Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, Domino Ioanni episcopo Warmiensi etc., maecenati patrono et domino suo perpetua fide colendo.

Salutem plurimam dico.

Serius, quam par erat, Celsitudinis Tuae, illustrissime Princeps, nactus sum litteras, quae si in tempore ad me pervenissent, consilio Celsitudinis Tuae non tantum non libenter acquievissem, verum etiam gratissimum fuisset tam expectatam occasionem offeri, non tam patriam, parentes, fratres et quicquid mihi vel sanguine, vel affinitate iunctum est, quam Celsitudinem Tuam coram videndi. Iam enim dudum exoptabam mihi aliquam oportunitatem dari, qua iam olim ex facie cognitam nunc scriptis et rebus coniunctissimam complecterer, exoscularer, eiusque iucundissima fruerer consuetudine, contemplarer administrationem, quam non nisi exactissimam iudico. Sed cum hanc integram hiemem fugiens pestem in diversis regionibus peregrinatus essem vixque me studiis loco solito abdidissem, allabuntur carmina cum epistula Celsitudinis Tuae , quibus in patriam revocabar, si quicquam periculi esset labis grassantis. Quod ut legi, non parum ignaviae meae stomachabar me non potius Prussiam statim petiisse, ubi non tantum iucundissimis confabulationibus parentum iam senio confectorum fructus essem, verum habuissem, cuius maturitate et prudentia inscitia adolescentiae meae erudiretur. Sed quod factum est, infectum fieri non potest. Studia mea repetii, quibus perdius pernoxque inhaereo, pestis evanuit necque quicquam auditur, quod mihi iustam fenestram abeundi aperiret. Decem igitur illi ioachimici, quos a liberalitate Celsitudinis Tuae accepi, praesidio meis studiis fuerunt. De quibus octo statim expendere coactus sum, cuidam mihi hoc biennio privatim Institutionum Iustiniani quattuor libros enarranti, reliquos duos sumptibus impend[ere]. Pro quibus Celsitudini Tuae nunc dignas gratias habere quidem poss[um], agere vero vel referre minime, in tempore enim mihi afferebantur, cum loculi sic peregrinationibus exhausti essen[t], ut vix teruncius restaret, ob quod etiam gratissimi fuerun[t]. Sed cum iam Celsitudinem Tuam familiariter ita, uti meis congerron[i]bus soleo, semel coepi confabulari, oro obsecroque, ne Celsitudo Tua in malam partem accipiat, si cum ea liberius ac demisse{t} collocutus fuero, non iam cum reverendissimo principe meo, verum maecenate patrono ac patre verba facere puto, quod ut credam, Paraenesis illa tua longe humanissima me incitat, iubet et cogit. Cum satis superque diu de rebu[s] meis deliberarem et exquirerem, quidnam praecipue studiis meis conduceret, decrevi me inde alio conferre ob multa[s] rationes, verum cum nusquam locus commodior occurreret, coepi nonnihil ambigere et consilium initum repudiare. In Itali[am] me quidem invitabat clarissimus ille orator Bembus Sanosarius Vida, in Galliam Budaeus cum reliquis doctissimis viris, verum utriusque aditum mihi praeclusit caeca illa Dea innitens globo , in patria delitescere neque consultum esse duxi, neque adhuc duco, cum admodum 1adulescens sim neque quicquam solidi in praecipua doctrina nactus, nil dubito, quin si hac aetate ab honestissimis scholis avellerer, me non tantum mihi consummati in usum reipublicae allaturum, verum etiam ea oblivioni mandaturum, quae nunc qualicumque cum laude incoepi. Postremo iam omni moto lapide mihi occurrit Lovanium Inferioris Germaniae, ut scis, celeberrimum gymnasium, mihi saepius a praestantibus viris commendatum, quod cum non tantum audirem variarum sectarum turbinibus carere, verum etiam humanissimis civibus praeditum esse. Consultum fore studiis meis credidi, si ibi unum atque alterum, si fieri posset, annum degerem. Ad Tuam igitur Celsitudinem tamquam ad sacram anchoram refugio, cuius sententiae et arbitrio consilium hoc meum satis tenue et puerile subiicio oroque, ut Paternitas Tua id in medium consulat, quod aetati meae praecipue usui fore credit, et ad id me praesidio auxilioque suo adiuvet. Ad quem enim alium rectius confugiam? Parentes iam sunt decrepiti et sic extenuati, ut insigne aliquod praesidium ab eis exspectare supervacaneum sit ac paene nefas . Quicquid in prima aetate opum vel ex patrimonio, vel industria cumulaverunt, id iniuria incendii depopulantis totam patriam eripuit et devastavit. Accedit numerus tot liberorum, quos notoria iniuria afficerem, si paterer in me totum conferri, eosque legitimo patrimonio spoliarem. Amici, si qui sunt, parcent sumptibus, nonulli fortassis etiam perire impensas credunt, quae in bonarum artium notitiam collocantur, nec quicquam litteras ad rempublicam (quales Cyclopes multos reperias) momenti habere credunt. Sed cum Celsitudini Tuae non tantum {non} utilitas studiorum perspecta sit, verum etiam publicis suis No. XLII, p. 169 - 208 testata sit se futuram asylum quoddam meorum studiorum, oro, ne me Celsitudo Tua negligat, sed iuvet feliciter supremam manum imponere rebus magnis impensis meorum inceptis. Hoc, qualicumque acessione litterarum, quam hactenus ingeniolo meo feci, procul dubi[o] in tanta paenuria doctorum iam hoc efficere possem, ut me etiam honestissime sustentarem, sed cum longe alium scopum mihi praefixerim patriaeque illustrationem honorem et utilitatem privatis commodis praetulerim, quicquid meis studiis impenderis, non mihi, sed patriae atque adeo toti tuae provinciae collatum credas. Quod si Celsitudo Tua non restiterit, verum auctor erit meae profectionis Lovanium versus, ego ad futuram Sexagesimam , ut vocant, vel citius in patriam cum tota mea supellectile advolavero indeque soluta navi felicibus ventis Deo volente in Inferioris Germaniae partes aliquantisper concessero. Interea tamen oro, ne et hic existentis Paternitas Tua obliviscatur. A parentibus nunc nihil sumptuu[m] accepi, de reliquo hic diu durare non potero in tanta caritate et paenuria omnium rerum, sed totum me Celsitudini Tuae commendo, quae me inter inhumanos hos homines fame perire non sinet, cui nunc omnia fausta precor. Faxit Christus, ut Paternitatem Tuam salvam et incolumem reversus offendam, cui Tuam Celsitudinem committo optoque, ut diu nobis et patriae pancratice valeat.

Ex musaeo nostro Wittenbergensi, anno a partu Virginis 1540, 19 Aprilis.

Tuae Celsitudini fidelissimus Eustathius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi, maecenati et domino suo perpetua fide colendo

Salutem plurimam dico.

Etsi amoris erga me tui hactenus monumenta summa exstiterint, Illustrissime Princeps, tamen insigniora nullis exprimi rebus potuerunt, quam litteris, quas a Celsitudine Tua nuperrime accepi. Sic enim in his undequaque vestigia manifestissima tui favoris apparent in familiam nostram totam, ut etiam doloris, quem accepturus eram ex morbopatris, tantam habueris rationem, ut Celsitudo Tua eodem impedita abstinendum a litteris censuerit. Illud vero quam tibi nostra curae esse declarat, quod summis difficultatibus scribendi in mediis comitiorum fluctibus affectus, etiam publica nostris posthabueris negotiis. Accedit munus regium ac plane Tuae Celsitudinis dignum, quo studia mea iam minitantia ruinam pristino loco restituisti. Pro quo uberiores Celsitudini Tuae gratias eram acturus, nisi mihi voluntas tua, quae talia aversatur, officio meo antiquior fuisset, praesertim cum paene turpe sit verbis ea conari componere, quibus vix re umquam satisfieri poterit. Ex animo acquievissem dulcissimis tuis admonitionibus, quibus me in patriam invitas, nisi tam molestum et cum tot periculis coniunctum iter absterreret amorque honestarum artium remoraretur. Omnino idem mihi video accidere, quod mercatoribus nonnihil attentioribus ad rem interdum, quos nondum onustis navibus aura vocat, timent non parere ventis doletque pro longo labore petitis mercibus inutilem referre saburram. Ego ad mercaturam bonarum litterarum a Celsitudine Tua huc missus sum. Quantum lucrum fecerim, Celsitudinis Tuae iudicium esto. Hoc unum scio me privatae diligentiae non pepercisse. Publicis lectionibus parum adiutus sum, ob quod etiam tanto alacrior reviserem patriam, tamquam hic parvam frugem in posterum facturus. Quod quo minus fiat, Lutetia Parhisiorum obstat, cuius fama uti totum replevit orbem, ita me in admirationem sui iamdudum erexit. Obstupeo quotiescumque vel solum nomen tantae urbis tot eximiis viris repletae audio, cupidisque votis opto me vel minimum eius alumnorum esse, quod decretum factum est, si modo Celsitudo Tua suum interposuerit consensum. Intervallum intra Lutetiam et Lovanium tantillum est, ut imprudentiae maculam effugere vix possem, si tot taedia tam periculosarum viarum devorassem, ut Lovanium viderem, omitterem Lutetiam, quae vice multorum Lovaniorum regni sibi nomen merito vindicare posset. Cum igitur ego nondum eos ex legitimis litteris percaeperim fructus, quos me inde laturum spero, si ad iustam metam pervenero, rogo obsecro atque obtestor Celsitudinem Tuam, ut mihi studiorum meorum tempus in venientem prorogetur annum. Illud et Celsitudo Tua multorum annorum laetitiam unaque nobis perpetuam laudem allaturum est, si tuo adminiculo et impensis Lutetiae aliquamdiu versatus fuero. Omnino decrevi in principio Octobris me eo conferre nihil dubitans de liberalitate Celsitudinis Tuae, quin eadem erit et in hoc proposito meo, quae hactenus fuit.

Quod ad citationemAlexandri a Suchten spectat, nihil est, quod Celsitudo Tua suspensam habeat. Omnia curata sunt diligenter 10 Iulii publice omni adhibita solemnitate per notarium curiae, eum ad urbem vocari iussi, neve quis esset tergiversationi loca..., privatim eum conveni litterasque apostolicas legendas proposui. Nihil moratus altero statim die profectus sum ad trapezitas, cum quibus egi, ut sine dilatione litterae, quas ad nepotem Celsitudinis Tuae dedi una cum citatione, cui subscripsit notarius aliquot adhibitis testibus Romam pervenirent. Vellem sane, Reverendissime Praesul, operam et fidem meam in gravioribus tibi usui esse. Facerem, ut quidvis in me potius quam diligentiam desiderares. Faxit Deus, ut nugatoribus illis nihili, qui bonis facessunt negotium, aliquando ita succedat, uti meriti sunt, id quod procul dubito fiet.

Valeat Celsitudo Tua oroque hoc unice, ut, si umquam studia nostra Celsitudini Tuae vere cordi fuerunt, nunc saltem ostendat, quanti me faciat, hocque tam honestum iter sua liberalitate promoveat. Haec ex tempore scripsi, maturato enim opus esse censeo, si ita, uti decrevi, ante Octobrem Lutetiae esse volo, ne me hiems occupet. Valeat iterum Celsitudo Tua. Faxit Christus, ut eam incolumem revertens offendam.

Lovanii, 18 Iulii, Anno 1541.

Celsitudinis Tuae corpore et animo Eustathius a Knobesdsdorf(!)

Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi, domino ac patrono suo perpetua fide colendo

Constitueram operiri litteras Celsitudinis Tuae neque quid ad Celsitudinem Tuam dare, priusquam eas recepissem, quod in illis et uberiorem rescribendi materiam me nacturum sperarem et iudicium tuum de itinere instituto Parrhisios auditurus eram. Sed cum mora illa nimis longa desiderio meo videretur, praevenire litteras tuas decreui. Cupidissime hactenus Celsitudinis Tuae responsum exspectavi, nec mirum, ex quo tota studiorum meorum spes pendeat. Semel atque iterum e Louanio Anthuerpiam misi percontatum, num quid pervenisset, cum autem viderem nimis rem protrahi, imminere saeuitiam hiemis, sodales, cum quibus decreveram abire, maturare profectionem, nisi relinqui mallem, coactus sum de itinere cogitare. Mutuo igitur accepta pecuniola a mercatore Anthverpiensi in usus itineris commoda, anchoram solvi feliciterque Parrhisios Calendis Novembribus allapsus sum. Bonarum hic lectionum frequentissima copia est tamque varia, ut videar mihi lautissime instructae mensae et cenae assidere dubiae, in qua deliberacione opus est quid potissimum decerpatur. Atque vtinam primo statim anno posthabito Lovanio me huc contulissem, fortassis rectius consultum meis esset studiis, nihilominus resarcire neglecta possem, si unus tantummodo annus studiis meis prorogaretur. Id, quod Celsitudinis Tuae in manu est neque dubito paternitatem tuam habituram rationem mei conatus. Si eo loco sitae res meae essent, ut progredi sine alienis impensis possem, impudenter facerem, si amicis molestus esse numquam desinerem, quoniam autem talis sit conditio nostra, ut nisi implorata ope aliena exorsam telam feliciter pertexere non possum, connivendum credo importunitati meae. Cuperem sane vnius anni curriculum bonis litteris tribuere, si Celsitudini Tuae aliqua ratione commodum esset, sin minus, fortunae cedendum erit. Tanta hic est iniquitas sumptuum, ut eos vix ad mensem vnum sustinere potero, qu[os] tamen (si modo Celsitudo Tua suppetias tulerit) ita corrigam, ut sentias mihi maiorem curam fuisse animi, quam corporis. Operam, quam primae citationi Alexandri a Suchten impendimus, omnem lusimus. Quae nam causa fuerit, nescio, nisi qu[od] nepos Celsitudinis Tuae praetendat manum notarii non satis notam in urbe fuisse cum tamen praecipui nominis notario eam exequendam tradiderim, verum bonus ille vir cupidus lucri, suae tamen cuti metuen[s] non audebat subscribere famulique sui in ea re abusus est opera. Scis enim bullam illam (quam vocant) auream concessam Carolo a Clemente, pontifice maximo, multis oneribus regiones caesareas eximere, inter cetera nephas est ullum ex Brabantia Romam citare, ad quod praestandum omnes tabellarii iuramento astringuntur. Qui secus facit, incurrit in poenam capitis , proscriptionis et priuationis omnium bonorum. Ob quod, cum denuo mihi esset vocandus Alexander ille in urbem egerrime, ut praestare potui per notum tabellarium, omnes recusabant, et me, ne quid tale  tentarem, monebant aequum esse in experiendo periculum. Laborabam plurimum, priusquam choragum huic fabulae commodum invenirem. Repertus tandem est Romanae praxticae homo doctissimus, qui Alexandro denuo dixit diem omnibus cautionibus et solemnitatibus adhibitis, quas in instrumentum publicum congestas nepoti tuo misi. Insumpsi in negotium Alexandri (nam id te scire plurimum referre Caspar scribit) tres ungaricos aureos, praeter sumptus, quos in itineribus feci, dum litteras ad trapezitas fero. Affirmat nepos tuus perditissimos illos homines, quibus cum Celsitudine Tua res erat, dignissimis tractari modis ac vinculis coercitos, etiam de vita periclitari, quo sane nihil gratius audivi. Sic sit/fit omnibus, quibus studium est bonorum famam nomenque denigrare.

De reliquis quoniam pleraque talia sunt, quae litteris mandari non volunt scribere supersedebo. Talia nunc sunt tempora, ut etiam dictorum per incuriam elapsorum gravissimae poenae sint. Rumor hic maximus est belli futuri inter caesarem et regem Francorum. Deus Optimus Maximus, qui fluctibus imperat fluctuantes animos potentum componat eosque aliquando in communem Christiani nominis hostem dirigat.

Feliciter valeat Celsitudo Tua.

Parrisiis in platea Mobertina seu Carmelitarum, e regione collegii de la Marcha, iuxta folles aureos, Anno 1541, 23 Novembris.

Celsitudinis Tuae totus Eustathius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi, domino et patrono suo perpetua fide colendo

Salutem dico.

Multis de causis epistula Celsitudinis Tuae nuper mihi longe gratissima fuit, primum quod exspectatissima adveniens laetum meo otio attulit nuntium, deinde quod ad honeste meis studiis imponendum colophonem maiorem mihi fenestram, videatur aperuisse, quam sperabam, ut interim elegantiam humanitatem summam tuae erga me voluntatis significationem, quibus vel in primis scatebat, omittam.

Ego etiam, si is sim, qui numquam omnem animum plane desponderim, tamen cum hic sumptuum magnitudinem animadvertissem, labascere coepi mecumque fluctuare, qua ratione, si non hoc iam tueri inceptum, saltem honestum mihi in patriam reditum parare possem. Quod, cum utrumque difficilimum apparebat, suscepturus videbar profectionem nescio quam, quae mihi promittendo aureos montes mire blandiebatur, quanto meo commodo exitus indicasset, parentibus certe iam decrepitis aeternum conciliasset dolorem et canos eorum fortassis cum gemitu (ut ecclesiastica utar phrasi) ad inferos duxisset.

Intervenere commodum litterae Celsitudinis Tuae, per quas me ex aere mercatorum evasisse, profectionem Parisios tibi probari reditumque meum, quo honestior fiat, curae Celsitudinis Tuae fore cognovi. Quibus lectis restitutus mihi plane animus, qui ante in pedes usque prociderat, videbatur.

Numquam sane quicquam haesitavi de Celsitudinis Tuae in me gratia neque, cur haesitarem, erat, sed talis nunc est condicio rerum nostrarum, ut si litterae nostrae ad te non pervenissent aut tuae interceptae, mihi, relicto quem tuebar loco, statim aliquo profugiendum esset. Periculis plena in hoc potissimum loco omnis cunctatio est, tales Gallorum mores, tanta incredulitas, ne dicam perfidia gentis, ut nihil nisi praesente pecun{i}a extorqueas. Diligentissimi exactores sunt, priusquam recipiaris in domicilium alicuius, priusquam mensae adhibearis, numerandum est. Nullis fidunt, ex suo ingenio omnes metiuntur, nisi paratam videant pecuniam, frustra quid exspectes.

Ob quod bis Celsitudini Tuae a me agendae sunt gratiae, tum quod immeritum tanto beneficio cumulavit, tum quod id mature et in tempore fecit. Bis enim profecto dare videtur, qui id, quod largiturus est, sine mora alacriter profundit, nec dubito aliquando huius facti uberrimos percepturum fructus. Dabo operam, ut sumptus accepti huic hyemi sufficiant, sin id vix poterit, non meae prodigalitati, sed locorum temporum iniuriae, tuoque ascribes honori.

Plerique hic Germani, nonnulli etiam ex nostratibus, in me coniiciunt oculos, diligenter rationem vitae meae observant, ex qua Celsitudinis Tuae animum metiuntur. Nullus eorum est, cui non manifestissimum sit, studia nostra ex te solo pendere. Si sordidius aequo victititem, invidorum subiiciam calumniis, sin liberalius, res nostrae non sinunt. Ob quod sic me geram, ut et tenuitatis meae et Celsitudinis Tuae honoris rationem perpetuam habuisse credar.

Quid porro ad aestatem facturus sim, subiicio arbitrio tuo. Si hic reliquum tempus me transigere vis, faciam: sin discedere, ne hoc quidem gravius feram. Hic enim est horum locorum status, ut plures puerilium carminum, quae interdum cudere soleo, admiratores quam emendatores reperiam, eadem ratione domi pleraque assequuturus non deficientibus libris tuoque accedente adminiculo. Plane sic sum animatus, ut quamprimum litteras Celsitudinis Tuae cum sumptibus tanto itineri paribus videro, recta Romam petiturus sum nec ullius unquam loci me maior torsit visendi cupido, quam eius, ex quo civilitas, ex quo litterae, ex quo religio, ex quo denique omnis humanior inter nos conversatio, omnis omnium rerum uberrima cognitio tamquam ex fonte ad nos demanavit et defluxit. Semper hoc fixum habebam illos clarius intelligere Graecorum historias, qui Athenas, qui Lacedaemona, qui reliquas Graeciae civitates lustravere, rectiusque in sacris versari bibliis, qui obiecerunt oculis Iudaeam totam, omnium antiquarum urbium ac locorum memoriam, sic etiam illos felicissimam navaturos operam litteris Latinis, qui originem harum probe perspectam haberent, res illas, quarum perpetua mentio sit, non animo solum, sed oculis, quo omnes nebulae semoveantur, excusserunt.

Quot enim sunt, ut oratores taceam nostros, in solis poetis loci, quos commentatores ipsi veluti per trans{c}ennam inspiciunt ac potius coniecturis, quam certis rationibus mentem auctoris augurantur ob nullam aliam causam, quam quod cognitione morum eius gentis destituantur. Sed haec minima sunt, quibus eo incitabar , non minus sane celebris hac tempestate Roma est pontificis summi curia, quam cum victores omnium gentium aleret. Tacebo acumina ingeniorum, quibus semper vel sola reliquas nationes longe post se reliquit.

Quid praestantius est, quam tot populorum eo confluentium mores, ingenia, monumenta tantarum rerum, Romani pontificis curiam vidisse? Sane nosse haec omnia salus est adulescentibus. Ob quod humanitatem, liberalitatem, magnificentiam Celsitudinis Tuae neque admirari satis, neque praedicare possum, quae tantorum sumptuum, tam arduam rem non tantum non precibus sollicitata, sed ne admonita quidem, sponte offert, quam vix sperare ausus fui. Quanti sumptus ad illud iter requirantur, illi dicunt, qui hinc Italiam perveniunt Romaeque aliquamdiu haeserunt. Primo omnium emendus hic est equus, qui tanto oneri sufficiat, quem ob inopiam equorum in Gallia vix 20 coronatis offendam; nam conducticiorum equorum uti opem infinitorum sumptuum res foret. Sed ea si Celsitudini Tuae narro, videor sus (ut in proverbio est) docere Minervam aut certe γλαυκας εις Αθηνας, cum nulli haec notiora sint, quam tibi, qui singulis pene annis aliquem cum mandatis in illas regiones mittis; ob quod nil dubito, quin ea peregrinatio ita Celsitudinis Tuae futura est curae, quam si filii tui res agatur.

Quid enim a patre differt is, qui omnium rerum egentem, nullis meritis, nulla cognatione devinctum suscipit ac eo fovendo perducit, ut animo scientiarum eruditione instructo illuc aspirare possit, quo eum iniquitas fortunae deturbavit. Mea quidem sententia nihil, nisi quod maiores illi gratias deberi crediderim, quam ei, qui genuit. Pietate ista tua non tantum Deum Optimum Maximum tibi devinctum, sed et mundo officium liberalitatemque tuam testatam reddes. Quantumquidem in me erit, faciam, ut omnes boni intelligant istum tuum egregium erga me animum. Omnino in hoc totus ero, ut neque tu tibi quicquam de me temere pollicitare, neque reliqui spe sua, si quam de me conceperunt, frustrentur. Sin omnium exspectationibus satisfacere non potuero, diligentia assiduitate cura et opera efficiam, ut fortunam potius invidisse quam me labori sudorique pepercisse omnes sentiant.

Si quid erit, quod in profectione illa a me effectum volueris, id in litteris ad nepotem reliquosque amicos tuos in Italia mittes. Operam, studium, consilium, fidem, vitam denique ipsam in eo obeundo effundam, modo ita Celsitudo Tua inopiae nostrae provideat, ne si in itinere quicquam adversi accidat (quod abominor), ego inter ignotos in peregrina terra inedia peream. Reliquum Deo Optimo Maximo committam. Quo mihi concesso praeside tutus ero.

Sed pene exciderat, quod vel in primis Celsitudinem Tuam monuisse volebam. Si futurum est, ut mihi eundum sit in Italiam Tuaeque Celsitudinis bibliotheca aliquos desiderat libros, nullibi neque viliori pretio, neque rectius ementur, quam Antverpiae, inde Celsitudini Tuae eos per mare cum supellectile nostra rectissime misero. Mihi sane nihil magis in notis est, quam ibi bibliotheculam meam adhuc summa librorum inopia laborantem instaurare, ut sic facilius privata mea studia in patria promoverentur, sed vereor, ut fortuna concedat.

Valeat Celsitudo Tua feliciter.

Ex Lutetia Parisiorum, anno post natum Christum 1541, 17 Decembris.

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi, domino ac patrono suo perpetua fide colendo.

Etsi satis superque responsum arbitrer esse nuperrimis meis litteris superiori Celsitudinis Tuae epistolae, tamen non comittam, ut dominus Christophorus a Czema, intimus meus familiaris, in patriam sine nostris litteris perveniat. Quem si mihi persuadere potuissem tam brevi quasi ex improviso abiturum, effecissem, ut tibi ratio nostrorum studiorum aliquo carmine reddita esset. Interim dum hic sum, praeter cetera descripsi elegiaco carmine Lutetiam, cuius rei exemplar Celsitudini Tuae mittere decrevi, sed exarare conantem prohibuit discessus repentinus domini Christophori neque breviter transcribi poterat, quod ferme ad iusti voluminis modum excrevit. Fragmentum quoddam eiusdem rei misi reverendissimo domino Tidemmano, quoniam illi ignotam Lutetiam puto, qua cum tibi nihil perspectius sit, leviter huius carminis iacturam necdum satis expoliti feres. Ea nunc est ratio meorum studiorum, Illustrissime Princeps, ut nihil mihi umquam aeque placuerit, quam Lutetia. Vehementer afficior varietate lectionum, qua sane ego non abutor neque tantam oportunitatem mihi temere elabi patior quinque singulis diebus audio lectiones, quibus diligenter remasticatis et ruminatis, quod superest (etiamsi exiguum sit), tribuo stylo neque ullum diem mihi sine linea (ut in proverbio est) abire patior. Eo pacto video me non paenitendam posse accessionem bonarum litterarum facere ac, ut – citra ullam φιλαυτιας suspicionem, id quod res est – dicam, videor hoc semestri plus effecisse, quam Lovanii integro anno. Quae res facit, ut perdius pernoxque rationem ineam, quomodo hic unicum saltem annum durare liceret, quod si a Celsitudine Tua impetro sumptusque huic rei pares accipio, nihil video reliquum esse, quam ut Deo Optimo Maximo perpetuas agam gratias, tuam vero liberalitatem ad sidera usque tollam. Non est, quod Celsitudo Tua putet me hic momenti spatio haesurum aut aliquo abiturum quantumvis splendidis pellectum conditionibus sine Celsitudinis Tuae consensu. Totum animo tuo me accomodavero, qui si unum me hic voluerit esse annum, superioribus plane immortalibus in me beneficiis adiecerit sumptus, quibus hic vivere queam, plane ineffabili me sibi obligabit vinculo, ita ut, nisi ipsam animam profundam, numquam Celsitudini Tuae videar satisfacturus. Cum haec scriberem, ne teruncius quidem reliquus erat – non secus spe alor, quam cicadae rore. Sunt hic quidam adulescentes ex nostratibus, qui freti tua auctoritate, ex qua me pendere sciunt, nonnihil mihi nummorum accomodato dederunt, quod nisi obtigisset, iamdudum mihi lucta cum acerbissima fame esset. A parentibus tantum abest a pecunia, ut iam ferme annus elapsus sit, ex quo ne litteram acceperim. A domino Tidemann[o] meo sane nullo merito 6 ferme coronatos Gallicos, a Celsitu[dine] Tua 10 Ungaricos, si ea summa hic hiberna habere non potuerim, Celsitudinem Tuam nihil mirari sat scio, quae conditionem harum regionum toties experta est. Obsecro igitur, si quid spei in nobis collocas, si oleum et operam me omnino non perdere putas, ut hoc loco, quem tantis et impensis et periculis petii, liceat nonnihil haere[ticum] inceptumque feliciter pertexere, ea ratione et Deo Optimo Maximo gratum feceris, patriam tibi obligatam habebis, me vero mancipii loco Celsitudini Tuae esse numquam negabo. Valeat Celsitudo Tua feliciter.

Tuae Celsitudini addictissimus Eustathius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi etc., domino ac Maecenati suo perpetua fide colendo

Salutem dico.

Si hactenus parum agnovissem, Reverendissime Praesul, quantum Celsitudini Tuae a me debeatur, nunc, etiamsi pertinaciter omnia dissimulanda ducerem, cogor non modo studiorum meorum successum, verum etiam animam ipsam tuae pietati acceptam referre. Quae si umquam alias, nunc certe tua opera servata est. Ego, cum primum Lutetiam appulissem, in quendam Hispanum adulescentem nobilem neque plane indoctum incidi, cum quo iam longa mihi familiaritas Lovanii intercesserat. Homo laetus veterem suum congerronem incolumem advolasse summa humanitate me complexus est. Ubi liberius confabulamur, suscitatur (ut inter adulescentes fieri solitum est), ecquid hae longae et periculosae peregrinationes sapiant? Num reliquas item regiones visere in animo non sit? Quid Hispania arrideat? Esse sane regionem paucis postponendam. Ego nescius, quid captaret, Hispaniam vehementer approbabam nec penitus me ab ea abhorrere, si quid, quod ibi peterem, esset, non dissimulabam. Subierit illico liberas itineris expensas, si se in patriam comitari sustinerem, condicionem praeterea amplissimam, neve metuerem, ut staret pollicitis, fideiussores hic viros praecipuos loco obsidum daturum, ut rediens hic in illos agerem, si quid a se peccatum esset. Erat plane adulescens, qui neque, quid temere reciperet, neque dictis manere non posset. Honestissimis iisque opulentis natus parentibus, cumulatus pluribus (ut vocant) beneficiis, quorum ad me partem aliquam manaturam sancte deierabat, si in Hispaniam commigrare decernerem. Ego, cum neque tum scirem, quid Celsitudini Tuae profectio Lutetiana placeret, haerebam, neque tamen quicquam statuendum iudicabam, priusquam Celsitudinis Tuae nobis animus declararetur. Quem utprimum antiquam illam benevolentiam obtinere viderem, condicioni renuntiavi, neque usquam te vel nescio vel invito discedendum putavi. Interim elapsis paucis mensibus sumptus (quoniam tenues erant) in fundum pervenere et me deficere coeperunt, corrasi, quantum potui ab adulescentibus nobis amicis mutuum, verum diu ea ratione uti non licuit, cum eadem illis penuria immineret, ut potius debitum reposcituri quam quicquam addituri viderentur. In extremo periculo versabar neque rationem commodam inire potui, qua vel hic utcumque haerere vel discedere integrum esset, neque enim, etiamsi auctionem omnium rerum fecissem, qualemcumque abitum mihi parassem. Scripsi domino Cornelio Sceppero quam amice, ut nunc ostenderet, quanti te faceret, verum nunc tandem audio hominem hoc semestri perpetuum in Germania fuisse neque adhucdum redisse. Iam quartus agitur mensis, ex quo ne nummus quidem proprii aeris superfuerit. Quod animadvertens Hispanus ille aes contractum se soluturum pollicebatur. 20 etiam coronatos praesentis in arrabonem daturum, si comes illi viae esse non recusarem. Durissimum quidem ibi telum necessitatem esse expertus sum, tamen cum extrema me potius perpessurum dicerem quam Celsitudini Tuae semel datam fidem faller[e], homo conscensa navicula infelicibus auspiciis ancoram solvit patriamque petiit. Paulo enim post tristissimae ac luctus plenissimae ad sodales et contubernales eius afferuntur litterae miserum naufragio in medio itinere, dum navis errabunda vi tempestatis alluditur, scopulo perisse. Cuius cum adulescentis casum lugere desiissem, vidi, quanto me periculo sola spes, quam in Celsitudine{m} Tua{m} posueram, liberasset, ac plane fateor (quoniam a nullo alio sumptus tantae rei pares expectabam), nisi me Celsitudinis [Tuae] liberalitatis et benevolentiae memoria fidesque mea retinuisset, quin persuasus tam opimis promissis eidem navigio sortique me commisissem. Videt, quo in loco mihi postea sit habenda nec hoc aliam ob causam refero, quam ne Celsitudo Tua putet me non satis perpendere, quanta ea sint, quae in me conferuntur, cum ea sola fiducia, qua me liberalissimus tuus candor erexit, ita tibi nos mancipaverit, ut tenaciori vinculo me tibi obstringere vix potueris. Tacebo interim magnificum ac plane tua liber[a]litate dignum munus, 15 illos Ungaricos puto, 28. Ianuarii ad me misso[s], quos, etiamsi nondum receperim, tamen Antuerpiam pervenisse ex litteris mercatoris cuiusdam indies occasionem commodam expectantis, qua rectissime huc ad me perferantur, cognovi. Quid faciam? Nisi uti constanti prosequar aestu Celsitudinem Tuam? Quae nullum neque modum neque finem facit, me beneficiorum ingentium cumulis obruendi? Utinam ea in nobis esset facultas, ut Hesiodium illud quam a doctis probatur, tam a nobis praestari posset, quo sementem fertilibus agris commissam imitandum censet longe maiore cum foeno ad cultorem agri redeuntem animum illum in me plane paternum voluntatem profecto remetiar, sed rem numquam, videor, solvendo fore. Ita me liberalitas tua beneficiis cumulavit, quibus enim ex fructibus (ut mori[s] est agricolis) compensarem accepta? Cum omnis fetus iniquitate, quand[o] fortunae ita repressus flosque omnis ubertatis nostrae siti et fervoribus exustus sit, ut nihil reliquum nobis factum sit praeter lapidosum et ster[i]lem agrum, quem tamen, si stercorando, arando excolendoque eo perducere peter imus, ut aliquando respondeat votis, non minores ad te permanabunt fructus, quam ex hortulo illo primum relicto tenui et sterili ad Corytum Vergilianum. Non tantum liberalitatis, verum etiam diligentiae et laboris a te exha... in colligendis et extorquendis nostro otio sumptibus uberrimae testes litterae tuae extiterunt, quae, si aliquando remetiri etiam in negotiis maiori cum pericul[o] adiunctis licebit, videbis neque immemorem neque ingratum. Pluribus nuntio agere non licet. Siquidem cum eodem nuntio, qui hodie tuas litteras ad me detulit, responsum missurus sum, quamprimum uberior facultas confabulandi se offeret, faciam, ut etiam usque ad nauseam Celsitudo Tua nostris obstrepatur nugis.

Statum totius gymnasii cum varius sit, paucis perstringere vix possum. Dabo operam, ut ille tibi notior fiat, quam primum Lutetiam nostram, quae adhuc sub incude est, absolvero. Hactenus animi quodam languore opus intermisi pressus nimirum summa omnium rerum penuria, tantum abest, ut ingenium in aliquod elegans carmen intenderem, ut vix sufficerem lectionibus, quas audire solebam. Ut autem ipse scis, carmina maesticiam fugiunt et gaudia quaerunt. Certior nunc factus de ratione meorum sumptuum explanata fronte ad pensum exorsum redibo daboque operam, ut quamprimum pertexatur. Partem operis, quam reverendissimo domino Tidemanno misimus, cuperem te vidisse, ut inde, tamquam ex primo ungue de leone, iudicium faceres, num dignum praelo, quod subsequetur, futurum sit. Multae sunt causae, cur summa diligentia hoc carmen examinari velim. Tum quod Germanus sim, qui id composuerim, tum quod temporibus nostris nihil periculosius credam. Trutinantur hic etiam minutissima, si quid improvido per negligentiam excidit, quod Gallorum amussi non ad unguem respondeat, in periculum capitis deventum est. Commotissimi in Germanos Gallorum sunt animi, quod rumor sit solito eos plus caesaris favere partibus audio in concionibus passim eos perstringi in publicis viis scommatibus et conchis interdum excipimur, iam mihi aliquoties solus Germanicus habitus paene exitialis fuit, quam primum ad me pecunia missa feretur, invitus in Gallum transformabor. Exhibuimus nonnullis, qui praecipui nominis esse putantur carmina nostra, quae etiamsi mire praedicarent, tamen subtristiores mihi inter legendum visi sunt, adeo Germanos vix ferunt. Videmus in exercitiis, quae hic a cena innumera sunt adulescentibus, quam ex levi causa paene ad insaniam redigantur, si quis Germanorum vel saltu vel cursu palmam fert, decertatur usque ad morbum, ne penes illum gloria sit. Ob quod, si edendum duxeritis, carmen illud bene limatum ac excussum prodeat necesse est, ne quid praeiudicii auctori pariat. Ne tamen interim voluntati tuae minus morem gerere videar, quae cupis, accipe.

Oppidum hoc totum in universitatem, urbem et suburbium secatur. Harum partium minima universitas magnitudine superat Elbingum nostrum mea quidem sententia et multum, frequentia vero hominum nulli nostrorum oppidorum conferenda. In qua praeter infinitam hominum turbam, ultra quadraginta millia clericorum esse putantur. Continet collegia circiter 66, et capacitate et structura miranda, distincta classibus seu auditoriis, singulis classibus singuli professores tribuuntur, sane innumeros videas docentes dispari tamen felicitate et doctrina. In ea colluvie raros reperias solide et insigniter doctos, quorum nomen dignum Celsitudinis Tuae auribus existimem. Tales tamen sunt, ut sedulum et diligentem adulescentem non parum <i>uvare possint. Nihil est, quod hic non tractetur, praecipua tamen diligentia Cicero, cuius cum mihi stylus, nescio quid divinitatis sapere videatur, totum me ei devovebo neque omnem me lusurum operam arbitror, si modo hic aliquantisper haerere liceat. Adiunxit rex Galliae his linguarum cognitione excellentes vios, nisi fallor septem, quos, ut gratis publice profiteantur honestas artes amplissimis fouet stipendiis. Inter eos Latomus noster, qui nuper in Germaniam discedens summum nobis sui reliquit desiderium, quasi quidam coryphaeus et antesignanus elucebat. Successit huic familiaris meus Petrus Galandius, homo non plane infans, nisi gratiam, quam illi elegantia dictionis conciliat, labefactaret importuna Gallorum pronuntiatio. Ille Latinas tractat litteras, Graecas Straselius quidam Flander cum Tussano, uterque Graecorum literatissimus et literatorum, qui quidem hic sunt, Graecissimus. Magno applausu uterque docet. Vatablum doctissimum Hebraicae linguae habent, praeterea natione quendam Iudaeum, quem satis feliciter Hebraeas litteras profiteri audio. Astronomus regius Orontius est, natione Gallus, qui praeterquam quod raro legat, non satis fideliter, quae sentit, tradit. Totus quantus, quantus est Thraso vanissimus, qui neminem non prae se contemnat adeo, ut paucissimi homines in mathematicis disputationibus non indocti mores ferre queant. Numen interim a Gallis quoddam habetur ac quicquid ab eo editur, divinum arbitrantur, cum interim pleraque ex libris Germanorum Gallis incognitis suffuretur. Idem ille sibi quondam annuli astronomici inventionem ascribebat, cum Dryander, praeceptor eius, hac ipsa de re iam aliquot libellos in Germania edidisset, hic etiam usum eius primus Orontio ostendisset. Sylvii tibi nomen notum arbitror medici, cui vix Europa parem fert, profitetur magna cum admiratione rem medicam. Habes proceres Lutetianos, audi de sumptibus. Tolerabilis hic esset ratio vivendi in tanta hominum frequentia, nisi cubicula magni aestimarentur, ego cum contubernali meo 24 Ungaros in annum pro solo cubiculo numero, cotidie praeterea ut minimum singuli 4 vel 5 asses seu stufferos insummimus. Omitto libros, ligna, vestes, candelas et quae praeterea ad tuendam rem literariam spectant. Eum, qui octuaginta(!) Ungaros per annum tantum expendit neque laute neque commode vixisse puta. Superiores Celsitudinis Tuae epistolas, quarum mentionem facis, cum pecunia a te missa recepi, quibus eodem etiam momento respondi, decem autem Ungarici illi, quos X Septembris ad nos miseras inter mercatores distracti sunt, quoniam  tantumdem, quin etiam paulo plus, illis a me debebatur.

Ex animo venerabili capitulo Warmiensi pro tanta liberalitate hoc ipso nuntio egissem gratias, nisi cras primo diluculo pararet abitum, expectabo igitur occasionem commodiorem Tuamque obsecro Celsitudinem, ut hanc meam extemporalem confabulationem sine omni rubore eo, quo reliqua soles, accipias animo, quoniam aliud non fert angustia temporis, intempesta haec nocte ad lucernam exaro, vereor, ut Celsitudo Tua tam neglecte scriptarum notularum assequatur lectionem. Tuae me totum Celsitudini commendo obsecroque, ut curam nostrorum studiorum usque ad extremum (ut aiunt) plaudite mordicus reserves, quoniam sine ea felicem studiis meis imponere colophonem ne spero quidem. Hic aliquandiu delitescere plane ex re mea esse video, sed cogit importunitas temporis abrumpere colloquium. Tuam Celsitudinem Christo committo, cui omnia felicia precatur magnificus dominus Stanislaus Bonnerus, intimus meus. Valeat Celsitudo Tua feliciter.

Ex musaeolo nostro Parisiis, Anno a partu Virgineo 1542, 25 Mai.

Tuae Celsitudinis additissimus Eustathius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni, episcopo Warmiensi etc., domino ac maecenati suo perpetua fide colendo

Quidnam Celsitudini Tuae exulceratissimis hisce temporibus scribam, ornatissime Princeps, nondum satis constitui. Publicam omnium rerum turbationem magis deplorare iuvat, quam privatae nostrae calamitatis catalogum longum pertexere. Certum est res meas eo in loco numquam fuisse, in quem illas nunc communis temporum infelicitas redegit. Qua ratione vel hic diutius haeream, vel hinc me commode subripiam, viam nullam reperio praeclusis nimirum omnium itinerum aditibus. Ex Antverpia frustra quicquam exspecto. Has litteras per Angliam mitto, quoniam eam solam partem adhuc patere audio, sic tamen, ut illas ad te perventuras mihi vix pollicear. Sumptus, quos ex patria exspecto, quomodo recipiam, si haec pars quoque praecludetur, nondum coniicio. Mercatoribus nostratibus hoc ipso nuntio Antverpiam scribo, ut si quid a vobis receperint, sedulam navent operam, quo ad me proferatur quibuscumque id fieri poterit rationibus. Pecunia nuper accepta deficere incipit, post hunc mensem nihil supererit. Quae mihi immineat, video, sed quid agam cum ea, consilio nullo praevertere possim. Duriores etiam fortassis partes nostrae futurae essent, nisi sagaciter Christianissimus rex Galliarum praecavisset, qui sedulo, cum per omnia compita bellum in caesarem proclamandum duceret, Germanos superiores totumque Romanum imperium eo turbine exemit. Fruendum mihi igitur hac clementia regis statui, quoad tuae ad me perveniant litterae, quibus docear, quid nam faciendum mihi sit, neque pedem usquam movebo te inscio. Interpellandam Celsitudinem Tuam de sumptibus non puto, quoniam eos maiori curae Celsitudinis Tuae esse certo scio, quam ut admonenda sit prolixis epistolis. Providebis, ne vel ludibria fortunae hic ab omnibus destitutus experiri cogar, vel me ad sordidiora officia demittere. Reliqua litteris committere tutum non est. Hoc modo sciat Celsitudo Tua acerbissimis bellis nullam partem harum regionum immunem esse. Obfirmavi plane animum constantissime perferre, quicquid fortunae videbitur, neque ego magis mea causa sollicitus sum, quam parentum, quos indignissime casum hunc meum laturos metuo. Tua Celsitudo, si nobis quicquam humanitus acciderit, ut illis solatio sit, etiam atque etiam rogo, ne iacturam nostri tua freti humanitate acerbius aequo ferant. Hoc precor, ut de me viderit ipse Deus, cui me potissimum committo. Si animadvertero sumptus commode ad me posse pervenire, ne latum quidem digitum disced[ens] haerebo, donec vel primi saltem impetus, qui acerbissimi es[se] solent, defervescant, vel res componatur. Tuae Celsitudini hanc rem commendo, eius ego ope fretus hoc in loco permanere constitui. Valeat Celsitudo Tua feliciter.

Lutetiae Parisiorum, anno 1542, 3 die Septembris.

Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi etc., domino ac maecenati suo perpetua fide colendo

Quanto me desiderio Celsitudinis Tuae torserint litterae, vel hinc coniecturam facies, quod iam annus elapsus est integer, ex quo eas semper anxio exspectaverim animo, nisique mihi sollicita Celsitudinis Tuae cura perspecta toties esset, accessisset ad huc, quem ex communi temporum calamitate capio, dolor vix tolerandus, quod me ab eo, in quo omnes mihi spes repositae erant, destitutum putassem. Quem scrupulum mihi excussum vehementer gaudeo. Ea enim est itinerum huiusce tempestatis ratio, ut post semestre ad me vix tandem perveniant a Celsitudine Tua missae litterae. Quae a te in Novembre ablegabantur, hodie, 18 Aprilis, primum huc appulerunt. Ex quibus, quod perspicerem liberalitatem innatam Celsitudini Tuae in nos eandem esse, magna perfusus sum laetitia.

Quid aliud faciam, praestantissime princeps, quam ut liberalitatem tuam admirer? Benevolentiam vero tantam in nos obuiis excipiam osculis. Quam commodum obvenerint mihi viginti illi vallenses, non facile dixerim. Fecerunt sane, ut respirarem animumque, qui iam paene totus evanuit, resumerem. Erat mihi hisce quadraginta ieiuniorum diebus conflictatio, sane incommoda cum febribus, quae effecit, ut hic aeris alieni mihi nonnihil contrahendum esset. Ex quo me tui muneris liberalitas extraxit.

Aureliam me et medicorum consilium et legum, quae ibi est, diligens tractatio invitat, faciendum igitur censeo, quoniam et valetudinis nonnihil affectae mihi habenda sit ratio, et iuris civilis plane esse rudis nolim. Ut hac aestatem ibi transigam, quod cum Celsitudinis Tuae adminiculo fiat, vehementer oro. Non enim te latere arbitror legum disciplinam ex celeberrima hac academi{c}a senatus consulto esse submotam, non secus quam ex Platonis illa, quam instituit, republica, poesis, ex Laceaemoniorum civitate – musicae exactior cognitio arcebatur. Nisi igitur oleum et operam hactenus impensam mihi perire velim, faciundum censeo, ut ad semel exorsam telam recurram eamque tuo auspicio pertexam. In patriam sine maximis expensis hac rerum tempestate reditus mihi paene interclusus videtur, nisi totius supellectilis nostrae librorumque, quibus vigiliarum et laborum meorum omnem sementem credidi, iacturam facere neque apertissimo periculo exponere velim. Efficiam sane, ne te umquam liberalitatis neque me peregrinationum poeniteat. Aureliam ipsam (quoniam iam ea pars Galliae a me lustrata est) diligenter elegiaco carmine ad te descripsi, quod cum sibi iam typographus posceret, nolui committere, ut tam celeriter quasi immaturus quidam fructus decerperetur, praesertim cum in animo sit urbem, quam antea velut per transennam aspexi nunc diligenter excutere eaque inserere, quae me fugisse poterant. Quamprimum censuero maturuisse carmen, emittam, sic tamen, ut prius expectem, quid tu de Lutetia nostra iudices. Teritur hic multorum manibus, passim probari audio. Quod tamen ego numquam carminis elegantiae, sed magis populi errori et vanitati asscripsi.

Tuae Celsitudini in manu est nascentis ingenioli nostri spem vel fovendo ad frugem aliquam perducere, vel deserendo quodammodo adhuc in herba existentem supprimere. Quorum utrum Celsitudo Tua sit factura, ut non dubito ita, ut maturitas rebus tam perturbatis accedat, vehementer oro. Incredibile est, quantum animum angeat Italiae illa lustrandae obiecta spes, de qua Celsitudini Tuae nunc molestus esse non audeo, hoc tamen unum affirmo, ex ea tantum splendoris liberalitati tuae patriaeque nostrae communi accessurum, quantum mihi utilitatis et eruditionis.

Valeat Celsitudo Tua feliciter meque parentesque meos cum tota familia ut sibi commendatos habeat, obnixe oro. Eo mihi scribendi ad Celsitudinem Tuam intentum est, modo si tabellarium eundem, qui tuas nobis attulit, negligere nolo.

Vale iterum.

Lutetiae Parisiorum, anno 1543, 18 Aprilis.

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi, domino ac maecaenati suo perpetua fide colendo

Salutem.

Varie sum affectus litteris Celsitudinis Tuae, dignissime Praesul, quantum enim recreatus munere, quo denuo studia nostra promovere dignatus es (viginti Ioachimicos dico, quos iterum avunculo huc mittendos annumerari iussisti), tantum perturbatus sum ea litterarum parte, quae valetudinis tuae etiamnum affectae, mentionem faciebat. Etiamsi non dubitem hunc dolorem mihi communem cum multis esse, tamen ob hoc potissimum animum meum angit, quod praesentium rerum statum non per transennam, quod quidam novarum rerum studiosi factitant, verum probe excussum intueri soleam. Video, quantum honoris, dignitatis, amplitudinis patriae nostrae accedat ex eruditione, eloquentia et prudentia tua. Video felicitatem civium meorum, quam illos beauit lenitas, mansuetudo et humanitas tuae administrationis, quibus tu ita fulges, ut si alius nobis ex omnibus exoptandus esset, quem conferre tecum possemus, non haberemus. Iure igitur reipublicae nostrae felicitatem passim praedicare soleo, quod nacta sit ducem non solum philosophiae studiosum, sed etiam, qui cum vetustissimis philosophis conferri posset, qui litterarum splendorem nequaquam in tenebris iacere passus est, sed in lucem proferens, quantum eo respublica adiuvari posse{n}t, suo exemplo declaravit. Vidi inde, Dantisce mi (nihil equidem auribus tribuam, dicam, quae ne illi quidem inficias ire audent, quibus minus dextrum de aliorum administratione solet esse iudicium), vidi, inquam, repperique, cum veluti postliminio e Germania reverterer, tantum urbanitatis, humanitatis, comitatis in patria nostra, tua provincia apud eos, quos reliquae nationes, ob caeli fortassis asperitatem, pro barbaris habent, quantum numquam in mentem venit optare. Nec mirum, domi habent, a quo discant, ad quem, veluti speculum quoddam, vultus, mores animumque totum componant ita, ut mihi nunc tandem ex tripode illud prolatum videatur: Scilicet in vulgus manant exempla regentum. Quod alibi Claudianus dicit. Scilicet in vulgus manant exempla regentum, utque ducum lituos, sic mores castra sequuntur. Cui tu quantum tribuas, nescio. Ego certe singulos eius versus, singula testimonia, ne dicam, oracula puto. Neque est, quod putes, me liberalitate solum pellectum te in oculis ferre, habet ea in se quicquam philtri: prudentia tua, ingenii amplitudo, rerum tanta experientia sunt, quae me in admirationem tui trahant faciantque, ut animum numquam explere possim dulcissima tui recordatione. Haec ut patriae nostrae regnoque totius Poloniae saepius magno emolumento fuerunt, ita, spero, mihi aliquando utilissima fore. Habebo enim ducem, cuius vestigiis insistam, auspicio progrediar, iudicio acquiescam, in quem, veluti numen aliquod tum in dicendo, tum faciendo intuear, cuius ego, si suavitatem carminis, orationis sublimitatem assequi minus potero, faciam, quod Stathius ille Thebaidi suae consulit: Nec tu divinam Aeneida tenta, sed longe sequere et vestigia semper adora. Incredibile igitur, quantum desiderio tui flagrem quantumque litterae tuae mihi incusserint timoris. Quae, tametsi nonnihil te levatum morbo prae se ferrent, tamen in magna consolatione ingens inerit solitudo. Si diutius paulo dulcissimo tuarum litterarum colloquio mihi carendum erit, cuius ne me longa expectatione torqueri sinas vehementer etiam atque etiam rogo. Nihil enim magis in votis est, quam ex his regionibus me quamprimum explicare, ut ad te primo vere cum hirundinibus advolare, liceat. Sperabam fore, ut hinc anchoram solverem sub finem Ianuarii, verum legitime subductis calentis prospicio id temporis non solum non uiaticum superfuturum, sed etiam cum hospite non parum de ratiuncula reliquum fore, cuius causa ne longius hic obsidis loco haerere cogar. Uni tibi, princeps mihi perpetuo patris habende loco, uni, inquam, tibi in manu est. Ad te nunc veluti ad ultimum asylum supplex confugio, ut qui antea studiorum commodi, honoris denique mei rationem habere solitus es, nunc salutem et vitam tueare. Video quid dicam, haec enim, quam in te unum habeo locatam, si me spes fefellerit, in eum locum res nostra deducetur, ut nisi quis deus vel casus subvenerit, salvi esse nequeamus. Frequentes hac ipsa de re ad eos, qui fovere nos ceperunt, dedi litteras, verum saeculum elapsum est, ex quo nihil ad nos responsi relatum est, ita ut certo necdum scimam, utrum litterae nostrae in patriam non perferantur, an illi (quod abominor) curam nostri abiecerint. Sed utut est, numquam sane in eas angustias me coniecissem, nisi sacram anchoram mihi in te reliquam perpetuo spopondissem, quae nunc his tempestatibus, si fluctuantem me abripi patietur, in quos scopulos mihi impingendum sit, video. Crede hoc meae fidei, si semel ex hoc naufragio tua ope emersero, nulli umquam pensae nostrae votivam tabulam, nulli trophaeum statuent, quam tibi. Tu mihi Neptunus, tu mihi numen eris neque umquam quicquam a nobis instituetur, quin in uberrimam tui nominis laudem cedat. Sed quid haec polliceor? Nullus equidem hic me amat, qui te non uberrime diligat neque enim clam habere soleo liberalitatem tuam in me, testis eius rei uberrimus erit elegiarum libellus, quem extrudere animus est, priusquam Gallia excedam, quod ut quamprimum liceat, Tuae Celsitudini curae erit, videre enim te primo quoque tempore cupio. Manus certe oculosque tuos dis...ari non cessabo, quamprimum conspexero eum, cuius ope et auxilio honestam nostrae peregrinationis colophonem imponere contigit.

Vale, mi Dantisce, vale et salue, pater amplissime.

Aureliae in Galliis, Anno Domini 1543, 17 Novembris.

Tuae Celsitudini addictissimus Eusthatius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi etc., domino, tutori ac patrono suo perepetua fide colendo

Salutem dico.

Diuturni silentii mei causa fuit, Praesul Reverendissime, continuus moeror, qui totam familiam nostram ita confecit, ut illi vix vitam reliquam fecerit. Cum enim tristissimus nobis accideret discessus tuus, quod in Celsitudinis Tuae praesentia et confugio plane omnes acquiesceremus, dolorem hunc exasperavit alius, longe gravissimus, qui tum omnes partes mentis meae, tum hanc maxime scribendi facultatem mirum in modum praepedivit, ne dicam penitus ademit verissimumque illud tragici nunc experior: curae parvae loquuntur, ingentes stupent. Postridie enim eius diei, qui Celsitudini Tuae apud nos ultimus erat, patrem, quem quidem unicum uniceque dilectum habuimus, ad pristinam illam debilitatem, qua tenebatur, morbus occupavit gravissimus lethargoque simillimus. Qui eum ita oppressit, ut per multos dies, num viveret, dubitassemus, nisi stertens quidam halitus indi<c>tio etiamnum viventis animae fuisset. Tam graviter dormiendo multos exegit dies, ut eum a somno impotentissimo vindicare nulla ratione possemus. Apoplexias speciem fuisse puto, quod cum etiam per somnum plerumque dextram motitaret manum, sinistrum latus ita constrictum tenebat, ut membrum ea in parte corporis nullum loco moveret. Serpsit morbus is paulatim longius totumque complexus est, quousque sanctissimam Deo Optimo Maximo redderet animam.

Facile ominatur Celsitudo Tua, quis eo in luctu status domus nostrae, quae forma familiae maestitia matris ululatus pupillorum sit. Nihil tam miserum omnes putamus, quod non in nostram fortunam cadere videatur. Mihi quidem omnes molestiae labores pericula, quae hactenus subivi, levia prae hoc visa sunt. Haec una calamitas omnes molestias et aerumnas in se habere videtur, quas tamen longe gravius exulcerat voluntas tua mihi valde grata et minime nova, quod me ad te venire tecumque esse cupias, cui quidem quo minus paream pietas et observantia erga matrem obstat. Quam casus hic tam percusso atque abiecto animo reddidit, ut eam etiam vitae taedeat mortemque optandam putet, et quia in me speculam aliquam repos<i>tam habet, eam in medio luctu deserere neutiquam audeo. Iusta praeterea patrio ritu solemniter habituri sumus proximis diebus parenti nostro, a quibus abesse parum mihi decorum puto.

Tranquilliori animo abero, quamprimum Celsitudo Tua domum reversa fuerit, quod in te mater mihi plusquam carissima totaque adeo familia omnem spem praesidium fiduciam collocaverit. Sperat te ob mortem patris nihil de pristina in nos benevolentia omissurum immo etiam maiori tum vultu animoque viduam miserosque asserturum pupillos, idque ut facias, te etiam atque etiam oro, dominum te quidem nobis fortuna dedit, tutorem patronum parentem te pietas tua ingeniumque fecit. Cuius si te numquam poenitebit, Deum Optimum Maximum eundem eademque tibi devinctum benevolentia perpetuo habebis.

Cui Celsitudinem Tuam feliciter commendo, quam salvam et incolumem nobis quam primum reducat.

Vale, primis facibus ad candelam haec scripsi, ob id ignosces negligentiae.

Ex Heylsberga tua, ann[o] 1544, 5 Augusti.

Tuae Celsitudinis addctissimus Eustathius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino ac patrono suo perpetua fide colendo

Salutem cum obsequiorum humillima commendatione.

Nihil dudum optatius mihi contigit, Reverendissime Praesul, dulcissimis Reverendissimae Paternitatis Tuae litteris, quibus prius a Celsitudine Tua, quam a reliquis cognoscerem, quam in partem cecidisset parrhsia litterarum mearum, cuius ita me dudum poenituit, ut nisi Celsitudinis Tuae innata quaedam erga me pietas, quae mihi quidem non iucunda solum, sed et admirabilis frequenter videri solet, perspecta fuisset, magno me maerore affecisset. Sed excelsum Tuum animum, propensamque in hominem nullius sortis benevolentiam mirari quam imitari facilius homini puto. Neque enim nova aut nunc recens nata est, quae me a primis unguiculis ita complexa est, fovendo lambendoque non secus quam ursa catulos solet, eo produxit, ut quicquid in me sit, id Reverendissimae Paternitati Tuae totum lubenter acceptum ferre et soleo et debeo. Quae quidem ita se semper erga me gessit, ut, quod ad altiora emergere hactenus non licuerit, fortunae potius quam vel meae negligentiae, vel Celsitudinis Tuae voluntati ascriberetur. Salutis enim meae progressuumque in bonis litteris rationem Celsitudo Tua semper habuit maximam: colorum et virium emolumenta si aeque Rhamnusiae cordi fuissent, iamdudum nihil laborassemus. Verum et haec se nunc magis propiciam exibet Tibique, Reverendissime praesul, domine ac patrone unice, ulterius in clientem suam munificentiam et liberalitatem explicandi aperit occasionem.

Nam cum sub hesternum crepusculum graviter venerabilis dominus Mauritius laboraret morbo, ut apparebat pestilentissimo, inter manus meas animam beatissimam Deo Patri commendans e vivorum contubernio maximo omnium dolore cessit, cuius animae Deus Optimus Maximus bene faxit, in eius locum cum ordinaria electione Reverendissimae Celsitudini Tuae una cum capitulo alium sufficiendi facultas sit egoque nonnullos ea in re mihi non difficiles patronos senserim, qui tamen si a Celsitudine Tua instigabuntur, proniores ad hoc reddentur. Reverendissimam Tuam Paternitatem obnixe, quibus possum modis, oro, ut semel inceptam benevolentiam hoc beneficio confirmet, ac ut prudentissimus quidam Apelles, qui caput et summa pectoris Veneris politissima arte perfecit, nunc reliquae parti corporis summam adhibere manum Celsitudo Tua dignetur. Hoc me beneficio Celsitudo Tua cum sibi, tum suis nepotibus ita devinctum reddet, ut cum uterque hic adfuerit, Gerionem quendam Celsitudo Tua confeci[sse] videbitur, contra quem ne Hercules quidem vires suas exercere audebit. Ita me iam cum domino Ioanne gero, ut ad fraternam convinctionem nihil reliquum sit. Numquam sine muto magistro conspicimur, quem loquacem uterque facimus, ego quaerendo, ille respondendo, mutua hac confabulatione nihil dulcius, quae ut inter nos perpetua sit.

Tuae Celsitudinis suffragium efficeret, sed manus dolore victas vix duco. Dum enim haec maestus ex tam repentino amici funere scribo, irrumpit frater iunior Mauritius, quem hic apud me alo, ac clamitans, flens, eiu[lans] mortem fratris Sebastiani Dantisci defuncti nuntiat, quae me res iam dolore fractum et confectum pene exanimat. Nescio, an consultum sit hoc matri, praesertim si domesticis curis distringatur, detegere. Egomet quoque mereor, ne quid hauserim ex anhelitu domini Mauritii, a quo numquam discedebam, quod me in caeleste illud beatissimarum animarum consortium et domicilium brevi rapiet, faxit Christus modo feliciter. Valeat Celsitudo Tua, cui me ex animo commendo.

Datae in Fravenborgk, Anno 1546, Aprilis 14.

Reverendissimae Paternitatis Tuae deditissimus verna et cliens Eustathius a Knobelsdorf

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino ac patrono suo colendissimo et gratiosissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine colendissime.

Si cui parum spectata hactenus fuisset Reverendissimae Paternitatis Tuae insignis ac plusquam humana erga me animi propensio, dulcissimis Reverendissimae Paternitatis Tuae litteris cum ad me, tum vero ad venerabile capitulum, meo tamen nomine scriptis, effectum est, ut omnibus hominibus meridiana luce clarior redderetur. De qua dispeream, si non longe magis mihi gratulandum censeam, quam quod devinctus summa omnium voluntate Celsitudinis Tuae opera ad opimi beneficii praebendam pervenerim. Qua de re quod tam tarde scribo, quaeso, ne ingratitudini meae (vitio quo apud me quidem detestabilius nullum est) ascribatur, qui ita hactenus ab heredibus venerabilis domini Mauritii piae memoriae occupationibus variis distentus fui, ut respirandi vix esset facultas. Quibus abeuntibus illico me haec sacrosanctarum feriarum tempora exceperunt. Nunc porro una cum domino Achacio obeundum est visitandi munus hodieque itineri accingimur. Ob quod, ut laconicam hanc animi memoris refrictionem Reverendissima Celsitudo Tua aequi bonique consulat, vehementer oro. Dabo operam quam potero maximam, ne huius tui erga me beneficii memoriam ulla umquam tradat oblivio Deumque perpetuis precibus interpellare numquam desinam, ut Celsitudinis Tuae incolumitate mihi in hac nova dignitate frui quam diutissime liceat.

Cui Celsitudinem Tuam commendo feliciter.

Data in Frauenborgk, 28 Aprilis anno Domini 1546.

Reverendissimae Celsitudinis Tuae deditissimus ex animo Eustathius a Knobelsdorf

Eustachio

Venerabilis Domine, frater sincere nobis dilecte.

Accepimus litteris Fraternitatis Vestrae adiunctam schedam debitorum mortui olim parochi in Lichtenow, qui cum intestatus decesserit et debita ea cum bonis relictis ad structuram ecclesiae, ad quam non parochus sed parochiani tenentur, conferri non possint, dictam schedam apud nos retinuimus et hortamur Fraternitatem Vestram, ut primo tempore conscriptum inventarium omnium relictorum bonorum et pecorum ad nos mittat. Quo ex eo edocti iuxta officium nostrum commodam de illis dispositionem facere et ea in consuetos usus, in quos intestata bona sacerdotum destinari solent, conferre possimus. Factura nobis rem gratam Fraternitas Vestra.

Quae bene valeat.

Datae ex arce nostra Heilsberg, XIX Iulii MDXLVIII.

Eustachio

Venerabilis Domine, frater sincere nobis dilecte.

Accepimus litteris Fraternitatis Vestrae adiunctam schedam debitorum mortui olim parochi in Licthenow. Eam apud nos retinentes hortamur Fraternitatem Vestram, ut primo tempore etiam conscriptum inventarium omnium relictorum bonorum et pecorum ad nos mittat, quo, ex eo edocti, iuxta officium nostrum commodam dispositionem de illis facere possimus.

Quae bene valeat.