Serenissimae Regiae Maiestati Poloniae etc. Domino et Domino meo clementissimo soli legendae

Serenissima Maiestas Regia et Domine, Domine clementissime. Humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Undecima die istius mensis scripsi hinc Maiestati Vestrae Serenissimae per Velzeros, quibus 15 Novembris praeteriti alias etiam dederam, ea, quae tum se offerebant, prout ex duplicatis, quas per manum amanuensis mei scriptas his adiunxi, latius intelliget. Quae interea hic acta sunt, sic habent.

Cum oratores Galli, Angli, Mediolanensis, Venetus et Florentinus male hic pacem tractassent, et prima die istius mensis super eorum proposita a caesare in scriptis responsum accepissent, cuius in duplicatis habetur exemplum, tandem cum nullis persuasionibus caesarem inducere potuerunt, ut regi christianissimo de restituenda Genua et deducendo ex Italia exercitu crederet, et ut obsides ante Genuae restitutionem redderet, in quo Leus, orator Anglus, multum rhetoricabatur, ad arma res inclinabat, quandoquidem caesar hoc Ciceronianum perpendens: semel decipi incommodum, iterum turpe, et tertio stultum, non potuit traduci, ut fideret, cum ante sibi fuisset impositum.

Qua de re cum isti oratores se omnia frustra moliri cognoscerent et caesaris viderent mentem immotam, et inanes advolvi machinas, deplorata pace ad bellum spectabant, habitisque ad id secum fetialibus seu ut vocant regum suorum heraldis, vicesima secunda huius mensis caesari bellum indixerunt, cuius indictionis caeremonias non abs re his inserendas censui, praesertim cum Maiestas Vestra Serenissima etiam de levioribus, quae hic fiunt, rebus a me vult fieri certior.

Heraldi regis christianissimi et regis Angliae impetrata prius a caesare solemni, ut vocant, audientia, quam illis in maiori palatii aula in magna hominum primorum frequentia dedit, cum primum caesarem accederent, quisque arma regis sui in chlamyde depicta suspensa bracchio praetulit, et deinde genu in terram flexo, cartis apertis verba diffidationis publice legerunt; primum Gallus; sententia lectorum fuit haec in compendio:

Quia caesar invasisset ecclesiam Romanam et pontificem captivum detineret, obsidesque regis christianissimi reiectis aequis pro redemptione condicionibus non redderet, bellum nomine regis sui terra{m}que marique indiceret.

Ad quod caesar omnibus audientibus clara voce respondit regem Galliae iam a septem annis bellum gessisse sine ulla diffidatione, et quod miraretur, quod nunc primum diffidaret, cum hoc iuxta ius militare nequaquam posset facere, exsistens adhuc captivus suus, violata fide in manibus suis relicta, ipse tamen videret, et cum hoc bellum non esset novum seque hucusque contra illum bene defendisset, in posterum Deo adiuvante iustitiam, se et suos etiam tutaturum. Pontificem vero non fuisse captum cum sua voluntate, sed cum sua voluntate hoc mense Decembri praeterito esse liberatum; ea in re etiam non esse causam belli. Quod autem ad propositas condiciones obsides non reddidisset, magna cum causa et ratione esse factum, cumque rex Galliae prius datam fidem nulla in re servasset, non immerito illi deinceps non crederet.

Post haec accessit etiam heraldus Angliae, qui easdem causas belli, quas Gallus, recensuit, impudentius tamen addens solummodo debitum, quod regi Angliae caesar debet. Illi caesar respondit regem Angliae male informatum, quod bellum indiceret, nullam habens causam. Et utinam, inquit, ille mihi non prior ansam daret belli, quam ego ei, numquam inter nos amicitia nostra infringeretur; proinde dicebat se ad illum his diebus nuntium missurum, qui eum recte informaret.

De debito respondit, quod paulo ante cum oratoribus Anglis egisset, quodque ob hoc etiam causa esse non posset, cum illud oratoribus promisisset in spatio trium vel quattuor ad summum mensium persolvere.

Ad ea, quod legerunt, cum eis, ut vocant, diffidare Venetos, Florentinos et ducem Barii Franciscum Sfortiam, quem non nominabant ducem Mediolani, nihil respondit aliud, quam quod cum illis facile transigetur.

Deinde cum isti duo heraldi chlamydes suas cum regum suorum armis iam redditis litteris induissent, quas prius ferebant in bracchio, quo post redditas litteras cum ostensione armorum principum suorum securi a caesare possent abire, advocavit caesar heraldum Gallum dixitque ei secrete: vides, inquit, quod tibi permisi libere suis caeremoniis uti, tuumque exercere officium, propterea etiam ea, quae tibi a me iniunguntur, debes regi tuo libere referre dicesque ei, quod non satis mirari possum, quod nihil mihi hucusque responderit ad ea, quae ei anno praeterito ex Granata per oratorem suum denuntiavi, utpote, cum fidem suam et iuramenta mihi facta non servavit, ut se ad duellum ea de re mecum pararet, admonebis eum nomine meo, ac meis verbis, ut honoris sui, si quem adhuc habet, fiat aliquando memor. — Haec omnia heraldus ille flexo genu audivit et suscepit. Deinde iussit duobus nobilibus aulicis suis caesar, ut istos duos heraldos depictos armis dominorum suorum usque in deversoria sua securos conducerent, commisitque cuilibet dari catenam auream, quarum quaelibet valebat 500 ducatos.

Haec omnia a domino magno cancellario habui, cum quo eodem die fui in prandio, qui inter alia mihi rettulit Gallos imprudenter fecisse, quod bellum indixissent, cum hoc alias septem annis continue gessissent, quandoquidem animum caesaris et omnium Hispanorum excitassent et calcar contra se addidissent. Et revera, quantum ego coniectura possum assequi, erit bellum hoc crudelius, quam fuit ullum a multo tempore. Plaga Dei est.

His peractis cum heraldis, misit subinde caesar ad oratores hostium, ut eodem die octo abhinc leugas ad quoddam castrum se conferrent illicque manerent, donec oratores caesaris, qui apud eorum dominos agunt, in Hispaniam redirent. Vidi ego Gallos et Venetum exeuntes, fuimus enim vicini. Conducebantur a quibusdam equitibus et peditibus, qui eos ibidem in castro custodire debent. Florentinus misit ad caesarem rogando, cum sua maiestas Florentiae nullum haberet oratorem, ut sibi liceret libere exire Hispaniam. Responsum est illi: cum ipse fuerit particeps omnium consiliorum et in societate cum aliis, quod etiam in ea quamdiu et alii perseveraret; nulli dabatur tempus, ut vale cuiquam diceret. Sic in eo castro hucusque agunt.

Oratores Angli miserunt ad caesarem, ne sic, ut alii tractarentur, cum adhuc esset spes amicitiae, quodque multa fecissent a Gallis inducti. Et quia unus illorum valetudinarius est, admisit Caesar, quod hic sint. Temptabiturque omnibus modis, si rex iste in amicitia posset contineri. Si non, habentur hic certi modi, quibus illi plurimum detrimenti inferri possit. Iam haec constans fama est, illum reginam suam, amitam caesaris, repudiasse et quod illa se in quoddam monasterium retraxerit. Quae res hic animos Hispanorum non parum incendit.

Postero die cum iam bellum esset indictum, et proclamatum omnes oratores hinc esse ablegatos, contuli me ad curiam. Conducebat me ad honorem Maiestatis Vestrae Serenissimae illustrissimus dominus Ioannes Albertus, marchio Brandeburgensis, nepos Maiestatis Vestrae Serenissimae observandissimus. Cumque iam a multis diebus non vidissem caesarem propter claudicationem, quam ex genugra hucusque habui, omnium in me oculi coniciebantur, dicebantque palam: adhuc caesar non omnes reges habet hostes. Et credo, quod numquam in hac curia fuerim gratior; unde cum ante conclave caesaris cum domino marchione et domino praeposito de Waltkirchen, imperii vicecancellario, paulisper consedissem, exivit caesar, quo viso innitens mandatis Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae mihi in novissimis suis serio commisit, ut ea, quae ad mutuam benevolentiam et coniunctionem cum maiestate caesarea faciunt, diligenter curarem, ad eum modum maiestatem suam sum allocutus. Primum petii mihi dari veniam, quod tamdiu ob claudicationem meam non fuissem in curia, deinde exposui, cum intellexissem heri maiestati suae bellum fuisse indictum, quo hoc tempore Orbi Christiano nihil potuit accidere perniciosius, quod mihi non potuerim temperare, licet adhuc claudus, quin maiestatem suam inviserem, et obsequium meum offerrem, si quid sua maiestas in his rebus mihi vellet committere, quod in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae deducendum per me existimaret, quandoquidem Maiestas Vestra Serenissima in fraterno amore atque observantia erga maiestatem suam firmiter esset semper permansura, et ego ob id potissimum hic essem a Maiestate Vestra Serenissima relictus, ut eam coniunctionem et benevolentiam mutuam inter utrasque maiestates in dies facerem arctiorem auctioremque.

Ad haec sua maiestas hilari vultu respondit, biretum meum aliquoties mihi in caput reponens, condolere se aegritudini meae, qua hactenus male fuerim habitus, et verum esse, quod hostes sui bellum sibi indixissent, quod alias a septem iam annis gessissent, ad quod ipse tamen nullam umquam causam praebuisset. Qua de re Deo se committere, illumque rogare, ut sibi adsit, se etiam quantum fieri posset sibi ipsi non defuturum, agereque mihi gratias de exhibitione mea, seque nullum dubium habere de propensione et benevolentia in se Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae idem sibi de eo deberet persuadere, seque cum magno cancellario super exhibitione mea collocuturum, qui mecum in his latius deberet conferre.Sic me cum omnium ferme applausu humanissime a se dimissit. Sed de his cum domino cancellario, qui hoc tempore est occupatissimus, nondum conveni.

Hic omnia terra marique ad bellum parantur, veniunt huc cotidie primores istorum regnorum ad caesarem, et offerunt ultra debitum omnia, quae possunt. Habiturus est caesar ab illa parte maris Mediterranei prope 70 triremes praeter alia navigia. Item ab alia parte ad oceanum navigia parva, quae Sabros vocant, prope 60, praeter alias naves magnas ex Biscaia, Asturgia et Galicia. Nunc primum video, rem serio agi, quae prius tepide tractabatur, eritque procul dubio bellum hoc crudius, quam prius fuit, et ut suspicor, non diu duraturum, victor enim victo leges praescribet, neque credo condicionibus amplius posse tractari, adeo istorum principum animos in sese video exulceratos. Rex Portugaliae, ut ferunt, caesari classem suam promisit. In rege Ferdinando etiam magna spes habetur et de multis pecuniis habendis multa dicuntur. In Hispania certe sunt multae pecuniae, si quo pacto ab incolis possent emungi. Caesar hinc ea de re cum imperatrice praegnante versus Madrit concedet, eamque ibidem relinquet processurus ulterius versus Valentiam, ut illic breves “curtas”, hoc est conventus habeat, pro nervo conflando, quem ex ea parte immensum posse colligi existimant.

Conventum est per heraldos apud caesarem, quod intra quadragesimum diem indictionis belli liceret omnibus utriusque partis subditis libere cum bonis suis, quo vellent, commeare, caesar vero terminum produxit sic, quod non a die indictionis, sed a die, quo utriusque partis subditis innotuerit, bellum esse indictum, sint 40 dies pro intervallo ad commeandum. Item intellexit caesar, regem Galliae omnes Hispanos captivos triremibus indidisse, et transtris applicasse, qua de re illi significavit, si Hispanos relinquet in triremibus, ipse etiam Gallorum opera captivorum in eis uti, et praesertim illorum, qui sunt cum obsidibus, quorum non est parvus numerus, et inter eos multi sunt nobiles. Hocque erit initium belli crudioris, quam prius umquam inter eos fuerat.

Item caesar missurus est et scripturus ad omnes, qui habent portus maris in Scotia, Norvegia, Dacia, Suecia, Pomerania, et ad omnes civitates Vandalas, ut militibus suis maritimis liberas stationes in portubus, quoties illis opus fuerit, permittant, daturus est praeterea libertatem ac facultatem omnibus, qui suo periculo in hostes suae maiestatis grassari voluerint, omnia hostilia exercendi, habeturque modus, quo talium militum ingens numerus possit colligi, eruntque ista maria magis, quam ante umquam, ubique infesta.

Hic adhuc agit nuntius pontificis et ducis Ferrariae orator, de quo huc paulo ante venit fama, quod ad Gallos defecisset. Quisque rem suam curat. Ego velim et summopere desidero, quod quam primum ex his turbinibus a Maiestate Vestra Serenissima revocarer, hoc tamen adhuc in clementem voluntatem Maiestatis Vestrae Serenissimae repono. Cor regis in manu Dei est, quocumque voluerit, inclinabit illud.

Alia ad praesens digna scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae non occurrunt, quaecumque in hoc se bello offerent, licet hoc tempore scriptio non satis sit tuta, nihilosecius tamen per opportunitatem scribam semper. Quaesitum est a me aliquoties, si acceperim responsum a Maiestate Vestra Serenissima ad litteras caesaris in negotio direptionis urbis Romae ex Valle Oleti 16 Augusti ad Maiestatem Vestram Serenissimam per me missas, quibus non aliter respondeo, quam quod iam longo tempore nullas a Maiestate Vestra Serenissima et a nostris partibus viderim, neque esse aliam causam, quam quod ad praesens omnia itinera sunt impedita et quod multoties litterae intercipiuntur, quemadmodum mihi factum esse cum litteris reginalis maiestatis arbitror, quae superioribus diebus scripsit mihi, in negotiis suis misisse litteras serenissimi Ferdinandi regis, quae etiam ad me non pervenerunt. Rogoitaque humillime Maiestas Vestra Serenissima dignetur committere, ut mihi scribatur, si eas litteras a caesare acceperit necne. Et si quid secretius mihi velit perscribere, quod ad haec tempora conveniret, possunt uti notis seu cifris, quas reverendissimus dominus episcopus Cracoviensis aut magnificus dominus Ludovicus Aliphius mecum habent. Quibus, si quid istiusmodi se offeret, utar vicissim, modo sciam notas has non esse deperditas.

Quod reliquum est commendo me suppliciter Maiestati Vestrae Serenissimae ut domino meo clementissimo, et rogo: dignetur committere, prout in his duplicatis etiam attigi, quod 200 ducati, quos Fuccaris debeo, Georgio Hegel de servitio equorum meorum persolvantur.

Datae ex Burgos, civitate Castiliae in Hispania, 29 die Ianuarii 1528

Serenissimae Maiestati Vestrae Regiae humillimus servus Ioannes Dantiscus