» CORPUS of Ioannes Dantiscus' Texts & Correspondence
Copyright © Laboratory for Source Editing and Digital Humanities AL UW

All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopy, recording or any other information storage and retrieval system, without prior permission in writing from the publisher.

Letter #232

Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon
Madrid, 1525-02-07


Manuscript sources:
1fair copy in Latin, in secretary's hand, BNW, BOZ, 2053, TG 25, No. 3060, f. 39r-45v
2copy in Latin, 16th-century, AGAD, LL, 23, p. 248-259
3copy in Latin, 16th-century, BJ, 6557, f. 129r-135r
4copy in Latin, 16th-century, B. Ossol., 177/II, f. 194r-201v
5copy in Latin, 16th-century, BK, 213, a.1525, No. 16-17, p. 303-316
6copy in Latin, 18th-century, BCz, 37 (TN), No. 12, p. 41-63
7copy in Latin, 18th-century, BCz, 274, No. 118, p. 157-166
8register with excerpt in Polish, 20th-century, B. PAU-PAN, 8241 (TK 3), a.1525, f. 1-4

Prints:
1AT 7 a.1525, p. 172-179 (in extenso)
2RDHD 1889 No. 11464, p. 1358 (Latin register, selective - only Danish matters)
3PAZ Y MELIA 1924, 1925 p. 62-63 (Spanish translation)
4Españoles part II, No. 22, p. 165-170 (excerpt in Spanish translation)
5Españoles part IIIB, No. 1, p. 322 (excerpt in Spanish translation)
6Sumariusz No. 1027, p. 122 (Polish register)

 

Text & apparatus & commentaryPlain textText & commentaryText & apparatus

 

Serenissima Regia Maiestas et Domine, Domine clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Cum tandem per pestes, bella, aestus et mille alias incommoditates ac per tot rerum discrimina 1524-09-19⌊19 Septembris1524-09-19⌋ ad aulam Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesarisCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ in Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊Valle OletiValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋, Castile (Castilla, Castilia), kingdom on the Iberian Peninsula, together with the Crown of Aragon formed the foundation of the Kingdom of Spain ⌊regni CastilliaeCastile (Castilla, Castilia), kingdom on the Iberian Peninsula, together with the Crown of Aragon formed the foundation of the Kingdom of Spain ⌋ oppido, applicuissem, subinde per binas postas, quae Romam et Flandriam mittebantur, ea omnia Maiestati Vestrae Serenissimae cf. Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon Valladolid, 1524-10-03, CIDTC IDL 217⌊descripsicf. Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon Valladolid, 1524-10-03, CIDTC IDL 217⌋, quae mecum agebantur et in quibus eo tempore res nostra haerebat. Paulo post, cum dominus Stanisław Borek (*1474 – †1556), doctor of both laws; 1505 canon of Włocławek; 1508 - Poznań; 1520 - Gniezno; 1523 - Cracow; 1524 royal secretary; 1538 cantor at the Gniezno chapter; 1540 - at the Cracow chapter; 1542 dean at the Cracow chapter; 1523 royal envoy to Rome; 1524 - to emperor Charles V; 1526 - to Bari (WYCZAŃSKI 1990, p. 248; PSB 2, p. 320-322)⌊doctor BorgkStanisław Borek (*1474 – †1556), doctor of both laws; 1505 canon of Włocławek; 1508 - Poznań; 1520 - Gniezno; 1523 - Cracow; 1524 royal secretary; 1538 cantor at the Gniezno chapter; 1540 - at the Cracow chapter; 1542 dean at the Cracow chapter; 1523 royal envoy to Rome; 1524 - to emperor Charles V; 1526 - to Bari (WYCZAŃSKI 1990, p. 248; PSB 2, p. 320-322)⌋ advenisset, iterum ex Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊Valle OletiValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋ 1524-11-12⌊12 Novembris1524-11-12⌋ versus urbem longo quodam cf. Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon Valladolid, 1524-11-12, CIDTC IDL 5807⌊voluminecf. Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon Valladolid, 1524-11-12, CIDTC IDL 5807⌋, quae tunc per nos acta erant, significavi, missis omnium scripturarum et decretationum exemplis, demum postquam dominus doctor cum omnium rerum expeditione hinc absolutus, Naples (Napoli, Neapolis), city in Italy, on the coast of the Tyrrhenian Sea, capital of the region of Campania⌊NeapolimNaples (Napoli, Neapolis), city in Italy, on the coast of the Tyrrhenian Sea, capital of the region of Campania⌋ proficisceretur, rursus ad longum de omnibus ad Maiestatem Vestram Serenissimam dedi cf. Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon & Bona Sforza Madrid, 1524-12-18, CIDTC IDL 226⌊litterascf. Ioannes DANTISCUS to Sigismund I Jagiellon & Bona Sforza Madrid, 1524-12-18, CIDTC IDL 226⌋ cum copiis duplicatis illarum, quas 1524-11-12⌊12 Novembris1524-11-12⌋ scripseram, additis iterum omnium rerum expeditarum copiis.

Discessit Madrid (Madritum, Maioretum, Madrillae), city in central Spain, Castile, on the Manzanares river, from 1561 capital of Spain⌊hincMadrid (Madritum, Maioretum, Madrillae), city in central Spain, Castile, on the Manzanares river, from 1561 capital of Spain⌋ dominus doctor 1524-12-19⌊19 Decembris1524-12-19⌋ recta versus Barcelona (Barcinona, Barcino), city in northeastern Spain, Catalonia⌊BarzalonamBarcelona (Barcinona, Barcino), city in northeastern Spain, Catalonia⌋, unde Narbonne, town in southern France⌊NarbonamNarbonne, town in southern France⌋ per France (Gallia, Francia), the kingdom⌊GalliasFrance (Gallia, Francia), the kingdom⌋ in Italy (Italia)⌊ItaliamItaly (Italia)⌋ propinquius et tutius iter capere decreverat, et cum iam post elapsum mensem illum Italiam fere attigisse crederem, venerunt mihi ab eo litterae ex Perpignan, city in southern France, Languedoc, from the 12th century 1659 it belonged to Aragon and Spain⌊PerpinianoPerpignan, city in southern France, Languedoc, from the 12th century 1659 it belonged to Aragon and Spain⌋, quae dicionis caesareae est, quibus mihi discrimen, in quo versatus est et fidem Gallicam descripsit. Illarum praesentibus mitto exemplum, quo Maiestas Vestra Serenissima omnia liquidius cognoscat. Non potui non vehementer turbari, cum de casu tam periculoso istius boni viri, rerum Maiestatis Vestrae Serenissimae studiosissimi, tum quod istiusmodi impedimentis negotium in moram trahi longiorem, quam rebar, cognoscerem. Proinde licet quam primum ille hinc solvisset, non destiti pro litteris duplicatis apud maiestatem caesaream et officiales in omnem eventum sollicitare, tamen in praesentia, cum id necessitas exigit, vehementius incumbo, et iam litterae scriptae sunt; nihil aliud moratur, nisi caesaris aegritudo, quae illius maiestatem ad subscribendum facit difficilem, spero nihilominus, quod illas cum primis postis ad urbem, quae brevi hinc expedientur, unde Neapolim commode perferri possunt, transmittam.

Scribi nequit, quantum me istae morae discruciant; incidimus in pessima tempora, neque mari, neque terra securus haberi potest transitus, sic omnia his bellis sunt perplexa, neque commeatus sive salvi conductus prosunt, qui, ut certo hic intellexi, non solum Stanisław Borek (*1474 – †1556), doctor of both laws; 1505 canon of Włocławek; 1508 - Poznań; 1520 - Gniezno; 1523 - Cracow; 1524 royal secretary; 1538 cantor at the Gniezno chapter; 1540 - at the Cracow chapter; 1542 dean at the Cracow chapter; 1523 royal envoy to Rome; 1524 - to emperor Charles V; 1526 - to Bari (WYCZAŃSKI 1990, p. 248; PSB 2, p. 320-322)⌊domino doctoriStanisław Borek (*1474 – †1556), doctor of both laws; 1505 canon of Włocławek; 1508 - Poznań; 1520 - Gniezno; 1523 - Cracow; 1524 royal secretary; 1538 cantor at the Gniezno chapter; 1540 - at the Cracow chapter; 1542 dean at the Cracow chapter; 1523 royal envoy to Rome; 1524 - to emperor Charles V; 1526 - to Bari (WYCZAŃSKI 1990, p. 248; PSB 2, p. 320-322)⌋, verum etiam plerisque aliis sunt infracti, quo fit, quod mihi male metuo, cum erit redeundum, ne mecum etiam ita agatur. Rogo itaque humillime: Maiestas Vestra Serenissima dignetur cum primis huc litteras suas ad Francis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌊regem christianissimumFrancis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌋ scriptas, quibus ab illius maiestate salvum conductum impetrare possim, mittere. Eas, cum revocatus fuero, efficiam per mercatores The Welsers merchant and banking family from Augsburg with close ties to Emperor Charles V⌊WelzerosThe Welsers merchant and banking family from Augsburg with close ties to Emperor Charles V⌋, ut Francis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌊illius maiestatiFrancis I of Valois (*1494 – †1547), 1515-1547 King of France; son of Charles, Count of Angoulême, and Louise of Savoy⌋ ad manus veniant, unde salvum conductum consequi possim. Et cum sint pro mittendis hinc inde litteris periculosa tempora et quod saepius intercipiantur, ne quicquam omisisse videar, quo Maiestas Vestra Serenissima rerum omnium cognitionem, de quibus illam scire expedit, cum primis habe[at], omnes onero postas, quae ad meam notitiam perveniunt, neque hoc impensis caret, et semper novissimarum exempla mitto, quod hic etiam facio. Ex his latius omnia intelleget, quae hic acta sunt.

Mitto etiam investiturae et omnium aliar[um] scripturarum copias. Hoc tempore aliud expedire nequivimus. Ius tertii reservatum est, de quo omnino ducem Mediolani acturum ferunt, praesertim in hac ultima desperatione, quae eum in praesens exagitat, sed optima me habet spes, cum adeo sit extenuatus aereque exutus, ut aegre se Cremonae captivus fere contineat, quod Neapoli, ubi venalia sunt omnia, parum proficiet. Auro igitur agendum erit etc.

Quomodo ego Madrid (Madritum, Maioretum, Madrillae), city in central Spain, Castile, on the Manzanares river, from 1561 capital of Spain⌊hicMadrid (Madritum, Maioretum, Madrillae), city in central Spain, Castile, on the Manzanares river, from 1561 capital of Spain⌋ maneo ex aliis meis litteris Maiestas Vestra Serenissima intellexit. Certe nihil mihi umquam fuit durius, quam sic pendere animi, licet videam adhuc non fuisse inutile, quod hic sim, spero enim, quod investitura cum aliis litteris per modum duplicatarum citius quam Stanisław Borek (*1474 – †1556), doctor of both laws; 1505 canon of Włocławek; 1508 - Poznań; 1520 - Gniezno; 1523 - Cracow; 1524 royal secretary; 1538 cantor at the Gniezno chapter; 1540 - at the Cracow chapter; 1542 dean at the Cracow chapter; 1523 royal envoy to Rome; 1524 - to emperor Charles V; 1526 - to Bari (WYCZAŃSKI 1990, p. 248; PSB 2, p. 320-322)⌊dominus doctorStanisław Borek (*1474 – †1556), doctor of both laws; 1505 canon of Włocławek; 1508 - Poznań; 1520 - Gniezno; 1523 - Cracow; 1524 royal secretary; 1538 cantor at the Gniezno chapter; 1540 - at the Cracow chapter; 1542 dean at the Cracow chapter; 1523 royal envoy to Rome; 1524 - to emperor Charles V; 1526 - to Bari (WYCZAŃSKI 1990, p. 248; PSB 2, p. 320-322)⌋ Naples (Napoli, Neapolis), city in Italy, on the coast of the Tyrrhenian Sea, capital of the region of Campania⌊NeapolimNaples (Napoli, Neapolis), city in Italy, on the coast of the Tyrrhenian Sea, capital of the region of Campania⌋ perveniet, et quamvis non sit incommodum immo necessarium, quod aliquis hoc tempore nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae hic agat, ob multas causas, tamen in animo numquam sum tranquillus, quod sine mandato et commissione Maiestatis Vestrae Serenissimae hic re[mansi], a domino doctore et partim a me ipso, cum negotia id ex[pos]tulare viderentur, persuasus. Quapropter iterum atque iterum, quantum totis viribus eniti possum, humillime supplico Maiestati Vestrae Serenissimae: dignetur hanc unam mihi facere gratiam pro omnibus meis servitiis et me, quantum fieri potest, citius, de mente et voluntate sua reddere certiorem. Quod si in hac mansione deliqui, cum temere nihil fecerim, ad misericordiam et clementiam Maiestatis Vestrae Serenissimae confugiam. Si vero ex sententia Maiestatis Vestrae factum est, cf. Hor. Carm. 1.1.36 ⌊sublimi feriam vertice sideracf. Hor. Carm. 1.1.36 ⌋ et tanto alacrius, omnibus rebus meis omissis, quam diu Maiestati Vestrae Serenissimae ex re visum fuerit, hic serviam, nihilque mihi taediosum vel durum erit futurum, etiam si vita sit ponenda, quod placitum est Maiestati Vestrae Serenissimae et quod per me fieri volet, modo quid me facere oportet sciam, et si quid erit hic agendum, quod moram ferre nequeat, quaeso in mittendis litteris melior servetur ordo, sicut ex copiis novissimarum mearum his annexis videbitur. Ex his etiam, quo in statu erant res huius curiae, cum illas scriberem, intelleget. Multa interim sunt inversa, quae, quantum temporis angustia admittit, in compendium conferam.

Post abitionem domini doctoris Borck scribebantur huc varia nova, quomodo Gallorum exercitus ex obsidione Ticini hoc est Papiae fuerat repressus, multis ibidem occisis et plerisque de primoribus viris desideratis, et quod retrocessisset usque ad Ast, Subaudiae oppidum. Dicebantur etiam multa alia gloriosa, ut fortassis caesari aegro aliquod levamen fieret, sed paulo post longe ab his diversa nuntiabantur: regem Galliae mille equites gravis armaturae et quattuordecim milia peditum ad dominium pontificis et regnum Neapolitanum occupandum misisse. Quae novitas, cum per oratorem Florentinum Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesariCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ legeretur — eram eo tempore illic cum oratore Anglo ad missam — non parum illius animum perculit, quem vultus expresserat, adhuc tamen spes erat in statibus Italiae, praesertim in pontifice, qui parvum post tempus penitus illam destituit, missis huc binis litteris, quae brevia vocant, et inito cum Gallorum rege certo foedere, priore cum caesare facto omisso. Quam sententiam haec brevia ferebant et quid maiestas caesarea ad ea responderit, ex carta his inclusa, quae habet de verbo ad verbum exemplum litterarum caesaris ad pontificem, cognoscetur. Talis est scilicet temporum nostrorum egregia fides, et talia religio nostra habet capita, et adhuc miramur, quod tot plagis orbis christianus afficitur.

De rege Angliae et quibusdam Germanis principibus etiam ambigitur. Mittitur itaque ad illum orator, ut aperte mentem suam, quid in hac tragoedia agere decrevit, declaret, item alius ad Germaniam, qui etiam ad Maiestatem Vestram Serenissimam, ut intellexi, cum vellere aureo et cum quibusdam mandatis pro extorri Daciae rege et fortassis pro magistro (quod tamen non credo) venturus est. Magister enim Prussiae, tum quod Lutheranus est, tum quod aperte cum Gallorum rege sentiat, male hic audit. Nuntius illius, de quo in novissimis scripsi, nihil cum huc venisset exponere voluit, sed recta ad dominum marchionem Ioannem Brandeburgensem Valentiam divertit et nuper cum eo huc rediit, unde me protinus ad dominum magnum cancellarium contuli exposuique illi, volens expiscari, quid ab his moliretur, quod cum hic nomine Serenissimae Maiestatis Vestrae agerem, non fore inconveniens, me dare operam, ut rescirem, si quid ab hostibus, quod regio honori et bonae existimationi Serenissimae Maiestatis Vestrae esset contrarium apud maiestatem caesaream proponeretur, ut illis et respondere et maiestatem caesaream de causa, sic ut se veritas habet, informare possem. Dominus cancellarius respondit, quod nihil istiusmodi intellexisset, saltem quod magister in Spirensi conventu a suis fuisset revocatus et quod hic propter Lutherum et Gallos non haberet gratiam, si tamen tale aliquid ad maiestatem caesaream perveniret, me illico certiorem redditurum. Dixit etiam, nuntios Mosci esse in itinere ad Hispaniam de pace cum Maiestate Vestra tractaturos per caesaris medium. De his etiam, ut prius scripsi, fortassis expediret, ut scirem, quid Maiestas Vestra Serenissima me velit hic facere. Nuntii regis Daciae exulis, qui huc pariter cum hoc magistri applicuerunt, ab eo et marchione Ioanne male sibi timent, ne rebus illorum officiant. Amor iste [quondam] inter istum regem et principem in amarum conversus est odium. Iste bonus rex quaerit omnes modos, quibus restitui posset, sed ab arido pumice aquam postulat. Misit huc libellum et illius auctorem, quo se a criminibus illi ab electo novo rege et a Lubecensibus, praeterea a Danis et Suetis obiectis, expurgare nititur. Quem ego hic a capite usque ad calcem perlegi. Quod si consequi poterit, aliorum sit iudicium.

Nova alia in praesens non habentur, quam quae Maiestas Vestra Serenissima ex litteris caesaris ad pontificem intelleget. Fertur tamen adhuc caesar in Italia non contemnendum habere exercitum in Papia, Cremona et circum, numero, ut aiunt, triginta milium, qui parati sunt cum Gallis confligere, modo daretur copia, et quod Veneti adhuc cum caesare in fide maneant. Orator illorum pro magnis pecuniis vult deponere, quod a foederibus non recedent. Dicunt etiam de quibusdam Germanorum copiis, quas Ferdinandus archidux mittit. Conscribuntur hic etiam milites, quos classe, quae ad Indiam erat instructa, in Apuliam caesar traicere decrevit. Sunt etiam aliae caesarianae gentes in finibus circa Perpinianum. Pecuniae item, ut solet in extrema necessitate fieri, modis omnibus et vix ante auditis, conquiruntur, et credo, quod haberi possint, sed mora mihi suspecta est. Ego hanc aulam adeo extenuatam, ut nunc est, numquam vidi; quicquid pecuniarum acquiritur, exercitibus mittitur. Penuriam interdum caesar usque ad incommoditatem suffert, modo bellicae gentes alantur; in illas omne, quod haberi potest, congeritur. Maiestas caesarea adhuc ista, quam iam satis longo tempore patitur, quartana vexatur, paulo ante duplicatam se fecit, hoc est duobus diebus cruciabatur et duobus aliis remittebatur. Hoc tempore in priorem punctum rediit; nulla tamen subest suspicio periculi maioris.

Soror eius, desponsata regi Portugaliae, illac nuper est missa, alia, quae vidua est, hic agit.

Cum nuper essem, ut supra descripsi, apud dominum magnum cancellarium et dicebam me ad Maiestatem Vestram Serenissimam scripturum, rogavit me, ut illum plurimum Maiestati Vestrae commendarem, exosculaturque more Hispano manus Maiestatis Vestrae Serenissimae et pollicetur se illius bonum servitorem. Magna me humanitate prosequitur, de rebus secretioribus etiam interdum mecum occlusus conferre solet. Hinc est, quod mihi dedit copias has ad pontificem insertas, et spero, cum iam res ducis Francisci Mediolani penitus inclinatas videt, quod partibus nostris sincerius favebit.

De exitu hinc nostro paulo ante in consilio erat conclusum, quod in fine mensis praeteriti caesar versus Hispalim, quam Siviliam vocant, se conferre debuit, ob aeris commoditatem; et cum haec pontificis defectio fuit intellecta, mutata est sententia. Ex eventu huius belli sedes mutabimus. Speratur enim hic certo et brevi inter Gallos et Caesarianos futurus conflictus. Ego adhuc finem non video.

Alia hoc tempore scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae digna se non offerunt; si quid novi emerget, per omnem opportunitatem opera a me dabitur, quod cum primis in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae perveniat, unum hoc solum rogo, hoc unum deprecor et per Deum immortalem Maiestatem Vestram Serenissimam obtestor, ut me de mente sua super hac mora, quam hic facio, quantum potest fieri citius certiorem reddat. Iam sex menses praeterierunt, quod nullas accepi litteras; in qua animi versor inquietudine, Deo notum est, qui Maiestati Vestrae Serenissimae diu incolumem et felicem aetatem atque contra omnes suos hostes victoriam concedat, meque hic mori non permittat, donec more Hispano coram manus Maiestatis Vestrae Serenissimae exosculer. Cui me et longam meam servitutem suppliciter commendo.

Postscript:

Cum iam istas concludere volui litteras, venit mihi in [mentem], ut absolutionem hinc domini doctoris Borgk Maiestati Vestrae Serenissimae describerem, quod supervacaneum non censui futurum. Habitis iam omnibus litteris a caesare subscriptis et sigillatis et tota negotiorum expositione, venimus ad caesarem, qui quoniam magnus cancellarius non aderat, significavit nobis, si eum alloqui vellemus, ut hoc sermone Italo fieret. Itaque cum post missam, quae illic habebatur, maiestatem illius accederemus, grato nos vultu admisit. Exorsus est dominus doctor lingua Itala, quam apprime novit, et habuit imprimis maiestati illius gratias pro tam iusta et benigna expeditione, offerens se quam primum ad Maiestatem Vestram Serenissimam perveniret, ea omnia ex ordine relaturum etc. addens in fine rogando, ne illius maiestas delatoribus umquam crederet, qui mutuo fraterno amori inter Vestram et illius maiestatem invidentes, turbare eum fortassis niterentur, certum habitura, Maiestatem Vestram Serenissimam tam constantis et perfecti principem animi esse, qui non tam facile ut plerique a concepta semel amicitia deflecteretur, et si quid istiusmodi illius maiestati deferretur, me qui hic Serenissimae Maiestatis Vestrae nomine remanerem, certiorem redderet, unde et respondere et id Maiestati Vestrae Serenissimae describere possem. Maiestas sua caesarea alacri vultu statim subintulit: quod hoc tempore alia non potuit fieri expeditio, boni igitur consulere deberemus; se tamen semper, quantum illi conveniret, libenter Maiestati Vestrae gratificaturam, et licet quaedam et dicta et scripta fuissent, illius maiestati tamen se fidem non adhibuisse, numquam se etiam ansam daturam, qua conceptus iste mutuus amor corrumpi possit, Maiestatemque Vestram sedulo pro bono fratre et loco patris se habituram, neque sibi aliter umquam de illa persuasisse et si quicquam contrarium sibi exponeretur, me hic in aula illico certiorem facturum. Deinde et ego Germanice in priorem fere sententiam pauca in compendio rettuli et in fine rogavi, cum mihi in illius aula esset immorandum, me solita sua gratia prosequeretur. Quod se facere libenter pollicebatur, Germanice addens: So viel myt muglich. Sic demum dominus doctor manus illius maiestatis exoscula ri more patrio voluit, ad quod nequaquam consensit, sed data illi manu, ut apud nos usu receptum est, benigniter et donatum a se dimisit. Haec igitur ad longum Maiestati Vestrae Serenissimae descripsi, ut inde quis illius erga Maiestatem Vestram Serenissimam sit animus, liquidius cognoscatur, et ne promissa nostra, quod numquam est futurum, alios haberent eventus, sicut hoc Maiestas Vestra Serenissima pro incomparabili sua prudentia bene moderabitur. Alia ex reverendissimo domino meo Cracoviensi episcopo Maiestas Vestra Serenissima intelleget.

Haec cum scripsissem venerunt ad deversorium meum, missi ad me a maiestate caesarea, reverendi domini Baltazar, propositus de Waltkirchen et doctor Wolfgang Brantner, ordinis Sancti Georgii coadiutor, consiliarii et secretarii maiestatis caesareae, exposueruntque mihi illius maiestatis nomine, quomodo nuper ex conventu Nurnbergensi imperiali maiestati caesareae ab omnibus principibus et statibus ibidem constitutis, scriptum fuisset, illius maiestatem rogando et hortando, ut bello, quod inter Maiestatem Vestram Serenissimam et illustrissimum dominum magistrum Prussiae fuit et per quadriennales indutias interceptum esset, tandem finem imponeret; unde cum maiestas caesarea secum reputaret, quam hoc bellum Reipublicae Christianae hoc praesertim tempore perniciosum foret, si iterum recrudesceret et quod indutiae ac compromissum desuper factum, pro futuro Aprili exspiraret, curae haberet summopere, ne deterius quicquam ad utramque partem inde oriri possit, ut bonis mediis componeretur. Dedisset itaque magnam operam superioribus annis et per oratores et per litteras suas ad arbitros, ut negotium hoc aggrederentur, et paulo ante etiam dominus Ioannes Hannard ⌊Ioannes HannardIoannes Hannard ⌋ in Germaniam missus, inter alia hoc etiam in mandatis habuisset; quid vero ea in re egisset, illis esse adhuc incognitum. Et ne quicquam illius maiestas praetermisisse videretur, cum ego hic nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae agerem, esset item alius etiam hic ab ill(ustrissimo) domino magistro: sua maiestas caesarea temptare vellet, si per nos hic aliquid, quod his rebus expediret, efficere posset vel saltem consilium capere, quo causa istiusmodi belli componi, aut longiores [indutiae] fieri possent, quibus stantibus, accuratius quam hac[tenus] de certa pace tractaretur, facturusque essem rem gratam suae maiestati caesareae, si illi desuper sententiam meam exponerem. Summa haec fuit totius orationis, quam cum recte, ut mihi videor, intellexissem, nullam scilicet aliam fuisse causam, cur ad me esset missum, quam ut expiscaretur, si quid hac in re a Maiestate Vestra Serenissima in mandatis haberem aut quale meum desuper esset mandatum. Opinantur fortassis, quod hanc ob causam hic sim relictus, quasi Maiestas Vestra Serenissima summopere averet in hoc negotio caesaris auxilium. Respondi: quod imprimis maiestati caesareae haberem gratias immensas nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae pro ea sollicitudine, quam gerit in Rempublicam Christianam partium nostrarum, quam libenter bene compositam et pacatam videret; verumque esset, inter alia bella, quibus nunc orbis christianus est perplexus, hoc etiam foret non minimum, si recrudesceret, utpote quod illic ageretur, ubi Respublica Christiana armis plus quam usque alibi ab infidelibus infestaretur, et quod eam ob rem atque ut maiestati caesareae gratificaretur, Maiestas Vestra Serenissima, cum iam paene victoriam omnem in manibus habuit, arma deposuerit et ad caesareae maiestatis postulationem in certos arbitros admissis quadriennalibus indutiis compromiserit, futurum sperans (quod longe secus evenit) interea promissam pacem fieri neque quominus haec conficeretur per Maiestatem Vestram Serenissimam stetit, essetque adhuc in maiestatis caesareae et illius officialium recenti memoria, quod ante duos annos me hac de re Maiestas Vestra Serenissima huc in Hispaniam missum agere et ut eiusmodi compromissum procederet apud maiestatem caesaream sollicitare iussisset, praetera ad omnes alios arbitros, hoc idem procurans, misisset. Quo vero factum est, quod in hac causa tanto tempore nihil sit tractatum, esset luce meridiana clarius. Proinde, quod se iterum maiestas caesarea his negotiis interponeret, illius maiestatis prudentiam impense laudarem, prospiceret enim, si cicatrix haec refrica retur, quid morbi portenderet. Mihi autem ea de re a Maiestate Vestra Serenissima nullum adhuc esse mandatum, consilium vero, quod per eos maiestas caesarea a me postularet, pro rudi meo intellectu convenientius esse non posse, quam ut hanc piam caesareae maiestatis sententiam Maiestati Vestrae Serenissimae describerem, quod me diligenter facturum pollicebar. Hoc responso contenti et laudato, quod ea Maiestati Vestrae Serenissimae deferenda censui, maiestati caesareae se id relaturos, sperantes hoc illi non ingratum fore dixerunt, seque recta ad magistri nuntium ituros, idem cum eo acturi, vellentque de illius mente edocti me rursus reddere certiorem. Inde, ut mihi certo persuasi, a domino Ioanne, marchione Brandeburgensi, hoc habentes, coeperunt dominum magistrum excusare, quod non illius culpa negotium compromissi tamdiu intactum fuisset, sed quod morte quorundam arbitrorum id accidisset, unde me continere non potui et rettuli illis, quid dominus magister per suum nuntium Ioannem de Schonbergk, stantibus indutiis, apud caesarem in Brabantia usque in Angliam et quid per sex menses apud illum regem etiam egisset et quod ipsemet quaecumque contra indutias fecerat, sine pudore coram omnibus passim in Maiestatem Vestram retorsit. Indulgendum esse illius aetati per Maiestatem Vestram prudentia et annis maturiorem, aiebant, et quod postea futurus sit cautior. Omnia haec per dominum marchionem hic aguntur, licet, ut supra descripsi, magister hic propter male audiat. Maiestas Vestra, quae prudentissima est, quorsum haec intellegit et quae ex re sua erunt, providebit.

Serenissime Rex et Domine, domine clementissime. Peto mihi a Maiestate Vestra Serenissima dari veniam, quod sic incomposite et tumultuarie has conscripsi, eum enim ad modum, ut mihi afferuntur, negotia annoto; paulo ante accepi, quis iste erit orator, qui cum caduceatore sollemniter ad Maiestatem Vestram Serenissimam cum vellere aureo ac aliis rebus mittetur. Est unus ex his, qui in causa magistri Prussiae apud me erant, dominus Wolfgangus Prantner, legum doctor, ordinis Sancti Georgii, quem Maximilianus caesar, cui Deus Optimus Maximus aeternam det beatitudinem, in Aus[tria] [in]stituit, coadiutor. Erat is apud illius maiestatem praeclarissimae memoriae secretarius praecipuus, et nunc hic cum domino praeposito supra descripto omnes imperii res in consilio derigit; iuvenis profecto praeter bonas litteras, quibus affatim abundat, virtuosus, sincerus, apertus ac singulari humanitate rerumque gerendarum peritia praeditus. Estque mihi antiqua et multa cum eo familiaritatis consuetudo, et quam diu hic fui, non vulgare studiorum commercium. De exitu tamen illius adhuc certo nescitur, ipse etiam tam longinquum iter ingredi non vult sine sufficienti viatico. Si veniet, onustus ut reor, plurimis negotiis neque ingratus se ad Maiestatem Vestram Serenissimam conferet. Ex eo intellexi, cum hodie mecum pranderet, quod heri, quae fuit mala, ut hic vocant, dies caesaris, illius maiestatem febris omnino deseruisset, habeturque spes, quod ex ea aegritudine iam penitus sit liberata. Unde cras ad congratulandum illius maiestati in aulam sum iturus et nisi me haec scriptio et postae huius expeditio retinuisset, hodie hoc confecissem, sic ipse dominus doctor, ut facerem hoc, apud me instabat, ob nullam fortassis aliam causam, ut suspicor, quam quod libenter videret, quod cum domino marchione Brandeburgensi illic convenirem, vel quod forsan maiestas caesarea de illius ad Maiestatem Vestram Serenissimam profectione mecum loqui decreverit. Quodcumque erit, brevi experiar. De vellere hoc aureo, quod ferri debet ad Maiestatem Vestram Serenissimam, certo mihi credat, quod quemadmodum nihil de illo in commissis habeo, sic etiam ne verbum quidem feci, magnus tamen cancellarius, ut Maiestati Vestrae ex Valle Oleti 12 Novembris scripsi, ultro de eo mecum sermonem habuit, quod domino Ioanni Hannard velleris haec oblatio ad Maiestatem Vestram fuisset commissa, et cum hoc non fecisset, maiestati caesareae non parum displicuisse, meque in praesentia illius missio praeteriisset, ni ab hoc domino doctore fuissem factus certior. Haec igitur scribo, ne viderer hoc praeter mandatum Maiestatis Vestrae Serenissimae hic sollicitasse, ex quo ne latum unguem quidem velim egredi. Sunt iam fere sex anni, quod Maiestas Vestra Serenissima Barchinonae in hunc fuit ordinem adscripta; ceteris electis, ut serenissimo regi Hungariae et Daciae, nunc extorri, dudum ordo iste est allatus, cur tam diu dilatio haec cum Maiestate Vestra Serenissima est facta, non caret misterio.

Res Prutenae, quomodo hic tractantur, procul dubio Maiestas Vestra Serenissima satis intellegit. Nisi huc nuntius magistri ad marchionem Brandeburgensem venisset, status imperii ex conventu Nurenbergensi vix maiestatem caesaream, ut se his rebus interponeret, movissent. Itaque ad instantiam magistri magis, quam istorum statuum ulteriores petuntur indutiae, quae cum exspirabunt priusquam haec mea scripta, ut reor, ad Maiestatem Vestram Serenissimam perferentur, serio magis res agenda esset, ut hoc quod reliquum est hostibus quantocius occuparetur. Ius omne hac tempestate in armis est et quemadmodum fieri videmus fere ab omnibus aliis, praesertim a primis orbis nostri gubernatoribus, quod is qui potior armis est, iure etiam potior esse dicatur, nihil commoditatis esset omittendum, ut id haberi possit, unde mala tot tanto tempore manarunt. Semper postea de iure facilius responderi possit, certo credo. Si caesar vel rex Galliae iure vel iniuria orbem omnem sub diciones suas cogere possent, facerent et iuris peritis disputationes relinquerent. Nihil tam interest, ut Cicero pro Publio Sextio inquit, quam ius et vis, et ubi vim volumus, extingui ius necesse est. Cum itaque vis nunc ubique dominetur, cur nos nisi iure expostulare cum hostibus volumus? Si illi eam haberent potentiam, qua[m] velint, dudum de iure actum esset. Haec non ideo scribo, ut meam sententiam, quae pro rudi meo ingenio est nulla, edicerem, sed ut hominum istius aevi mores et ea, quae hoc tempore usu recepta sunt, accuratius animadverterentur. Est olitor etiam saepe cf. Adagia 1526 No. 501 ⌊opportuna locutuscf. Adagia 1526 No. 501 ⌋. Venerunt huc iterum, cum ista scriberem, ex Lugduno nova, quod Turcarum imperator esset mortuus. Si deterior non deberet succedere, utinam se res sic haberet; sunt tamen hic, qui hoc a Gallis fictum dicant, ut de Turcis cura non habeatur, et ipsi interea votis suis potirentur. Dicebatur etiam paulo ante, quod magis credo, Turcam ipsum peritissimum navarcham suum cum quadam classe parva ad metienda litora, portus et stationes navium commodas circum Apuliam et Siciliam misisse. Quid hoc sibi velit, facilis est coniectura. Dii faxint, ut nos aliquando ab illis modis etiam quibuscumque pacem habere possimus et quod huc ad has regiones cum viribus suis diverteret, pacem inter istos principe[s] [facturus], aliud non video remedium. Hic pro novo bello, v[el] [potius] hoc antiquo restaurando, ut prius scripsi, miris modis pecuniae quaeruntur habiturusque est caesar denuo iudicium cum his, qui cum communitate superioribus annis in eum conspirarunt, licet omne illis delictum per illius commissarios fuerat remissum, congereturque non parva, ut multi autumant, pecuniae summa, si eo modo cum his procedetur, ut est conceptum. Habet etiam caesar multos adhuc vacantes episcopatus, et ut proventibus illorum uti posset, quos se in mutuum, necessitate id exigente, percipere asserit, neminem adhuc, licet multi ambiant, illis praeficere curat, aestimoque, postquam nunc cum pontifice dissentit, alia illum temptaturum. Haec sunt, quae in praesens hic habentur.

Ego hic conficior taedio vitam etiam interdum pertaesus in tam longa litterarum Serenissimae Maiestatis Vestrae exspectatione. Ab eo tempore, quo dominus doctor Borgk exivit Cracoviam a nona die Augusti hucusque, quod facit sex menses, nullas accepi. Supplico itaque quemadmodum saepius Maiestati Vestrae Serenissimae, ut me in omnibus de mente et voluntate sua edoceat cum primis et quid mihi ulterius faciendum, et si necesse erit, quomodo hic agendum praescribat. Tam commode huc semper litterae mitti possunt quam commode hinc scribi; ex Wratislavia enim quolibet mense a mercatoribus posta in Antverpiam mittitur, unde huc rursus facile perferuntur, quae illac perveniunt. Sunt etiam alii modi per serenissimum archiducem Austriae, item per Urbem versus Neapolim, unde huc postae semper solvunt. Quae omnia una mecum clementiae atque incomparabili prudentiae Serenissimae Maiestatis Vestrae commendo. Datum ut supra.