List #4784
[Ioannes DANTISCUS] do [Tiedemann GIESE]Heilsberg (Lidzbark Warmiński), 1543-02-26
Regest polski:
Dziękuje za list z 20 lutego z odpowiedzią na jego trzy listy. Cieszy się, że adresat w końcu postanowił ofiarować swoje usługi królowi [Zygmuntowi I]. Wielokroć chciał mu to doradzać, ale bał się, żeby go nie urazić. Jeśli spotkają się na dworze, zrozumie, że niesłusznie trapił się, że Dantyszek działa na szkodę ojczyzny [Prus] i jest mu niechętny. Przyjmuje jego zachętę do roztropnego wyrażania opinii i rad, nielekceważenia interesu krajan i ojczyzny, a także zaniechania surowości na rzecz rozwagi i umiarkowania. Dwóch ostatnich cech potrzeba każdemu człowiekowi. Jeśli mu ich kiedyś brakowało, to tak samo jak adresatowi i wielu innym osobom.
Oskarżenia pod jego adresem formułują ludzie, którzy zupełnie go nie znają. Nie dba o nie. Zależy mu tylko na wypełnianiu powinności wobec Boga i króla. Nie porzuci działania na rzecz interesu swojego, krajan i ojczyzny. Nie martwi się o opinię o sobie, dopóki jest niesłusznie szargana. Będzie postępował zgodnie z radami przesłanymi przez adresata, musi jednak dodać, że spośród porywczych ludzi nie zna nikogo, kto mógłby go podburzyć do wystąpienia przeciw komukolwiek. Jeśli adresat doszedł do przekonania, że do tych ludzi należy nadawca ostatniego listu do Dantyszka, który załączył on do niniejszego i o którego odesłanie prosi, to po jego lekturze przestanie tegoż uważać za dobrego człowieka.
Nie przypomina sobie, żeby coś obiecywał odnośnie gangreny i innych spraw, o których pisze adresat. Tymi i innymi kwestiami, które wymagają obszerniejszej odpowiedzi, nie może się obecnie zająć z braku czasu, gdyż jest zajęty pisaniem na dwór w wielu sprawach. Na ich temat porozumie się kiedyś z adresatem albo korespondencyjnie, albo osobiście. Dziękuje za otwarte podzielenie się krytycznymi uwagami o jego postępowaniu. Prosi z kolei o zrozumienie dla swojego punktu widzenia. Podoba mu się jego staranie o dobro swoich bliskich, nawet jeśli nie zachowuje się całkiem bezstronnie. Boi się, żeby mu kiedyś to nie zaszkodziło. Niemniej jednak przez wzgląd na ich przyjaźń będzie pomagał jego siostrzeńcowi [Tiedemannowi Giesemu], dopóki będzie mógł.
Dziwi się, że obciąża się go winą za wystawienie przez króla pozwu [dla Barthela Branda i Tiedemanna Giesego mł.], gdyż nie ma takiego wpływu na króla ani wiedzy o poufnych sprawach dziejących się na dworze. Doradza pozwanym stawić się przed królem i zdać się na królewską łaskawość. Gdyby jego bracia [Bernhard von Höfen, Georg von Höfen] zostali wezwani przed sąd królewski, nawet jeśli nie wiedziałby, w jakiej sprawie, doradzałby im, aby się stawili. Chodzi o okazanie posłuszeństwa, a nie przeznaczenie na ofiarę.
Niedawno napisał do niego kasztelan gdański [Achacy Cema], załączając opinię swoją i wojewody malborskiego [Jerzego Bażyńskiego]. Poinformował, że wbrew woli Johanna von Werden zwołano wspólnotę miasta Gdańska do ratusza w sprawie pozwu z 16 lutego. Według pogłoski, która tutaj dotarła, za wspólną zgodą postanowiono, by pozwani nie stawiali się przed sądem. Może to poważnie zaszkodzić owym dwóm cnotliwym mężom [Barthelowi Brandowi i Tiedemannowi Giesemu mł.]. Takie zuchwałe pomysły przynoszą zgubny skutek. Opinię członków rady [Prus Królewskich], których listy adresat mu przesłał, na temat tego, co przekazać pozwanym, przedstawi królowi, jak najszybciej się da.
Z powodu krótkiego terminu jego poseł nie zdoła jednak dotrzeć [do króla] na wskazany dzień, lecz odrobinę później, gdyż musi spisać zebrane opinie członków rady [Prus Królewskich]. Nie odpowiadają oni na wszystko, o czym napisał król. Nie sądzi, by to spodobało się władcy. Członkowie rady proszą, by komisarze nie byli obcokrajowcami [spoza Prus Królewskich], lecz by zostali wyznaczeni w tych ziemiach, o ile będzie można to uzyskać. Dantyszek wątpi, że król powierzy tę sprawę członkom rady [Prus Królewskich], skoro otwarcie sprzyjają jednej ze stron. Nie zaniedba niczego, aby została im z powrotem przekazana. Jego zdaniem należy odłożyć dyskusję o godności wojewody chełmińskiego i innych sprawach z powodu krótkiego czasu do wyjazdu [posła] na dwór. Dogodniej będzie się tymi sprawami zająć, kiedy spotkają się z adresatem.
Prosi o łaskawe przyjęcie bezładnego listu, który podyktował.
Postscriptum:W sprawie listu króla do siebie, w którym karci się go za zbyt swobodnie upominanie się na piśmie o ich [mieszkańców Prus Królewskich] wolność, nie odpisał mu nic ani adresat ani inni członkowie rady, choć udzielono na niego odpowiedź w Malborku. Razem z tym listem została wysłana mowa pewnego uczonego Polaka, której treść chyba zaczerpnął z Łaby [z Wittenbergi, z inspiracji luterańskiej], aby on i wszyscy inni członkowie rady Prus Królewskich mogli dokładniej się dowiedzieć, w jaki sposób w obecnej sytuacji dbać o przywileje. W tej sprawie miał odpisać w imieniu wszystkich, podzieliwszy się treścią listu z innymi.
Jeśli krewny Dantyszka [Czenke] jako cudzołożnik zostanie ukarany odosobnieniem, nie będzie mu to niemiłe.
Rękopiśmienne podstawy źródłowe:
Pomocnicze podstawy źródłowe:
| ||||||||
Tekst + aparat krytyczny + komentarz Zwykły tekst Tekst + komentarz Tekst + aparat krytyczny
Reverendissime etc.
Quod Dominatio Vestra Reverendissima litteris suis XX huius datis ternis meis responderit, gratiam habeo. Ex quibus fuit mihi oppido gratum intelligere, quod se tandem serenissimae maiestati regiae offerre statuerit. Qua in re Dominationem Vestram Reverendissimam aliquoties commonefacere volui, sed verebar, ne offenderem. Quodsi in ea aula, Deo sic disponente, convenerimus, agnoscet se secus de me sensisse in eo, quod scribit, animum suum perculisse, quam mentis nostrae sit institutum exonerationemque conscientiae meae et fidei non tendere in patriae perniciem, quemadmodum Dominationi Vestrae Reverendissimae interpretari placuit, neque ulla acerbitatis et male affectae voluntatis in illam mihi inesse iudicia percipiet. Quod vero fraterne me cohortatur non praecipitare sententiam et consilia atque, posthabitis patriae et meorum rationibus, non severitate et acrimonia, quam mihi inesse non puto, sed prudentia et moderatione mihi esse utendum, libenter quidem accipio, verum his duobus ultimis nemo est, qui non egeat, videoque, si quando mihi haec duo desunt, commune mihi id esse et cum Dominatione Vestra Reverendissima, et cum multis aliis etc.
Incendia facile excitari ferociaque con[si]lia impingere et consultori minuere fidem periculososque esse ictus resultante malleo, ut recte philosophatum probo, ita ea in me haerere non velim, qui longe ad mitiora, Deo id largiente, animum meum induxi. Qui secus de me sentiunt, penitius me non norunt, et quod prius scripsi, odiosa eiusmodi iudicia ne pili quidem facio, modo id praestem, quod Deo meo et principi, cui me Deus subesse voluit, debeo. Hoc, in quo mihi et meis, et patriae sum debitor, quemadmodum feci hucusque, facere non sum desiturus. De memoria nominis, modo illud cum iniuria sugilletur, non est, quod me infelicem reddere possit. Qui enim hominibus placent, confusi sunt et Deus sprevit eos, maxime autem nostri temporis impietate infectis hominibus. Et ne omnia, quae Dominatio Vestra Reverendissima prolixe et amice scripsit, persequar, hoc adhuc addendum putavi me de his neminem scire, qui suis affectibus studentes me contra quempiam incitare valeant. Si Dominatio Vestra Reverendissima hunc unum sibi persuasit esse de iis, cuius novissimas ad me litteras adiunxi, quas remitti peto, non existimo, cum eas litteras legerit, de bono viro Dominationem Vestram Reverendissimam illius modi opinionem habituram etc.
De gangrena et quae scribit, testibus lacrimis, quarum non memini, me esse pollicitum et de plerisque aliis, quae uberiore responsione opus habent, non est, quod me in praesens, deficiente otio, in multa ad aulam scriptione occupem. De quibus aliquando vel litteris, vel coram fusius. Gratiamque Dominationi Vestrae Reverendissimae ago, quod me in eo, quae illi displicere videntur, sub ea adeo libera libertate commonuit, utque me in ea vicissim, sed paucis, audiat, amice velim. Mihi quidem omnia, quae per Dominationem Vestram Reverendissimam fiunt, probantur, etiam ea propensio et indulgentia, qua in suos utitur, si non plus aliquantulum aequo se exsereret. Quae res ne alias illi incommodet, subvereor, nihilominus pro foedere inter nos inito, cuius Dominatio Vestra Reverendissima meminit, ubi patrueli eius, quem a multis annis dilexi, neque umquam, quod scio, mihi adversantem agnovi, ubi, inquam, illi ex re et usu esse possum, quoad eius a me fieri potest, meam offero operam.
Satis mirari nequeo, immo et dolenter fero, quod in me faba illa cuditur, cum ex se rex et non ex me citationem dederit. Mihin[e] ea vis est, ut voluntatem regiam in mea habeam potestate? Aut c[on]scius sim, quid rex reginae, ut in proverbio est, in aurem? Statuant se vocati, intelligent causam et quis illorum sit accusator, ego sane ill[is] sancte et sincere consulere ausim, ut regiae clementiae, in qua nihil umquam asperius insedisse auditum est, se committant. Etsi fratres mei, qu[i] duo mihi sunt, ad tribunal regium postularentur, quemadmodum in hac causa factum est, etiamsi ipsa causa mihi esset incognita, omnino illis persuaderem, ut se statuerent, oboedientia enim et non victima quaeritur.
Ceterum, quod mihi nuper dominus castellanus Gedanensis cum sua et domini palatini Marienburgensis sententia scripsit, praeter voluntatem scilicet domini Ioannis a Werden ob eam citationem XVI huius, Gedani communitatem ad praetorium vocatam fuisse et, ut huc rumor pervenit, de communi consilio inibi statutum esse, ne citati compareant. Hoc quidem duobus istis bonis viris posset incommodare non parum, et quidem haec ferocia sunt consilia, quae malus manet exitus. Nihilosecius ea, quae dominis consiliariis, quorum Dominatio Vestra Reverendissima mihi misit litteras, visa sunt citatis expedire, quantum fieri potest maturius, serenissimae maiestati regiae diligenter sum perscripturus.
Nuntius [ta]men meus ob angustiam temporis ad dictum diem adesse nequit, aderit autem paulo post, sunt enim in his votis dominorum colligendis non pauca scribenda, qui tamen non ad singula, quae maiestas regia scripsit, respondent, quod si gratum erit, nescio etc. De commissariis non petimus, ut sint alienigenae, sed ut in his terris designentur, dummodo obtineri poterint. Addubito, an maiestas regia dominis consiliariis causam hanc sit commissura, qui se parti favere aperte declararunt. A me nihil operae praetermittetur, si quo pac[to] causam hanc ad nos retrahere possimus. De palatinatu Culmensi rebusque aliis, cum breve sit nobis ad aulam profectionis tempus, tractatus differendos existimo, quandoquidem illic omnia opportunius transimus, ubi Dominationem Vestram Reverendissimam, Deo bene favente, adeo videbo libenter, ut nusquam lib[e]ntius.
Quam rogo, ut hanc meam tumultuariam dictaturam ex sincero certe animo profectam, non secus atque mutuo nostro inter nos amori convenit, amicissime suscipiat. Cui, inquam, amori me intime commendo utque in dies fiat auctior et firmior, ex animo cupio.
Datae Heilsperg, XXVI Februarii 1543.
Postscript:
De litteris ad me regiis, in quibus, quod liberius pro libertate nostra scripserim, corripior, nihil, quid Dominatio Vestra Reverendissima aut alii domini sentiant, mihi rescribitur, cum tamen illis responso Marienburgi dato respondeatur. Missa est praeterea cum illis haec iis addita ad me oratio Poloni non indocti, qui illam ex Albi hausisse videtur, ut quantum pro hac tempestate privilegiis tribuendum inhaerendumque sit, exploratius haberem, immo h[a]beamus omnes. In eoque nomine omnium, cum, ut litteras eas et aliis communicarem, mihi iniunctum fuerat, maiestati regiae rescribendum fuisset. Quod ex me, sed sine pondere, fiet etc.
Affinis meus calvus moechus, ut in corpore loco alicui inclusus, quousque libido illa aestuans et ... more nequiter concepta refrixerit, castigetur, non erit mihi ingr[a]tum.
Meque iterum Dominationi Vestrae Reverendissimae commendo etc.