Serenissimis Regiae et Reginali Maiestatibus Poloniae etc. Dominis et Dominis Meis Clementissimis

Serenissima Maiestas Regia et Domine, Domine clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Duodecima mensis Novembris per postam, quae ad Urbem hinc derigebatur, descripsi ad longum omnia, quae eo tempore per me et dominum doctorem Borg, collegam meum, erant acta. Interea nos huc caesarem secuti 25 praedicti mensis Novembris venimus duobus diebus priusquam magnus cancellarius applicuisse, in amplum et magnificum hospitium locati, in quo nihil aliud quam nudos habuimus parietes, erant nobis mensae, scamna, lecti, et praeterea quicquid ad usum domesticum spectat, emendum. Paulo post etiam advenit archiepiscopus Capuanus, ille de Schenbergk. Et cum apud magnum cancellarium et comitem de Nassau de castrorum recuperatione ad statum Barensem spectantium multa egissemus, ad illum etiam fratrem, si ea in re a pontifice quicquam in commissis haberet, nos contulimus. Qui in primo congressu statim de rebus illius status quaesivit dicens se habere mandata desuper pontificis. Et cum illi rem in compendio retulissemus et quod castra in sequestro essent retenta, subiunxit: non bene posse aliter fieri, cum castra illa essent in limitibus regni, sequi necessario, castellanos illis debere praefici, qui caesari grati et fidi atque iurati essent. Omneque id quod nobis erat adversum proposuit perinde atque ab alia parte ad tractandum fuisset institutus, addens etiam, quod hic res aliter quam apud nos in Polonia ageretur, et non omnia, quae sunt de iure, posse fieri, aliter etiam ageretur in Anglia, alludens ad hoc, quod frater eius Ioannes ibidem fuisset, cum ego eram. Respondimus: si quid in commissis haberet rebus nostris commodum, id nomine pontificis maiestati caesareae referret si postea de castellanis res in tractatus deveniret, nos haec suscepturos, quod necessitas doceret, ipse modo negotium nostrum sic haberet commendatum, quemadmodum de pontifice Maiestas Vestra Serenissima sibi polliceretur. Promisit, ut fieri solet.

Nos desuper sedulo ex consilio domini comitis de Nassau, ut in colloquium apud maiestatem caesaream admitteremur, sollicitavimus. Tandem 2 istius in nocte misit ad nos cancellarius, quod mane ad missam caesaris venire deberemus, homagium praestaturi et de omnibus audientiam habituri. Quod cum fecissemus, caesar post missam in sede residens, praesentibus multis et oratore regis Angliae, circumstantibus aliis consiliariis et genuflexis magno cancellario et secretario, Petro Garcia, proposito ad partem libro Evangeliorum et cruce, nos coram se ad flectendum admisit. Et cum homagii iuramentum fecissemus, cuius exemplum praesentibus cum aliis adiunxi et ad ea verba oribus et manibus pervenissemus, caesar digitos in pectine iunctos utraque manu exhibuit, inter quas quilibet nostrum seorsum manus suas sic etiam coniunctas inclusit et tandem ultimum articulum postquam ter legissem, dominus collega omnia per me lecta rata habuit; desuper dictus secretarius ut notarius publicus instrumentum per testium vocationem confecit, acceptis a nobis prius mandatis et facultatibus nostris. Inde surgentes, pauca propter tumultus (caesar enim venatum ire debuit) cum illo loqui potuimus; sed nos de omnibus ad cancellarium remisit, cui singula, quae adhuc erant expedienda, praesertim de cautione praestanda et castrorum custodia in scriptis per modum supplicationis dedimus, quae, ut hic mos est, ex commissione caesaris ad quemlibet articulum subscripsit et decretavit ac nobis reddidit.

Cum autem in illis invenissemus, quod tam de cautione, quam etiam de castris ad collaterale consilium Neapolitanum essemus remissi, quod alias his in rebus nobis non parum fuit suspectum, iterum sera nocte cancellarium convenimus et super his, quae nobis suscipienda non erant, satis plane contulimus, unde motus hanc decretationem cassavit et tertiam addidit, sic videlicet, quod reginalis maiestas statuere potest suum castellanum, caesari tamen gratum, qui iurare debebit, si iuridice decretum fuerit, statum hunc ad reginalem maiestatem non pertinere, de illo cedere: sicut hoc latius ex nostris supplicationibus et illis desuper decretationibus videbitur, quarum exemplum etiam praesentibus addidi. Rem ulterius promovere nequivimus. Fertur aliter fuisse superioribus diebus in hoc negotio in Burgos civitate decretum, multique putant nos non parum in hac causa obtinuisse cum quadam etiam admiratione. Haec rerum et temporum mutatio non vulgariter istis negotiis profuit; caute tamen utendum etc.

Praesentibus omnium litterarum exempla sunt addita utpote investiturae, confirmationis observatoriae, assecurationis vasallorum cum aliis publicis et privatis litteris ad collaterale consilium. Quae quantum constiterint et quid pro eis expositum est in cancellaria, ex litteris domini doctoris habebitur, qui cum his recta Neapolim contendet, habiturus profecto, hoc praecipue belli tempore, longum satis durum et periculosum iter. Hinc quomodo omnia ibidem suscipientur et tractabuntur, liquido describere poterit.

Ego hic, sicut in novissimis scripsi, negotiis id exigentibus maneo, quod consultum et commodum nobis utrisque visum est: si fortassis in istis expeditis apud hoc collaterale consilium aut alibi emergeret obiter aliqua difficultas, quod novis expensis et legationibus non foret necessarium, non, quod hanc moram sumptibus non parvis Maiestatis Vestrae Serenissimae libenter hic facerem. Deum testor, cui nihil abditum, testabitur etiam dominus doctor ea de re mentem meam, nihil tamen in servitio Serenissimae Maiestatis Vestrae, modo bene servire possem, mihi durum aut difficile est futurum, cum mihi illius desuper certa voluntas nota fuerit, quam humillime supplico mihi cum primis significare dignetur.

Reliquit mihi hic dominus doctor usque ad ulteriorem informationem Maiestatis Vestrae Serenissimae trecentos ducatos et de aliis omnibus adhuc mihi ducenti ducati restant, cum quibus hic, ut reor, tribus mensibus vivere possum, servato viatico pro reditu, si me intra hoc tempus Maiestas Vestra Serenissima revocare dignabitur. Quodcumque ulterius per me fieri volet, usque ad extremum halitum fideliter et quantum se meus intellectus extendit exsequar et non gravate suscipiam, dummodo certo edocear, quid factu sit opus.

Adiunxi his duplicatas hoc est copias mearum litterarum et omnium scripturarum, quas 21 praeteriti versus urbem misi, si forte interceptae ad Maiestatem Vestram Serenissimam non pervenissent. Ex his istius aulae historiam totam intellexit, in qua adhuc versatur.

Maiestas caesarea quartana, ut prius, laborat, in expeditionibus morosa et difficilis, quo factum est, quod dominus doctor citius expediri non potuit; si fuisset sana et liber ad illam ut quondam aditus permitteretur, pro veteri mea hic practica, ut reor, omnia commodius et magis ex sententia fuissent expedita.

Nescio, quis modus in litteris Maiestatis Vestrae Serenissimae mittendis inconveniens servatur. Redditae mihi sunt hic paulo ante 28 praeteriti litterae Maiestatis Vestrae Serenissimae 10 et aliae 28(!) Iunii Cracoviae datae; quae si huc tempestivius ad me fuissent perlatae, non parum his negotiis commodassent. Inter illas, quae erant maiestati caesareae inscriptae, non sunt per me redditae, neque erant expeditionibus nostris aptae. Quae vero scriptae erant ad me de magno cancellario, qui tunc in Italiam dicebatur venturus, ut me inter eundum ad eum conferrem, pro ea confidentia, quam de illo Maiestas Vestra Serenissima haberet, eas illi legi. Quantum ad hunc punctum videbatur valde gratus, quod illi tantum Maiestas Vestra Serenissima tribueret, et obtulit se plurimum et deinceps etiam mitius et planius nobiscum loquebatur. Deinceps quaeso, si mittendae sunt litterae, faciat eum ordinem, ne tam diu sint in itinere. Et si maiestati caesareae vel cuicumque alteri a Maiestate Vestra Serenissima scribetur, exempla ad me mittantur, ut sermo habendus cum litteris conveniat, quod expedire videtur , quia vox viva plus quam scripta penetrare soleat.

In eisdem litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae inclusa erant pacta et tractatus matrimonii in simplici carta descripti, mandavitque Maiestas Vestra Serenissima ut desuper a maiestate caesarea confirmationem peterem. Cum autem dominus doctor duobus mensibus post datam istarum litterarum a Maiestate Vestra Serenissima huc cum ampla omnium negotiorum informatione fuerat expeditus et de istiusmodi confirmatione nullam haberet commissionem cartaque mihi missa non esset in forma publica, cui credi possit, descripta, et ne adhuc hic liquido cognosceretur, matrimonium non esse confirmatum, me continui usque ad aliam Maiestatis Vestrae Serenissimae deliberationem, hac potissimum de causa, quod maiestas caesarea illustrissimae dominae ducis testamentum non confirmavit, neque aliquem super legatis consensum dedit et deinceps, nisi de iure cognitum fuerit prius, est confirmatura, ut ex decretationibus desuper latius habetur. Proinde, quodcumque ea in re Maiestati Vestrae Serenissimae visum fuerit, significare dignetur, omnia experiar.

Ceterum ut redeam ad Ulyssem illum vel potius Sinonem de Schonberg, in novissimis Maiestati Vestrae Serenissimae descripsi, quanto cum desiderio illius hic adventus exspectabatur, sed retentus a Gallis donec Alpes transirent et rursus Mediolano potirentur, aliquamdiu venire non potuit. Venit tandem ultima mensis praeteriti, versus noctem. Illico magnus cancellarius ad eum se contulit et ex deversorio, in quo erat, illum mettertium, ut in postis venerat, in domum suam secum abduxit. Mane dominus comes de Nassau eum in palatium accepit. Ibi cum illo cotidie fere primores caesaris consiliarii convenerunt et nescio quid tractarunt. Hoc tamen scio, rogavi dominum cancellarium, cum mihi esset scribendum et domino collegae redeundum ad Maiestatem Vestram Serenissimam, ut si qua spes tandem pacis esset, quam Maiestas Vestra inter istos principes maximopere cuperet, velit nobis impartiri, Maiestatem Vestram Serenissimam certiorem faciendam. Ille respondit: dominus Capuanus huc venit a pontifice et proposuit caesari, si forsan maiestas caesarea per istam mutationem Gallis in Italia existentibus sibi timeret, pontificem operam daturum, ut aliqua pax vel indutiae saltem confici possent et de mediis opportunis tractaturum. Ad quod maiestas sua inquit: „Timere non possum, cum omnia mea sint integra. Ille, qui tot accepit damna et detrimenta potius timeat, pacem tamen cupio semper et nihil est, de quo magis cogito, modo aequis et mihi dignis condicionibus offeratur. Quod si pontifex pro suo debito et officio de huiusmodi mediis tractare decrevit, non potest mihi esse nisi gratum.” Cum hac expeditione remissus est Capuanus. Haec fuerunt, quantum ipse memini, ex ordine cancellarii verba, ex quibus Maiestas Vestra Serenissima pro sua incomparabili prudentia metiri potest, quanta adhuc ad istam pacem restet intercapedo. Sic iste bonus frater hinc quintum post diem, quo advenit, non omnino perfectis ex sententia negotiis, relicta etiam, ut ferunt aliqui, quadam suspicione pontifici discessit. Et ut est versutior quam rota figularis, cum apud illum essemus post quaestionem de statu Barensi, mox intulit: „quomodo habent res Pruthenicae? quomodo indutiae? Audio magistrum uxorem ducturum. Nonne cum apud vos essem, tibi hoc bellum futurum praedixi?” et alia quaedam per scommata. Respondi ego: „dominus collega meus nuper advenit, ille scit fortassis, quid in his fiat, magistrum vero uxorem ducturum hic a magno cancellario audivi. Certum etiam habeo, quod isti vestri fratres et sacerdotes in Konigsberg idem faciunt. Omnes aras et sanctorum imagines ex ecclesiis eiecerunt. Ecce quam pia haec religio”. Subinde inquit: „igitur subditi illorum et plebs tanto citius ad dominum vestrum deficiet.” Et ne illi ad haec et de bello Pruteno responderem, coepit mecum de me et familiaritate nostra Cracoviae contracta loqui et tandem cum magnis caerimoniis et inclinationibus hunc honorem Maiestati Vestrae competere, dicens et plurimis laudibus, ut astantes audire possent, illam extollens usque extra ianuam habitationis suae nos conduxit. Postea, quia clam discessit, apud illum non fuimus. Ego, quod ipse rebus nostris favere deberet, illi non credo et tamen, ut spero, salvabor.

Quae alias hic aguntur, sic fere habent, uti scripsi in novissimis.

Per gelidas iterum se Gallus transtulit Alpes
in Latium, cum iam sub nive terra riget.

Mediolano civitate dumtaxat potitur. Facta fuit obsidio et impetus in Papiam, sed re infecta, et, ut ferunt, cum detrimento discessum. Vicerex cum duce Burbonensi de industria, ut hic dicunt, Mediolanum urbem ob commeatus inopiam et saevitiam pestis reliquerunt, facta de omnibus castri munitione et abducto in Cremonam ipso Francisco, titulo tenus Mediolani duce. Timuerunt fortassis et non immerito, ne id faceret, quod illius egit frater, qui nunc est in Gall[ia]. Utinam ille etiam ibi esset. Non satisfecit magnificis verbis, quae mihi hic Camillus, illius agens, retulit: se vivo hoc castrum non deserturum. Deus vindex et iustus est iudex, cuius iudicium in exitu huius tragoediae patebit.

Scriptum est etiam huc, quod Galli per eorum incuriam per eas gentes, quas adhuc Burbonensis habet in Italia nescio quo in loco cladem quandam accepissent; sed timeo, ne rumor iste ex castro proveniat aerio, quae hic saepius struuntur. Raro aliquid certi hic habetur de his rebus et hoc ex neglegentia vel quod dicere nolo etc.

De his omnibus suprascriptis, quid hinc nobis suppetiarum sit sperandum, nulli est obscurum. Utinam Maiestas Vestra Serenissima pacem haberet modis etiam quibuscumque et hic isti, qui hoc cupiunt bellum perpetuum. Fertur hic etiam, quod dux Moscoviae insignes nuntios suos huc mittit, qui per regnum Maiestatis Vestrae Serenissimae sub salvo conductu huc sunt venturi. Hic aliqui sibi de illis aureos montes pollicentur. Velim si ita visum fuerit Maiestati Vestrae Serenissimae, ut mihi scriberetur, quomodo me erga illos gerere debeam, si forte, ut hic fieri solet inter oratores, cum illis esset conveniendum, aut si apud caesarem aut illius officiales, me praesente, de illis et eorum negotiis sermo haberetur.

Venit huc etiam paulo ante per Flandriam et Angliam magistri Prussiae nuntius mettertius, sed de illis rebus mihi aeque nulla est notitia; si videbitur expedire, non esset incommodum, ut certior fierem, quo in puncto haererent; numquam enim nisi questum veniunt illius nuntii, et hoc, quod ille nobis facit aut machinatur, in nos retorquere solet, quemadmodum ante duos annos apud regem Angliae confinxerat.

Incidit mihi de illius complici, rege Daniae expulso, qui hic etiam suum habet agentem, fertur, quod sollicitet apud caesarem, ut huc una cum uxore et liberis possit venire. Et nisi classis ex Flandria eo nesciente solvisset, quod data opera factum est, iam illum hic haberemus essetque caesari, hoc praesertim tempore, perinde gratus atque aqua maris, ut dici solet nautis, quae per rimas penetrans naves mergit.

Soror maiestatis caesareae Catharina, quae Portugaliae regi est desponsata, adhuc est in Tordesillis apud matrem. Cur tam diu tenetur et non transmittitur, incognitum est; multi multa suspicantur.

Leonora regina continuo est cum caesare, mavult esse apud aulam, quam cum matre. Maiestas caesarea non diu hic est immoratura, conferet se Valentiam, ubi marchio Ioannes est, sororius Maiestatis Vestrae Serenissimae, qui et in Valleoleti et hic passim mortuus fuisse dicebatur; sed hodie ab eo venerunt litterae, quae huic rumori sunt contrariae.

Aliud hic nihil habetur dignum scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae, quam id, quod latius scripsi in novissimis, quarum ultimam clausulam ut repetam, ex re mea censui. Supplico humillime Maiestati Vestrae Serenissimae, cum me revocare dignabitur, ut mihi litteras ad regem christianissimum Franciae mittat, quibus salvum conductum pro reditu ad Maiestatem Vestram Serenissimam impetrare possim, similes etiam ad regem Angliae, si forsan commodo et opportuno tempore mari me committerem. Mandet mihi item, per quod iter redire debeo, et quid ulterius per me fieri velit; ipse subibo humeris, nec me labor iste gravabit dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. Et nihil praetermittam, quod fidelis servi et subditi fidei convenit. Dignetur itaque Maiestas Vestra Serenissima mei de reditu clementem habere rationem, ne forte deficiam in via; experietur Maiestas Vestra Serenissima me de omnibus expositis aperta fronte iustum calculum daturum, si qui fortassis sunt, qui me calumniari velint, pluris ego facio fidem et gratiam Maiestatis Vestrae Serenissimae, quam omnia emolumenta, quae totus orbis ferre possit.

Postremum et hoc necessarium rogo: Maiestas Vestra Serenissima velit committere, ut in litteris mittendis alius servetur ordo et impensis non parceretur, si quid huc erit scribendum, quod sit magni momenti et quod moram ferre nequit, utque de omnibus hic agendis plane et late edocear; nollem enim divinare vel plus sapere quam oportet, neque solitus sum ingenio meo, quod satis rude est, multum fidere in propriis, quid in commissis gravioribus et arduis. Est in adagio: mitte sapientem et nihil dic! Mihi videtur contrarium, quod etiam nostris his temporibus, sapiens bene sit instruendus et bene instructus caveat, ne labatur mandataque frangat.

Ex Neapoli a domino Ludovico, collega meo, de sequestro interposito in Valleoleti binas accepi, de 19 Iulii et 12 Augusti, in mense praeterito, hic rursus binas, 29 Augusti et 22 Septembris scriptas, et cum iam has occludere vellem, ternae iterum ex Barchinone de 20 Iulii, prima et 12 Augusti mihi sunt redditae, omnes fere eiusdem tenoris. Diligentiam hanc laudo, velim tamen, ut supra scripsi, quod in litteris mittendis certior ordo fieret. Ipse profecto, ut ex illius litteris intellexi, nullam omisit apud hoc collaterale consilium operam. Nunc illic habebit omnia et homines novit, novit etiam omnia ibi esse venalia. Et cum iam dux Mediolani exutus est regno, victoriam certo spero, quam ut consequamur, cum adversarius deficiat in nervo, remis et velis esset incumbendum neque respirandi locus relinquendus.

De relevio maiestati caesareae modis quibus potuimus dignioribus Maiestatibus Vestris Serenissimis supplicavimus, ut ex copiis annexis videbitur, sed timeo, quod vix aliquid obtinebimus. Remissa est quaestio ad collaterale consilium, si ad hoc persolvendum r[e]gio sanguine prognati tenentur nec ne; tributum quidem, ut a magn[o] cancellario accepi, non solvunt; quicquid erit, a tempore investiturae annus integer solutionis restabit.

De salvo conductu pro barone [de] Casalecto etiam illic reiecta est quaestio, quemadmodum ex copia litterarum maiestatis caesareae patebit. Aliud hoc tempore non potui. Et ne quicquam praetermisisse videar, innitens mandatis Maiestatis Vestrae Serenissimae, quae etiam de minimis huius aulae rebus vult habere scientiam: venerunt huc duo reverendissimi domini cardinalis Moguntini oratores, qui maiestati caesareae exposuerunt ea gr[a]vamina, quae per haeresin Luteranam et per subditos eorum domino infer[un]tur, et hoc facinus, quod Magdeburgenses commiserunt, expediuntque h[ic] mandata et nescio quas poenas contra illos. Si suscipientur, bene res haberet.

Hic de Lutero neque loqui permittitur, statim Vulcanus est ad manum, qui ora comprimit.

Sollicitatur etiam hic pro liga confirmanda, a caesare inter archiducem Austriae, cardinalem Salczburgensem et alios factam.

Dii bene vertant, quo haec Luterana pestis, quae omnes ordines inficit, rursus elidi possit. Aliud non restat. Commendo me suppliciter Serenissimis Maiestatibus Vestris ut dominis meis clementissimis et rogo humillime: dignentur per occasionem longae et durae meae servitutis aliquando habere clementem rationem.

Ex Madrillis, oppido regni Toleti, 18 Decembris anno Domini 1524.

Serenissimarum Maiestatum Vestrarum humillimus.