Serenissimae Maiestati Regiae Poloniae Domino et domino [meo] clementissimo soli legendae

Serenissima Maiestas Regia et Domine domine Clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Scripsi Serenissimae Maiestati Vestrae 25 mensis praeteriti de omnibus rebus per me hic actis et quae in novis habebantur ingens volumen, cum autem posta hactenus sit hic retenta propter tractatus cum nummulariis habitos, qui litteras a se cambii hucusque donec bene certi de solutione fierent, dare recusarunt, possum nunc plenius, cum sim ab omni parte expeditus, de iis, quae adhuc restant, scribere et litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae datis Vilnae XVI Novembris, quas hic 3 Martii accepi respondere. Post novissimarum litterarum scriptionem nihil hic egi aliud quam quod in primis omnimodam absolutionem et novam audientiam in negotio Plocensi sollicitarem. Conveni igitur aliquoties cum magno cancellario et illi quantum haec ecclesia Serenissimae Maiestati Vestrae atque omnibus regnicolis cordi esset exposui, litterasque illi Serenissimae Maiestatis Vestrae et reverendissimi domini Posnaniensis ad me perlegi et ea omnia, quae ad hoc expedire videbantur, recensui reducendo in memoriam, quae prius pauloante super hac re cum eo fueram locutus et quantum hic mali, si pontifex perseveraret in proposito, oriri possit. Audivit diligenter omnia et in omnem operam, ut cum primis ad caesarem vocarer, pollicebatur. Accidit interea, quod illius magnificentia gravi dentium dolore corriperetur, sic quod per multos dies domum non egrediretur. Unde mihi consuluit, ut apud magnum curiae magistrum dominum gubernatorem de Bressa hanc audientiam a maiestate caesarea sollicitarem. Misi ad illum. Retulit desiderium meum caesari et praesertim quod nova mandata haberem a Maiestate Vestra Serenissima caesari dicend[a]. Illius maiestas caesarea rogavit, ut haberem patientiam donec convaleret cancellarius, sine quo me neque bene audire neque expedire posset. Sic facta est mora in ista audientia usque ad 15 huius, qui fuit Dominica Laetare. Veni tandem cum cancellario finitis vesperis ad caesarem, qui me humaniter e[x]cepit retulique illi mentem atque omnem sententiam Serenissimae Maiestatis Vestrae verb[is], quibus potui commodioribus et potissimum qualis esset status episcoporum in regno et dominiis Serenissimae Maiestatis Vestrae, ut pote quod quilibet episcopus esset perpetuus Serenissimae Maiestatis Vestrae et regni consiliarius, hic fere nullus episcoporum est in consilio , nisi quem ipse caesar habere voluerit expressique omnia ad longum, quae convenire arbitrabar, et hoc praecipue quod Boemis vicini essemus, cum ista nova turba, quae contra Romanam Ecclesiam nunc emersit. Maiestas caesarea attente omnibus auditis cum cancellario solo (nemo etiam alius interfuit) de iis colloquebatur et deinde me vocato per cancellarium respondit, quod superioribus diebus in favorem marchionum dedisset ad Maiestatem Vestram litteras commendaticias, non esset itaque conveniens, ut nunc ad pontificem daret contrarias, speraretque sua maiestas, quod commendaticiae suae locum habere apud Maiestatem Vestram deberent. Respondi ego quod Maiestas Vestra Serenissima semper solita fuerit illius maiestati caesareae morem gerere et non in hoc casu solum, verum etiam in multo maiori, qui esset possibilis. Cum autem hoc cum marchione nequaquam succedere posset contra iurisdictionem Serenissimae Maiestatis Vestrae et regni eiusdem et quod tanta inde mala essent ventura, quae exposui, deberet illius maiestas caesarea perpendere hoc nequaquam Serenissimam Maiestatem Vestram contra omnium regnicolarum suorum voluntatem posse permittere. Addidi etiam, si marchiones Maiestatem Vestram Serenissimam sicut debuissent observassent, posset mentes suorum ad hoc facilius inflectere, sed postquam cum Serenissima Maiestate Vestra apertum bellum multis iniuriis subditis Maiestatis Vestrae illatis gesserint, quomodo unum de suis hostibus in consilium regni admittere deberet, aut posset? Quare illius maiestatem caesaream (res ex affectu per se mihi loqui videbatur) nomine Serenissimae Maiestatis Vestrae omni, quo potui, studio rogabam, visa hac difficultate et quodam scismate, quod inde certo futurum esset, velit dare ad sanctissimam dominationem litteras et illius sanctitatem admonere, ut ab hoc proposito, unde multa incommoda rebus Christianis imminere possent, desisteret et Serenissimam Maiestatem Vestram sua iurisdictione libere frui permitteret, in quo illius maiestas caesarea non solum rem gratam Serenissimae Maiestati Vestrae, verum etiam rebus Christianis nunc magis quam ante unquam periclitantibus necessariam faceret. Retrocessi iterum. Maiestas caesarea longo sermone cum mango cancellario colluctabatur, tandem rursus vocatus, hoc per eundem cancellarium accepi responsum: quod maiestas caesarea omnia per me exsposita bene considerasset, non posset tamen, si deberet scribere pontifici, personas specificare, inter quas haec actio haberetur, sed velit dare litteras generales ad pontificem, et speciale mandatum oratori suo, quem ibi haberet, ut negotium hoc diligenter tractaret, ne quicquam hac in re fieret in praeiudicium Serenissimae Maiestatis Vestrae et quod haec sic seorsum tractarentur, ne in notitiam marchionum, de quibus unum in curia haberet, pervenirent. Egi illius maiestati, quas potui, Serenissimae Maiestatis Vestrae nomine gratias neque ausi ulterius pungere, unde non esset incommodum, si Maiestas Vestra Serenissima nunc aliquem habet in urbe, ut illi hoc significaretur, quod cum oratore caesaris una hoc negotium apud pontificem tractaret. Mitto igitur copiam litterarum maiestatis caesareae, quas scribit pontifici, ex quibus clarius, quomodo haec practicaverim, intelliget. Deinde maiestas caesarea per cancellarium rogavit, quod Maiestas Vestra in hoc responso, quod hoc tempore dari potuit, quantum spectat rempublicam Christianam velit esse contenta, si Deus omnipotens aliquando iis bellis daret finem, velit omni conatu et debito et officio suo satisfacere. In die Purificationis praeterito vocaverat maiestas caesarea ad processionem et sacra omnes oratores excepto Portugalensi et cuilibet dedit cereum album cum armis sui principis, mihi etiam datum fuit cum depicta aquila Serenissimae Maiestatis Vestrae, quae in circumferentia habuit pictam cathenam auream cum vellere aureo. Unde veniens ad cancellarium, ut fortassis nimium curiosus, interrogavi, quid hoc sibi velit, quod vellus aureum in armis Serenissimae Maiestatis Vestrae esset depictum, et Maiestas vestra illud non haberet. Respondit cancellarius, quod aliud hic non sciretur, cum Maiestas Vestra Serenissima sit adhuc in Barchinone electa, quam quod illi esset missum. Proinde, ut suspicor, in eadem mea expeditione maiestas caesarea mihi iniunxit, quod Maiestati Vestrae Serenissimae dicerem dudum fuisse domino de Hochstraten in Brabancia commissum, ut vellus aureum cum debitis ceremoniis mitteretur Serenissimae Maiestati Vestrae, neque sciret aliud, quam quod iam illud Maiestas Vestra deferret et quod iterum velit committere, si forsan negligentia aliqua intervenisset, ut omnino ad Maiestatem Vestram portaretur. Dixi ego, quod hac in re mihi nulla esset a Serenissima Maiestate Vestra commissio, sed quod sic cum pictura in die Purificationis accidisset et quod igitur velut obiter dominum cancellarium fuissem allocutus. Voluit nihilominus maiestas caesarea, ut de hoc Maiestatem Vestram Serenissimam certiorem fecerem. De re Prutenica maiestas caesarea dixit multum illi curae esse, ut componeret et quod ergo duplicatas ad arbitros litteras conficere iussisset, de quibus mihi ad quemlibet seorsum unae datae sunt, aliae missae sunt ad serenissimum archiducem Austriae, qui illas distribuere debet, sunt etiam igitur duplicatae, si unaeperderentur, quod aliae pervenirent, ne longior mora in hac causa fieret. De illo vero de Schonberg illius maiestas risit et dixit: sicut venerat sicut abiit. Illarum litterarum copias Serenissimae Maiestati Vestrae mitto, ex quibus etiam cognoscet, quod maiestas caesarea nullam sibi superioritatem reservavit, sed quod sic negotium debet decidi, sicut in articulis indutiarum confectum est. De inscriptionis confirmatione Vienae factae quid expediverim ex copia mandati, quod maiestas caesarea serenissimo archiduci Austriae mittit, plane intelliget. Visum mihi est propter has duas civitates Gdanum et Elbingum ac etiam propter alias res Prutenas in omnem eventum non inutile, quod vigore illius mandati cum serenissimo archiduce Austriae fierent tractatus et certae conclusiones, quibus multae molestiae et errores, qui fuerunt hactenus, deponerentur. Mitto etiam Serenissimae Maiestati Vestrae litteras caesaris ad regimen imperii, quae mecum sunt, ubi tandem post multam meam curam et sollicitationem maiestas caesarea mandat, quod si iste duae civitates Serenissimae Maiestati Vestrae subsunt, ne deinceps ab officialibus imperii vexentur, quod tamen, ut reor, parum prodebit. Illi servabunt morem suum, nisi vigore illius mandati ad serenissimum archiducem Austriae decernatur. In fine expeditionis meae maiestas caesarea mihi commisit, quod postremo fieri solet, ut Serenissimae Maiestati Vestrae illius nomine salutem et fraterni sui amoris continuum dicerem incrementum. Ego tandem de omnibus singillatim gratias verbis, quibus potui commodioribus habui et me, ut decuit, in omnibus obsequentem exhibui seorsumque demum iterum illius maiestatem caesaream Germanice rogavi, ut Maiestatem Vestram Serenissimam ut bonum fratrem et consanguineum illiusque res et negotia commendata haberet et quod sibi numquam aliud illius maiestas de Maiestate Vestra Serenissima persuaderet, quam quod integerrimo fratri et amico singularissimo conveniret. Maiestas sua caesarea haec Almanice respondit: Ich czwejfel nicht das der König vonn Polenn ewr her meinn gutter Bruder und Freundt ist her sol mich och nicht anders dan seinn guttenn Brüder und Freund findenn. Et sic data manu me humanissime dimisit. Dominus cancellarius quemadmodum me ad palatium induxerat, sic me usque ad plateam, ubi habet diversorium, reduxit luctabaturque mecum quia usque ad hospitium me conducere conabatur, dedit tandem duos de suis consanguineis, qui mecum usque ad meum hospitium iverunt. Haec est summa omnium actionum et totius meae expeditionis. Quod si in iis fortassis non ut debui servivi, certe servivi ut potui et pro fide mea et quantum ratio mea discernebat. Ego hinc recta cras ad Sanctum Iacobum solvo et inde, ut scripsi, in Coroniam. Deus Optimus Maximus faciat, ut et ego ad Maiestatem Vestram Serenissimam redire et istae litterae quantocius perferri possent. Heri dixi vale comiti de Nassau, qui videtur hic habere partes domini de Chyners defuncti. Ille se plurimum et sua servitia Maiestati Vestrae Serenissimae commendari petiit. Magnificum dominum cancellarium hodie vidi et litterarum copias et unam mulam, quam mihi donavit, ab eo accepi et vale illi dixi. Retulit mihi, quod XX Decembris praeteriti Turci Rhodum per tractatus ceperint, sunt tamen adhuc multi qui dubitant, ille vero non dubitat, licet ullae certae litterae de hoc novo habeantur, nam dicit astrologos de Rhodo hoc anno amittenda praedixisse. Retulit mihi etiam certa fama huc esse allatum regem Franciae in morbo suo gallico esse mortuum rogavitque me plurimum, ut illum cum omni sua facultate Serenissimae Maiestati Vestrae commendarem et Illi persuaderem eum esse in omnibus bonum servitorem Serenissimae Maiestatis Vestrae, quod cum prius aliquoties, nunc vero in fine expeditionis meae plane sum expertus. Mandavit mihi Serenissima Maiestas Vestra in novissimis suis litteris, quod de omnibus etiam minimis, quae hic agerentur, copiose scriberem. Facio hoc quidem, sed tumultuario calamo, quam ob rem Illi humillime supplico, si debite mandatum non exsequor, mihi veniam impartiri. Est etiam in iisdem litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae, quod mihi domino zuppario iussit augere viaticum usque ad ducentos ducatos, pro quo Serenissimae Maiestati Vestrae humillimas et quas tenuitas pectoris mei potest, gratias habeo. Hactenus mihi videbar penitus omni spe et consolatione destitutus. Revixi rursus cum inde videam me non esse undiquaque in tam remotis partibus derelictum. Considero etiam, quod Serenissima Maiestas Vestra bonam habuerit mei itineris ex Antverpia rationem neque mihi eo tempore magis aestimabam pro viatico necessarium, habebam enim inde 400 ducatos et cum iis ducentis, quos mihi nunc addere iussit, sperassem me totum hoc iter bene potuisse conficere, sed cum tanto tempore in itinere fuerim et ex Anglia usque in Decembre propter contrarium ventum solvere non potuerim, demum hic quattuor mensibus immoraverim. Quemadmodum ex meis actionibus intelliget, non est possible, ut pro oratore Serenissimae Maiestatis Vestrae tam longo tempore 600 ducatos ex Antverpia a Septembre usque ad Martium hic agere et deinde usque ad Sacratissimam Maiestatem Vestram redire possem. Ego numquam credidissem et in itinere et hic me tam diu immoraturum, ductus igitur summa necessitate, cum huc mecum de 400 ducatis ex Antverpia non magis quam 60 portaverim, a Fuggarorum hic factore ad meam fidem pro mea hic sustentatione et pro meo reditu quingentos in mutuum accepi. Quapropter Serenissimae Maiestati Vestrae humillime supplico, dignetur clementer hanc meam necessitatem perpendere, praesertim cum hic ultro tam diu non fuerim, sed rebus et negotiis Serenissimae Maiestatis Vestrae id exigentibus et dignetur hoc residuum trecentorum ducatorum ut per dominum zupparium solvetur et fides mea a Fuggaris redimatur. Si quis in hoc videbitur defectus, cum rediero, ut in Deum meum spero, de singulis Serenissimae Maiestati Vestrae respondebo, neque me unquam alium quam fidelem suum subditum et servum Serenissima Maiestas Vestra inveniet. Credat mihi Serenissima Maiestas Vestra, quod de iis quingentis ducatis paulum mihi supra ducentos pro reditu restat et ego adhuc longa ambage iuxta Serenissimae Maiestatis Vestrae commissionem apud illustrissimum ducem Georgium Saxoniae constitui debeo, dabitur tamen a me opera, ut sine ulterioribus expensis Maiestatis Vestrae Serenissimae hunc meum reditum maturare possim. In Germania tantum non exponitur, quantum in istis partibus. Videbo etiam, quod aliquam navem in Coronia inveniam, quae Angliam praeteriet et me in Flandriam sistet nihilque omittam quo quantum celerius possum, ad Serenissimam Maiestatem Vestram advolabo. Nova, quae se hic post meas novissimas obtulerunt, non sunt alia, quam quae de Rhodo scripsi. Practicatur dies noctesque pro conquirendis pecuniis. Ego credo, quod hic sint extremi egestatis termini. Abierunt hinc male contenti primi regni Castiliae domini almirantus et comestabilis Castellae, qui duo sua opera et suis impensis omnem communitatis furrorem represserunt et parva eis habetur gratia, immo hoc, quod exsposuerunt pro hac maiestatis caesareae necessitate non redditur.  

Seruntur in vulgo mirabiles fabulae apud plurimos haec caesaris aula praesertim Burgundionum et Flandrensium auctoritas male audit exsecratur luxum et victum splendidum et vestitum, qui hic sumptuosus videtur, nam hic et misere, et magis sordide quam usquam gentium vivitur et nihilominus plures quam alibi pecuniae hic expenduntur. Suffundor intra me quodam rubore saepius, dum recogito, quantum hic auri Serenissimae Maiestatis Vestrae exsposuerim, misere etiam, ut hic mos est, vivens, absumpsi hanc Quadragesimam, cum hic pisces non habeantur nisi maritimi, qui iam faetentes quinquaginta ab hinc miliaria ducuntur non sine valetudinis meae periculo habeoque aliquos de meis aegros. Caesar se libenter ad locum commodiorem conferret, si aulicis suis posset esse solvendo de quibus me multorum miseret, qui ad me de suis defectibus conquerendo venire solent. Cum Fuggarorum et Welserorum et cum aliis Hispanis et Italicis factoribus hic cotidie tractatum est pro cambio ducentorum millium ducatorum, quibus gentes ex Germania huc adduci debent et iam tandem confectum est, igitur ista posta tam diu hic immorari fuit coacta. Conquesti mihi sunt secretarii, quod cum nulla alia tot habuerint, ut expediretur labores. Fertur etiam caesar nocte praeterita manu propria multis horis scripsisse, unde coniectari facile potest, quid eum ad scribendum impulerit. Quale hoc sit bellum nescio. Nullas hic gentes scio, praeter reliquias, quae fontem rabidum obsederant oleo atque opera perdita et illae se circa portum sancti Sebastiani vix duo millia numero aegre continent. Datae sunt eis aliquae pecuniae, ideo promiserunt usque ad futurum Maium perseverare. De Gallis etiam nihil auditur, neque de Anglicis, multa tamen de illis hic a plerisque divinantur. Videntur mihi in aere velle castra constuere{s}. Ab utraque parte invitus bellatur, nemo tamen est (tantum potest mortalium ambitio) qui pacem amplectatur. Expeditus est hinc subito orator Portugaliae, qui hic, ut prius scripsi, fuerat retentus, et fere omnibus insciis et praeter omnium opinionem discessit. Ea, quae mihi de illius expeditione dicta sunt ab illo, qui omnia vult scire, scribo, non tamen quod affirmem, quamvis me multa ad credendum inducant. Fertur quod igitur hic tam diu manere coactus fuerit donec posta a pontifice rediret et, cum illa pro votis rediisset, dimissus est. Dicit mihi ille, quod Leonora sit impregnata a rege Portugalliae et quod Pontifex dederit dispensationem, ut illam ducit. Dicitur etiam, quod ille orator maiestati caesareae intrepide retulisset, quod si illius maiestas quicquam contra regem suum attentaret, quod velint Affricanos, Mauros et Saracenos in Portugaliam vocare et antequam a caesare praemi deberent, quod se mallent, illis subdere. Mirabili cursu res saeculi nostri nunc vadunt. Multa, quae prius numquam audita sunt, audiuntur, de quibus multa sunt dicenda, quae scribi non licent. Deus Optimus Maximus faxit, ut brevi coram esse posssim. Audiet Serenissima Maiestas Vestra et non parum mirabitur. Venerunt etiam huc pauloante duo oratores Florentini, qui super iis locis, quae ad imperium spectant, consensum et confirmationem petunt. Habeo etiam mecum litteras credentiales maiestatis caesareae ad Maiestatem Vestram Serenissimam de isto matrimonio, ut prius a me scriptum est. Alia in praesentia non occurrunt. Puto, quod tam longis scriptionibus nunc mandato Serenissimae Maiestatis Vestrae satisfecerim, Cui humillime supplico, si quid est, erunt fortassis plurima, quod in tanto volumine non placebit, et in quo vel morosior vel ineptior videbor, dignetur pro sua incomparabili prudentia et benignitate dare veniam et mei perpetui et fidelis sui servuli in omnibus clementem habere rationem.

Commendo me suppliciter Serenissimae Maiestati Vestrae ut domino meo clementissimo, pro qua omni qua mortalis homo potest devotione et fide, ut mihi Eam rursus salvam et felicissmam videre liceat, Deum Omnipotentem apud Sanctum Iacobum humillime deprecabor.

Datum ex villa regni Castiliae Valdolit vigesima mensis Martii anno Domini 1523.

Eiusdem Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus