Ad cardinalem Pistoriensem protectorem etc.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine modis omnibus colendissime.

Tametsi verear hanc meam scriptionem non nihil molestiae Dominationi Vestrae Reverendissimae allaturam, cogit me tamen rei necessitas, quae ingens telum est et cui, ut proverbium habet, ne dii quidem resistunt, ea in notitiam Dominationis Vestrae Reverendissimae deducere, quae cum meis tum etiam reverendissimi domini Tidemanni electi Culmensis et successoris mei rebus sunt apprime necessaria, quandoquidem non arbitror Dominationem Vestram Reverendissimam latere, quo pacto abhinc annis septem a serenissimo rege meo Poloniae, cuius tum apud caesaream maiestatem eram orator, ad hanc meam Culmensem ecclesiam Sedi Apostolicae praesentatus, nescio quo iniquo fato integram taxam, ut vocant, septingentorum aureorum, [a]d quo<d> se vix totus ecclesiae reditus extendit, soluere pro confirmatione in officiorum libris constitutam adactus fuerim, quod quidem vel adverso casu ac fortuito, vel potius quorundam avaritia aut procuratorum meorum ignorantia inscitiave commissum esse oportuit. Qua taxa si successor meus onerari deberet, nihil fieri posset magis ab aequitate alienum, praedecessores enim mei post bellum Prutenum ante novissimum, quod quattuordecim hic annis perduravit et ecclesiam Culmensem bonaque eius adeo extenuavit, quod vix sustinere poterant episcopum, gratuito fere et parvo dispendio confirmationes suas a Sede Apostolica obtinebant, a hac certissima ratione, quod ecclesia Varmiensis, ad quam postulatus sum, longe in fortunis pinguior, in libris officiorum ad quadringentos dumtaxat aureos sit astricta. Accedit item et hoc tempore, quod Varmiensis et Culmensis ecclesiae in bellis nuperrime sopitis non parum sint afflictae et per vicinum Luteranismi malum non parvo detrimento affectae. Hinc porro iure et pro mera pietate fieret, si quid indulgentiae in annatarum moderatione utrisque impenderetur. Quae ideo fusius Dominationi Vestrae Reverendissimae descripsi, ut pro sua incomparabili prudentia aequitateque in omnes dispiceret ac reputaret apud se. Quam gratiam ob has adductas causas istae duae ecclesiae, maxime autem Culmensis, quae, ut scripsi, vix septingentos aureos in annuis habet censibus, a Sede Apostolica merito impetrare deberent. Cumque ea in re ad neminem alium ego et successor meus, quam ad Dominationem Vestram Reverendissimam, quae Regnum Poloniae in suam suscepit protectionem, confugere debeamus, quantum possumus impensius supplicamus, ut nobis benignitatem beneficentiamque suam non gravate in iis et aliis quibuscumque, quae nostro nomine venerabilis dominus Theodericus de Rheden procurator noster referet, impartiri velit, memor illius gratiae et benevolentiae, qua me olim in Hispaniis agentem oratorem apud caesarem et in eius coronatione Bononiae prosecuta est. Qua fretus has prolixiores ad Dominationem Vestram Reverendissimam dedi, quae si quid amplius in me beneficii contulerit, omni gratitudine, cum melius res meae habere ceperint, atque adeo re ipsa Dominationi Vestrae Reverendissimae respondebo. Cui me summopere ut domino et patrono meo plusquam colendissimo commendo.

Ex castro meo Lubaviensi, XVI Novembris MDXXXVII.

Reverendo in Christo Patri, domino Ioanni episcopo Varmiensi tamquam fratri honorando

Reverende in Christo Pater et Domine tamquam frater honorande.

Binas a regia maiestate super negotio venerabilis domini Alexandri Sculteti canonici Varmiensis litteras accepi, quarum alteras easque postremas Gaspar, Reverendae Dominationis Vestrae nepos, nobis reddidit una cum sententia per serenissimum regem contra dictum Alexandrum tamquam haereticum lata. Quarum litterarum atque sententiae tenore perspecto ac toto negotio semel et bis cum eximio advocato consistoriali, quem Gaspar praedictus in hac causa sibi patronum elegit, diligenter collato atque discusso, in eam devenimus sententiam, ut nihil pro confirmatione regiae sententiae hic agatur, ea potissimum ratione, tum, quia in iudicio multa possunt opponi, cum bulla Leonis non det facultatem principibus saecularibus iudicandi huiusmodi homines, sed esxequendi adversus iudicatos, tum etiam, quia litterae Reverendae Dominationis Vestrae ad eundem Alexandrum de mense Aprilis anni 1537 datae nihil minus indicant, quam vel minimam haeresis suspicionem, immo singularem eiusdem Reverendae Dominationis Vestrae in eundem Alexandrum benevolentiam ac liberalitatem declarant. Ad hoc accedit testimonium litterarum reverendi domini episcopi Culmensis ad eundem Alexandrum scriptarum. Quae quidem binae litterae, si una cum articulis concordiae, quam episcopus Culmensis ipsi Alexandro nomine Dominationis Vestrae proposuit, in iudicio exhiberentur, certe omnia nostra corruerent. Si enim haereticus bis monitus est vitandus, qua ratione condemnatus vitari non debet?

Laborare autem, ut ipse Alexander vobis reconcilietur, et reconciliatus, ut dictis in litteris continetur, in gratiam regis iterum insinuetur, nihil aliud praesefert, quam aut condemnationem, aut vitam ipsius Alexandri eiusmodi esse, ut emendatio sperari possit, non autem quod sola esxecutione iudicii adversus eum lati ratio haberi debeat. Quae cum ita se habeant, satius duximus interponere partes nostras pro concordia ineunda, quam pro ulteriori exsecutione procuranda.

Hortamur igitur et rogamus eandem Reverendam Dominationem Vestram, nolit a proposita iam concordia recedere velitque arbitrio nostro remittere quosdam articulos, in quibus adversarius reddit se admodum renitentem et fortasse non iniuria, et si mandatum sufficiens ad concordandum eiusdem Reverendae Dominationis Vestrae nepos secum attulisset, proculdubio confecta res esset atque ita confecta, ut honori eius et commodo satisfactum foret, cum ipse Alexander paratus sit constituere nos arbitrum absolutum omnium rerum suarum, qui a prosecutione causae huiusmodi usque ad responsum eiusdem Reverendae Dominationis Vestrae omnino cessabit praeterquam in causa contra capitulum Varmiense super retentione fructuum beneficiorum suorum.

Super qua etiam supersedere non recusasset, nisi praefatus eiusdem Reverendae Dominationis Vestrae nepos se contentum fore dixisset, ut in causa praedicta libere quisque interim de suo iure experiretur. Super quibus omnibus Reverenda Dominatio Vestra regiam maiestatem alloquatur certioremque faciat, prout ei magis expedire videbitur et ad nos, quam citius fieri possit, respondere non gravetur. Et si eadem Reverenda Dominatione Vestra causam hanc iudicio arbitrioque nostro remittendam duxerit, curare poterit, ut aliorum in praedictis articulis contentorum, et quorum interesse agitur, ad nos mandata transmittantur.

Erunt his alligatae nostrae ad eandem [maiestetem] litterae, quarum exemplum videre poterit, ut planius intelligat, quibus verbis negotii hui[us] ratio eidem maiestati sit redditura. Ad quam noluimus scribere, quae ad eandem Dominationem Vestram scrip..., ne qua forte ei per nos indignationis adversus eandem Reverendam Dominationem Vestram daretur occasio.

C[uius] honorem, auctoritatem et gratiam magis in dies atque magis apud serenissimum regem ...nem dominum et vigere, et augeri optamus. Et feliciter valeat.

Romae, ultima Nov[embris] MDXL.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae tamquam frater, Antonius cardinalis Sanctorum Quattuor etc., maior poenitentiarius