Letter #2863
Cornelis DE SCHEPPER to Ioannes DANTISCUSLondon, 1545-09-01
English register:
De Schepper wonders whether Dantiscus received his letter, sent recently from Hardewijk. He informs him that a chronic illness thwarted Maximiliaan van Egmond's plans to write to Dantiscus.
De Schepper returned to Brussels on 30 July with the Queen [Mary of Hungary]. Hardly had he put his affairs in order and brought his wife [Elisabeth Donche] over when the Emperor [Charles V] sent him to England to persuade the King [Henry VIII] to sign a peace treaty with the King of France [Francis I]. He arrived in London on 18 August. He compares the size of the English and French fleets. He describes his mission. To obtain an audience he had to travel from London to Guildford. He does not expect a favourable outcome to his mission because the King of England has decided that the peace initiative should come from the King of France as the aggressor, who additionally incited the Scots to war. The Emperor sent an envoy to the King of France on the same matter. De Schepper does not know the results of that mission.
De Schepper informs Dantiscus that after long years of service, Eustace Chapuys, whom Dantiscus knew in Granada, has been replaced in his capacity as permanent imperial ambassador in England by Francis van der Dilft, a friend of Erasmus', whom Dantiscus perhaps also knew in Spain. The ailing Chapuys is resting in Louvain, devoting himself to literary studies.
De Schepper supposes that Dantiscus might also know Cuthbert Tunstall, the current bishop of Durham, who lives a pious life far from the court. Dantiscus should remember Stephen Gardiner, Bishop of Winchester, from Bologna. He recently demonstrated in-depth knowledge of the Bible when fighting against Martin Bucer. Thanks to his influence over the King of England, the heresies of Zwingli and Oecolampadius and also – above all – Anabaptism have no chance to spread in the country. De Schepper expresses the view that the aim of these heresies is to overthrow proper social order in the state; however, even when equality manages to replace the authority of power, it does not last. Church ceremonies in England have not changed, except that the conditions of taking Communion have been made stricter. Meanwhile, monasteries have been dissolved, while the Pope is no more important than a bishop. Prayers during processions are said in the national language. De Schepper thinks that the only reason some of the clergy are not favouring heresy openly is out of fear of the King.
De Schepper hopes the Scots will be willing to make peace with England after their own military defeats and those of the French, who incited them to war. De Schepper witnessed the arrival of envoys from Scotland but does not know from which part of the country. He explains the political division of Scotland into three parts. One of them is ruled by the Dowager Queen [Mary of Guise] with the help of James Hamilton, and another by the Cardinal of St. Andrews [David Beaton], while the third is under the King of England's rule.
De Schepper asks for news about the political situation in Poland. The death of the young Queen [Elisabeth of Austria] has given rise to all kinds of rumours and speculation in the Low Countries regarding the approach of great changes. In De Schepper's view, Poland flourished as long as it had no ambition to extend its borders. He hopes the Kingdom of Poland's elite, among whom he counts Dantiscus, will show sense, and so refuses to believe the rumours for now.
De Schepper reports that the Emperor is staying in Brabant. All matters from the Diet in Worms have been deferred to early next year. De Schepper hopes the year brings no other, more dangerous, kind of assembly. Because he left The Low Countries before the Emperor's arrival, he does not know what might be expected from the German princes at the next Diet.
News has come from Spain that the wife of Prince Philip [Maria Manuela of Portugal] died in childbirth. Her son [Carlos of Asturias] is fine. Spanish affairs are being managed by Francisco de los Cobos and the Bishop of Seville [Juan García de Loaysa y Mendoza], among others. Prince Philip's major-domo (moderator) so far has been Juan de Zúñiga, whom Dantiscus knows well. American affairs are progressing well. Hernán Cortés is alive but remains idle. The Welsers have founded a settelement in Venezuela but have fallen out of favour with the King due to the betrayal and denunciation of Nicolaus Federmann, who confessed to the defamation on his deathbed. Also living in Venezuela is Philipp von Hutten, a former servant of Hendrik of Nassau.
De Schepper outlines the career of Georg of Austria, who has become the Bishop of Liège, and recent events in the life of Cornelis van Bergen, who enquires about Dantiscus' health. De Schepper will gladly pass on a letter from Dantiscus to him. De Schepper also sends news on Louis of Flanders and a letter from Francis van der Dilft, who solicits Dantiscus' friendship. De Schepper sends greetings to Dantiscus' brothers, Bernhard and Georg.
| received Schmolainen (Smolajny), 1545-10-13 Manuscript sources:
Auxiliary sources:
Prints:
| ||||||||||||||||
Text & apparatus & commentaryPlain textText & commentaryText & apparatus
Reverendissimo et Illustrissimo Praesuli et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc., domino et patri ex animo honorandissimo et observandissimo
Reverendissime et Illustrissime Praesul et Domine, domine et pater ex animo honorandissime et observandissime.
Paratissima oblatione obsequiorum meorum praemissa.
Dedi nuper ad te litteras ex Harderwico, quas haud scio, an adhuc receperis, nam ad Theodoricum tuum, qui Vollenhoae substiterat, perferri debebant cum iis, quas ad te scripturus erat illustris Maximilianus ab Egmonda comes Burensis et Yselstein. Verum cum eodem die idem comes inter venandum ex haustu aquae insolito in febrim incidisset, postergata est mentio litterarum ad te scribendarum. Receperat enim se propria manu scribere velle atque in hoc ipso officium amanuensis aspernari. Ab eo autem die, etsi lectica vectus, nos in arce sua Burensi, quae in Batavia sita est, benigne hospitaliterque susceperit et tractaverit, tamen nondum a febre desertus fuit, credo, quia medicorum praeceptis obsequi recusavit. Quare ne tunc quidem tempus illius interpellandi fuit atque haud scio, an in hunc usque diem fuerit, quandoquidem ego postquam cum serenissima regina Bruxellas reversus sum, qui dies fuit tertio Kalendas Augusti, vix dum ordinatis rebus meis vocataque ex Flandria uxore iussus sum in Angliam me conferre ad persuadendam huic regiae maiestati pacem cum Christianissimo Francorum. Utriusque enim principis copiae terra marique augebantur cotidie apparebatque illos de summa rerum periculum facturos, id quod citra plurimam sanguinis Christiani effusionem accidere haud potuisset nec satis expedivisset reipublicae satis undique afflictae.
Proinde decima octava die mensis Augusti Londinum appuli satis felici usus navigatione neque ulla navi a me conspecta, cum classis utraque non procul a Vecti insula in ancoris staret praestolareturque opportunam occasionem fortunae tentandae. Et ea quidem, quae Christianissimi Francorum regis est, navibus constat supra quadringentis triremes habens iunctas viginti et octo. Huius autem regiae maiestatis classis non supra centum viginti habet naves, sed instructissimas, quibuscum triremes Gallicae congressae parum aut nihil efficere potuere, quamquam tempus nactae sunt, quale ne optari quidem potuit, quando hoc sesquimense nullus fuit in ma[ri] ventus, sed perpetua quaedam malacia triremibus similibusque actuariis navigiis accommodatissima.
Londini vero cum praefatam regiam maiestatem non invenirem, profectus sum ad Gylfort, locum non multis milibus passuum ab Hamtoncourte (ubi te aliquando cum Cardinali Eboracensi fuisse audire memini) distantem. Quo in loco mandatorum mihi commissorum exponendorum copia mihi facta est singulaque sunt ab eadem maiestate in optimam accepta partem. Ceterum et successus felices huius regni, et propinqua hiems, et quod vulgo persuasum sit Gallorum regem diutino bello exhaustum, efficiunt, ut prior haec maiestas condiciones ullas pacis prop[o]nere nolit, quas ab adversa parte (siquidem illa pacis studiosa esse volet) proficisci debere ait, se ete[nim] a Gallis impetitum, ab illis arma contra Boloniam illata, ab illis pertentatam bello insulam hanc Britanniam, ab illis excitos ad arma Scotos, quamq[uam] adversis auspiciis.
Proinde video parum spei positum esse in legationis meae successu, experiar tamen, si forte Deus alium animum utrique principi indere dignet[ur], nam caesar non contentus ad hanc regiam maiestatem [me(?)] transmittere, alium etiam misit ad Christianissimum Francorum regem simili argumento usurum. Quid is ab eodem impetravit, mihi sane hactenus ignotum est et incognitum.
Atque ut huius regni statum brevibus tibi exponam: Eustacius Chapuysius, quem Granatae oratorem ducis Borbonii vidisti atque, ut scis, a caesare in Angliam orator transmissus est anno XV-c vicesimo nono, in ea legatione hactenus egit aetatemque contrivit omnem, nec nisi a bimestri ea solutus est. In cuius locum successit Franciscus Dilfus Andtwerpianus eques, vir doctus et mihi amicissimus, credo tibi etiam notus, nam anno vicesimo octavo in Hispanias venit vixitque apud archiepiscopum Toletanum linguae discendae causa, fuitque in aula frequens atque apud primores cumprimis gratiosus, commendatus praeter alias dotes plerisque Erasmi Roterodami litteris. Cui et convixerat Basileae, quo tempore et Ioannes Laskus et nonnulli vestrates eruditionis Erasmicae studio eo confluxerant.
At Eustachius toto corpore aeger, lingua tantum memoriaque atque eruditione memorabilis, Lovanium ad otium litterarium sese contulit aula sibi sua habere iussa statuitque, quod vitae reliquum est seorsum a curis molestiisque absumere. Dylfus autem noster et candore ingenii, et dexteritate in rebus agendis, ut qui consulatum bis Andtwerpiae gessit, plurimam sibi apud hanc regiam maiestatem gratiam, apud primores aulicos favorem benevolentiamque conciliavit, adeo ut brevi obliteraturus sit desiderium Chapuisii, qui pro temporis magnitudine vicissitudineque, quo hic egit, non potuit non sibi negotiorum, quae alicuius sunt ponderis, omnimodam notitiam comparavisse. Ab hoc itaque Dylfo pro nostra plusquam fraterna eaque veteri amicitia benignissime sum exceptus, cum ruri rex agat egoque ultra, quam principio exspectaveram, hic morari coactus sim.
An vero in hoc regno adhuc sint, quos nosse possis, haud satis scio. Est quidem in Borealibus oris superstes Cutbertus Tunstallus quondam Londiniensis, nunc autem Dulmonensis episcopus, vir magna aetate, eruditione et sanctimonia vitae venerabili[s], sed extra aulam agit neque, ut audio, cum illa quicquam habet commercii. Superest et dominus Stephanus Gardtnerus episcopus Wynthoniensis, quem, ni fallor, Bononiae convenisti ex urbe Roma reversum, quo tempore caesar eo ex Hispaniis advenerat, vir pius atque apud regiam maiestatem summae auctoritatis. In quo praeter admirabilem in sacri[s] litteris peritiam, quam abunde adversus Martinum Bucerum testatus est, inest mirus quidam zelus veteris nostrae religionis in hoc regno observandae adeoque hanc regiam maiestatem in hoc proposito confirmavit, ut nulla in hoc regnum irrepserit Zwingliana aut Oecolampadiana haeresis, multoque minus anababtistica, et si quis forte ea contagione infectus sit, is citra misericordiam extremo supplicio afficitur. Prudent[er] sane, ex quo praefatae traditiones in id solum videantur inventae, ut plebem arment adversus magistratus, superioritates omnes subvertant quandamque inducant non tamen duraturam aequalitatem. Adeo ut hic in caeremoniis ecclesiae nihil mutatum videas: fiunt sacra, preces matutinae, diurnae, nocturnae, serotinae, ut ab antiquo, processiones crebrius quam antea, confessiones accuratiores, nec licet ad communionem cuiquam accedere, qui non a sacerdote, cui confessus sit, litteras afferat testimoniales, tantum nulli sunt in hoc regno monachi neque Romanus pontifex pluris fit quam alius quivis praesul. In processionibus etiam supplicationes fiunt lingua patria. Haud sane negaverim quosdam esse, qui de religione aliter sentire mallent, etiam inter episcopos, quique, si auderent, non abhorrerent ab alieno dogmate, verum ii auctoritatem regiam nec sine causa verentur neque cristas ullo modo erigere consultum sibi putant. Et hactenus quidem de religione, prout a me compertum est, deque iis viris, quorum nomen et fama tibi cognita esse potuere.
Quae vero de Scotis nuntiantur, haec fere sunt: gentem eam instigantibus Francis ad arma excitam finibusque suis egressam, vixdum conspectis huius regni praesidiis ad limites collocatis, in patriam revertisse, ab Anglis postea insequentibus aliquanta clade affectam. Francos, quorum aliquot milia cum Scotis militant, haud maiore cum felicitate in altera regionis parte rem gessisse, male enim affectos ab Hispanis, Italis et Germanis, qui huius regiae maiestatis stipendio aluntur, in fugam coniectos fuisse. Quo fieri, ut plerique arbitrentur de pace quoque inter duos istos populos Anglum Scotumque brevi tractatum iri aut nunc tractari, nam ex Scotia oratores advenisse nos ipsi vidimus, incerti tamen, quibus de causis, fieri enim potest, ut ex ea regni Scotici sint parte, quae huic regiae maiestati devotione iuramentoque obstricta est.
Etenim regnum illud Scotorum in tres est divisum partes: unam habet regina vidua cum filiola, cui adhaeret Iacobus comes ab Hameltoun, qui se regni gubernatorem vocat, altera a cardinali Sancti Andreae, viro magnae in eo regno potentiae dependet, tertia ad hanc regiam Angliae maiestatem respicit. Quo fit, ut divisa potentia minus possit huic regno nocere. Accedit, quod Franci, qui circa Vectim sunt, in magnam spem Scotos erexerant fore, ut ingentes copias in Angliam exponerent, quibus resistendis tota potentia insulae opus foret. Verum magnificae huiusmodi promissiones in fumum evanuerunt neque a Francis ulla est in Angliam facta descensio, nisi parvo cum numero hominum et latrocinii magis quam belli ad instar. Quod ne sic quidem illis impune fuit, nam plerisque in locis a custodibus limitum caesi profligatique sunt et, quod mireris, a paucioribus. Quae res haud dubie Scotos ad pacem videtur inclinatura pro sociis tantum pugnantes iisdemque inferioris, quam creditum fuit, potentiae, neque in futurum quicquam amplius, quod momenti alicuius sit, contra hoc regnum tentare valituris. Utcumque res successerint, efficiam, ne eas diutius ignores.
De vestratibus autem aveo certior fieri, nam mors serenissimae reginae iunioris vestrae multas dedit nobis occasiones conie[c]turarum, et quamquam persuasum habemus Polonos pro ipsorum prudentia vicinorum amicitias externorum pollicitationibus esse praelaturos, non ignari tamen sumus praeteritorum eaque, quae aliquando tentata sunt, adhuc fieri posse. Qui[nimo] et varia feruntur, quae ad magnam mutationem eo in regno induce[n]dam tendere videntur perpendentibus ingenia eorum, penes quos sunt regni illius habenae, e quibus induci non possum, ut credam te unum esse. Sane regnum vestrum tantisper florui[t], dum suis limitibus contentum fuit, ubi ad externa respexit, secus habuit. Neque exemplis opus est, tute ea nosti, neque hae[c] puta me sine causa dicere, vulgo enim mercatorum multa de con[ven]tibus quorundam ex vestris iactantur, quae ipsa verisimilitudin[em] prae se ferunt non parvam, sed a me sigillatim recensenda non sunt nec pro veris habenda, donec ea tempus revelaverit.
Caesar noster iam in Brabantia est. Quid in conventu Wormaciensi actum sit, credo iampridem ad vos perlatum, nimiru[m] negotia omnia in principium insequentis anni reiecta. Qu[i] utinam nobis alium non parturiat conventum, quem numquam sit pariturus. Verum me recedente ex Belgica nondum eo maiestas ipsius advenerat, quo factum, ut minus potuerim rescire, quid spei de se pro proximo conventu praebeant Germani principes.
In Hispaniis serenissimus dominus Philippus Hyspaniarum princeps suam quoque coniugem amisit, sed matrem ex eo filii, quem bene recteque vivere et valere, ut audimus, ita diu audire optamus. Rerum in eo regno potitur inter ceteros don Francisco de los Cuevos, Osmensis autem episcopus, iampridem cardinalis, nunc episcopatum habet Hispalensem, sed in aula nunc quam pridem rarior. Moderator principis Philippi hactenus fuit Don Juan de Cunica tibi perquam notus. Res Indicae feliciter procedunt, multum enim auri quotannis subministrant. Ferdinandus Cortesius adhuc superesse dicitur, sed otium agere. Welzeri suam in India portionem et regionem Veneçuele adhuc inhabitant. Qui fraude Nicolai Federmanni Augustensis, quem eidem portioni praefecerant, in magnam prope incidissent calamitatem maiestatis delati et suspecti, donec moribundus Federmannus atque in extremis laborans falso illos a se delatos detexit. In ea etiam parte agit tibi notus Philippus ab Hutten, quem in familia vidisti illustris quondam domini Henrici a Nassaw, neque ullis amicorum invitationibus induci potest, ut se suis reddat, cum abunde magna illi obtigerit hereditas fratremque habeat episcopum Eystetensem non ex minimis Germaniae praesulibus.
Parte ex altera dominus Georgius ab Austria primo quidem Brixinensis episcopus, deinde archiepiscopus Valentinus, nunc vero episcopus Leodiensis, apud suos agit Leodii resignato in manus caesaris praefato archiepiscopatu Valentino. Porro Leodiensem episcopatum adeptus est per resignationem illi factam a domino Cornelio de Zevenberghen, qui defuncto cardinali Erhardo a Marcka successerat, sed oneris huius postea pertaesus praefatum dominum Georgium primo quidem coadiutorem nec multo post etiam episcopum fecit, privatam sectatus vitam, in qua etiamnum haeret inglorius. Ad hunc itaque si quid litterarum dare dignaberis, ad me transmitte, magno enim desiderio tui tenetur nec raro de valetudine tua me est percunctatus, ex quo manus Gallorum (qui illum per Franciam iter facientem ante belli indictionem captum ceperant) persolutis viginti quinque ducatorum milibus evasit. Huius oeconomum agit Petrus de Villegas, qui durissimo illo tempore captivitatis, cum res ipsius apud nostrates ageret, optime de illo est meritus praecipuamque laudem illius redempt[ionis] est adeptus.
Nec adhuc fatis concessit illustris dominus Ludovicus a Flandria Prati dominus, sed post mortem Renati a Chalon et Nassaw principis Auraycae superiore anno interfecti successit in gubernationem Hollandiae et Traiectinae ditionis magna apud caesarem auctoritate, sed qui in provincia consenescere et non amplius peregrinari statuit.
Vides, quibus nugis te occupem, sed id superioribus litteris meis, quarum ad te exemplar mitto, facturum me receperam atque in futurum recipio, nisi quid occurrerit scriptione magis dignum, malo enim prolixitatis et nugacitatis a te quam silentii argui. Haec scribentem interrumpit Franciscus Dylfus orator caesareus petitque, ut se amicorum tuorum albo loco quondam carissimi amici nostri Godtschalci inseras, cuius rei testes ad te mitto ipsius litteras. Per quem in futurum de rebus istius regni facile certior fieri poteris, si forte me rursum ex Flandria alio ablegari contingeret. Cum vero talium virorum amicitias tibi acceptissimas gratissimasque sciam, non sum veritus pro te fideiubere atque ex hoc tempore te illi illumque tibi obaeratum facio.
Fratribus tuis Bernardo Georgioque cupio commendari, quibus Deus pro sua clementia desiderium adimpleat Idemque te, Pater, diutissime conservet incolumem.
Londini, Kalendis Septembribus anno Domini MDXLV-o.
Eiusdem Reverendissimae et Illustrissimae Dominationis Vestrae humilis inservitor et filius Cornelius Scepperus