Enumerat vasti luctantes aequoris aestus
Navita, per Syrtes aut saxa Ceraunia vectus,
Incolumis postquam rediit; sua proelia miles,
Aeratas acies et tot per vulnera mortes
Salvus post cladem prostrati disserit hostis;
Venator silvas, saltus et lustra ferarum,
Et pedicas structasque plagas, et retia cervis
Protensa enarrat. Longis peregrinus ab oris,
Cur ego non referam rerum variosque viarum
Anfractus, quos invicto cum rege Polono
Ambivi, et Scythico quod ab usque Borysthene ductus
Hactenus ad ripas, celeri quas alluit unda
Abnobiis Hister labens ex montibus ingens?
Quaenam causa viae primum, quis tractus et unde,
Dicite, Pierides — nec enim sine numine quidquam
Vos dixisse reor — Clarius dum spirat Apollo!
Inclutus Arctoo rex cum sub sidere caeli,
Heroum Sigismundus honos, superavit ad Orszam
Moscorum infidos populos (ut foederis icti
Disrupere fidem, tandem ut sunt undique fusi,
Fama quidem nota est a Gadibus usque sub Eurum),
Pannoniae senior iam rex effetus et aeger
Ex mediis illum castris revocaverat ad se;
Fraterni vis tota in eo pendebat amoris.
Dulcibus hunc voluit superesse nepotibus hisque
Conservatorem fieri, robustior aetas
Cresceret ad regni moderandas donec habenas.
Paruit atque ultro cuneis turmisque relictis,
Ante Borysthenias rursum quam ceperat arces,
Utque solet, citius processit magnanimus rex.
Noluit in tanto quamvis discrimine rerum
Fratri deesse suo, tandem quem visere fati
Ante diem extremum voluit. Sic concitus ergo,
Non pertaesus iter, non tempora dura nec acres
Dum glacialis hiems Aquilonibus asperat auras,
Protinus ex Vilna Lithuanis solvit ab oris.
Ventum erat ad Gracci, quae nunc Cracovia fertur,
Moenia. Paulisper remoratus liquerat illic
Reginam, gravida regni quae pondus in alvo
Gestat adhuc, cuius levis exspectatur in horas
— Di faxint faustum! — partus, subitoque recessit.
Slesiacis primum piscosis appulit arvis;
Quidquid ibi lacus est et ibi via lubrica eundi
Limosam per humum. Venit obvius ilico claris
Dux Casimirus avis genitus Tessnensis et illum
Regali luxu dignoque in honore recepit.
Attigit hinc fines, ubi praesul Thurso Moravus
Praesidet eximius, qui religione secundus
Est nulli, pietate nec est in rebus agendis.
Hospitis hic etiam manifesto pectore tanti
Adventu gaudens, obiter processit eumque
Excepit, memor illius primordia vitae
Esse suo in regno. Quare impertivit honores,
Quos potuit, cunctos recte officiosus ad usus.
Post iter ad montes emensum. Nubilus Auster
Aethere concretos ex toto solverat imbres
Contexitque solum; teneras cum floribus herbas,
Qui sese sensim radios ad solis iniqui
Extulerant, hieme affecit; nec inertia solum
Germina reddiderat, verum penetravit adusque
Membra virum. Tamen a concepto nulla movebat
Tempestas regem, rigidi inclementia caeli
Abruptaeque viae. Nec enim iuga celsa, nec ulla
Offuit intento res, quominus iret in omnem,
Ut solet, eventum propere. Concessit ad oras
Sic tandem Hunniacas, quo se Tirnavia late
Disposuit. Venit illustris Georgius illac,
Germana ex regis genitus, non Hectore certe
Inferior. Si quis vel Marte aut viribus illum
Provocat, acer init, detrectat denique nullum
Certamen residens, procerus corpore toto,
Gradivo cataphractus equo. Praecessit in armis
— Spectatu pulchrum! — multos pulchro agmine princeps.
Venit et antistes, numeroso milite cinctus,
A templis magno decoratus nomine quinque,
Quem tulit ad tanti praelatum culmen honoris
Nuda fides, probitas, virtus, reverentia divum
Et facile ingenium rerumque scientia multa.
Hic collega ducis regem sub nomine regis
Pannonii excepit pariterque ad verna citati
Litora Danubii duxerunt, arcte ubi parva
Est sita Posonium non longe a litore, nota
Quondam, nunc toto quae nomen habebit in orbe.
Postquam narratum est propius venisse Polonas
Hinc atque hinc acies, pulchras et in ordine turmas,
Rex Vladislaus carpento protinus aeger
Obvius in campum tenero cum rege profectus,
Heroum magna stipante utriusque caterva
Regni, exoptatum iam longo tempore fratrem
Excepit coram verbisque affatus amicis
Regali parvam pompa deduxit in urbem.
Hactenus ex Scythia, Moscorum clade peracta
Totque equitum peditumque globis castrisque relictis
Perventum. Solum fraterno ductus amore
Visendique etiam studio, si forte futurum est,
Caesaris, ut Christi fieret pax una per orbem.
Huc igitur Langus, tectus rubro ora galero,
Appulit, ingenio multum versatus et arte,
Resque gerit cunctas, a caesare missus ad istos
Legatus reges. Nostrae si verus amator
Religionis erit, siquidem est, non ambigo, verus,
Contra schismaticos templi dabit arma rebelles
Et contra hos, nostri sitiunt qui sanguinis undas,
Crudeles Turcas, nuper Sarnovia ad arva
Ingenti qui Christicolum sparsere cruorem
Clade, domi donec perplexa negotia aguntur.
Sin aliter, totum nunc parvo fomite mundum
Incendet. Tenet ipse sinu pacem armaque eodem.
Si quisquam, quem Martis amor, quem fervor habendi
Exagitaret, in his forsan decernere rebus
Deberet, res acta foret, iam proelia dudum
Per maria et terras insano turbine adessent.
Sed Pater omnipotens, mundi cui machina curae est,
Talia, scit, cuius studio committere debet,
Commisitque tibi, praeses venerande, tibi, inquam,
Qui fidei et decus es Romani dulce Quirini
Cardineique chori specimen. Tu bella profanis
Decertata odiis, iras dudumque repostas
Et clandestinas remove de pectore rixas
Primorum Christi procerum discordiaque uni
Pectora! Nil poteris superis, nil denique terris
Gratius efficere. En, coniurant monstra profundi,
Thrax ferus et Macedo, Maeotidis accola et Histri,
Naviculam in Petri, quae mergitur obruta paene
Undique fluctivagis per mille pericula in undis.
Eripe, namque potes, miseratus! Te duce tandem
Aeolus immodicos revocabit ab aequore flatus
Mitior et clausis fera flamina condet in antris.
Serpit ab extremis ut virus in intima membris
Vique levi penetrat sensim praecordia, donec
Occupat in toto, quodcumque est, corpore; flamma
Ut solet exardens in tectis tollere, quidquid
Contingit propius, passim grassata, parumper
Obvia consumit crescitque valentior ignis,
Liberius cum iam furit et bacchatur aperte,
Nil manet intactum, sic dudum Thracius hostis
Abstulit, at sparsim — pudet enumerare — tot agros,
Oppida, castra, urbes et regna tot incluta quondam.
Nititur ulterius. Miserandum, nemo resistit!
Huc Aquilas, Anguem, Gallum fulvumque Leonem
Hibernumque trucem diti cum rege Britanno,
Et qui se Solymae titulis zonaeque perustae
Extollunt, defer! Germana potentia vires
Hic, precor, ostendat! Non deerunt Sarmata et Hunnus,
Assidue ducunt multis qui proelia ab annis
Martia tot contra Mahometis castra tyranni.
At quoniam proprio contendunt Marte vicissim
Nunc aliqui, quos religio devinxit ad arma
Regis in osores, qui mortem morte fugabat,
Risus, sputa, alapas, flagra, clavos passus, in alta
Pro nobis furca extensus, quam nemo tuetur,
Salvifici labefacta cadit res publica Christi
Fitque minor sic et cunctas decrescit in horas.
Quid contra paucos, quorum furor urget Enyus
Discordes animos, credis nunc posse tot hostes,
Imperium quorum subiit tota Africa et ingens
Pars simul Europae, atque Asiam qui sub iuga dudum
Miserunt et qui toto dominantur in orbe?
Munitae nihil his celsis in montibus arces,
Nil urbesque obsunt; vites populantur et agros
Abducuntque homines. Nec enim munitio prodest,
Desertis postquam sulcis non semina dantur.
Vertite dira procul, superi! Nisi rebus in istis
Unio nunc fiat, Byzantia pestis et Histri
Euxinique lues Petri corrumpet ovile.
Hoc prohibere potes solus, pater alme, futurum.
Instantes exstingue faces, ne fortior ignis
Post contemnat aquas; primis his motibus obsta!
Hoc pietas, iurata fides, hoc suadet honestum;
Utile erit cunctis, qui Christi nomen adorant.
Ne te seducant, magni nec caesaris aures
Tot querulis deinceps precibus vel munere vincant
Hi, qui bella fremunt et numquam bella capessunt
Adversus fidei tot tela minantia nostrae!
Omnia vi quondam male dum concessa tenebant
Fastu sub tumido et sub cuncta licentia agebant
Immodica nullamque prius confinia pacem,
Ad quam devincti fuerant, habuere, sub armis
Gentiles subiere domus, vicinia late
Vastantes. Testis locus est, nunc Abiete nomen
Qui tenet, ingenti est quod nactus clade perenne.
Nunc etiam possent tranquillo vivere luxu
Deliciisque frui, prout consuevere, vicissim
Sed Stygiis emersa vadis sic versat Erinys
Illorum mentes, ut summo a praesule bellis
Decretis obsint contra Mahometica castra,
Votaque quod tantis faciant discordia coeptis
Inficiantque animos, ducantque in proelia mundum
Christicolum. Quare superi olim tempore prisco
Non castigarunt frustra delicta nocentum.
Sed feror in praeceps! Quo coepi, rursus eundum est!
Huc etiam domina legatus missus ab urbe,
Cardineo summique patris suffultus honore,
Pannoniae primas regni pervenit, in isto
Conventu multa ingenio qui multaque fido
Commoda consilio pro regni utriusque salute
Disquirit velletque libens succurrere rebus,
Ne sic infectis hinc reges forsan abirent.
Namque videt prudens, per multa volumina rerum,
Tot mala, quae parvis sunt exorientia causis.
Nunc igitur, quamvis labyrintho, quidquid agendum,
Fertur in ambiguo quodamque errore laborent
Omnia, spes magna est cunctis, prudentia regum
Istorum, tot pontificumque ducumque probata
Inventa hoc, quod adhuc, vertent in dulcia, amarum est.
Sic lux post tenebras, aether post nubila clarus,
Saepius et sic post adversa secunda sequuntur.
Quid referam innumeros proceres, heroas et auro
Torquatos equites, huc qui venere superbo
Regum in circuitu, quid equos phalerasque rubentes,
Auratas chlamydes, pretiosa monilia, gemmas,
Hunnus quae dives, Moscorum ex clade Polonus
Quae tulit acer eques, fortis quae deinde Bohemus?
Enumerare prius possem, quot, Cynthia pleno
Dum fulget cornu, sint aurea sidera caeli;
Igneus et medio dum flagrat Phoebus in axe,
Quot seges omnis habet tenues per iugera aristas,
Quot sparsim volvat Libycoque in litore arenas
Auster, dum tumido bacchatur turbidus aestu,
Singula quam tantae valeam spectacula pompae
Dicere totque graves currus, rubrasque quadrigas,
Multaque, nulla prior quae viderat ante vetustas.
Nec solum tanti Martis procerumque tumultus;
Venerat huc etiam doctorum clara virorum
Contio. De quibus huc a caesare missus ad istos
Cuspinianus erat reges orator, abunde
Doctus et in variis versatus rebus agendis,
Philyrides certe vel nostro tempore Chiron
Et medica fertur praestans ut in arte Machaon:
Tam bene languori vario morbisque medetur.
Fotus et a teneris sollers Sperantius annis
Aula in caesarea, nudae virtutis amator,
Ingenio promptus, multum facundus in ore,
Seu leges vel iura patrum, vel carmina dicat.
Balbus item, Phoebi quondam, nunc rite sacerdos
Et Iovis interpres veri, qui grandia facta
Hunniaci scribit regni totque edidit olim,
Quod sua non potis est umquam evanescere fama.
Piso etiam, nostro vir in aevo doctus et acer,
Magnorum nuper qui multa negotia regum
Tractabat. Quodsi stricto pede sive soluto
Aggreditur quidquam, nil est exactius. Exin
Appulit Etrusco Ricardus sanguine cretus,
Grandia qui cecinit Romani caesaris acta,
Egregius vates, tum notus primitus, et tunc
Saepius humana nihi consuetudine iunctus.
Caspar et inde meus, Callistus forte puellae
Ursinus cognomen habens, aetate Tibullo
Et par ingenio, Graio et sermone Latino
Imbutus, vates et praeco caesaris ingens.
Saepius hic culto certavit carmine mecum
Lenivitque meos pertaeso in corde dolores,
Quos cepi sensim tabescens taedio in isto.
Candida iam nova ter rursum sua cornua Phoebe
Induit, Arctois procul hinc quod vivimus oris.
Omnia pulchra quidem sunt, omnia amoena sub isto
Tempore, per montes, per plana virecta, per amnes,
Per vernos prospectus agros it laetus, at ipsa
Iam mora sola nocet, nobis mora sola molesta est.
Ergo veni tandem, caesar Romane! Citatum
Adventum reges cupiunt tibi sanguine iuncti.
Non solum tecum contra hostes foedus inibunt
— Tu modo ne deses toties videare morando! —
Sed tecum conubia, sed laetos hymenaeos.
Moenia si Austriacae nunc sunt adeunda Viennae
Danubiusque celer tranandus, sive locanda
Ad ripas campo castrensia tecta in amico,
Vel quocumque loco placeat congressus, ad istos
Accelera reges propius! Iam tempus et instans
Deposcit contra Moscos occasio belli
Inque feros Turcas, qui nuper clade cruenta
Affecere tuos Hunnos. Non segniter ergo,
Ergo veni cupidisque tui te protinus offer!
Sic me etiam, modo te videam, nec adusque pigebit
Danubium a gelidis venisse Borysthenis undis.