Illustrissime Princeps.

Cum me infimum Reverendissimae Paternitatis Vestrae servitorem ingenue agnosco, indignum esse puto me quicquam Reverendissimae Paternitati Vestrae scribere velle. Verum, cum non parum me Reverendissimae Paternitati Vestrae certificaturum prospicio, si quid hic hactenus gestum est, perscripsero. Humani enim est ingenii rebus novis delectari, officii mei esse intellexi, quam primum Reverendissimam Paternitatem Vestram de his rebus certiorem redderem.

Principio itaque Reverendissimam Paternitatem Vestram scire velim nos Vienna profectos die divo Stanislao sacro Pestum pervenisse. Porro cum Vaczow essemus, pontem ad insulam usque, quae illic sita est, partim ex navibus, partim etiam ex nassadis, ut hic vocamus, confecimus atque cum iam onerarios currus imperatoris exercitus traducerent moramque in eo ponte prae curruum multitudine facerent imperatorque exercitus cognoscendae morae causa ex equo in eum descendisset, interim navis oneraria magno cum impetu, veluti futuri cuiusdam mali omen, ad pontem impegit eumque non modo labefactavit, verum etiam rupit.

Vicesima quinta Septembris praefectus Italici exercitus Marcosi nomine de Mariano navigio, marchio vero nonnullis strenuis militibus ascitis terra Pestum venerunt, ibi Budam et monasterium sanctae Margarethae omnibus praesidiis munitiores invenerunt, quam quod facile capi possint. Coeperant tamen hoc monasterium oppugnar[e], verum nihil profecerunt, quandoquidem pulsi retrocedere coacti sunt.

Vicesima septima Septembris Pestum obsidione cinximus moxque Hispani et Itali fossas, quas sanycze vocant, fecerunt eademque opera tormenta bellica nonnulla opposuerunt idque non sine gravi eorum clade.

Vicesima octava Septembris monasterium ... quinque Germanorum, tribus vero Italorum milibus munierunt, deinde vero vineas, quarum adminiculo muri tutius pulsantur, tantae m[olis] confecerant, ut singulae 12 palis constare[nt].

Prima Octobris, cum Turcae nocituras ei[s] vineas viderent, primariis Pesto militibus emissis, qui illis ianczarzy dicuntur, vine[as] omnes secarunt. Itali, cum illis, ne id fa[cerent], strenue resisterent, non postremam in e[os] dediderunt cladem.

Porro Balli Bassa Bedug in sancti [Gerhardi] monte stans, cum tam misere suos tractari viderent, graviter tulit. In cuius, inquam, montis vertice praemagnae molis tormentum bellicum fuerat et cum frequentius etiam, quam vellemus, in nostrum exercitum globos mitterent, permultum nobis nocebant. Cuius magnitudo vel hinc facile colligi potest, quod cum globum eius marchio ponderare iussisset, 56 libris pondere respondebat.

Is, inquam, Balli Bassa Bedug casum suorum moleste ferens propere Pestum venit Ellemamque Bassam gravissime obiurgatus est, „Cur”, inquiens, „caesaris exercitum perire sinis? Cur non suppetias fers?”. Atque itaque tum pedites, tum equites, quibus Hadziak praeerat, quam velocissime in auxilium suis prodire iubet. Dici vix potest, quanta tum erat copia et currentium in auxilium multitudo, pluviam putares pluere. Interim Georgius Varkocz et dominus Groff de Zerettenn, quem Kacziandrum occidisse ferunt, usarorum exercitum instruebant contraque Turcas animabant atque hi primum cum Turcis congressi sunt, postea dato signo imperator exercitus cum gravioris armaturae militibus usaris suppetias tulit et cum Germani seu Kurchczy ea parte, qua Turcae venerunt, eas adorti fuissent, simulque omnes strenue militassent, permulti illic ex Turcis fusi sunt captivosque circiter 50 ceperunt. Porr[o] captivi quaesiti Turcarum imperatorem hoc anno in Hungaria non futurum responderunt, melius enim Budae et Pesto tum armatis militibus, tum annonae copia providisse, qu[am] quod quicquam ei verendum sit.

Haec autem gesta sunt dominica prima Octobris. Eadem nocte tormenta muris opponebant, vineas denuo reficiebant et cum postero di[e] divo Francisco sacro ad pomeridianam usque horam perpetuo muros machinis tormentisque bellicis pulsarent, iustam muri partem deturbarunt turres murosque editiores eadem fecerunt. Neque diu morati hora Vesperorum aut circiter omnes magno conatu Pestum oppugnare coeperunt. Primi erant Itali moxque Hungari subsecuti sunt atque cum hi omnes i[n] ista oppugnatione toto conatu laborarunt atq[ue] pro se quisquam strenue satis instaret, mag[na] tamen frequentique tormentorum vi ter pulsi [sunt] terque aggressi, quarto tandem, verum sero G[er]mani in auxilium illis venere, et cum sub s[uis] vexillis in oppugnationem irent, imbelles tamen deiectoque animo erant nihilque prorsus effecisse manifestum est. Verum haec omnia Reverendissima Paternitas Vestra ex Papuga, qui regi Poloniae a ferendis litteris est, uberius cognoscet, qui non modo his rebus interfuit, verum pars huius tragoediae erat, immo vero in eo civitatis loco, quo murus per nos machinis disiectus est, cum aliis praeclaris viris, qui in eodem ceciderunt loco, vulnus accepit. Et nisi quidam fortes duo milites suis etiam malis (quandoquidem ambobus equi graviter vulnerati occubuerunt) eum in tempore iuvissent, iam actum de eo fuisset neque amplius Papugam haberemus.

Reverendissimam Paternitatem Vestram vehementer precor, uti filium meum Franciscum Zagorsky amore clementiaque vestra prosequi velitis. Quod ego non modo omnibus obsequendi studiis Reverendissimae Paternitati Vestrae promereri perpetuo studebo, verum etiam pro Reverendissima Paternitate Vestra Deum semper exoraturus.

Cupio Reverendissimam Paternitatem Vestram bene valere.

Datum feria sexta post festum sancti Francisci anno Domini 1542.

Reverendissimae Paternitatis Vestrae obsequentissimus Stanislaus Zagorsky, Romanorum regis in Christianorum exercitu curruum praefectus, servitor

Reverendissmo in Christo Patri, Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi etc.

Illustrissime princeps.

Prioribus litteris eo quo debui studio Reverendissimae Paternitati Vestrae exposui, quicquid hic in obsidione Pesti actum gestumque fuerit et quid praeterea successerit. Facile Reverendissima Paternitas Vestra intellegit nihil omnino a nobis, quicquid facto op[us] erat, praetermissum esse, omnemque nos movisse lapidem. Quod vero conatus nostri frustra coep[ti] sunt quodque parum feliciter nobis successer[e], Reverendissima Paternitas Vestra pro sua prudentia haud magno negotio, ut alia omnia, perspicit.

Et si mihi q[uid] per Reverendissimam Paternitatem Vestram divinare licet, quid aliud in causa fuisse dicam, quam Deum nostris iniqu[i]tatibus offensum nobis parum propitium exstitiss[e]. Si enim is, qui non curribus, non equis, non machinis, non pyxidibus, non denique omnibus his rebus necesse habet, qui praeterea non plures, sed vel unum etiam in suo nomine mil[ia] fugare sinit, conatus nostros iuvisset, profecto tantopere non laborassemus. Quod si adhuc aliquid dicere licet, quid, quaeso, aliud n... malis tot iam annis acceptis Turcas esse experimur, quam Dei, Dei, inquam, nefandis peccat[is] sceleribusque nostris graviter offensi, iram, sum[mam] indignationem flagellumque eius.

Verum ego fortassis longius in divinando quam mihi conces[sum] est, progressus{us} sum, cum cuncta haec me etiam tacente Reverendissima Paternitas Vestra sapienter pervidet. Proi[nde] quid postea actum sit, quamquam dubium, felicior[a] ne a<n> prioribus deteriora fuerint, Reverendissimae Paternitati Vestrae non gravatim aperiam.

Post frustra coeptos in oppugnando Pesto labores octava Octobris castra movimus venimusque Ditrich Valth. Iam tum milites non pugnam neque bellum, sed profectionem in patriam quisque suam parabant. Ibi imperator exercitus uni Germanorum regnanti discedendi facultatem dedit. Dux quoque Mauritius exercitu relicto domum profectus est, Germani vero Inferiores, quos Niderlandos vocamus, quoniam in oppugnatione parum feliciter illis successerat, ab ea adhuc nocte, qua id temptatum est, nihil aliud praeterquam quod perpetuo fugiebant, intra fugiendum autem, ne omnino parum strenui viderentur, naves incendebant annonamque, cuius magnam habebant copiam, utpote farinae, butyri, vini, cerevisiae, quamquam omnem illic reliquerunt, pessum dabant. Hic illi satis fortes invictoque animo, si dis placet, erant. Atque hic non plus uno die egimus.

Nona Octobris, die Lunae, cum nihil iam minus quam bellum cogitabamus aut sperabamus, et ecce Turcarum partim equitum, partim peditum sex aut octo milia Pesto egressi nos in fugam facile vertere posse rati, hora iam Vesperorum impetum in nos fecerunt, quos milites nostri, in custodiis ab exercitu spatiis tantum sagittae ab arcu missae positi, utcumque arcebant sustinebantque ac mox dato signo Hungari primi, hussarze dicti, cum Polonis, q[uos] kozakos vocamus, cum Turcis audacter congressi sunt seque invicem miscunt, pugnatur strenue, fit clamor armorumque ingens strep[itus]. Nostris interea machinarum usum aut quia op[us] non esse putarent, aut quia facultas non dabatur neglegentibus, imperator exercitus cum gravioris armaturae militibus, fedueresse dictis, advenit, atque ita iuncta quasi manu, coniunct[is] viribus Turcas in fugam verterunt neque vertisse satis erat, ad moenia civitatis usque persecuti sunt. Hic quamquam omnes strenue satis pugnarunt, Hungari tamen praecipue, qui tantorum finem aliqu[em] cupientes malorum adeo instabant, saeviebant, ut etiam hostes cursu veluti antevertendo plures hostium turba in civitate occludi visi sunt(!)(!). Tanti nunc illic tot iam malis attritis pax [fit] libertatisque amor.

In hoc certamine cecidit nobilis vir, dominus Iaco[bus], Romani imperii dapifer, nobiles praeterea sex p[lus] minusve equites reique militaris non ignari d[e]siderati sunt. Haec quantum ad bellum attinet Reverendissimam Paternitatem Vestram scire volui.

Porro, cum iam altero die Vaczow essemus, relat[um] est nobis dominum Alexium Thurzy vita esse defunctum regemque Romanorum in Ostrom prope futurum ibique Hungariae proceres fidem illi suam praestare debere.

Praeterea caesarem Christianorum e vita migrasse passim ferunt, verum haec ex frequentibus illinc ad vos nuntiis Reverendissimae Paternitati Vestrae notiora esse puto, quam quod hic quicquam me affirmare oporteat.

Verum ad exercitum adhuc redeo. Germanorum exercitus inter Komorno et Presborg hiematurus est. Nunc vero, quoniam ab haiducis permulta hactenus incommoda patiebatur, in Komorno profectus illic castra metatus est. Feria quinta ante litteras datas Varczoff incenderunt acceptis prius omnibus, quae illic erant, praeter relictos pueros, rebus. Eodem die{m} Petrus Perenni et Batori Andriascha capti sunt atque in Ostrom ducti. Nonnulli fidem suam obstrinxerunt, permulti vero fuga saluti suae consuluerunt.

Haec ego Reverendissimam Paternitatem Vestram quamprimum scire volui. Si quid hic interea notum fuerit, non committam, quin Reverendissimam Paternitatem Vestram quam primum certiorem reddam.

Datum sub Ostrom, 17 Octobris anno Domini 1542.

Reverendissimae Paternitatis Vestrae obsequentissimus Stanislaus Zagorski, Romanorum regis in Christianorum exercitu curruum praefectus, servitor