Salutem plurimam.

Cogitanti mihi, quosnam praecipue boni nostri senis Mercurini mors illa afficere debuerit, tu non in postremi[s] affuisti, quem scio et dilexisse semper eum virum, et coluisse mirifice. Cumque ratio consuetudinis nostrae meaeque in te singularis observantiae facile posceret, ut ad te aliquid scriberem, non modicum etiam momentum addidit tam acerbus nuntius hominis tibi pernecessarii nobisque non mediocriter dolendi. Sed quando sic nati sumus, ut fati, demum necessitati parere opus sit, quid aliud praestare debemus, quam si minus aequo, at saltim, quae accidunt, forti animo feramus?

Producit nos naturae in lucem huius vitae inscios, aufert alterius omnino ignaros, certa tamen spe fultos, quod tam mirabilis fabrica homo funditus interire non debeat. Quod ita verum, remota etiam omni superstitione, semper putavi, ut dicere necesse sit, si aliter sentias et Deum ipsum, et universam ipsam naturam insanire nihilque in rerum natura esse homine miserius, nihil calamitosius. Sed quorsum haec nunc philosophica asseveratio? Nimirum, ut quanto magis possint, desiderium amissi senis leniam meque ipse consoler.

Nam cum et persancte vixerit, eo magis putandum est esse illum meliore, quam hic esset, condicione vanasque nostras et fatuas mortalium curas ex alto ridere, quin et suas, quas animo indefatigato et anxio, dum viveret, perferre solebat, quod sine dubio tot suis laboribus, vigiliis inflammato studio in principem et rempublicam sibi mortem maturavit. Nam vir erat ita natura constitutus, ut posset in longissimam aetatem perdurare, ingenium ipse suum tot semper modis fraudasset. Quod ad nos attinet, non omnino mecum male actum reputabo, si saltim intelligam pristinum tuum in me animum remanere nihilque abstulisse tuae in me benevolentiae Mercurini mortem iamque litteris interdum tuis experiri liceat, quas si ullo umquam tempore desideravi.

Nunc certe maxime Cornelium nostrum, si istic adest, plurimum ex me salutabis dicesque, nisi aliquid et ipse ad me scribat, habiturum me eum pro hoste, quem pro amicissimo habeo. Quem tamen prius meis scriptis lacessivissem, si ipsum putassem apud vos esse.

Novi quidem, quod hinc ad vos scribam, non habeo, nisi forte scire multis vastari multis in locis, quod abhinc multos annos non accidit, a lupis provinciam nostram timerique adhuc annonae caritatem et pestilentiam. Quae mala amoveat Deus.

Dux noster cotidie firmior speroque eum propediem validum fore.

Vale.

Cremonae, Idibus Iulii 1530.

Dominationi Vestrae deditissimus Philippus Nicola

Clarissimo et Praestantissimo Viro Domino Ioanni Dantisco, serenissimi Poloniae regis apud caesarem legato dignissimo etc.

Scripsi ad te superioribus diebus, quod si litterae redditae fuerunt, cur non rescripseris, satis cogitare non possum, nisi forte illecebrae illae Germanicae ita vos avocarunt, ut vestros familiares quasi oblivisci videamini. Nec scio, cur saltim noster Cornelius, qui solet esse iuris amicitiae observantissimus non aliquid scribat, quem ita decrevi litteris non lacessere, nisi ab eo prior fuero provocatus. Estis enim vos, ubi multa cotidie intelligere potestis, et cum amicis quam iucundisime per litteras communicare, et praesertim, an illi plusquam tribunitii Lutheriani terrores aliquo modo sedati adhuc sint. Quantas cotidie turbas videre videor, quot postulationes, quot querelas. Sic est profecto, numquam diu placuit unus status, una vitae conditio, ac dum novum quaerimus, putamusque meliorem nancisci, multum ratione aberrasse deprehendimur. Profecto nulla unquam secta faciet, quin in vita multas sentiamus miserias, sola ut miseriis finem imponamus praestat Christiana. Quid praestat toties mutare caeremonias, sacrificia tollere, respuere ieiunia, confessiones abrogare, si dum illa non erant, numquam quieverint homines, quoad excitarentur? Auferantur haec omnia, sint desides omnino sacerdotes quamquam cumulant nunc illam utramque speciem excindantur monasteria. Profecto postea conquerentur nonnulli esse cultum divinarum rerum tam tenuem, tam ieiunum, tantam esse in templis solitudinem, fuisse apud ethnicos deos vel verius sceleratos daemones pace eorum dixerim colentes tot omnis generis sacerdotes, vestales, sodalitia, collegia, tot pontifices, reges sacrificulos, quinimo et ipsosmet reges solitos vacare rebus sacris, manus aris quotidie imponere, nunc vero in unius Dei veri cultu agi tam misere, tam exiliter, tam negligenter. Discamus tandem intelligere esse haec vitia non rerum naturae, sed nostra. Quae paulo ante placebant, nunc displicent, quae nunc displicent, aliquando placebunt. Germania, quae quasi ad superstitionem Christum colebat, nunc paene de abicienda religione cogitare videtur, quasi vero essent ritus nostri temporis, ut erant illorum temporum, dum et bestias et homines diis immolarent, credo putantes illorum admodum nares tali nidore permulceri. Sed de his satis, ne nimium sus apud Minervam. At dicere aliquid oportuit, ne me putares ita otio confectum. Sum quidem plane otiosus, ut nulla de re scribere aut cogitare possem. Ego tamen ni tantam annonae caritatem esse apud vos audirem, iam forte istuc accurrissem, et praesertim mortuo iam nostro bono sene Mercurino, sed me nervus belli deficit, qui etiam mihi videtur nervus ceterarum rerum. Et Mehercule forte non nihil debeo fortunae meae, quae sic per inopiam facit, ut labores et pericula itineris evitem. Si tamen vellet caesar, ac ut puto deberet, adhuc vos et videre et visere possem, quod tamen fore aliquando, si paululum modo faverit nobis Deus, non omnino despero. Vale.

XII-o Calendas Septembris, Cremona.

Tuus Philippus Nicola