Generoso Domino Ioanni Dantisco ... [sereni]ssimi domini domini Sigismundi regis [Poloniae] secretario et ad [caesaream] maiestatem oratori, amico carissimo

Salutem.

Si nunc vales bene est, ego valeo.

Nam paucis ante diebus valuisse te ex litteris tuis, quas Nurimberga huc misisti, satis constat, sed tu, o nimium nimiumque oblite tuorum etc. de amantissimis et cupidissimis tui ne iota quidem etc. cum tamen probe scias omnium tuorum scriptorum, quae ex provinciis tuis huc mittere soles, mihi copiam legendi fieri, quorum tamen ego, humilis fortasse et sine auctoritate et pondere, fidissimus tamen et faventissimus laudator atque applausor fieri soleo. Si ad dominum Posnaniensem episcopum scribens mihi salutem adscribere dedignabaris, saltem in Cricii litteris id facere debuisti.

Si ad me seorsum litteras scribi a te contenderem, posses fortasse occupationes, negligentiae veteres excusatrices, causari, nunc nolo litteras (superbum enim esset mihi contendere id a te, tanto oratore) memoriolam mei qualemcumque, cum ad ceteros scribis, volo. Quod si ne id quidem impetrare potero, saltem ubi ubi es, illud ne tibi excidat, oro, Szamboczky eum esse et fore, qui te praecipue colat et observet, tua dignitate et commodis non minus gaudeat ac propriis. Sed nescio, an in commendando me tibi modum non excesserim, qui ista blandiloquentia ne ad Ioves quidem nostros uti solebam, quare de hoc satis, illud nisi ratione cognita mirari non desinam, cur utrisque litteris tuis, quas ex itinere hoc tuo huc misisti, me praeterieris.

Et de ceteris quidem nostris rebus ex litteris domini episcopi Posnaniensis intelliges, nam eas vidi. Gdanum tuum tumultuari coeperat mense (ni fallor) Iunio, ita ut Ebrehardus Verber tuus XL virorum metu Derschowiam secedere cogeretur, tandem reconciliatus plebi, praefectus classis Gdanensium, quam cum nonnullis aliis civitatibus Ansae contra Danorum regem paraverunt, est designatus. Certum est classem iam solvisse, sed quomodo cum eodem rege res successerit, quidve istuc gestum fuerit, adhuc nihil est significatum.

Quod ad ceteras res nostras attinet, tu ipse etiam ultra Oceanum et Orcadas esses, nemine scribente conicere potes.

Dum haec scribebam nonus dies agebatur, quam Vilna venatum secesseramus ad proximum Sabbatum istuc redituri. Ego interea in illo meo veteri proposito agri colendi persto cupioque secedere hinc, modo sine dedecore possem. Vale et in me amando utere iudicio tuo, hoc est si dignus sum, redama, amor enim cogi non potest: genötte Lib thut seldem gutt etc., nisi forte mihi. Id quadam fatorum iniquitate contigit, ut numquam adhuc amarim, ubi in amore mihi par pari referretur.

Iterum vale.

In Worani, ex horreo, ubi ego et Nipczicz ex uno atramento nugantes scribebamus, mox venatum hui dormitum vel lusum, dicere volui, profecturi, XVII die 7-mbris 1522.

Tuus Ioannes Szamboczski

Generoso domino Ioanni Flachsbin[der] secretario regiae maiestatis, amico carissimo

Salutem.

Siquidem salus ab eo praestari potest, qui ipse perit, perire autem arbitrantur eum, qui tot emeritis stipendiis nil aliud assecutus est, nisi turpem iam exacta aetate canitiem et probrum aulae effectus est. Sed de hoc alias. Nunc ad litteras tuas venio: ut tu vales ex eisdem litteris tuis patet, ego vero, utcumque valeam opella quantulacumque est ista mea, obsecutus sum voluntati tuae. Et cum primum litteras tuas a Ferbero nactus sum, illico (ut iussisti) ad reverendissimum dominum Poznaniensem cucurri et utrasque litteras tam ad me quam ad eum scriptas sibi perlegi. Qui, quo animo eas acceperit, ex litteris ab ipso ad te scriptis facile intelliges, unum tu ex me scias velim reverendissimum dominum Posnaniensem post fratres et nepotes suos neminem aeque ac te favore suo prosequi, de nemineque alio tam esse sollicitum ac de te est. Si habes aures audiendi audias et crede. Intelliges ista clarius ex me, cum veneris, tametsi nescio, an me hic offendas, nam tribules tui Gdanenses legatos suos magistrum Ambrosium et Angermunde huc miserunt petentes Gdanum aliquo praesidio firmari. Itaque exortum est murmur Cozakos illuc mitti. Si abiero, habebis tugurium illud meum vacuum, si vero usque ad adventum tuum hic persistero, cedam tibi altero angulo, si tibi libuerit; de equis tuis, ubi locari debeant, nescio. Nam nebulo ille hospes meus stabula diruit, sed forsitan provideberis digniori hospitio a marschalko. Sigilla tua ad omnes epistulae tuae partes rescribere non vacabat, illud quod est praecipuum te hortor et moneo obsecundes verbis tanti pontificis et omnibus cogitationibus postpositis huc venire accelera. Ego divinare nescio, quid ex te futurum sit, sed si mihi quis deus tam propitium dominum ordinaret, relictis omnibus rebus, eum sequerer. Est quod speres, nisi me mea spes de te fallit neque tu ex me coniecturam capias etc. Schirka iako schirka a grota iako grota. Vale et parce brevitati, namque feror, differor, iactor, volutor, sic volvere parce.

Pyotrkoviae, XX Octobris ante lucem 1523.

Iohannes Szamboczski

Spectabili et generoso domino Ioanni Dantisco, serenissimi domini, domini [Sigi]smundi Poloniae regis [secretario] et ad caesaream [maiestatem] [ora]tori, domino et amico tamquam fratri carissimo

Neapoli vel Barii

Salutem.

Litterae tuae, quas 7 Maii Venetiis ad me dedisti, redditae mihi sunt Craccoviae XXVIII die eiusdem mensis. Gaudeo te valere. Intellexi enim ex eisdem litteris tuis et valere te et sospitem usque Venetias pervenisse. Ego etiam (si quid ad rem) valeo, valemus et reliqui lurcones combibonesque tui, nisi forte valetudinem hanc nostram labefactet et perturbet motus dudum quidem ortus et intellectus, sed nudius quartus creditus.

Aiunt Turcos Danubium transire incursionemque in nos moliri. Qua re perciti dynastes nostri imperaverunt aulicis omnibus praeter paucos molliculos illos leunculos, qui cauda et auriculis dominis blandiri et applaudere didicerint, ut se ad occurrendum tanto malo mox hinc proruerent et ad XII Kalendas Iulii Leopoli se sisterent, ut illinc, qua rumor, qua opportunitas duxerit aditum hostibus corporibus suis intercluderent. Haec imperata sunt pridie Idus Iunii. Vix quidam nostrum vino et somno graves ex lustris et gurgustiis prorepsimus, iam equi conscendendi {conscendendi} erant. Ego non modo non invitus, verum etiam lubens proficiscor, adigentibus me ad hanc voluntatem iustissimis causis, quas enumerare non est necesse. Nescio, quo animo Casper Tluk (quamvis bene nummatus) vadat. Nipczicz, cum totam noctem lusisset omniaque usque ad bracas perdidisset, sub diluculum recuperatis suis etiam 50 florenis praeter sua asportatis heri mihi valedixit et versus Leopolim profectus est, reliqui sese passim sequuntur, ego (Deo bene iuvante) die Lunae cogito. Sacerdotes tui Thraicii in longis vestibus ad supplicationes peragendas manebunt domi, adfore debet et dux Constantinus cum praesidio 2 milium equitum, qui nuper in Lythfania ex indigenis aere conducti sunt. Depugnabimus omnino, dii bene vortant, ut litis ita, vel multo magis pugnae, dubius eventus est, non vincere vellemus, ego etiam victoriam quad[am] mea coniectura auguror. Deus curet cetera, modo mihi lagunculae sint salvae.

Et rerum nostrarum facies haec est. Ex motione illa bellica, cuius in litteris tuis meministi, quamvis iam tertiae restes dimissae fuerunt, natus est ridiculus mus, evanuit penitus petentibus iis, qui eam maxime cupieb[ant], videlicet Maioribus Polonis, quorum nuntii, inter quos Gostinsky dux et signifer factionis, hic apud regem fuerunt summisque precibus contenderunt, non adeo etiam repugnantibus Areopagitis nostris, ut motio haec quoquo modo dirim[e]retur, quippe in universum perniciosa. Itaque obtinuerunt, ut motio residere[t] et loco eius conventus in territoriis haberi debent etc. Nos interea omni vice depugnaturi sumus etc.

Quod litteras meas tam diligenter illuc perferri, quo perferendae sunt, curasti, habeo gratias. Si illuc pervenient, peropportune factum erit. Nam in eadem ipsa urbe Pelloponesi, quae Nauplia, vel nunc vulgo Neapolis Romaniae, dicitur, primum cum ipso Faentino Memo notitiam contigeram. De Gallis et Hyspanis tum de Medyolano, ut scripsisti, ita et ego rettuli amicis.

De Ferberiano negotio ita est: noluerunt Gdanenses ad aliquod pactum descendere, aegerrime ferunt se ab Ferbero in eo iudicio, quod coram rege habitum est, traductos, miserant hunc cursorem cum litteris, quibus a rege petunt, ut posteriores litteras post latam sententiam Ferbero datas (quibus praecipitur, ut procuratoribus et actoribus Ferberi et litis consortium libere Gdanum ad acceptanda mobilia ingressus concederetur) cassaret et revocaret, multasque causas, cur ita fieri deberet, allegabant. Rex constantissime id facere recusavit, quin ut litteris suis pareretur, severe imperavit.

Scias in Slesia atque ita et in Prussia Lutheranos confirmari. Hic Craccoviae exsecrantur, sed nihil ad rem, meam praesertim, de tua nescio. Scriberem plura, sed non vacat, colligo vascula et sarcinulas, eundum est brevi, brevi. Cum haec scribebam, Proczek equo insidens praeteribat fenestram, clamavit, quid facerem, respondi scribere me ad te, petiit salutem tibi adscribi et ut Romae nescio quid eius negotii curares. Claudicat, ut prius.

Iam vale, nam urgent negotia, [vel] etiam fames, nam ieiunus scripsi haec. Iterum vale et ride nugas et ineptias meas. Cantat avis quaevis etc. Non sum propheta nec filius prophetae. Tertium vale et scribe, ita ut litteris pollicitus es{t}. Ubiubi ero, ne dubita, perferentur ad me litterae tuae. Domino Christostomo dic salutem verbis meis. Nescio, superbiane, an oblivione ad binas meas litteras, quas hoc septennio ad eum scripsi, ne iota quidem respondit, cum tamen ad episcopos multa scri[p]serit et alios, ex quibus fortasse pinguiorem offam sperat.

Vale.

Craccoviae, X die Iunii 1524.

Tuus Ioannes Szamboczski

Spectabili et G[eneroso] Domino Ioanni Flachsb[inder], aulico et secretario ... [regis] Poloniae ad caes[arem] Carolum legat[o] ...

Litterae tuae Madri[llis], nescio quibus (neque enim in catalogo nostro uspiam sunt), 17 die Xbris datae, redditae mihi sunt Craccoviae ab aegritudine decumbenti III Idus Martii. Eas attulit doctor Borg, quem tu, ipse vicissim te, reverendum scribitis, ego nec utor nec moveor eiuscemodi epithetis, ut nosti, ne mutuum muli scabere videantur, habeo tamen eundem Borg inter praecipuos meos, ipse me vicissim observare videtur, quod litteras meas vos ambos oblectasse scribis. Id ego miror, cum nec ego ipse, nec litterae nec quicquam meum eius generis est, ut quempiam oblectare deberet, nisi forte leunculum meum, qui mecum continuus est. Sed cum haec lactucae eiusmodi labra nactae sunt, quae oblectabunt, gratulor ergo mihi. Res est nova nonnihil ergo sumus, sed quid prodest, nescit sacculus ista meus etc.

Addidisti, depinxeras omnia, graphice etc. Dispeream, si unius voculae, quam ad te tunc scripseram, recordor. Sed quia abiens sic iusseras, ut videlicet ad te scriptitarem idemque litteris tuis et Veneciis et Neapoli ad me datis repetieras, mos gerendus erat tibi, non enim es nescius, quam in amicitiis fovendis et conservandis sum ardens et obsequens, et plus freno quam calcaribus egens, sinceris praesertim et non fucatis, cogor enim Trasonem agere et de me ipso praedicare, cum alias nemo me laudat praeter Petrum meum etc.

Scribis te et bene habere et pancratice valere, gratulor tibi, idque ut scirem a multis diebus me summopere desiderasse scias, nam ab eo tempore, quo cum Syradiensi palatino Lugduni coieras et de eo conventu litteras ad me dederas, nihil de te audivi ideoque nec percontantibus de rebus tuis respondere potui, percontabatur autem ut plurimum Dorothea tua et cetera.

Cupio te eo ipso, quo scripsisti, modo valentem ipse valens brevi videre, tametsi de valetudine mea quid certi ad te scribam, nondum habeo, sed neque refert. Id populus curat, scilicet valeat Szamboczski, necne. Illud scito decem hos continuos menses a medio ferme Iunii incipiendo, videlicet contra Turcos proficiscens, in itinere ipso usque in hunc diem cum aegritudine me colluctasse et aegrum cum hostibus concurrisse, nunc Deo gratia et medici promittunt et ipse sentio mihi melius fieri. Ob hancque causam neque Petrkoviam ad conventum (qui in fine Decembris ortus ad finem Februarii duravit) principem secutus eram, quin Craccoviae Galienos et Avicennas et Rases vorans loculosque exhauriens remanseram, indignante baccalario ac defalcante. Quae in litteris tuis mihi praecepisti, peregi omnia praeter unum, quod quale est, infra significabo.

Scias Gdanum tuum, immo Prussiam ferme totam verbum Dei purum et Evangelicam doctrinam, repudiatis patrum (nescio quorum) traditionibus, amplexam et iureiurando obstrictam, verbo Dei et regis Poloniae, domini sui (ad extremum usque spiritum) imperio parere, si quis contra ierit, eum capitis damn[ar]i, novos magistratus quoque deiectis veteribus, creasse, solo Phillippo Bischoff et magistro Georgio in dignitate sua relictis. Capita constitutionum suarum in articulos (ut vocant) digesta regiae maiestati sunt missa. Cum salvus redieris, invenies novam prorsus faciem urbis et gregis tui, cuius proposito si te non attemperaveris, parum proventus ab ovili reportabis, tametsi ad eam animorum mutationem in institutis patrum retinendam. Missi sunt legati Zakrzewski et Opalenyski, publicanus alter eorum ad obeundum hoc munus non ineptus apostolus etc. Nondum redierunt et vix adhuc eo pervenerunt.

Fridericus, dux Lignicensis, et Georgius marchio, sunt hic, sunt et totius Prussiae dynastae praeter Culmensem palatinum. Agitur maximo nisu de concordia inter magistrum et regem. Quibusnam condicionibus ea concordia tentetur, nobis, qui foris pergraecamur, non satis liquet. Ego me usque in hesternum diem domi continui, censentibus medicis, heri vesperi invisi ducem Fridericum, qui mox et de te et de rebus tuis percontatus est. Respondi, ut me decuit. Is mihi visus est parum spei habere, rem ita posse transigi, ut ab ipsis instructa est. Hodie accersiti fuerunt ambo pacificatores ad consilium et mox dimissi, interim consultatur in Gallipede, dum pacificatores prandent, et ego haec scribo hora quasi XX. Atque ita, mi Ioannes, quis eius fabulae exitus futurus est, te certificare non possum, quamquam sciam tibi vehementer gratum fore, si conclusionem scires, sed a me id fieri nequit, non prius enim ista in vulgus efferentur, quoad in consilio transacta fuerint. Veredarius autem iste sive postarius , qui has litteras auferre debet, aut hodie aut cras mane abiturus hinc dicitur, quare cogor iamiam has nugas in fasciculum conicere.

De futuris rebus nostris facile est divinare: imminent Turci et Tartari et praeterita quidem aestate cecidimus eos, utcumque nunc quomodo succedet, Deus scit. Non deesset argumentum non epistulam sed volumen scribendi, sed ob imbecillitatem corporis, quam ex diutina aegritudine contraxi, vix haec exarare potui.

De fratre tuo non dubito, quin tibi doctor Bork scribet. Si huc venisset, fecissem, quae iusseras, etiam si episcopus fastidisset, ego eum aluissem, nisi forte sordida rura et humiles habitare casas mecum dedignatus fuisset.

Nudius tertius allatae huc erant marchioni a regina Hungariae litterae, in quibus significabatur regem Galliae a caesarianis vivum captum exercitumque eius caesum et fugatum interfectis in acie XIIII milibus, sed nondum plena fides eis habetur. Exspectamus itaque, si quid certioris fama affluxerit. Tertius noster ... cetera integer tamen vitae etc. Ideo ferendus immo ...ndus de istis, quibus te commendari a me voluisti ...uid tibi in mentem venerit, neque ego umquam perspiciam ... tantopere familiarem extitisse et ipse ab hoc grege ... prorsus semper submovebar, subiissem tamen eos ade...mendi om{m}nem molestiam et indignitatem (tantum te amo). Si ... commendationem meam apud eos aliquod pondus habituram existimasse[m] sed percellebat afflatu quodam me ab eis non magni fieri ... et a commendatione supersedi, ne in vacuum currerem. Tu, pro tuo in me amore, non negligentiae meae, quominus id fecerim, adscribes, sed iustis causis, quarum unam iam quidem tenes, reliquas cum te Deus nobis reducere fecerit, intelliges. Si veniens te moribus et laudatissimis institutis eorum accommodaveris vel addixeris, commendatissimus eris etiam nemine te commendante.

Vale felix et, quod dudum fecisti, me ama te non ficte te(!) amantem.

Iterum vale.

Craccoviae, XIIII die Martii 1525.

Tuus Ioannes Szamboczski

Generoso domino Ioanni Dantisco serenissimi domini, domini Poloniae regis apud caesaream maiestatem oratori, domino et amico meo observando

Salutem.

Si vales, bene est, nos hic, prout cuique fatale est, valemus.

Magnum chaos est inter nos et vos, itaque minime mirum est, quod litterae, quas ad te scribo aut pereunt, aut non perferuntur, aut supprimuntur. Memini ego, utique me tibi aliquot epistulas misisse, prout et nunc mitto atque ita, ut reliquum fasciculum a patre tuo ad me missum vicissimque a te (utpote ex tam diverso orbe) satis crebro litterae cum ad regem, tum ad ceteros mittuntur, ad me vero ne iota quidem praeter quasdam, quas ego XXI die Maii accepi, in quibus etiam massa auri Hispanici inclusa erat, pro quo et habui tibi iam aliis litteris (si modo perlatae sunt) gratias et praesentibus habeo. Utut est, sive scribis, et litterae mihi non redduntur, sive maioribus occupatus cessas, sive negligis, nihil refert, ego te nihilominus amo, te suspicio, de te (crede mihi) dies noctesque cogito. Illud tamen me non modice perturbavit, quod hodie primum intellexi tua consuetudine et familiaritate diutius mihi carendum esse, audio enim, te perpetuum oratorem istuc apud caesarem designatum esse atque de sumptibus necessariis tibi honorifice provisum. Si meorum dumtaxat commodorum rationem habere<m>, mallem tecum hic vel unam frugi cenulam, sed cum tuae laudi et dignitati faveo, eo aequiori animo fero tui desiderium, quod sciam eam condicionem, quae tibi vel invito obtigit, tibi et tuis decori et perpetuo ornamento futuram, modo vita suppetat.

Nescio, quo fato vel infortunio sit, ut quotiescumque a rege litterae ad te mittuntur, non prius mihi constat, quam ea ipsa hora, cum iam tabellarius dimittitur atque ita multa scribendi tempus mihi non conceditur, ut vel modo contigit, quod, si mihi paucis ante horis scire licuisset, litteras videlicet ad te mitti, nescio, si tibi gratificatus fuissem, certe Iliadae nostrarum rerum te explevissem, nunc, quia urgeor ab his, qui litteras mittendas curaturi sunt, cogor omnia relinquere, tuo forsitan commodo. Verendum enim erat, ne tibi forsitan importune obstrependo te occiderem. Illud scias serenissimum dominum nostrum regem atque ita et dynastas nostros ad retinendam et vindicandam veterem religionem eamque stabiliendam animum adiecisse, prohibetur severissimis edictis, ne Lutheri libri legantur et profanis de fide ne hiscere liceat in alterutram partem, hoc est neque eam vituperare nec laudare, idque eo accuratius fit, quod Slesia tota iam pridem, Prussia vero et praesertim Gdanum tuum doctrinam Evangelii, ut ipsi dicunt, ut nos errorem et sacrilegium, immo Cymerias tenebras, profitetur et sequitur.

Venerunt nuper huc decenti comitatu Gdanenses tui. Princeps legationis eorum idemque proconsul magister Georgius Cymmerman quidam, item Könnigk ex fabro ferrario senator factus, conati sunt rerum a se gestarum rationem regi reddere eiusque rei ore eiusdem magistri Georgii praefationem publice amplissimis verbis, sermone Germanico, Scripturas intermiscentes, praefationem fecerunt. Sed postea res in conclave reiecta est atque ita, libellis dumtaxat, cum eis agitur, a me ista omnia celantur. Nescio, quid rei est, admirabilis tela texitur, quam ego coniectura dumtaxat perspicio. Minitatur acriter Gdanensibus, nisi resipiscant. Quid futurum sit, Deus novit.

Dux Prussiae per Slesiam volitat. Collegium Varmiense magna contentione Brausperk et Tolkmit a rege repetit, nam quamvis dominus dux Prussiae secundum pactum eisdem oppidis cesserit, tenentur tamen pro rege, eo quod ea episcopus ipse per incuriam suam perdiderat. Et de Prussia ad praesens tantum.

A Turcis et Tartaris nulla nobis nunc sollicitudo est. Turcus templum Iani hanc aestatem totam occlusit, misit enim Ibreym Bassam (cuius opera et auctoritate, quamvis adulescentuli) praecipue utitur ad Orientis provincias, ut videlicet Egyptum Syriamque in novam ordinationem dirigeret, et priusquam idem Bassa redierit nemini bellum illaturus. Ita mihi nuntius eius, qui apud regem ad contrahendam amicitiam missus erat, mihi retulit.

Tartari inter se dissident. Quorum dissensione nihil nobis optabilius. Nepos ex fratre pepulit patruum regno, rursus patruus vires colligit. Nepos ipse, Aslam Soltan nomine, is videlicet, qui superiori anno incursioni in nos factae praefuit, misit huc ad nos his diebus oratores suos, asserens se victorem. Sed cum ego uni eorum obiecissem, cum victor existat, cur Chersonesum (quam ipsi fossam vocant) declinat, et per solitudines cum iumentis et mulieribus vagatur, illico obmutuit, et revera ita se res habet. Stativa in ulteriori ripa Borystenis e regione Towane fixit, ille vero, qui victus dicitur, quemque triennio ante imperator Turcorum in paternum regnum miserat, in sua sede manet atque ita in illa rerum varietate nos quiescimus.

Et tantum de externis non enim iam vacat scribere, nam urgeor. Illud tamen vel volanti calamo adscribam. Nuper dominus Iheroslaus de Lasko palatinus Syradiensis, fuit hic Cracoviae et praefecturam Mariemburgensem a rege obtinuit, tandem regem venatum in Niepolomice cum regina profi<ci>scente et ipse secutus est. Ibi (ut fieri solet) in nocturno symposio apud Severinum Boner, qui patruo in omnibus officiis successit, cum domino Andrea Posnaniensi ad quandam contentionem devenit et crescente iurgio alter alterum ad duellum provocavit. Res acta est hic Cracoviae in iudicio magna contentione, sed definitio eius in conventum Pyotrkouiensem, qui forsitan circiter Calendas Decembres haberi debet, reiecta est etc.

Ego tametsi decumanis fluctibus quatiar (de quo multa scribenda essent), tamen ut Marpesia rupes (Deo gratia) adhuc immotus maneo exercentibus me his, quos fortuna, cum ei iocari libuit, ex humili provexit et forte ex gurgustio, a quibus ego tamen me amari existimabam, at ipsi invidebant, quamvis nihil in me est, unde mihi invidere debeant, sed mala mens, malus animus etc. Litteras, quas factori tuo miseras, curavi ad Columbam tuam perferendas. Corrodentur libri tui a blattis, priusquam redibis.

Principes Moraviae sunt hic: dominus Ioannes de Bernsteyn, qui hodie apud regem publice peroravit, Demostenem tonantem diceres. Dominus item Dobyessz Czernohorski, ea proceritate et forma, ut Achilem vel Hectorem diceres.

Vale, vale, vale. Numquam tecum loquendo satiarer, sed cessandum est. Vale, iterum vale.

Craccoviae, XXV Augusti 1525.

Tuus Ioannes Szamboczski

... Ioanni Dantisco ... regis Poloniae ... Maiestatem oratori honorando

Salutem.

Si vales, gaudeo, tametsi frequentes fasces, ne dicam arcem litterarum, qui a te huc crebro adferuntur, te valere indicant, meae vero valetudinis formam brevius tibi diurabo(!). Ego valeo ita, ut biennio ante valui. Sed quid dico, biennio, cum ab eo tempore, quo mihi tecum prima familiaritas et notitia intervenit, eundem ferme aequalemque cursum vitae teneam. Qui quidem cursus vitae, qualis sit, aliorum esto iudicium, ego de eo iudicare haud facile possum, cum post tot aetatis meae exactos annos hoc unum didici, quod nihil scio.

XXV die Augusti dederam ad te nescio quid nugarum, sed si ad te perlatum est, tantum scio, quantum de anima, cum e corporis carcere evolat, paulo enim minus distat hinc Hyspania, quam animarum locus. Scias te a me tantum amari, ut quia ad me ne iota quidem unum scribis, vehementer gaudeam, est enim manifestissimum indicium te dignitate, gratia atque opibus auctum esse. Alioqui, cum in illa pristina eaque tenui fortuna constitutus eras, non intermittebas scribere. Scias enim tribo illo et paene barbaro „honores mutant mores” nihil esse verius. Proinde (ut scripsi) tantum te amo, ut aequissimo animo feram mores tuos mutatos, modo tu sis honoratus, idque malo, quam qui cum pristinis moribus in sordibus iacere debeas. Sed cave existimes ista a me aliter scripta esse, quam amicissime et sincerissime. Sed tantum de hoc.

Res necnon ita se habent, quemadmodum novissimis litteris significavi. Tantum pacis et otii habemus, quantum memoria hominum numquam. Si hoc otium erit diuturnum, est in Dei, sive fortunae, sive fati arbitrio, hiemem certe hanc totam venientem existimamus duraturum.

Tartarus Aslam solthan, qui se victorem iactat, habuit hic apud regem legatos. Petiit civitati suae, quae eum sequitur, locum, campum videlicet apud Boristenem amnem e regione Towanyc. Qui locus (ut scis) est cis amnem, unius diei itinere a Chersoneso. Rex concessit quidem sibi stativa, sed in alio loco, dimissi itaque sunt legati, cum quibus et regius legatus profectus est, Iastrząbski videlicet, ille ille ille noster. De hoc mirum, quod victus ille in Chersonesso manet, victor vero heremi angustum a nobis petat. Sed transeant ista.

Dominus castellanus Zarnoviensis, qui ad imperatorem Turcorum legatus profectus est, iam, credo, Constantinopolim attigit, nam cubicularius regius, qui eum per Pannoniam usque ad montanae Valachiae fines secutus erat, iam rediit.

Et ab externo quidem hoste utcumque pax. Nescio, ab Evangelii sectatoribus, ut ipsi se dici volunt, ut nos, a Lutheranis si non aliquid insperati exoriatur. Est quaedam exspectatio in utramque partem. Sed illud quale sit, quamvis coniectura quodammodo assequi videor, nunc reticeo.

Gdanenses tui, qui ad reddendam fidei suae et a se Gdani gestorum rationem iampridem huc venerunt, adhuc detinentur, tametsi cotidie instent, ut dimittantur.

Dux Prussiae rem evangelicam (ut sibi videtur) acerrime stabilit, profert severa edicta. Habiturus erat conventum suorum circiter Kalendas Septembres, sed nescio quid intervenit, quod relicto conventu, opinione celerius se in Slesiam ad fratrem et ad sororium recepit, ubi et modo est.

Livonia universa a ditione pap[ae] penitus se alienavit, pulso episcopo Rigensi etc.

Curia cursum suum tenet. Nubunt et nubuntur. Duae puellae Appulae traditae sunt maritis, alteram palatinides Ravensis, alteram vorax ille Morawyecz duxit. Aniczka et Maczeyowska etiam nupserunt. Moliestia nuptura est hac hebdomade adolescentulo Wrzessienski structori mensae domini episcopi Cracoviensis. Heri Tanczinenses fratres concurrerunt hastis maioribus spectante rege. Tertius noster resipuit paululum et coepit locupletari. Conventum forte habebimus, nam in conventum, tamquam ad triarios, omnia reici solent, sed nondum designatus est. Dum ita fabulor, existimo me tibi gratificari, sed rursus vereor, ne in ista morum mutatione tibi sim fastidio, quod summopere vito. Quare finem facio.

Cum Gdanenses absloventur, scribam ad patrem tuum, prout me per litteras rogavit, et faciam eum aliquatenus de vita tua certiorem.

Vale et caesari me commenda atque, ita si voles, etiam regi Portugalliae.

His diebus venit rumor regem Galliae singulari clementia Caroli caesaris dimissum regnoque restitutum. Opus esset Cicerone, ut gratias ageret, quemadmodum pro M. Marcello egit. Non possum mihi temperare, quin sim ineptus, nec ullus garriendi modus. Inferam mihi vim. Tace, Szamboczski, vel vapulabis! Iam taceo, nam hora XIII signatur, eundum est ad castellum, audienda missa, deducendus rex ad aedem Sancti Stanislai, salutandi amici. Quare iterum vale.

Cracoviae, XII die Septembris 1525.

Magnifico domino Ioanni Dantisco, serenissimi domini, domini Poloniae regis apud caesaream maiestatem oratori, domino et amico observando

In aula caesareae maiestatis

Salutem.

Litterae tuae, quibus me de obitu Catelli mei solatus es, Kalendis Septembris e Toleto scriptae redditae mihi tandem post longam intercapedinem sunt Gdani eo die, quo severa nimium et acerba quaestio habita est de Gdanensibus tuis, quorum quasi princeps quidam fuisse videbatur quidam Hanns Schulcz. Is dies fuit quartus Maii mensis. Cuius rei seriem et historiam, si tibi in universum describere deberem, tecto et umbra mihi opus esset, quibus videlicet rebus historiarum scriptores gaudere solent, quaeque me (ut scis) deficiunt. Scio praeterea, quid a reverendissimo domino episcopo Cracoviensi de his rebus ad te perscriptum sit. Illinc poteris nonnihil conicere, sed plura ex fratre tuo, qui istuc ad te proficiscens maria et terras emensurus est, quique magnam partem earum rerum, quae hic Gdani actae sunt, coram contemplatus est et, quid futurum speratur, perspicere potuit. Adiectis adhuc 5 diebus tres continuos menses hic transegimus. De discessu nonnihil tractatur, sed is, quo die fut<u>rus est, nobis furfantibus non constat.

Causari videris, quod ad te rarius scribam. Dispeream, si quispiam alter crebriores det ad te epistulas aut si quisquam me uno plus te diligit vel colit et observat. Sed ego, postea quam tu Neapoli discessisti, vix unas atque alteras accepi a te litteras easque perbreves et Laconicas. Quae tamen mihi erant gratissimae. Cum vero volumina epistularum tuarum huc advehuntur, tu autem sive occupationibus distentus sive taedio scribendi me praetermittis, id ego facillime paterer, modo certo scirem veterem tuam (quam ego nulla commodi mei proposita spe semper summopere expetebam) in me benevolentiam nulla in parte esse diminutam. Quandoquidem ego ab amicis (si tamen aliquorum amicitia dignus existimor) non tam verba vel longam scriptionem, quam in amicitia fidem et perseverantiam desidero amicitiasque ut non facile admitto, sic semel susceptas (si modo me id iactare non ridebis) sanctissime, ne dicam pertinacissime servare mihi videor. Id ipsum etiam mihi velim ab aliis fieri, praesertim cum non sim nescius etiam amicitiis sua fata impendere. Sed tu certus sis me tibi hactenus esse addictum et fore tantisper, dum me reieceris, facultatemque tibi commodandi potius quam voluntatem mihi deesse.

Curia, immo tota patria nostra veterem illum suum praeclarum cursum tenet, quem etiam (quamvis longe abes) tamquam coram adesses pro tua rerum peritia considerare potes. Viget manetque illa (nobis cum toto orbe terrarum communis, qua etiam creator omnium Deus gaudere et delectari existimatur) rerum varietas atque mutabilitas. Nescio, an aliquis sit contentus sorte sua. Ille crucem sceleris praemium tulit, hic diadema etc. Premit insontes debita sceleri noxia poena etc. Pauperes egent, divites abundant, amant iuvenes, desperant senes, mediocres queritantur. Ego (ut tibi meam stultitiam referam) torpeo et attonnitus obstupesco atque, ut saxum Niobe, paene obrigui. Sed satis philosophatum. Si non fatuisatum, modo et hora divos adeundi appetit, qua re cessandum est aliquando et rumpenda haec loquacitas. Illud scias me nihil aeque cupere (qualiter te etiam expetere necesse est) quam reditum tuum huncque celerem. Vive, vale mei memor.

Gdani, 5-ta die Iulii 1526.

Tuus Ioannes Szamboczski

Magnifico domino Ioanni Dantisco serenissimi domini, domini Sigismundi regis Poloniae apud caesaream maiestatem oratori, domino et amico observandissimo

Salutem.

Post scriptam obsignatamque, et in manus fratris tui (qui eo ipso die, hoc est hesterno V Iulii regi valedixit navigaturusque erat) traditam priorem epistulam, venit Nypszicz una cum Iarando adolescente ex Hungaria hora quasi X. Is attulit mihi aliisque tuis litteras tuas a Georgio Hegel missas, Toleti 20 die Februarii scriptas, quae si prius mihi redditae fuissent, quam hesternas ad te scripsissem, longe aliter sensissem et scripsissem ad te atque nunc sentio. Eram enim (fatendum namque est) quodam modo attonitus tacitusque mecum mirabar alias et alias nectens et fingens causas, cur (prout scripsi et tu repetis, dum huc tot et tanta scribis) mihi nec salutem quidem ascribebas. Sed dum in medio Gdanensi foro cum Gotzone nostro animi causa deambulo, ecce tibi tertii nostri puer cum litteris tuis tam amanter tam sollicite tam copiose scriptis, ut nihil potuerit fieri amantius. Eas ego, cum illico in eodem ipso loco, in quo mihi redditae erant, hoc est in medio foro, perlegissem et post paucas horas nonnullis nobilibus adolescentibus (qui te unice amare et suspicere videntur, quorum erant Andreas de Gorka, Misszkowsky eius uterinus frater et ipse idem, de quo supra memoravi, Iarand palatinides Lanciciensis et plures alii) legendas praebuissem, id videlicet exacte efflagitantibus, dici non potest, quantam animi alacritatem conceperim, tibi gratulatus, mihi gavisus fuerim omnemque suspicionis rubiginem, si quam conceperam, penitus absterserim atque ex animo et cogitatione deleverim abiecerimque. Nam praeter elegantiam earum sermonisque puritatem et gravitatem, quod mihi erat optatissimum atque honorificum, animi tui candor, singularis probitas, in amicitia fides et constantia, et sincerus quidam in me amor et benevolentia ex eis perspiciebatur, ita ut audientibus istis ipsis dolorem meum testatus essem, qui forsitan importunitate mea et impudentia te ad tantam molestiam tot verbis tuam animi constantiam et candorem mihi declarandi et describendi te coegerim; te videlicet tot fluctibus negotiorum principalium obrutum et immersum. Quasi magna referret, si ad Szamboczski a te myriades epistularum non scribuntur, tanti est videlicet unius nebulonis Szamboczski indignatio, si tu benignius ad eum scribens, quam impudentia eius postulat, ei non satisfeceris. Frater tuus, qui mihi se tum forte obtulerat, rogatu meo profectionem in distulit, quo videlicet tam amicis litteris tuis pro aliqua parte responderem, nam par pari in scribendo tibi referre tempus non patitur propter subitam profectionem non tam fratris tui quam naucleri Batthavi. Alioqui, cum tu litteris tuis te tantopere cupere significas Ilyadem ineptiarum mearum (praesertim de rebus exoticis, quas etiam caesari gratas esse scribis), ad te scribere non dubitarem etiam si perpetua nox insomnis ducenda esset. Nunc quantum temporis angustia patitur, paucis accipe ad cohonestandas nuptias ducis Prussiae, qui filiam Danorum regis in uxorem duxit, missus est hinc Dominus Iaroslaus de Lasko, palatinus Syradiensis, profectus est adverso flumine Istula etc. necdum rediit. Litteras, quae ab amico meo domino Andrea de Tanczin adolescente, qui secum est, ad me venerant, his adligatas tibi mitto. Ex eis, quid illic modo actum est, cognosces. Perstat in sententia dux Prussiae, Livonia videtur se ad eum acclinare. Agitur modo illic conventus. Missus est hinc illuc dominus Dzalinski legatus cum Achacio canonico resistunt spirituales nostri pertinaciter. De exitu rerum non est meum neq[ue] congruum pronuntiare. Nunc auctoritate et potestate regia acceden[te] videntur vicisse hi, qui imperium Romani pontificis sequuntur. Sed de his rebus fortasse tacere melius est, quam pauca scribere. Consequentibus diebus, si certum tabellarium nactus fuero, uberius et certius aliquid de eis rebus ad te scribam, nunc quodammodo pendere videntur. Dominus Oppoczensky praeterita hieme sub conventum Petrkoviensem rediit ex Turchia, inducias triennales attulit solemnibus litteris firmatas, quas ego hic Gdani interpretatus sum. Nypczicz narrat imperatorem Turcorum Hungariam cum exercitu petere iamque in itinere esse, Hungaros in armis regemque ipsum in campo, sed adhuc nihil certi, tametsi credibile, nam alioqui cursor Tartarorum principis, qui nuper huc Gdanum cum litteris venerat, quem et ego allocutus sum, etiam aiebat Turcum cum universo bellico apparatu mense Iunio consurrecturum. Sed Turcorum mos est mihi non incognitus, quod tametsi copiae eorum in procinctu sint, nemo tamen praeter imperatorem solum et paucissimos eius a consiliis scit, ad quam plagam orbis contendunt. Memini dum ad oppugnandam Methonem, Pelloponesi urbem, miles cum eis proficiscebatur CC miliariorum nostrorum itinere iam confecto, nemo tamen adhuc sciebat, quam urbem adoriri deberemus, donec sub moenibus Methonae machinae bellicae e navibus iam terram exponi coeptae erant etc. atque ita et modo nihil certi de his rebus affirmare et ad te scribere ausim. Nefas enim esset et grande piaculum, si tu ex meis scriptis apud tantum principem et summum totius orbis dominum, caesarem videlicet, incerta pro certis et incomperta pro compertis referre debeas. Praesens mensis indicabit omnia, si quae a Turco aggredi debeant. Apud Tartaros praevaluit ille, qui auctoritate imperatoris Turcorum principatum occupaverat, Sethgerey soltan, pulso et in extremas solitudines profligato nepote, qui paucorum et horum ignobilium seditione animatus tyrannidem tentabat. Ad quem Iastrzeybski missus erat, sed priusquam eo pervenerat, Tartarus se in fugam proripuit. Rediit itaque Iastrzeybski nulla re perfecta. Litterae a Tartarorum principe, de quibus supra memini, hoc significabant Tartarum cupere amicitiam nobiscum, sed eis condicionibus, quales iam ante constitutae erant, quae, quales fuerint, fortasse tenes. Dimissus est hinc idem ipse cursor nuper, ei vicissim cursor noster annexus. Nos interim Gdani. Scias etiam Masoviae ducem Ianussium extremum stirpis illius marem, praeterita Quadragesima e vita migrasse non sine suspicione ven<en>i ei in amatorio poculo praebiti. Ducatus ipse iure feudi ad regem devolutus est. Rex, quia Gdanensium negotium, quod tunc prae manibus erat, maioris ponderis esse ratus, Gdanum profectus est ex arce Mariana, in qua eum fama mortis ducis praevenerat. Masovitae iterum mirandas technas excogitant, tum legatis, tum litteris, tum promissis, quo sub puella duce superstite et eius imperio manerent. Atque ita res pendet. Rex absolutis hic Gdani negotiis Elbingum et tandem ad Mazuros se conferet. Videbimus, si Deus volet, quid futurum erit. Marienburgensis praefectura data quidem est domino palatino Lanciciensi, et iusiurandum praestitit scribitque se capitaneum, sed nondum arci praesidet. De qua re multa essent scribenda, sed urgent nautae. Oratores caesareae maiestatis atque ducis Ferdinandi iam dudum sunt in Moscovia. Fuerunt hic Gdani nuper duo nuntii adolescentes, qui usque ex Mosqua urbe cum litteris venerunt, nolle videlicet ducem ipsum ad aliquos tractatus descendere, donec rex legatos suos etiam ad eum mittat. Rex, ut caesareae maiestati obtemperaret, designavit mox legatos, dominum Kyschka et Bogussz thesaurarium, imperavitque, ut nulla mora interposita illuc proficiscerentur, adolescentes vero donati et honorifice hic habiti cum duce itineris rursus cum responso ad oratores in Moskoviam hinc dimissi sunt. Dedi eis etiam ego litteras ad veterem amicum nostrum, dominum Sigismundum de Erberstein, quibuscum inter cetera rogatum habui, ut me domino comiti de Nagarollis, collegae suo, quem tu tantis laudibus in caelum vehebas, quamvis ignoto, commendaret etc. Nomina adolescentum horumque nobilium fuere Gunter de Herberstein et Wucharer. Cenavi cum eis una dierum etc. In Lythuania, scito, omnia parata. Et bene vale, nam ventus Suthost perflat fraterque tuus iam accinctus est. Iterum vale.

Gdani, feria sexta, sexta die Iunii 1526.

Generose Domine tamquam frater carissime.

Si bene vales gaudeo, ego quidem valeo et melius valerem, si te vivere scirem, iam enim annus evanuit, quod nullas a te vidi. Cum tamen quam copiosissime omnibus tuis litteris in Februario praeterito responderim, unde vereor, ne mihi obiter quid exciderit quo vel imprudens ulcus tetigerim vel non satis ad stomachum tuum fecerim, et id si a me commissum fuisset, scribi deberet utique. Abegit me igitur ingens scribendi desiderium, quomodo hanc taciturnitatem tuam meruerim, ut has ad te exararem, quibus si aliquando respondebis, magno me dubio levabis. Hoc tamen velim tibi de me persuasum habeas me adhuc eundem esse, quem reliquisti.

Scripseram tibi in novissimis omnes istos stultorum regum et populorum aestus ac tractatus, ex quibus ridiculus mus natus est, quod passim omnes ominabamur, si mens non leva fuisset. Itur nunc iterum in alios pactionum modos, ut saltem obsides reguli possent recuperari. Quid hinc futurum, cum nusquam tuta fides, exitus probabit.

Quae apud vos aguntur et de quibus in novissimis attentatior fieri rogabam, summopere cupio edoceri, qua de re maiorem abs te in modum peto, etiam, si forte ab inimicitia nova factis sis paulisper alienior, hanc mihi ultimam benevolentiam impartias, et ad me de omnibus et quae apud vos cum Tartaris et cum Turcis apud Hungaros acta sunt, quantum poteris, habudius praescribas, quo amorem in te meum, qui numquam decrevit, augebis plurimum. Litteras vero tuas Georgio Hegel mihi mittendas trade.

Vale, vale, vale et rescribe.

Datae Granatae, quam secundum Ptolemaeum quidam Illipulam Magnam, quidam Illiberim vocant in Baetica Hispaniae, 13 Octobris anno Domini 1526.

Tuus Ioannes Dantiscus

Generose Domine et tamquam frater carissime.

Salutem et felicitatem.

Novissimas tuas accepi cum fratre meo Bernardo in Iulio praeterito Gdani datas et meas ex Granata 13 Octobris ad te dedi posteriores. Ab eo tempore hucusque nihil ad te scripsi, partim quod, cum postae se offerebant, non suppetebat ob multam aliam scriptionem tantum temporis, partim etiam et quod potissimum est, aegritudi <n> es meae fuerunt impedimento, quominus desideriis meis ea in re satisfacere possem. Praeter id, quod ex capite laborabam, succurrebat in Granata podagra, quae dextrum pedem occupabat, et hic chiragra, quae hanc manum gravissime torsit et satis diu a scribendo detinuit, neque adhuc sine malagmatis hunc calamum producit. Dabis igitur pro tuo in me amore et mea erga te observantia tarditati, iis legalibus impedimentis admissis, veniam rursusque ad scribendi officium redibis meque scriptis tuis in hoc immerito exilio, quod iam in quartum annum duriter perfero, consolaberis.

Quae hic aguntur, paucis accipe: bellatur adhuc atque egetur acriter; propositi hic erant paulo ante per pontificis, regis Galliae, Angliae, Venetorum et Florentinorum oratores pacis quidem tractatus eaque certo sperabatur, sed cum tractatores mandatis sufficientibus carebant, in ventum abiit. Quae paulo post in Italia inter pontificem et viceregem Neapolitanum acta sunt, cum sis propinquior, te puto non latere: octo mensium indutiae sunt confectae, ad quas Burbonensis non consensisse fertur; illius enim res agitur, cum omnia amiserit et in ultimis desperationis portis laboret, si dimiserit exercitum, nondum rebus suis stabili firmamento posito, actum erit de eo. Unde quid hinc futurum, quandoquidem boni ominis nihil subest, brevi experiemur. Timeo de caesare sub his indutiis, quae semper sunt ab illa parte saeptae insidiis, ne, quicquid in Italia habet, amittat, et hoc boni viri viceregis opera, hominis stupidi, insani et arrogantis, qui, ut reor, in perniciem non solum principis sui, verum etiam in multorum exitium vivit, daturus aliquando poenas, nam tales Claudiano teste tolluntur in altum, ut lapsu graviore cadant.

De me quid scribam, qui ut Prometheus Ca <u> caso hic sum alligatus, nescio aliud, quam quod libenter, si fieri posset, vobiscum esse velim; ad id, quoad eius a te fieri possit, opitulare et praesta adminiculum, quo nil mihi gratius, im <m> o magis necessarium facies umquam. Tu scis, quam invitus in hanc felicitatem, ut nostri putant, sim detrusus, quae me apud me facit non parum infelicem, quandoquidem totus iam canui et senui morbisque factus obnoxius magis, quam ante umquam. Sed de his hactenus. Cupio summopere scire, quemadmodum etiam per alias litteras tibi scripsi, quid de imperatore Sawolsky sit factum et si adhuc pipere vestimini et aromatibus, quae, cum vobiscum agerem, erant interdicta; velim etiam aulam nostram, qualis nunc est, mihi depingeres, et quomodo nuper a duce Constantino Tartari sunt caesi, et quaecumque alia nova apud vos de Hungariae et Boemiae regibus atque de Turcis habentur, mihi significares. Huc raro aliquid veri affertur.

Ea, quae mihi per fratrem meum denuntiasti, ut de iis seorsum mecum colloqueretur, adhuc haerent memoriae. Sed isti hic talia ne somniant quidem, sic quisque suae rei est intentus; in communi nemo consulit, occaecati sumus, ut videntes non videamus; non perpenditur hoc: tunc tua res agitur, paries cum proximus ardet. Fatis trahimur certe in apertum praecipitium et nemo est, qui vel reluctari velit. Sic nobis superi omnem sensum ademerunt. Et nunc id verum esse experior, quod ille Lacedaemonicus dixit: fata quidem praesciri, sed vitari non possunt. Plaga Dei est. Cum iis, quaeso, ad praesens tibi satisfactum puta. Aliquando de plerisque aliis rebus, cum dabitur commodius, etiam uberius scripturus.

Vale feliciter quam diutissime.

Datum ex Vallioleti Regni Castiliae, 1 die Maii 1527

Tuus Ioannes Dantiscus

Generoso domino Ioanni Flachspinder, serenissimi domini domini Sigismundi regis Poloniae, a secretis et apud catholicam maiestatem caesaream in Hyspania oratori, amico tamquam fratri carissimo et honorando

Salutem.

Litterae tuae, quas XIII die Octobris e Granata Baeticae ad me scripsisti, redditae mihi sunt Cracoviae XXII die Decembris et interea temporis nullas a te habui, olfeci tamen ex aliis quibusdam litteris tuis, quas posterius ad dominum Cracoviensem episcopum scripsisti, fratrem tuum Bernhardum istuc ad te pervenisse. Scribendum revera tibi etiam fuit tunc ad me, nam ego fratri tuo tunc praeter duas satis prolixas epistolas etiam speciatim nonnihil in mandatis dederam abeuntemque usque ad portum, ubi navigaturi scaphas conscendere solent, prosecutus sum, iterum atque iterum tui mentionem faciens, tibi salutem nuntians et mandata, ne oblivioni traderet, identidem repetens. Cuius rei nullam te fecisse mentionem satis demiror, nisi forte Bernhardus tam inofficiosus fuit, quod nihil horum ad te detulit et ea, quae ego ad te scripsi et in mandatis dedi, Eurusque Notusque iactat odoratos nota per Armenios etc. Si vero saltem epistolas meas tibi reddidit, satis me tibi purgatum esse existimo, me (quod tu binis litteris tuis ad me scriptis suspicari videris) nulla re a te offensum esse, ut istis ipsis postremis litteris responderem, nullam per hoc totum tempus habere potui commodam occasionem. Hodie peropportune Georgius Hegel mihi se obtulit operamque daturum se recepit, ut has meas ad te perferri curaret. Si desiderio tuo (quo de omnibus rebus, quae hic apud nos et circum nos geruntur vel actae sunt, a me certior fieri cupis) satisfieri deberet, esset res infiniti operis iustique voluminis, quippe repetenda tibi esset perpetui huius anni historia. Itaque recentiora tibi dumtaxat perscripturo de veteribus praetermissis fortassis mihi veniam dabis, propterea quod de Hungaris per Turcos fusis, de nece Ludovici regis, de suffecto in Bohemiae Ferdinando, Hungariae Ioanne comite regna istic in aula caesaris exsistens nequaquam ignorare potes. Non enim credibile est, a Bohemiae rege ad fratrem copiose haec non perscribi et per veredarios transmitti.

Ediderant Tartari magnam stragem in Russia tunc, cum nos Gdani instaurandae fidei operam navavimus, et maxima praeda onusti (tametsi 70 milia eorum fuisse feruntur) impune transierant, priusquam nos Gdano redeuntes fines Poloniae attigeramus. Tamen ex tanto Tartarorum numero manserant ignobiliorum circiter viginti milia in campestribus locis nobis finitimis, ut commodius (quod et secutum est) in ducatum Lithuaniae incursionem repeterent, dumque usque ad Turow omnia populassent, alia iterum praeda aucti, Decembri mense intensissimis frigoribus abitionem parabant, iamque in deserta sua ultra Chiow 30 milia pervenerant, ecce tibi dux Constantinus, coacta ex suis circiter 9 milium equitum manu cohorteque una peditum, quae in Chiowiensi arce de anno in annum excubat, praeter spem et omnium hominum opinionem, tam difficili anni tempore, dum iam securi suis solitudinibus se satis munitos esse existimant, eos assecutus fudit, caecidit et pene ad internecionem delevit praedamque omnem recuperavit, 700 vivis captis et uno regulorum, (nam duo copiis eorum praeerant) cum pluribus aliis gregariis interfecto. Ego rem ita se habere ex captivis Tartaris didici, sum enim ad facile credendum usque ad reprehensionem difficilis. Post ea nonnulla mutatio rerum est consecuta, Sawolhenses quippe a Chersonesiis secesserunt legatosque suos ad regem miserunt supplices, ut principem eorum Schachmet Soltanum, qui tot annos (ut scis) apud nos captivus detinebatur, eis redderet, quod et obtinuerunt. Dimissus est iam e Wilna, magna vi pecuniarum, argenti facti et pannorum pelliumque diversi generis donatus, prosequentibus eum 5 milibus equitum Lythfaniae usque ad initia Scythiae desertorum. Egressus est Wilna Aprili mense et usque ad Sluczko pervenit. Interea ab exploratoribus nostris nuntiatum sicut etiam a waywoda Moldaviae novo (nam turbulentus ille adolescens Martio mense morbo periit suffectusque ei quidam Ioannes Petrus, Stephani senis ex concubina filius) per legatos insignes significatum nobis est universam Chersonesiorum Tartarorum civitatem Boristene amne pertransito usque ad locum Album Templum dictum 15 miliaria a castello Chmyelnik, praefectura Przetslai Lanczkorunski pervenisse, ibidem stativa [agere]. Itaque denuo nobis suspicio est, aut enim iterum in terras nostras irruptionem parant, aut, quia certiores facti sunt Schachmetum dimissum, ad eum intercipiendum excubant. Quare ipse Schachmet princeps cum apparatu suo in Sluczko (quod quidem satis est munitum oppidum) constitit, ubi et modo est. Nos vero ex tota Polonia mercenarios equites cogimus. Sed h[i] nondum ad designatum eis locum, videlicet Leopolim, pervenerunt, fortassis propter longinquitatem itinerum. Dux totius exercitus nostri Tarnoviensis comes noster in proxime praeteritis comitiis creatus, nam senex castellanus Cracoviensis Firley, qui illud imperium gessit, mortuus est. Interim Leopolis ipsa in totum incendio absumpta est, ne bellicae quidem machinae relictae, ante octo circiter dies praefecto eius, amico tuo, hic Cracoviae coronato incedente. Nos una cum rege nostro cum totam hiemem tum mensem hunc Maium praeteritum non iniucunde transegimus in poculis, tui memores, vivimus enim adhuc gratias Deo, contubernium illud tuum, bibones scilicet et comedones, Skothniczski tamen et Pymo Ian morte nuper absumpti, atque ita et Ioannes Gravis ille tuus, quem quondam carmine depinxeras, insulsisque mensam sermonibus implet, mortuus est et Raphael tuus Plocensis pontifex, suffectus Cricius, egregius poeta, sed nec Maro ipse decima parte ditatus erat, tametsi optimus poetarum fuerit tantumque Maecenatem habuerit. Triumphat iam noster et cum domino Cracoviensi castellano Christophoro de Szydlowiec ad pacificandum Ferdinandum regem cum Hungariae rege Ioanne Olmucium profectus est, necdum rediit, sed brevi redibit. Tertius noster ut Roma Urbis, ut Paulus Apostoli, sic ipse Oratoris nomen obtinuit, nam post exstinctum Ludovicum regem etiam apud modernum, item apud Ferdinandum, dum nuper Wratislaviae ageret, oratorem egit, felix, heu nimium felix, si non etc. Habes, quantum fieri potuit, de domesticis. Turcus quieturus est hoc anno. Filii Sophi defuncti, nescio quid ei negotii exhibent. Sed hoc nihil ad rem. Ferdinandus rex in Slesia nihil de religione immutavit, credo, quod maioribus rebus intentus fuerit. Nihil enim, nisi regnum Hungariae vindicare cogitat, sed et Ioannes rex non aliud agit, quam ut rex permaneat. Rex noster ab utroque tentatur, uterque auxilium et consilium eius aucupantur, sed in neutram partem flectitur, dum vellet, ut conicio, unumquemque terminis suis contentum esse, praevidet enim periculum etc. Itaque medius incedit. Ab initio Iunii mensis Olmucii per oratores utriusque regis concordia tentatur et tractatur, qui tractatus ad quintam decimam diem eiusdem mensis duraturi sunt. Unicas dumtaxat litteras ab oratoribus nostris habuimus, quibus scripserant parvam spem concordiae fore eo, quod Ferdinandi regis oratores aperte contendunt, ut comes ipse (nam regem eum vocare et scribere nefas ducunt) regno Hungariae cederet, ex adverso oratores Hungariae volunt, ut Ferdinandus Moraviam et Slesiam dimittat. Interea alias litteras a nostris istinc ex Olmutio exspectamus. Quid futurum est, conicere non possumus. Ego pignore decertavi, quod pacificabuntur. Si perdam, perdam X aureos nummos et satis poenarum dabo stultae vaticinationis meae. Sed a nemine regum adhuc audio copias cogi, praeterquam quod Rosdrazewsky noster ad regem Hungariae profectus est, rege nostro inscio. Sed tamen hirundo non faciet ver etc. Videbimus, si vivemus. A Roma miranda nuntiantur iam urbem a Germanis captam et papam in arcem Adriani compulsum, iam Germanos ab Italis ad unum omnes caesos, sed tamen tu ista fortassis et his multo certiora melius istic scis. Nutrivit caesar anguem in caput suum. Vale et me ama et, si occasio dabitur, scribe aliquid.

Cracoviae, 14 Iunii 1527.

Tuus Ioannes Szamboczski

Spectabili et generoso domino Ioanni Dantisco, oratori serenissimi domini Poloniae regis apud caesaream maiestatem in Hyspania, amico tamquam fratri carissimo

Salutem.

Duas hoc anno a te accepisse me epistolas scito: primam Granatae XIII die Octobris 1526 scriptam, ad quam ego rescripsi XIV die Iunii, litterasque ipsas ad Georgium Hegel dedi, qui se, ut ad te perferrentur, curaturum recepit; alteram ex Valle Oleti Calendis Maii 1527 datam, mihi vero Cracoviae die XXII Iunii redditam. De rebus, quae hic geruntur, magnam partem intelligere poteris ex domini Cracoviensis episcopi litteris, quas ad te scripsit. Me et reliquum sodalicium tuum adhuc valere scias; ego ex veteri meo curriculo ne passum quidem unum deflexi, eundem cursum teneo, quem te hinc discedente tenebam. Sis contentus, inquies; ego quidem contentus sum hac sorte neque tamen meliorem abnuerem, si offerretur. Sed tuam vicem doleo, immo meam, nam incommodum tuum meum incommodum duco; intellego enim te istic invitum manere et valetudine laborare. Crede mihi: una confabulatiuncula nostra magni a me aestimaretur, quamvis etiam Tagi aurum, si modo illic est, non aspernor. Obtundo aures heroum nostrorum, ut agant, quo aliquando revoceris, sed hic, ut ubique, absentes in demortuorum loco habentur; ego tamen conspectum tuum avidissime exspecto. Fruimur deliciis nostris Cracoviensibus, quas nosti; pereat, qui crastina curat etc. Multi curialium uxores duxerunt et cui quisquam obviam fit, eam abducit. Italae puellae praeter illas, quas nupsisse iam pridem ad te scripsi, adhuc speciem virginum obtinent. Wazik Czurilownam duxit, palatinides Wilnensis Magdalenam, Boneri filiam, Goscz, pincerna, quandam Cosczeleczska, Tarlo, structor mensae regiae, castellani Sandecensis Ioannis Gravis, de cuius interitu nuper ad te scripsi, filiam, cuius patrimonium plus forte adamabat quam formam, tametsi neque forma deest; sed adhuc nihil assecutus est, litigat tamen pro dote. Rex Ferdinandus aspirat ad regnum Hungariae, quod si assequetur, praeter Deum scit nemo. Exortus erat in Hungaria mox post interitum Ludovici regis latro quidam, natione Tribalus, qui vulgo niger vir dicebatur. Is collecta non mediocri Tribalorum, qui nunc Rasci vocantur, reliquorumque agrestium manu, non aliter ac olim Sehel Georgius, omnia in ea parte Hungariae, quae est inter Danubium et Tibiscum amnes, infesta reddiderat, dicebaturque Ferdinandi partes sequi. Is niger vir, sub idem fere tempus, quo Ferdinandinae copiae fines Hungariae ingressae erant arcemque Posoniensem per deditionem acceperant, Ferdinandinis copiis coniungere se parabat, sed in procinctu ipso ab sectatoribus Ioannis regis oppressus est. Caput eius praecisum regique Budam allatum est, atque ita ipse Ioannes rex (ego eum adhuc regem voco, Ferdinandiani enim eum hoc titulo dedignantur, nec eum aliter, quam vel comitem, vel waydam vocitant) qui prius duplici bello distinctus erat et illud intestinum utpote perniciosius et periculosius, interempto latron, iam confecerit, ad resistendum regi Bohemiae se parat. Ferdinandus ita sibi persuasum habet in hocque potissimum nititur, quasi fines Hungariae ingresso universi Hungari, deserto Ioanne, ad se deficere deberent. Quod si fiet, nullo negotio et illum pellet et regno potietur. Sed eius rei adhuc nulla sunt indicia, nam praeter illos, qui post superioris anni cladem se mox ad eum contulerunt, videlicet episcopum Vesprimensem, Stephanum de Bathor, regni Hungariae palatinum, et Alexium Turzonem, nemo se obtul[it]. Rex Ioannes, maximo illo obice hoc est nigro viro liberatus, nunc primo manum cogere incipit, adhuc se tamen Buda non movit, quamvis Ferdinandus urgeat et iam usque ad Rab pervenisse dicitur, quod castellum cum oppido XIII dumtaxat milliaria a Buda distat. Res est in ancipiti. Si Hungari regem suum non deserent, difficulter potietur Hungaria Ferdinandus; qui si invitis Hungaris regnum istud occupaverit, rex regum merito dici poterit; Turcus quidem imperator anno superiori cum tot equitum peditumque myriadis id efficere non potuit. Idem Turcus hoc anno Europam quiescere sinit, nam Persarum reguli fines Ciliciae, quae est dicionis Turci, incurrerant, ad quam rem vindicandam misit copias per Hellespontum in Asiam, duce Ibreimo Bassa, atque ita, quomodo istic res ceciderit, adhuc ignoramus. Urbis Romae casum credo, quod iam dudum intellexisti, papamque in arc[e] Hadriani in custodia detineri. Res miranda cunctisque saeculis stupenda, sed vereor, ne huic caesari utque olim Iulio, clementia sua obsit. Servavit regem Galliae, qui nunc vitae et imperio eius insidiatur. Si ita clemens et mitis esse perrexerit et papam, tantum artificem, aut servaverit aut dimiserit, verendum erit, ne tandem ipsemet pereat. Omnino non parcendum est inimico. Sed id fata viderint. Nescio rectene fecerim, quod ad te d[e] tantis rebus tam libere scripsi, praesertim cum per tot infensas terras litterae perferri debeant. Scriberem adhuc ad te plura etiam, quicquid in buccam veniret, sed sum occupatissimus. Tertius noster valet quidem, sed argentum illud, quod legationibus obeundis corraserat, ludens paene totum perdidit; si sciret litteras ad te mitti, et ipse fortassis aliquid ad te scriberet, sed et ego ipse vix certior factus sum e domino episcopo, quod litterae ad te mittuntur, itaque confestim nulla mora interposita hic nescio quid exaravi, nec tantum temporis habui, ut id Tertio significarem. Hac hora rex cum regina venatum ad Nyepolomice proficiscitur. Uxor ducis Prussiae, filia Danorum regis, enixa est filiam. Gdanenses tui quiescunt et pristinis caerimoniis suis utuntur. Philippus Bischoff et magister Ambrosius rerum potiuntur, reliqui cives serviunt. Hinc hinc illa misericordia etc., hinc illa religio. Ioannes Pileczski noster, capitaneus Lublinensis, mortuus est pleuresi, mox frater eius Stanislaus subsecutus, restat dumtaxat Nicolaus, palatinus Belsensis. Nescio, an tibi aliquis significavit, Prosperam tuam, dum castra sequitur, Leopoli esse mortuam, anno abhinc tertio. Comitatus sum funus eius usque ad sepulcrum. Vale mei memor. Particulam auri, quam mihi olim miseras, servo, sed nihil mallem, quam adventum tuum. Non desinam sollicitare, ...ut [re]vo[ce]ris. Sed regina est in sententia pertinax, ne dicam obstinata. Iterum vale.

Cracoviae, XVI die Augusti 1527.

Salutem et felicitatem.

Accepi superioribus diebus hic a te binas, unas Cracoviae 14 Iunii, alias 16 Augusti datas, quibus ad praesens, ut velim, respondere nequeo, responsurus aliquando quam copiosissime. Habeo tibi, quas possum, gratias, quod adeo exacte omnia, quae apud et circum nos aguntur, scripseris. Hic quae habentur, haec sunt in compendio. Impositum est caesari per tractatus pacis, interea - ut dicitur - una manu panem, altera lapidem. Galli ceperunt Genuam, Ticinum seu Papiam et Alexandriam, brevi — ut reor — totam occupaturi Italiam. Sed nondum statim finis. Conquiruntur hic modis omnibus pecuniae eritque illarum ingens summa et cum iam illi tutos se credent, ex Germania novum recrudescet bellum, quod crudelius erit, quam fuerat umquam eritque totius Italiae destructio. Caesar hinc Valentiam se conferet; ego, qui genugra laboro, melius tamen paulo ante habere coepi, sequar a longe; mallem tamen tecum et cum nostro Tertio aliisque contubernalibus nostris agere, quos — rogo — meo nomine plurimam salutem imparti excusaque me Tertio nostro, quod nihil scripserim; non voluntas, sed tempus me defecit. Tu quam diutissime bene vale et, ut coepisti, scribe saepius, semper et gratias et responsum a me habiturus.

Datae ex Burgos, civitate Castiliae, 15 Novembris, anno Domini 1527

Tuus Ioannes Dantiscus