Reverendissmo in Christo Patri, Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi etc.

Illustrissime princeps.

Prioribus litteris eo quo debui studio Reverendissimae Paternitati Vestrae exposui, quicquid hic in obsidione Pesti actum gestumque fuerit et quid praeterea successerit. Facile Reverendissima Paternitas Vestra intellegit nihil omnino a nobis, quicquid facto op[us] erat, praetermissum esse, omnemque nos movisse lapidem. Quod vero conatus nostri frustra coep[ti] sunt quodque parum feliciter nobis successer[e], Reverendissima Paternitas Vestra pro sua prudentia haud magno negotio, ut alia omnia, perspicit.

Et si mihi q[uid] per Reverendissimam Paternitatem Vestram divinare licet, quid aliud in causa fuisse dicam, quam Deum nostris iniqu[i]tatibus offensum nobis parum propitium exstitiss[e]. Si enim is, qui non curribus, non equis, non machinis, non pyxidibus, non denique omnibus his rebus necesse habet, qui praeterea non plures, sed vel unum etiam in suo nomine mil[ia] fugare sinit, conatus nostros iuvisset, profecto tantopere non laborassemus. Quod si adhuc aliquid dicere licet, quid, quaeso, aliud n... malis tot iam annis acceptis Turcas esse experimur, quam Dei, Dei, inquam, nefandis peccat[is] sceleribusque nostris graviter offensi, iram, sum[mam] indignationem flagellumque eius.

Verum ego fortassis longius in divinando quam mihi conces[sum] est, progressus{us} sum, cum cuncta haec me etiam tacente Reverendissima Paternitas Vestra sapienter pervidet. Proi[nde] quid postea actum sit, quamquam dubium, felicior[a] ne a<n> prioribus deteriora fuerint, Reverendissimae Paternitati Vestrae non gravatim aperiam.

Post frustra coeptos in oppugnando Pesto labores octava Octobris castra movimus venimusque Ditrich Valth. Iam tum milites non pugnam neque bellum, sed profectionem in patriam quisque suam parabant. Ibi imperator exercitus uni Germanorum regnanti discedendi facultatem dedit. Dux quoque Mauritius exercitu relicto domum profectus est, Germani vero Inferiores, quos Niderlandos vocamus, quoniam in oppugnatione parum feliciter illis successerat, ab ea adhuc nocte, qua id temptatum est, nihil aliud praeterquam quod perpetuo fugiebant, intra fugiendum autem, ne omnino parum strenui viderentur, naves incendebant annonamque, cuius magnam habebant copiam, utpote farinae, butyri, vini, cerevisiae, quamquam omnem illic reliquerunt, pessum dabant. Hic illi satis fortes invictoque animo, si dis placet, erant. Atque hic non plus uno die egimus.

Nona Octobris, die Lunae, cum nihil iam minus quam bellum cogitabamus aut sperabamus, et ecce Turcarum partim equitum, partim peditum sex aut octo milia Pesto egressi nos in fugam facile vertere posse rati, hora iam Vesperorum impetum in nos fecerunt, quos milites nostri, in custodiis ab exercitu spatiis tantum sagittae ab arcu missae positi, utcumque arcebant sustinebantque ac mox dato signo Hungari primi, hussarze dicti, cum Polonis, q[uos] kozakos vocamus, cum Turcis audacter congressi sunt seque invicem miscunt, pugnatur strenue, fit clamor armorumque ingens strep[itus]. Nostris interea machinarum usum aut quia op[us] non esse putarent, aut quia facultas non dabatur neglegentibus, imperator exercitus cum gravioris armaturae militibus, fedueresse dictis, advenit, atque ita iuncta quasi manu, coniunct[is] viribus Turcas in fugam verterunt neque vertisse satis erat, ad moenia civitatis usque persecuti sunt. Hic quamquam omnes strenue satis pugnarunt, Hungari tamen praecipue, qui tantorum finem aliqu[em] cupientes malorum adeo instabant, saeviebant, ut etiam hostes cursu veluti antevertendo plures hostium turba in civitate occludi visi sunt(!)(!). Tanti nunc illic tot iam malis attritis pax [fit] libertatisque amor.

In hoc certamine cecidit nobilis vir, dominus Iaco[bus], Romani imperii dapifer, nobiles praeterea sex p[lus] minusve equites reique militaris non ignari d[e]siderati sunt. Haec quantum ad bellum attinet Reverendissimam Paternitatem Vestram scire volui.

Porro, cum iam altero die Vaczow essemus, relat[um] est nobis dominum Alexium Thurzy vita esse defunctum regemque Romanorum in Ostrom prope futurum ibique Hungariae proceres fidem illi suam praestare debere.

Praeterea caesarem Christianorum e vita migrasse passim ferunt, verum haec ex frequentibus illinc ad vos nuntiis Reverendissimae Paternitati Vestrae notiora esse puto, quam quod hic quicquam me affirmare oporteat.

Verum ad exercitum adhuc redeo. Germanorum exercitus inter Komorno et Presborg hiematurus est. Nunc vero, quoniam ab haiducis permulta hactenus incommoda patiebatur, in Komorno profectus illic castra metatus est. Feria quinta ante litteras datas Varczoff incenderunt acceptis prius omnibus, quae illic erant, praeter relictos pueros, rebus. Eodem die{m} Petrus Perenni et Batori Andriascha capti sunt atque in Ostrom ducti. Nonnulli fidem suam obstrinxerunt, permulti vero fuga saluti suae consuluerunt.

Haec ego Reverendissimam Paternitatem Vestram quamprimum scire volui. Si quid hic interea notum fuerit, non committam, quin Reverendissimam Paternitatem Vestram quam primum certiorem reddam.

Datum sub Ostrom, 17 Octobris anno Domini 1542.

Reverendissimae Paternitatis Vestrae obsequentissimus Stanislaus Zagorski, Romanorum regis in Christianorum exercitu curruum praefectus, servitor