Bcz, 403, p. 628

Reverendissimo in Christo Patri et [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ domino Ioanni Dantisco paper damaged⌈[tisco]tisco paper damaged⌉ D paper damaged⌈[D]D paper damaged⌉ei gratia episcopo Varmiensi paper damaged⌈[miensi]miensi paper damaged⌉ [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ observandissimo

Bcz, 403, p. 627

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine observandissime.

Post nostrarum orationum devotum obsequium ac perpetuam felicitatem etc.

Cuperemus alacriorem de propulsando Vestram Reverendissimam Paternitatem nostris litteris nobis offerri occasionem, sed quia nostris iniqua fortuna adversante votis alio ducimur, quam vellemus, propterea desiderio nostro satisfacere nequivimus.

Quandoquidem relatum est nobis per venerabilem patrem custodem de familia reformatorum, praesentium exhibitorem, nomine suo et suorum fratrum Vestram Reverendissimam Paternitatem importuna quadam quorundam fratrum bernardinorum de observantia nuncupatorum instantia ad ea contra fratres reformatos agenda inductam et tractam, quae certe non tantum facto, sed auditu (cum contra omne fas et iustitiam divinam et humanam legem ac pietatem ex diametro videntur militare) absurda sunt. Nam adactos esse inquit praefatus custos fratres reformatos in ditione Paternitatis Vestrae Reverendissimae de duobus alterum eligere, aut ex propriis et nativis laribus migrare, aut sub moderatione et regimine praedictorum fratrum de observantia tamquam sub praelatis canonice institutis in suis monasteriis degendo militare, quae disiunctiva cum magnum gravamen praedictorum reformatorum procul dubio cedat, non est integrum eis nec ad unam, nec ad alteram partem animum flectere, praesertim cum institutis nostris et bullae concordiae inter ambas partes initae adversetur et contraveniat. Nec dubitandum est, quin in excommunicationis sententiam utraque pars incideret, cum statuti sunt termini per summos pontifices, quos transgredi non licet absque illaqueatione conscientiae dispensatione apostolica semota.

Qua enim conscientia, Reverendissime Domine, bernardinis intrusis in domos eis apostolica auctoritate prohibitas, tamquam nostri ordinis canonicis praelatis reformati degerent. Sunt enim conventualium bernardinorum et reformatorum, Reverendissime Domine, ut ad amusim et exacte Vestra Reverendissima Paternitas novit, sicut distincta loca, ita et distincti praelati, quorum iurisdictio suis finibus, quos transgredi nequeunt, est circumscripta. Cum igitur ita sit instantius, quo possumus, genibus cordis et corporis flexis Vestram Reverendissimam Paternitatem hortamur et obsecramus, nolit nobis iugum inconsuetum imponere, quod numquam patres nostri portaverunt, permittereque, ut hactenus in nostris conventibus pacifice et quiete vivere possimus nostramque iurisdictionem apostolica auctoritate exacte munitam distrahi et turbari, quia ecclesiasticus ordo confunditur, si sua unicuique iursidictio non servatur, pro eius innata pietate singularique virtute non sinat, factura rem Domino Deo omnium retributori bonorum gratam ac commendatione et maximo praeconio laudum penes principes et heroes written over aethereos⌈aethereos et heroes et heroes written over aethereos⌉[1], qui huius durae imminentis istic servitutis nobis compatiuntur, dignam.

Quam Dominus Deus Optimus Maximus cum fortunato omnium rerum suarum successu sua infinita pietate diutissime servare dignetur.

Cracoviae, quarta Decembris anno Domini MDXXXIX.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Paternitatis obsequentissimus frater Marcus a Turri Venetus, provinciarum Poloniae, Bohemiae ac Austriae ordinis minorum commissarius et sacrae reginalis maiestatis confessor, et frater Franciscus Lismaninus Corcirius magister cum toto capitulo patrum et fratrum Cracoviensis conventus etc.

[1 ] et heroes corrected from ethereos; after eth- a vertical line; above eth- superinscribed 7 (=et) and -oe- written over -eo-

BK, 230, p. 102

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Datisco Dei gratia Warmiensi paper damaged⌈[miensi]miensi paper damaged⌉ episcopo, domino et fautori su paper damaged⌈[tori su]tori su paper damaged⌉o observandissimo

In Heylsberg

BK, 230, p. 99

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine fautor observandissime.

Post animi mei devotionem singularem et perpetuam felicitatem etc.

Non sit admirationi Paternitatis Vestrae Reverendissimae, quod in rescribendo ad primas litteras meo non fecerim satis officio. Ea enim tempestate ita aegritudo, quae me ms. mea(!) ⌈meme ms. mea(!) ⌉ invaserat, me male habuit, ut neque manus, neque caput genuinum eorum poterant exercere officium. Postea pestis illa horrenda in hac regia urbe spatio quinque mensium tam misere est grassata et ita late serperat, ut qui superstites erant, ad humanda cadavera vix sufficiebant. Trecenti et ultra singulis diebus desiderabantur. Improvise absumebantur homines in via, domi et foris ambulantes, si autem, qui decumbebant, secunda, tertia die spiritum exhalabant. Et si aliqui periculum evadere videbantur, tamen cum ad refocillanda praecordia et fovendos lassos artus necessaria deerant, quia neque esculenta immo, neque panis venalis reperiebatur, inedia absumebantur. Commercia nulla penes nos agebantur. Ab omnibus circum adiacentibus locis armis et sagittis arcebamur, unde, qui salubrioris petendae aurae occasione secedebant, ad incendium redire cogebantur. Taceo de illis, qui in superinscribed⌈inin superinscribed⌉ ipso itinere cadebant. Omnia plena erant cadaveribus: agri, saepta et horti. Omnia written over Omnibus⌈Omnibus Omnia Omnia written over Omnibus⌉ loca replebantur clamoribus corvorum, sonitu campanarum, lamentationibus hominum.

Ex religiosis multi hoc pestifero contagio istinc migrarunt. Ex nostris minor numerus, licet omnes correpti fuerint, redacti tamen in pristinam valetudinem Dei immortalis gratia et mea diligentia, qua ne dum mei fratres, sed multi cives et religiosi sunt relevati, officium namque in horto ambitus ab ortu solis ad occasum usque distribuendorum pulverum ad hoc propositum susceperam contagiosi morbi propellendi convenientissimorum pauperibusque in vino potandos praebebam. Ex quo multi evasere remedio. Si qui tamen eorum mortui sunt, vel non in tempore venerunt, nisi cum iam virus occupaverat cor, vel non minutione praemissa, aut alimentis ad reficiendam naturam destituti, suum obibant diem.

Tametsi vero hoc pium et sanctum opus exer[...] text missing⌈[...][...] text missing⌉, BK, 230, p. 100 visum tamen fuit Domino Deo, cuius intuitu haec agebam, quattuor ad hoc opus applicatos absumere. Quod incommodum, quamquam compressis toleraverim humeris, nihilominus tanta animum meum affecit maestitia, ut illud „taedet animam meam vitae meae” saepius repeterem.

Non igitur, Reverendissime Domine, neglectus aut oblivio mei tam diuturni silentii in causa exstitit, quo minus debito officii in respondendo satisfacerem, sed fatale impedimentum aliorsum me traxerat. Neque enim, etsi conarer, illam singularem Paternitatis Vestrae Reverendissimae humanitatem et beneficam atque heroicam naturam et affabilem conversationem (absit assentatio) oblivisci possem. Idcirco, quamdiu spiritus hos rexerit artus, semper nomen virtutesque Paternitatis Vestrae Reverendissimae apud me manebunt. Utinam in tali loco essem constitutus, ut saepius cum illa audire et reddere voces, ac sua suavissima frui consuetudine possem, quod ad magnam animi mei consolationem et felicitatem ascriberem.

Quod autem scribit se convaluisse et pristinae valetudini restitutam, plurimum gratulor Dominationi Vestrae Reverendissimae et Divinam Maiestatem summis precibus humiliter obsecro, eam in hac adepta incolumitate quam diutissime tueri et conservare dignetur.

In hospitalitate repetita praeoccupavit Paternitas Vestra Reverendissima meas vices. Meum erat enim illi agere gratias, quod nostrum non spreverit hospitium, quandoquidem multum decoris et splendoris nobis ex incolatu tanti hospitis accessisse non inficior.

De mea autem sospitate quid scribam, nisi illud: „sicut erat in principio, et nunc”. Adhuc enim mihi lis est cum catharro, cum quo per omne tempus pestis indutias habebam. Sed in Octobre, nescio quo malo genio, repullulavit. Quapropter nequivi ad serenissimam reginalem maiestatem proficisci ad sacra administranda, sed ministrum meum, virum doctum et integerrimum, partes meas supplere destinavi.

Valeat Paternitas Vestra Reverendissima diutissime sospes et me suum obsequentissimum solita amplecti gratia non desistat.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 12 Aprilis 1544.

Eiusdem Paternitatis Vestrae obsequentissimus frater Marcus a Turri Venetus, totius ordinis minorum conventualium fratrum commissarius generalis, confessor s(erenissimae) r(eginae) etc.

AAWO, AB, D.70, f. 234v

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dantisco, Dei gratia Warmiensi episcopo paper damaged⌈[episcopo]episcopo paper damaged⌉, domino meo colendissimo

AAWO, AB, D.70, f. 233r

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine fautor et benefactor observandissime.

Post sacrae manus osculum et perpetuam felicitatem.

Supra id, quod vix dici potest, gratissimae mihi Paternitatis Vestrae Reverendissimae fuerunt litterae, quandoquidem ex eis licuit intelligere Paternitatem Vestram Reverendissimam prospera frui valetudine, quae mihi maxime est cordi et quam illi aeque ac mihi ipsi summopere desidero, prosperum denique suarum rerum successum, quem paribus auspiciis dominus Deus sua infinita pietate diuturno tempore et in aevum usque prospicere dignetur. Quod ut efficacius fiat, assiduis precibus a Domino Iesu Christo unacum fratribus meis id impetrare contendemus.

Quantum vero attinet meam valetudinem, nihil in me immutatum est, quia idem manens, idem semper natum est facere idem. Cum enim semper langueam, de languore ad languorem devenio, et quanto ulterius, tanto deterius ob senectam meam iam prorsus viribus effetam. Quae tamen certe non est mihi gravis nec admodum molesta, cum ipsa sit propinquior gradus ad superos ascendendi, quandoquidem malum hoc, quod vulgo mortem vocant, initium est immortalitatis vitae futurae , pereuntibus sua lege et tempore corporibus, animis vero in caelestem patriam migrantibus. Verum facessere philosophica haec sinam, ne facula solem illustrare velle videar.

De impia autem et perfidorum secta, cum videam omnes quaerere, quae sua sunt et non quae Ihesu Christi, et ea, quae ad animarum salutem pertinerent, negligere, quid aliud afferam, et non quidem sine magno stomacho, nisi quod nunc verificari video obscurentur oculi eorum, ne videant etc. Si enim naturali lumine dumtaxat, et non divino, afflati duceremur, clarius adhuc luce meridiana interitum et ultimum excidium ecclesiastici status istis praeludiis et hac nostrorum conniventia exploratum habere deberemus. Sed vereor, ne id nobis accidat, quod Sanctus Paulus in epistula ad Romanos gentilibus accidisse ait ex desertione Dei in exsecrabilia facinora prolapsos. Etenim et ii, qui sunt ex nostris, sua oscitantia et dissimulatione huic pestiferae et mortiferae sectae favere videntur inquientes: „Dummodo nostro tempore AAWO, AB, D.70, f. 233v proventibus et bonis nostris frui possimus, viderint posteri, quid facto opus erit, et adhibeant remedia pro eorum subsistentia, nos interim laetos dies transigamus”. Sed hic dicendi finem faciam, latissimus enim scribendi campus hic mihi se offert, ad cuius metam absque taedio et magna animi perturbatione (cum fontes et scaturigines, ex quibus morbus hic processit, adducendi essent) pervenire non possem.

Nostri principes serenissimi et praesertim serenissima regina, domina nostra clementissima, tantum abest, ut faveat his pestilentissimis hominibus, verum ita est infensa eorum sectae, ut ne verbum quidem de ipsorum exsecrandis dogmatibus pertingere sinat ad aures suas. Nec diffido serenissimum regem iuniorem paternam et maternam, quam puero imbiberat religionem sectari, et in futurum sectaturum, nec enim diversum conicitur vel levissimo argumento. Ad quem crastina luce Deo auspice litteras daturus sum, quibus equo currenti calcaria addam.

Magnas gratias habeo Vestrae Reverendissimae Paternitati tamquam domino meo colendissimo, quod dignata fuerit mihi mittere confectiones muscati, quae certe gratiores longe apud me exstiterunt, quam si mihi tantumdem auri transmisisset. Quo licet non abundem, tamen non ita egeo, sicut hac confortatione stomachi, qui quando deicitur, hoc uno tamquam praesentaneo remedio resumit vires et refocillatur. Utinam scirem, quomodo et apud quem Gedani reperiri possit, quia serenissima reginalis maiestas adduci faceret non tantum pro me, sed etiam pro usu serenissimi regis. Pro quo ex Italia multae confectiones advehuntur, quas scio non esse ita aptas ad relevandas tam sensibiliter vires et fovendas written over m⌈mss written over m⌉, sicut hoc muscatum, quod non superinscribed⌈nonnon superinscribed⌉ existimo reperiri conditum apud suas serenissimas maiestates, et super hac re cum serenissima reginali maiestate loquar, quando ad me invisendum futura hebdomada descenderit, cum cubiculum meum ob acerbitatem frigoris et aeris intemperiem egredi non licet.

Quod reliquum est, Paternitati Vestrae Reverendissimae omnem felicitatem cupio. Quam rogo, ne eius solito amore et gratia me prosequi desistat. Ego semper profitebor me sui nominis observantissimum futurum.

Quam Dominus AAWO, AB, D.70, f. 234r Deus sua in paper damaged⌈[n]n paper damaged⌉finita bonitate quam diutissime conservare dignetur.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 6 Decembris 1544.

Eiusdem Paternitatis Vestrae Reverendissimae obsequentissimus frater Marcus a Turri Venetus, totius ordinis fratrum minorum conventualium commissarius generalis, serenissimae reginalis maiestatis confessor etc.

AAWO, AB, D.6, f. [1v] missed in numbering after f. 67

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et amico observandissimo

AAWO, AB, D.6, f. 67r

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine observandissime.

Post animi mei singularem devotionem et perpetuam felicitatem etc.

Quia longe plura intellectus intelligit, quam vox exprimere et manus scribere possit, ideo, ut de meis conceptibus facilius Paternitatem Vestram Reverendissimam participem reddere possem, viva voce et oretenus cum Vestra Reverendissima Paternitate de emergentibus conferre optarem, praesertim quod aegritudo mea catharralis ita impetuose me invasit, ut vix naturae debitum nudius quartus non solverim. Neque etiam nunc a periculo prorsus me reperio, sed adhuc impetuosis fluctibus et furiosis ventis in alto agitor mari. Quid autem futurum sit, novit ille, qui per absentiam, potentiam et praesentiam rebus omnibus adest.

Non mirabitur ergo Vestra Reverendissima Paternitas, si suis humanissimis litteris non satisfecero. Etenim qui vult, si ad velle sequi debeat effectus, necessum est, ut possit. Boni ergo consulat Vestra Reverendissima Paternitas, quaeso, si in rescribendo parcus ero.

Primum enim, quo ad pulveres: tantum abest, quod Vestra Reverendissima Paternitas mihi actura sit gratias, cum loco magni beneficii acceperim hanc occasionem mihi oblatam, quod utique aliqua in re eidem gratificari valuissem, quamquam res se offerat ita vilis, quae neque memoria Paternitatis Vestrae Reverendissimae digna possit censeri. Est tamen animus adhuc alios mittendi pulveres recentiores et forte melius praeparatos.

De muschato autem magnas habeo gratias Paternitati Vestrae Reverendissimae, quod instituerit tempore veris me eo consolatum reddere, nam ad praesens certe magis apotheca orig. apotecha⌈apothecaapotheca orig. apotecha⌉ quam coquina vivo, cum meus stomachus admodum sit deiectus et disgratiatus orig. disgrasiatus⌈disgratiatusdisgratiatus orig. disgrasiatus⌉.

De impiis novatoribus cum serenissima reginali maiestate nudius tertius abunde in meo cubiculo sum commentatus. Nec defuit inter loquendum mentio exsecrandorum libellorum transmissorum in Lythuaniam, quod sua serenissima maiestas cum stomacho audivit. Sed deterius est, quod intelleximus et hic passim spargitur rumor, haeresiarcham illum cum suis assertoribus Wylnae futurum concitantibus quibusdam ducibus eiusdem farinae. Quod si rumor veritati cohaerebit, procul dubio catholica religio magno exponetur disAAWO, AB, D.6, f. 67vcrimini, praesertim cum nullus in illa patria exstet, qui cavillis et sophisticis eorum argumentationibus ac distortis sacrae scripturae locis et expositionibus occurrere possit aut valeat. Ego tamen, pro mea devotione in catholicam et sanctam fidem, ad serenissimum regem litteras dedi, quibus suam maiestatem sum hortatus, velit paterno et materno instituto religioso inniti et sacrilegos hos ac seditiosos homines ex suo ducatu exterminare. Utinam litterae meae effectum optatum sortiantur.

De iis autem, quae hic aguntur, aliis scribendi relinquo locum. De rebus vero bellicis aiunt imperatorem nostrum hoc anno feriaturum, quoniam deest nervus belli. Nam ita exhausta sunt haec culmina Christianorum, ut parum absit, quin se ad hospitale recipiant. Ita enim sunt sapientes, quod eorum extenuatione hostem Christiani nominis validiorem reddiderunt in tantum, ut si hoc anno, quemadmodum fama vagatur, venerit in Ungariam, verendum est, ne occupata Wienna Germaniae terrorem incutiat. Sed utinam Deus Optimus Maximus hoc dirum omen avertat. Verum metuo, ne haec sit voluntas Domini in vindictam iniuriarum illatarum tropheis Salvatoris et Sanctorum ac expilationis ecclesiarum ac eiectionis aliorumque sescentorum sacrilegiorum, quorum summam scribere longum esset. Haec enim rara et inconsueta, Reverendissime Domine, sine numine divum non eveniunt.

Quam cupio valere ex mentis sententia diutissime.

Cracoviae, 26 Ianuarii 1545.

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae obsequentissimus frater Marcus a Turri Venetus, ordinis fratrum minorum conventualium commissarius generalis, serenissimae reginalis maiestatis confessor etc.

AAWO, AB, D.6, f. 69v

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et pro paper damaged⌈[pro]pro paper damaged⌉tectori observandissimo etc.

AAWO, AB, D.6, f. 68r

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine observandissime.

Post singularem animi mei devotionem et perpetuam felicitatem.

Inter cetera, quae praecipue cordi meo insident, id unum est de prospera valetudine Paternitatis Vestrae Reverendissimae et suarum rerum auspicato successu intelligere, neque ipsa rem mihi gratiorem facere potest, quam saepiuscule me de statu suo, quando huc suum mittit nuntium, certiorem reddere. Hi enim Paternitatis Vestrae Reverendissimae fausti eventus me alioqui diuturno hoc male affectum languore mihi denuntiati mirifice solantur. Novi enim, quantum roboris et stabilitatis afferat catholicae fidei vigilantia et studium, et gravitas Paternitatis Vestrae Reverendissimae, ita, ut si suus fervens Dei zelus in illa provincia non intercederet, procul dubio iam illud usurpare possemus: fuimus Troes, fuit Ilium et ingens gloria Christianorum.

Orandus est igitur summis precibus Dominus Ihesus Christus, ut pro salute reipublicae Christianae vitam Paternitatis Vestrae Reverendissimae dignetur usque in senectam, senium protendere illique vires immittere, ut huic pestilentissimo morbo tamquam torrenti in nos ruenti indies magis ac magis occurrere atque impetum eius arcere et removere possit.

In Ducatu Lythuaniae haec lues late serpebat, sed Dominus Deus suscitavit spiritum Danielis prophetae, qui Susannam tot veteramentis diaboli fere involutam in sua defenderet innocentia. Et ut apertius sciat hoc opus mere divinum fore, historiam describam.

Exacti iam fere sunt anni decem, quod adolescens quidam de Proschovia, Martinus Gallinius nomine, ageret notarium apud me, cumque annos quattuor perseverasset mecum, contigit me proficisci in Russiam. Redeunte itaque me ex itinere, ipse interim in quibuscumque hospitiis dominorum, nam numquam in triviali aut communi hospitabamur, aliquid subtrahebat et latenter in currum onerarium convasabat. Quod facinus cum Cracoviae compertum fuisset, ex commissione sacrae maiestatis reginalis rebus ablatis restitutis coniectus est in carcerem conventus.

Qui tandem, cum ibi per mensem detiAAWO, AB, D.6, f. 68vneretur, videns se diffamatum, multis instetit precibus, ut eum ad ordinem nostrum acceptaremus ac in Bohemiam mitteremus. Ego autem veritus, ne squalore carceris pertaesus hoc uteretur stratagemate, eum liberum dimiseram, ut una cum suis parentibus capesseret consilium. Cuius perseverantia in proposito cum mihi esset perspecta, eum ad me accersivi, inquiens me nolle, ut Cracoviae profiteatur, neque ut in Bohemiam proficiscatur, cum nesciebam, an ex animo et fido pectore assereret se ad statum nostrum convolare, sed me instituisse illum mittendum Paduam, ut daret operam litteris ibique, si vellet profiteri, ageret pro suo arbitratu. Sin minus, affatura tamen illi omnia ad commoditatem studiorum opportuna, conducibile autem illi non esse ad terenda in Bohemiam otia pergere.

Hoc ille audito genubus flexis maximas egit gratias et lubens animo se meis gratiosis monitis obtemperaturum dixit. Interiectis itaque paucis diebus cum famulo illum Padu written over nd⌈nddudu written over nd⌉am expediveram, ubi suscepto nostro habitu mirum in modum spatio quinque annorum in philosophia et sacris litteris profecit. Demum absoluto studio insignia doctoratus, circumveniens nostrum generalem et fingens se a me revocatum in habitu, gratis suscepit urbemque illico se contulit. Ubi obreptitie et subreptitie impetrata a summo poenitentiario commissione quadam ad Cracoviensem episcopum, in habitu saeculari Cracoviam venit.

Quod cum intellexissem, dedi operam, ut caperetur, nam summus pontifex inhibuit poenitentiariae dispensationem similium fugitivorum et praelatis ordinis per breve mandat eos captivandos et cogendos ad ordinem. Ipse vero huiusmodi divulgationem subodorans in pedes se coniecit et vagatus est annis quattuor, tamquam profugus in regno. Forte fortuna accidit, quod dominus reverendissimus Plocensis in itinere audivit eum in quodam oppido contionantem et eum secum accepit, perducens in Brzysczie coramque regia maiestate contionatus est cum magna satisfactione aliquot vicibus. Cuius doctrinam percipiens dominus reverendissimus AAWO, AB, D.6, f. 69r Plocensis scripsit ad me, quid facto written over us⌈usoo written over us⌉ opus esset, ne homo iste perderetur, et si esset cum mea voluntate, vellet eum collocare in suo episcopatu. Ego vero rescripseram dandam esse prius operam, ut absolveretur, quod autem ad me attinet, cum videat sua paternitas eius sufficientiam et fructum fidei catholicae, dummodo honeste vivat, me illi singula dicta aut facta remissurum.

Sicque (ut tandem finem rei imponam) serenissimo regi iuniori proficiscenti in Wylnam eum commendavit et servitio suo adiecit, ubi strenue agit coram sua maiestate in praedicando adversusque impios hostes acriter on the margin⌈acriteracriter on the margin⌉ invehendo written over i...⌈i... illegible⌈...... illegible⌉endoendo written over i...⌉, regem insuper adeo contra eos inanimavit, ut videatur ad nihil magis vires ingenii sui adhibere quam in Lutheranis et eorum libellis exterminandis, licet et contra adulteros et malos mores illius patriae clamitet. Ita quod iam in illis regionibus in portu navigamus et res est in vado, ubi magnum erat periculum, quia late virus hoc serperat.

Hisque proximis diebus ad cubiculum meum descendens reverendissimus dominus Plocensis nuntiavit advenisse absolutionem rite impetratam ex urbe rogavitque (cum maxime cupit redire in gratiam meam), ut iam illi benedictionem meam darem, ut eo alacrius et ferventius insudaret et in vinea Domini laboraret. Quod et feci. Unde credo misericordiae Dei fuisse, quod iste tam turpiter caderet, ut fortior ad rem catholicam tuendam erigeretur. Est enim affatim omnibus partibus, quae requiruntur in contionatore, dotatus et praeter id, quod humaniores litteras, quas feliciter assecutus est, etiam severiores et contentiosas callet.

Si plus nimio, quam par fuerat, prolixus fui written over e⌈eii written over e⌉rim, ignoscat, quaeso, Paternitas Vestra Reverendissima, rei enim ipsius natura me ad hoc adegit.

Quod in fovendis meis senilibus artubus muschato curae sit, Paternitati Vestrae Reverendissimae magnas habeo et ago gratias.

Munus meum cum sacra reginali maiestate, quando in vigilia Annuntiationis ad me decumbentem descenderit, diligenter peragam.

Nova scribenda nulla talia emergunt, nisi quae magnificus dominus Sigismundus Herbersteyn attulit, videlicet confoederationem duorum monarcharum feliciter succedere et concilium Tridenti celebrari coeptum, et iam summum pontificem AAWO, AB, D.6, f. 69v Bononiam concessisse, Venetos autem in otio ruminare.

Valeat Vestra Reverendissima Paternitas in utroque homine sospes diutissime.

Dat(ae) or Dat(um)⌈ Dat(ae) Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 23 Martii 1545.

Eiusdem Paternitatis Vestrae Reverendissimae obsequentissimus frater Marcus a Turri Venetus ordinis fratrum conventualium generalis commissarius, sacrae reginalis maiestatis confessor etc.

AAWO, AB, D.6, f. 70v

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo colendissimo.

Heylsberge

AAWO, AB, D.6, f. 70r

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine observandissime.

Post animi mei devotionem et perpetuam felicitatem.

Quoniam in malis casibus et periculo vitae meae constitutus sum superinscribed⌈sumsum superinscribed⌉, ideo litteris Paternitatis Vestrae Reverendissimae respondere ad satisfactionem nequeo. Si tamen Dominus Deus dignabitur adhuc prolongare dies meos et in aliud tempus reservare, nonnihilque virium addere, conabor denuo Paternitatem Vestram Reverendissimam scriptis meis invisere eamque de omnibus participem reddere, sin minus et, quod iam sic placuerit Divinae Maiestati, me ad se accersiri, cui lubenter oboediam, quacumque hora pulsaverit, videbimur mutuo in caelestibus regnis, ad quae Christo propitio et mediatore infundente nobis suas virtutes et iustitiam suam ex merito passionis suae certo nos perventuros speramus, fiduciam in misericordiam Dei habentes.

Pro ea animi propensitate erga me(?), qua m written over ⌈ m m written over ⌉e prosequitur, et ea, quae ad restaurationem virium mearum pertinent, subministrare satagit, habeo Paternitati Vestrae Reverendissimae maximas gratias, licet non desint multa restaurantia, quibus neque uti possum, cum nutrientibus magis opus habeam. Idcirco rogo Paternitatem Vestram Reverendissimam, ut eam benevolentiam(!), quam erga me forte exhibere non superinscribed⌈nonnon superinscribed⌉ poterit, ea amplecti written over or⌈orii written over or⌉ dignaretur reverendum ministrum meum, virum probum et eruditum.

Valeat Paternitas Vestra Reverendissima sospes in utroque homine.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Cracoviae, 14 Iunii 1545.

Eiusdem Paternitatis Vestrae Reverendissimae obsequentissimus frater Marcus a Turri Venetus totius ordinis minorum conventualium commissarius generalis etc.