Si rerum pensare vices libet, ordine certo
Quas natura parens statuit, Ricarde, videmus
Omnia sub iusta moderari lege modoque.
Astra suos servant, quos consuevere, meatus,
Servat uterque polus solitum, quo volvitur, axem.
Servat et haec ingens immensi machina caeli
Circuitus, quibus hunc in se complectitur orbem.
Phoebus ab extremis, ut dudum, emergitur Indis
Et Tartessiaco se rursus in aequore condit;
Ipsa suo pleno Latonia tempore cornu
Fulget tranquillae per opaca silentia noctis
Illunisque etiam parvum decrescit in orbem,
Et perit atque redit, numquam stata tempora fallit.
Annus habet glacies, habet aestus, veris amoeni
Autumnique gravis pluvias, sua tempora tempus
Quodque tenet. Sunt sorte sua contenta vicissim
Omnia nec fines et litora praeterit aequor.
Deucalionis aquas olim, Phaethontis et ignes
Sustinuit tellus; sunt omnia tuta fidemque
Nunc elementa, datum nobis post Iridis arcus,
Non temerant fateorque animantia cuncta, sub una
Quae vivunt specie, unanimi sunt foedere iuncta.
Non aper in similem per silvas irruit aprum,
Ursus in atrocem saevit non efferus ursum
Nec draco in Hesperium misso furit igne draconem.
Solius est hominis, quamvis animantia longe
Innata exsuperat ratione, ferocia maior.
Omnes armorum strepitus Martisque tumultus,
Quaeque vides tormenta, sudes, thoracas et hastas,
Tela, enses, frameas, arcus volucresque sagittas
Contra homines effinxit homo, meditatur in horas
Pluraque, quis possit per plurima damna nocere.
Per maria et terras, per multa volumina rerum
Itur in angustum discrimen et omne periclum,
Invisae saltem rumpantur ut otia pacis.
Sic ardor multos et habendi dira cupido
Versat pertaesos tranquillum vivere, semper
Quin agitent quidquam, superis terrisque perosum.
Hinc tot bella, acies, caedes desertaque rura,
Oppida diffractaeque urbes et inania regna,
Et campi toties dispersis ossibus albent.
Tales, qui totum duxere in proelia mundum,
Hortare ad pacem! Nec opus calcaribus esse
Censeo equis ultro properantibus. Ille profecto
Non monitoris eget, placidae qui pacis amator
Sedulus est et qui pacem deposcit et optat,
Inclutus a multis Sigismundus faustiter annis.
Pacis amans ultro numquam, sed semper in hostes
Arma lacessitus suscepit, non tamen umquam
Contra Christicolas, verum in crudelia castra,
Bosporon et contra Mysosque, Getasque, Scythasque.
Hunc igitur, cuius terras spatiosaque regna
Parrhasis Arctos agit per Balthea litora magni
Oceani prope ad Euxinum diffusius aequor,
Ut noscas, quantum pacem desideret omni
Pectore, ne grave sit, paucis, adverte, docebo!
Slesiacis primum, regnum germanus habebat
Donec Alexander patrium, dux iustus in oris
Iustitiam, solet ut semper, librabat in aequis
Lancibus et cunctis iuste impertivit eandem.
Nullus erat praedo, nullus grassator in antris:
Per stratas omnesque vias, per compita passim
Ibat securus tranquilla pace viator;
Undique cunctarum fuerat pax optima rerum.
Non sentit praesens, hoc postera sentiet aetas,
Quantum consilio quantumque salubribus actis
Profuit et post se quam commoda multa reliquit.
Cum frater demum fato concessit ad astra,
Conflato regnum graviter qui affecerat aere,
Unanimi procerum consensu sceptra recepit.
Orsus ut instantes vix restaurare ruinas
Rex novus, infida propere dux fraude Michaël
Concitus ad Moscos defecit, turpiter hostis
Factus; eos secum Lithuanas duxit in oras.
Haec paci intentus rex ut cognovit, omissis
Omnibus in regno velocius obvius ibat.
Inde citum permensus iter mox ipse, priusquam
Fama aderat subito, Moscosque ducemque fugabat,
Pone sequens victor per lata Borysthenis arva.
Princeps hinc Scythicus bellum exitiale timebat.
Perculsus pacem orandam deponereque arma
Censuit; ad regem legatos munere multo
Transmisit; supplex veniam pacemque poposcit.
Foedera rex pepigit; generosi pectoris irae
Sunt siquidem faciles et mens ignoscere lapsis
Supplicibusque solet leviter regalis; habent nam
Dis animos similes reges et pectora magnis.
Limitibus demum positis et finibus orbis
Sarmatiae, aeternum fuerat vulgata per omnes
Aequoris et terrae positus pax inter utrumque.
Quae tamen, ut referam paulo post, fracta, Scytharum
Foedifragum ut mos est, graviter non mansit inulta.
Ad regnum rediit iam credens omnia tuta
Heroum Sigismundus honos pacemque repostam
Militibus missis erexit et otia cunctis
Libera distribuit. Taedae subiere iugales,
Quaerere quas voluit Germanis forsan in oris.
Perfidus interea Valachus, cui Mysia paret
Inferior, dum rex sperat laetos hymenaeos,
Fraude Leopoliam multis obsederat urbem
Agminibus, late Podoleis castraque in arvis,
Omnia depopulans, statuit, per tela, per ignes.
Sic choreas dulcesque iocos et coepta fefellit
Gaudia. Rex igitur prudens, ut semper ad omnes
Res solet esse graves, nihilo demissior — uno
Spectatur vultu, sint tristia sive secunda —
Milia confestim collegit multa suorum
Haecque insperatos propere dimisit in hostes.
Hostis ut haec sensit, retro fugiebat ad arces,
Quas habuit proprias, ad silvas atque paludes,
Non ausus conferre manus. Gens regia late
Terga sequebatur totque oppida, castra casasque
Exussit, longe saevum populata per arva
Mysia, tot ducibus captis procerumque catervis;
Postremo rediit spoliis illaesa superbis.
Et nisi germanus senior, qui sceptra gubernat
Pannoniae, rem pacasset, iam Mysia tota
In cineres pro perfidia conversa iaceret.
Hinc Valachus veniam ut petiit captosque redemit,
Res est sub caelo vix, credo, notior ulla.
Sic iterum dura lassatus casside victor
Pectore volvebat positis gravioribus armis
Pacem, qua totus nihil orbis gratius in se
Continet. Hunnorum praeclaro stemmate pulchram
Reginam duxit, ratus hinc securius annos
Dulciter exigere et regno, dum fata vocarent,
Heredes patrio tum post se linquere. Vertit
Omnia sors aliter. Movit furialis Erinys
Hippophagos Nomades, gelida Maeotide saeptos.
Hi clandestino sub verno tempore gressu,
Praeter spem innumeri regnum invasere Polonum.
Ut sueti rapido transire per omnia cursu,
Milia multa hominum, matres vetulosque parentes,
Reptantes pueros, iuvenes tenerasque puellas
More suo iam nexerunt misereque ligarunt
Occisis multis; iamiamque abducere longe
Coeperunt. Tum rex subitis et rebus in arctis
Congessit turmas equitum peditumque catervas,
Quas potuit, iussitque sequi velociter omnes.
Ventum erat ad cuneos, spoliis praedaque refertos.
Qui nil cesserunt, contra confligere magno
Quin etiam clamore dabant sua signa volentes.
Parte ab utraque statim nisu et conamine toto
Bellatum. Fortuna diu stetit eminus anceps.
Verum quam cito se gens regia comminus hosti
Intulit et volucres detorsit ab aure sagittas,
Terga dabant Nomades. Ibidem bis dena Getarum
Milia trunca iacent. Abducti sicque soluti
Ad patrios tandem salvi rediere Penates.
Pax iterum fuerat, sed parvo tempore, cladem
Post istam, donec periuro pectore Moscus
Sacramenta, fidem, iurataque foedera rupit
Adiunctis belli sociis, qui templa Quirini
Romani obliti, templi adiunxere profanis
Se hostibus et regem conspiravere — nefandum! —
Contra Christicolam. Sed dis sunt omnia curae.
Hi non permittunt Titanas Pelion Ossae
Iungere, consilia et numquam tam dira secundant.
Qualiter hoc bellum confectum, scribimus, omnemque
Historiae seriem, quodsi mihi vita manebit,
Versibus innumeris conscriptum utcumque videbis.
Hoc obiter tamen est addendum: Quinque carina
Myriades Stygia Charon una luce recepit
Moscorum; primosque duces, primosque senatus
Principis infidi captos Sigismundus in arcto
Carcere habet, qui compedibus durisque catenis
Devincti pro commisso dant crimine poenas;
De reliquis bello sunt nobilioribus isto
In vivis siquidem plus quam duo milia capti.
Sponte nocet nulli nisi proritatus, abunde
Contentus propriis. Sua quae sunt, cuique relinquit,
Parte sed ex omni fines et parta tuetur.
Sique lacessitus quandoque citatur ad arma,
Velox egreditur munitus milite forti
Et duce iustitia superat semperque triumphat.
Nunc quamvis victor tot grandia bella peregit
—Victores inflare solent res saepe secundae —
Non renuit tamen haec ineundae foedera pacis,
Ex mediis ad quae castris huc venit omissis
In tot prostratos armis victricibus hostes.
Pace frui cupiens interque capedine longa
(Metire, a gelidi sit quanta Borysthenis undis
Danubii ad ripas distantia!) pacis amator
Hactenus ad pacem ex regno praecessit habendam;
Non tamen, ut prorsus iam segnis bella timeret.
Sunt vires, est mens gentesque ad proelia multae,
Sed contra invitus gentiles suscipit arma
Christicolas, quos tot bellis defendit et illos
Infidis semper tutatur ab hostibus. Ergo
Parte libens ista confecta in pace maneret.
Quam si quis temere iniustis conabitur ausis
Rumpere, quae nollet, tandem cogetur inire
Bella lacessitus, sua sic et parta tueri.
Hos igitur cum complicibus, quos ardor habendi
Arietat, hortare ad pacem, concordia rerum
Foedera confusumque chaos compage soluta
Hos docta et longa doceas ambage, vel illos!
Si pacem penitus nolunt gaudentque sub armis,
Ista cothurnato compelle ad proelia versu,
Quae nunc pro Christi si quisquam vellet amore
Depositis intestinis a pectore rixis,
Instant praeclaris ad commoda tempora bellis!
Sunt etenim! Huc ducas tam multo Marte furentes,
Dum Sophus in Turcas immania classica ducit!
Quem nuper tota fudit cum gente, morandum
Non esset siquidem. Nunc posset Graecia vinci
Et Constantini Byzantia moenia Magni,
Thracia tota iugum Trapezuntiaque arva subirent.
Inde Palaestinae tellus promissa sacratae,
Memphis, Persis, Arabs, Babylon, sacra culmina Sinae,
Totus et usque nigros mundus caperetur ad Indos.
Rex Sigismundus adest, divini nominis atris
Hostibus infensus. Contra illos foedera iunget,
Sint modo, qui accipiant, non detrectabit in omnem
Eventum contra Mahometica pergere castra.
De quibus unanimi — di faxint! — pectore iuncti
Belliger ut magno caesar cum rege triumphet!