Serenissimae Regiae Maiestati Poloniae etc. Domino, et domino meo clementissimo

Serenissima Regia Maiestas et Domine Clementissime. Humillimam perpetuae servitutis commendationem.

Scripsi paulo ante ex Augusta cum fratre meo satis abunde singula fere, quae in comitiis illis fuerunt acta. Et inde secutus sum pessimo tempore et itinere caesarem Coloniam primum et tandem hucusque. Quae itaque post novissimas se obtulerunt, propter postae celerem abitionem sic habent in compendio, paulo post, ut in Deum meum spero, coram diffusius omnia Maiestati Vestrae Serenissimae expositurus, dabit igitur celeritati veniam.

Cum venissemus Coloniam, agebatur illico ibidem de electione Romanorum regis; fuerunt de electoribus: cardinalis Maguntinus, archiepiscopus Coloniensis, orator archiepiscopi Treverensis, Ioannes, filius ducis Saxoniae, Ludovicus, comes palatinus Rheni, et Ioachimus, marchio Brandenburgensis. In prima sessione cum ageretur de eligendo serenissimo Ferdinando rege, protestatus est publice ore et scripto Ioannes, filius ducis Saxoniae, nomine patris sui, quod in eam electionem non consentiret, admonendo alios electores, ut memores essent iuramenti facti, ne eligerent eum, qui extra Germaniam natus esset, et in eo loco, qui in bulla aurea pro electione non esset deputatus, et quod ideo nomine patris sui huic electioni nequaquam vellet consentire, protestatus, ut prius. Ad hoc alii electores contra illum, locum patris sui tenentem, vicissim protestabantur, ut contra schismaticum et inoboedientem, reservantes sibi contra hoc factum suo tempore iuris processum. Sic eo die infecta mansit electio et Ioannes, ducis Saxoniae filius, eadem hora, qua ex conclavi abiit, cum omnibus suis Rhenum traiecit ad patrem et ad landgrabium Hassiae, qui erant in Hablach, profectus.

Postero die consultabatur et convitaverat me pro cena illustrissimus dominus Ioachimus, marchio Brandenburgensis, elector. Quo cum pervenissem, pro honore Maiestatis Vestrae Serenissimae me humanissime cum fratre suo reverendissimo domino cardinali Maguntino excepit; erant ibidem: comes palatinus Ludovicus elector, cum archiepiscopo Coloniensi, dux Meklenburgensis Albertus, oratores Franciae et Angliae regum, comes palatinus Fridericus cum fratre Philippo et tres fratres duces Brunsvicenses, inter eos unus ordinis Teutonici, qui fuerat in Prussia, duo praeterea, quos praeponere debui, cardinales Leodiensis et Tridentinus. Fuit, ut vocant, magnum banketum, sedi ego inter archiepiscopum Coloniensem et marchionem Ioachimum, qui multa mecum fuit collocutus, questus primum, quod quidam hostes eius, et nominavit quendam Minkewicz, in regno Maiestatis Vestrae Serenissimae foverentur et inter multa alia, quae respondi, dixi forsan hoc Maiestatem Vestram Serenissimam latere et adiunxi, quod etiam aliquando Asmus Schonbek, qui superioribus annis fuit Maiestatis Vestrae Serenissimae hostis, fovebatur in marchionatu, et quod igitur ante 17 annos Maiestas Vestra Serenissima me ex Posnania ad eum misisset invenissemque eum in Angermunde ad Albim, unde me ille cognovit; refricuique non pauca de his, quae tum fuerunt acta. Conclusit, quod satius esset, ut Maiestas Vestra Serenissima suos quosdam malos castigaret, quod et ipse facere vellet et vivere cum Maiestate Vestra in bona vicinitate, nihil etiam se desiderare vehementius, quam quod aliquando Maiestatem Vestram Serenissimam, de qua tanta audivit, videre posset, et, quod saepius repetivit, Maiestati Vestrae Serenissimae lieb und dinst thun. Et cum etiam incidisset sermo de magistro Ordinis, qui est in marchionatu et de Miedzirecz, Maiestatis Vestrae Serenissimae in finibus regni oppido, direpto nuper, compositionibusque desuper factis, rogavit me, ut Maiestati Vestrae Serenissimae scriberem, quo ad eas partes nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae commissarii deputarentur, quos et ipse missurus esset, qui eas differentias componerent; se nihil aliud optare, quam quod prius scripsi, Maiestati Vestrae Serenissimae placere et inservire. Quae alias inter nos dicta et quae cum aliis ibidem principibus egi, qui omnes Maiestati Vestrae Serenissimae commendari petebant, non est praesentis scriptionis; longius siquidem scribendi exigerent spatium, quod nunc mihi adimitur. Tandem cum electores aliquoties convenissent, 5 Decembris praeteriti(!), in vigilia Sanctorum Trium Regum, in ipsa meridie serenissimus Ferdinandus rex declaratus fuit cum caeremoniis consuetis electus esse Romanorum rex et futurus imperator, postquam sedem vacare contingeret. Et cum tota die mirum in modum plueret, praeter campanas, quae resonabant, pauca videbantur laetitiae signa.

In die Trium Regum paravi me ad palatium, ut novo electo regi nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae congratularer, cumque iam egredi domum vellem, misit ad me serenissimus Ferdinandus rex cubicularium quendam suum postulans, ut a prandio se accederem.

Sed omisi, quod 26 Decembris praeteriti ipse serenissimus Ferdinandus rex me habuit solum in prandio, multa humanissime mecum est collocutus de Maiestate Vestra Serenissima, quae etiam ad praesens omnia complecti non possum et inter alia dixit cum quadam singulari mentis alacritate, affinitatem cum Maiestate Vestra Serenissima iam conclusam despondisseque filiam suam primogenitam filio primogenito Maiestatis Vestrae Serenissimae exhibuitque se multo propensiorem erga Maiestatem Vestram Serenissimam, quam prius umquam. Ad ea, quae conveniebant, respondi, cumque, ut supra scripsi, a prandio in festo Trium regum maiestatem eius convenissem, excepit me humanissime. Ibi tum nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae electioni eius verbis, quibus convenit, congratulabar, quod illi, ut prae se ferebat, fuit gratissimum habuitque Maiestati Vestrae Serenissimae gratias neque se dubitare dixit de favore ad eam sublimitatem et benevolentia SerenissimaeMaiestatis Vestrae seque vicissim Vestrae Maiestati Serenissimae bonum fratrem et amicum vicinum futurum. Inde me solum in cubile suum induxit, stansque mecum repetivit eam affinitatem cum Maiestate Vestra Serenissima conclusam, addens, oratores Maiestatis Vestrae Serenissimae Posnaniae cum suis oratoribus, quos inibi habuit, inter alia proposuisse et rogasse, quod ipse cum maiestate caesarea velit intendere de quodam honesto matrimonio filiae primogenitae Maiestatis Vestrae, cum iam et tempus et aetas id exigerent. Et quia in Iulio mense praeterito de matrimonio quodam, quod ad me Maiestas Vestra Serenissima per Stein Kircher referendum perscripsit, quaedam exposuissem, quaerebat a me, si quid ea in re fuisset conclusum, ac si adhuc infectum esset nec ne. Ad quod nihil aliud respondere potui, quam quod interea, quo illa nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae rettulissem, nullas, quid in his factum esset, accepissem litteras. Rogavi tamen, cum forsan hoc primum non successisset, quod Maiestas Vestra Serenissima sine eius scientia et consilio concludere noluisset, intenderet cum maiestate caesarea ad aliquod aliud honestius, me haec cum primis ad Maiestatem Vestram Serenissimam perscripturum et non dubitare, quin habiturus esset cum primis etiam a Maiestate Vestra Serenissima responsum.

Ad hoc serenissimus Ferdinandus rex mihi respondit, se omnia ex animo pro Maiestate Vestra Serenissima facturum, ubi illi umquam usui et honori esse possit, seque interea, quo adhuc mentem Maiestatis Vestrae Serenissimae super his liquido non cognosceret, aliquid temptaturum, ut honestum aliquod matrimonium inveniri possit, exhibens se magno cum affectu Maiestati Vestrae Serenissimae, multum mutatus ab illo, qui fuerat mecum in colloquiis Augustae. Et cum de prudentia atque fidei constantia Maiestatis Vestrae Serenissimae cum eo multa contulissem Maiestatemque Vestram Serenissimam id solere in fronte ferre, quod fert in pectore, respondit: talem principem laudo, videtur praeteriti esse temporis, et non de hoc mundo. Sic me humanissime dimisit.

Paulo post 7 huius caesar cum rege exivit Coloniam versus Aquisgranum. Ego exivi 9 et eodem die, quo intravit huc caesar cum rege, quae fuit decima huius, praeveni una hora caesarem, qui iuncto sibi rege magna cum pompa armatorum una cum electoribus omnibus, excepto duce Saxoniae, cum magno et splendido equitatu hora quarta post meridiem ingressus fuerat hanc civitatem inductusque cum rege et electoribus ad ecclesiam, peractis ibidem orationibus et caeremoniis consuetis, in crastino coronationem fieri ordinavit.

Undecima igitur huius concessi ad palatium mane et inveni caesarem cum comite palatino et marchione Brandenburgensi electoribus vestientem se sacris pontificalibus; electores suum ferebant habitum et cum iam caesar esset vestitus, venit serenissimus Ferdinandus rex etiam in suo habitu omnibusque paratis itum est ex palatio versus ecclesiam; oratores cum cardinalibus subsequebamur. Cumque in magna pressura venissemus ad fores ecclesiae, exibant obviam in pontificalibus Coloniensis, Maguntinus et Treverensis archiepiscopi electores, lectisque quibusdam orationibus super regem electum ingressi fuimus capellam beatae Virginis in medio ecclesiae; ibi incoepit archiepiscopus Coloniensis missam, et ne in dicendis prolixis istis caeremoniis sim prolixior, regem iniunxit, gladio Caroli Magni cinxit, coronavit et pro tempore communionis Corpore Christi refecit. Quibus omnibus peractis, quae volumen, non epistolam exigerent, exeuntes cum caesare, qui coronam suam tulit in capite, et cum coronato Romanorum rege ivimus ad praetorium, ubi pro more caesari et regi cum electoribus paratum fuit prandium, cumque astitissem cum oratore serenissimi Angliae regis usque ad primum ferculum, quod tulit comes palatinus elector, accepit nos ad prandium dominus comes de Nassau cum quibusdam aliis principibus, quod laute structum fuit in alia quadam habitatione in eodem praetorio. Et sic, cum ista sollemnitas et cum multis caeremoniis, quae ad praesens scribi non possunt, esset absoluta, discessum.

Sic Maiestas Vestra Serenissima habet pro ista temporis angustia in compendio electionem et felicem coronationem serenissimi regis Ferdinandi, quam ut coram latius exponere possim Maiestati Vestrae Serenissimae, humillime supplico, dignetur me tandem revocare. Rex hinc cras redit in Germaniam, caesar ad Belgas suos proficiscitur, quem, cum sic Maiestas Vestra Serenissima vult, sequi cogor, et iam spero exilii mei finem prope futurum.

Dedit mihi reverendissimus dominus legatus cardinalis Campeius Coloniae hoc breve inclusum ad Maiestatem Vestram Serenissimam cum longa praefatione, quam ad praesens recensere non possum; dixit aliud simile datum reverendissimo cardinali Sanctorum 4, ut tanto tutius ad manus Maiestatis Vestrae Serenissimae reddi possit; utinam aliquid de hoc concilio, quod futurum somniamus, eveniat.

Alia in hac celeritate non restant, quam quod me humillime gratiae Maiestatis Vestrae Serenissimae commendo et rogo, me tandem post septennium, quo totus canui et consenui, revocare dignetur. Christus dominus noster Maiestatem Vestram Serenissimam quam diutissime salvam et felicem conservet.

Datae celerrime ex Aquisgrano, 13 Ianuarii anno Domini MDXXXI.

Serenissimae Maiestatis Vestrae humillimus servus et capellanus Ioannes Dantiscus, confirmatus episcopus Culmensis.