussit scribi litteras ad viceregem Neapolitanum, principem de Oranges, ut maiestatem suam certiorem redderet, quomodo hoc negotium serenissimae reginae Poloniae de adoha haberet, et quantam, cum exigeretur, summam faceret, et quid de remissione eiusdem ei videretur, atque quibus modis hoc tempore, quamdiu Galli fuerunt in Regno Neapolitano, officiales reginalis maiestatis se erga caesarem et servitium eius gessissent. Habita deinde ista instructione, maiestas caesarea factura esset omnia, quae viderentur pro Maiestate Vestra Serenissima et coniuge eiusdem expedire. Quae cum audivissem cum quodam supercilio et quasi minaretur dici ab ipso Lalmant esseque remotissima ab eo scopo, ad quem tendebam, respondi istiusmodi litteras ad principem de Oranges non fore necessarias, nam quomodo negotium adohae habeat et quam summam faciat, cum instituitur, liquido cognitum esset consilio Arragoniae, quod Regni Neapolitani apud caesarem curam habet, et ad id multa mea memorialia, quae ea de re non semel caesari dedi, remissa. Unde non esse opus nova instructione, quandoquidem res haec apud eos consiliarios esset satis clara. Quod vero maiestas caesarea velit edoceri, quomodo in hoc bello officiales serenissimae reginae meae se gessissent, videretur et aliud et nescio quam iterum quaeri occasionem, ut novae nobis insererentur difficultates, quaerique iterum nodum in scirpo, unde ut de officialibus Status Barensis maiestas caesarea certior fieret, a me iterum esset convenienda. Quod ille dixit non esse necessarium, nam de eis nemo certius maiestatem caesaream edocere posset, quam princeps de Oranges, cui caesar promisisset se nulli quippiam daturum in Regno Neapolitano seu remissurum, quin cum eius scientia et voluntate fieret, hocque ob tanta servitia, quae ipse princeps in Regno Neapolitano caesari prius et hoc potissimum tempore in parta hac victoria contra Gallos fecisset.

Ad id ei respondi, quod iam amplius non possem cum eo dissimulare, dudum me compertum habere per saepius expertam experientiam, quod semper rebus et negotiis Serenissimae Maiestatis Vestrae fuisset adversus et maxime cum adhuc Mineval vicerex ad Statum Barensem inhiasset, cum quo ille certum habuit interesse. Cum vero iste iam esset mortuus, non restare ei causam, ut negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae adversaretur, quae ei etiam aliquando commodo et ornamento esse posset, utque cessatum esse de Ducatu Masoviae, quem cum Statu Barensi superiori anno voluit commutare. Quocirca ut ab ea contrarietate desisteret, hortabar, nisi forsan iterum tales machinas strueret cum principe de Oranges, quales cum Mineval vicerege mortuo. Quae tamen illi numquam essent successurae, quam diu iustitia habet locum. Ille ad haec subrubuit atque, ut est homo futilis, de interesse cum Mineval vicerege deque permutatione Ducatus Masoviae et nova intelligentia cum principe de Oranges negavit quam impudentissime, cum eum intus et in cute noverim, et notus est caesari et toti curiae, attamen fertur.

Conveni secretarium Arragoniae Petrum Garcia digress[us] ab Lalmant. Quaesivique etiam ab eo, quae essent ei commis[sa] ad principem de Oranges scribenda ratione adohae. Ille ea in re memoriale a se factum mihi ostendit, quod conveniebat cum his, quae mihi Lalmant dixerat, rogavitque me, ne aegre ferrem, si ob plurimas occupationes, quibus in hoc exitu impeditus esset, eas litteras tam cito non conficeret. Respondi habere eum ex mea parte liberam facultatem numquam istiusmodi litteras scribendi. Quod ei non displicuit.

Paulo post — fuitque a prandio — visitavi cum domino marchione Brandenburgensi dominum cancellarium adhuc in lecto decumbentem, cui omnem hanc tragoediam exposui. Bonus senex admiratus est hanc meam expeditionem vehementer dixitque, quod non secundum Ioannem {in}, hoc enim nomen habet Lalmant, sed secundum Marcum seu Mercurinum, quod nomen cancellarii est, expediri debeam. Addidit etiam, quod si caesar vult in hac adoha facere gratiam, non esse {non esse} necessarium, ut a principe de Oranges dependeat. De officialibus Status Barensis, cum sunt de consensu caesaris facti, etiamsi deliquerint et ad hostes defecerint, nihil dixit posse impingi reginali maiestati, nisi haberent ab ea, ut deficerent, expressum mandatum, quod ostendi posset, iussitque me bono esse animo; cum primum deferri posset ad caesarem, eum se aliter informaturum.

Nunc, quid me ulterius facere oporteat, nescio, sto inter sacrum et saxum; revocatus sum, nihil est, quod ardentius opto, quam ut abeam. Dixi vale caesari, nihil mihi esset cum eo reliquum. Quicquid restat, dominus Levitius posset expedire. Ab alia parte occurrit mihi, quod si sine adohae resolutione abiero, posset et illa exigi, quam illustrissima olim domina dux Mediolani, maiestatis reginalis mater, numquam solvit, quae excedit, ut mihi aliquando reginalis maiestas scripsit, sexaginta milia ducatorum summam. Item posset haberi causa, quas saepius hic ex aere comminiscuntur, ob defectionem officialium Status Barensis ad hostes, licet expresso mandato non fuerit facta, quod status iste in crimen laesae maiestatis incideret, quam suspicionem mihi inducunt litterae istae caesaris ad principem de Oranges, quae nescio quid tale moliuntur, et ne hoc tam subito amittatur, quod hic tot expensis, industria, cura et summo meo labore in umeris meis sustinui tanto tempore, licet revocatus sim et ego ardentissime redire flagro, tamen honestum et fidem meam utili praeponens, decrevi cum domino Levitio ire Toletum ibidemque coram caesare clare protestari, quodsi officiales Status Barensis, cum ex nominatione et consensu caesaris sint constituti, per fratrem eorum Sigismundum Loffredum contra caesarem fortassis deliquerint et defecerint ad hostes, quod igitur nulla culpa reginali maiestati possit impingi, cum illa Scipionem et Cola Mariam de Summa, fratres uterinos Sigismundi Loffredi, in Statum Barensem ex nominatione caesaris acceperit, factaque hac protestatione, quid inde expedire intellexero, non omittam. Haec singula quemadmodum se habent, necessario in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae cum primis deducendum existimavi.

Quae alias hic aguntur, praesertim quomodo se habuit ea victoria caesaris contra Gallos in Regno Neapolitano, antequam istae perferantur, iam sciet Maiestas Vestra Serenissima clarius, quam scribi potest. Deus mirabilibus modis favet huic caesari, quodsi favor iste erit perpetuus, nemo eo umquam fuit felicior. Ut tamen eam victoriam eo modo, ut huc est perlata, perscribam in compendio, sic habuit. Vigesima septima mensis Septembris praeteriti, quae fuit dominica et dies Sancti Stanislai, hora sexta mane in septem diebus ex Neapoli per mare hucusque venit quidam a principe de Oranges missus per postas, qui rettulit, exercitum regis christianissimi, cui praefuit paulo ante mortuus dominus de Lautrecht, profligatum et caesum, neminemque ex eo vivum evasisse, nisi qui captus fuit, et quod Andreas de Orea cum aliis, qui mari se commiserunt, conflixisset. Ex quibus 4 triremes, duas naves magnas onerarias et duos galeones cepit, quattuor triremibus submersis. Hocque novum subinde caesar per unum de camera sua mihi significavit et deinde reverendissimo domino episcopo Pistoriensi, qui hic fuit orator pontificis, ut prius etiam ex Caesar Augusta scripsi, factaque erat ex hoc novo hic non parva laetitia. Nihil hic certe minus sperabatur, quam haec victoria, cum paulo ante huc fama venisset, pedites Germanos, qui cum duce Brunsvicensi ingressi fuerant Ytaliam, ob defectum pecuniarum, quae eis debebantur, rediisse aliquos in Galliam et reliquos in Germaniam.

Unde hinc ad praesens caesar aliquos capitaneos cum pecuniis mittit in Italiam estque nescio quis rumor, quod ipse recta, collectis suis viribus, ingredi vult omnino Galliam, rettulitque mihi nuper dominus episcopus Pistoriensis, qui est nepos cardinalis Sanctorum Quattuor, protectoris Regni Maiestatis Vestrae Serenissimae, quod caesari hic quaedam pacis media proposuisset, inter quae haec fuissent potissima: quod caesar habere deberet Mediolanum, ut habet, et quod ei reddi deberet Regnum Neapolitanum cum Genua, quodque rex Christianissimus ei dare deberet duos milliones auri pro liberis redimendis, ut sic pax fieret. Caesarem vero respondisse, quoad restitutionem Regni Neapolitani, nihil esse dicendum, illud se brevi recuperaturum et se iam in sua potestate habere Genuam, non solumque Genuam se et Regnum Neapolitanum recuperaturum, immo etiam Galliae partem, quae est citra Alpes. Hinc non obscure liquet, quid de pace sperare debeamus, quae his duobus principibus viventibus numquam est futura.

Discessit hinc 28 Septembris praeteriti dominus episcopus Pistoriensis rogavique eum, quia ivit per postas in Galliam, ut mihi a rege Christianissimo salvum conductum impetraret, quo per Franciam terra ire possem, ostendique ei litteras, quas ea in re mihi Maiestas Vestra Serenissima misit ad regem Christianissimum. Promisit mihi omnem operam, quo istiusmodi salvus conductus cumprimis ad praefectum, qui Bayonae est in finibus Franciae, perferri possit. Numquam magis mare timui, quam nunc et hoc inde provenit, quia illius pericula expertus sum saepius maloque omnia extrema in terra perpeti, quam crudis illis fluctibus me credere.

Ista caesaris victoria, licet non fuerit cruenta, nihilominus non caruit detrimento, quos enim gladius non tetigit, pestis absorpsit. Mortui sunt Neapoli et in aliis Italiae partibus plurimi boni et principes viri, inter quos Maiestas Vestra Serenissima nepotem habuit ex sorore, illustrissimum olim dominum Gumbertum marchionem Brandenburgensem iuniorem inter fratres natu, optimum iuvenem, qui Romae fuit, dum diripiebatur, et ibidem eo tempore vix evasit mortem. Contulit se deinde cum aliis Neapolim, ut serviret caesari, et hoc illi fuit postremum. Sic bonus princeps illustrissimus dominus marchio Ioannes Albertus in tribus annis tres fratres in servitio caesaris amisit diversis in locis: primum hic in Hispania, alium in Hungaria et hunc tertium in Italia. Cumque ista scriberem, venit ad me cras iturus Toletum et rogavit maximopere se Maiestati Vestrae Serenissimae commendari. Non esset abs re, cum iam aliquoties offerens operam suam Maiestati Vestrae Serenissimae scripserit, ut ei responderetur. Nemo hic est, qui Levitio melius facere poterit et qui libentius rebus Serenissimae Maiestatis Vestrae inserviret, quantum in eius situm est facultate, idque multis et magnis experimentis edoctus sum. Mortui sunt praeterea comes de Egmont et filius domini de Lachaulx cum plerisque aliis. In summa nemo illorum vivit, adeo infaustus fuit Mineval vicerex, qui cum eo ex Granata iverunt ex hac curia in Italiam. Sic Deus utramque partem castigat.

Expediturus sum, antequam ex curia abiero, non eas, quas Lalmant viceregi Neapolitano scribi iussit, sed novas pro Statu Barensi observatorias privilegiorum et commendatitias a caesare ad principem de Oranges, qui iam in Italia omnium rerum summam est habiturus in sua manu, adeo sibi caesarem in hac victoria devinxit. Interea fortassis vel ex Neapoli aut reginali <s> maiestati <s> litterae mihi seu domino Levitio venient, quomodo in hac adoha Status Barensis, stante hoc bello, tractatus sit, et qualiter officiales reginalis maiestatis se erga caesarem et hostes gesserint.

Venerant huc superiori die post hoc novum de victoria quidam nobiles, missi a principe de Oranges ad caesarem, qui in isto contra Gallos conflictu fuerant, confirmantes hanc victoriam, collocutusque sum cum uno de illis, a quo quaesivi multa de Statu Barensi. Inter alia mihi dixit Scipionem de Summa fuisse in castris Gallorum, et quod capitaneus illorum generalis, dominus de Lautrecht mortuus, eius consilio et opera in multis usus fuisset, castrum tamen Barense mansisse in fide caesaris et Maiestatis Vestrae Serenissimae seque ab eo plures Neapoli habuisse{nt} litteras. De quo satis mirari non possum, Cola Mariam de Summa, castellanum, fratrem Scipionis germanum, castrum tenuisse pro caesare, et Scipionem, de quo hic tanta praedicata sunt per Sigismundum Loffredum, defecisse ad hostes, unde sum in magna exspectatione litterarum a reginali maiestate, quomodo haec habuerint et quid in his fieri velit. Numquam magis instructiones fuerunt necessariae, quam ad praesens, si forte de crimine laesae maiestatis diluendo fore <t> agendum.

Scripsi Maiestati Vestrae Serenissimae ex Caesar Augusta veram historiam una cum litteris hinc inde missis ratione duelli inter caesarem et regem Franciae concepti, quam adhuc prosequi non ingratum Maiestati Vestrae Serenissimae futurum arbitror. Heraldus caesaris, qui fuit missus cum responso in Galliam, est is, qui Maiestati Vestrae Serenissimae superioribus annis cum domino de Bredom vellus aureum a caesare attulit, fuitque diu in finibus Galliae, antequam, habito salvo conductu, ingredi fuit permissus. Tandem, cum iam esset in Gallia, sicut dominus comes de Nassaw, cum ei valedicerem, mihi recensuit, sic illi successit. Postquam venisset 5 miliaria a Lutetia seu Paris voluissetque in eam ingredi sub armis caesaris, ut heraldorum mos est, dictum fuit ei, ne sic vestitus ingrederetur, quandoquidem non posset non a plebe occidi. Qua de re coactus fuit se continere, donec cum quibusdam nobilibus, qui ultra salvum conductum securitatis causa eum conducebant, ingrederetur. Cumque sic per aliquot dies fuisset Lutetiae, tandem opera domini grant maytre assignatus fuit ei dies audientiae perductusque ad quandam magnam aulam, in qua fuit rex in sede eminentiore collocatu[s], saeptus corona multorum suorum ducum et primorum, inter quos fuit etiam sedens cardinalis Salviati. Facta reverentia cum loqui decrevisset, rex prior coepit, dicens: „Heralde, scis, quid ad me scripsisti et qua condicione te admisi atque quid ferre debeas; habesne campum et campi securitatem?” Ille respondit se habere, acceptisque in manum litteris suis patentibus, manu caesaris signatis, voluit eas publice legere. Quod rex non admisit, dicens, ut plane diceret ea, quae campum securitatemque eius concernunt. Ille vero inquit: „Commissum est mihi, ut ea legam ex his patentibus, in quibus et campus et securitas eius continentur” cumque legere vellet, rex proripuit ex sede et abiit. Subsecutus fuit eum dominus gran metor, qui heraldo fecerat audientiam, nescio quid cum rege collocutus, qui tamen deducta manu dixit clare, multis audientibus, „non posse fieri”. Inde heraldus coram omnibus protestatus est, quod rex eum audire noluisset, et petens desuper processus publicos rediit ad hospitium. Cumque perseveraret, ut ei tales processus darentur, negatum fuit primitus, demum ad improbitatem eius datus fuit processus rei gestae contrarius, quem accipere noluit; bene tamen donatus a rege huc septima huius rediit, et cum postero die in publico caesari relationem facere debuit, tanta se congesserat hominum frequentia ad palatium, quod caesar ea frequentia exclusa solus mansit cum consiliariis. Quid ibidem actum et conclusum, adhuc me praeterit.

Hinc patet, quid ex eo duello futurum est. Caesar, ut fertur, vult campum quaerere in Gallia videturque in eo, quod aliquid magni apud se molitur, licet superiori die post hanc victoriam mihi dixerit se nihil aliud quam pacem aliquam in Orbe Christiano universalem et cupere, et cogitare, tamen non video aliud, quam quod ab utraque multa de pace loquimur eamque in ore haberemus semper, et longe ab ea diversum in pectore habemus et facimus. Plaga Dei est.

Alia ad praesens non restant. Ego daturus sum omnem operam, ut domino Levicio bene instructo confectisque his rebus, quae mihi adhuc summe necessariae videntur, ne videar hic oleum et operam perdidisse, redeam, Deo bene favente, quamprimum. Quod cum mihi in votis fuerit semper idque a Deo atque a Maiestate Vestra Serenissima efflagitaverim saepius, brevi mora conficietur.

Commendo me humillime Maiestati Vestrae Serenissimae.

Deus Optimus Maximus eam quam diutissime felicem et incolumem conservet.

Datae ex Madril 12 Octobris, anno Domini 1528.

Serenissimae Maiestatis Vestrae Regiae humillimus servus Ioannes Danticus