Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino, domino observandissimo

Reverendissime Domine Praesul, domine observandissime. Servitiorum meorum perpetuam commendationem.

Litterae Vestrae Reverendissimae Dominationis de XVII Augusti sunt mihi ante biduum praesentatae. Ex quibus magnam voluptatem accepi, maxime ex eo, cum Vestram Reverendissimam Dominationem pristinae saluti restitutam intellexi et gratiam Suam erga me pristinam continuat. De Sueciae tyranno libenter intellexi. Vestrae Reverendissimae Dominationis mandatum cupidissime et fidelissime apud serenissimum regem meum exsequar. Negotium serenissimae reginae Elisabethae (quod puto esse totius regni negotium) Reverendissimae Dominationi Vestrae commendo. Patientiam omnes suadent et Vestra Reverendissima Dominatio hanc ut habeat oportet. Sed ne quid nimis Deus iustus ulciscetur forte in omnes, qui sunt causa invicii et perseverantiae, quique non monent, urgent etc. quorum tamen interest.

Et ut Vestrae Reverendissimae Dominationis mandato satisfaciam, perstringam breviter omnia, quae apud nos acta sunt. Caesar Turcarum postquam Savum flumen attigit, obsidere fecit castrum Valpo. Quod tamen sui capere non potuerunt, usque ipse imperator met accederet. Iam tandem statim quassatis muris deditum est. Deinde strato ponte per Dravum flumen obsedit castrum Soclosch et hoc ipsum diu qua{s}tiens tormentis recepit. Ambo illa castra domini Petri Perinei fuerunt.

Episcopus Quinquecclesiensis deserta arce Quinquecclesiensi et quidam nobiles sollicitarunt cives ad deserendam civitatem. Diffugientes postea spoliarunt atque ita hanc civitatem cum castro Turcae ingressi iam possident. Dum hic apud Savum et Deravum aguntur, non sine timore Australes erant, cum ex omni parte nuntiabatur Turcam Viennam versus properare. Morabatur aliquandiu inundatione aquarum. Cum tormenta et commeatum navibus veheret, venit Budam, deinde relicta arce Vischegrad, quam Germani Plintnpurg appellant, ad Danubium, ubi quondam corona regni servabatur, obsedit Strigonium et admotis machinis omnem ferme murum deiecit, fecitque insultum quattuor continuis horis et magno dedecore et damno suo repulsus. Unde spes indubia posse ipsam conservare arcem. Erant in ea veterani milites ex Germanis, Hispanis et Italis quadringenti, de novis ferme totidem Germani et sexingenti Itali, qui toto anno illic in civitate magnis expensis intertenti sunt. Ex hiis quidam non admodum clam egressi in castra Turcarum et certi reversi et iterum in castra hostium properantes. Sic factum, ut Italicus miles se amplius defendere nol<l>et. Postquam ad veteranos et novos delatum esset et illi non potuerunt sine aliis quicquam coacti in sententiam Italorum descendere, arx dedita est. Dimissis militibus data erat fides, ut armis abirent, tamen in eo non est servata fides; coacti sunt relinquere sclopetos sive pyxides manuales. Recepti sunt in custodiam duo capitanei primi, dominus Martinus Lascanus, qui iam diu arcem in commendatione habuit, Hispanus, et Ioannes Salamanca et ipse Hispanus, qui praefuit Italis, item certi Itali, qui sunt de proditione suspecti. Alios dimisit regia maiestas abire. Heri coeptum est iudicium de capitaneis. Quis sequetur finis, cum tempore resciemus.

Turca iam aliquandiu ordinavit omnia ad Strigonium. Deinde movit versus Albam Regalem, ubi coronaban[tur] et condebantur reges Hungariae. In itinere erat arx Tatta, non admodum spernenda, etiam pulchra, in qua duo capitanei, alter Germanus, alter Italus, venerunt obviam victori offerentes claves. Hi laqueo deinde suspensi. Hanc arcem demoliri fecit et venit ad Albam, cuius suburbium erat vallo et aggere munitum, praesidium erat ex Germanis, Italis, civibus et bubulcis quos heydocos vocant. Item et Germani equites aliquot{t}, qui omnes se strenuissime et fidelissime defendebant, multos insultus repulerunt et iam ipsum imperatorem necesse erat praesentem interesse. Mane secunda die Septembris densissima nebula prohibebat aspectum et sic quasi furto ingressi omne vivens mactant. Portae civitatis clauduntur. Omnes potiores et primi capitanei, milites atque cives interempti, reliquiae in civitate desperant et quarta eiusdem mensis oppidum dedunt, dimissis militibus uti in Strigonio.

Erant circa Viennam sancti pontificis milites Itali 4000 et Germani aliquanto plus. Expectabamus obsidionem. At contentus hac victoria diu circa Albam moratus. Interim venit regius exercitus Bohemicus, Moravicus et ex aliis principatibus suae maiestatis. Immo Bavari et Francones miserunt suos, ut profecto iustus cogeretur exercitus. Descendit regia maiestas Posonium, ab uno latere habuit in castris Bohemos, Moravos, Slesitas et Lusacienses, ab alia parte Italicum et Germanicum militem strato quoque ponte apud Posonium. Interim Turca personaliter transii{s}t Danubium per pontem inter Budam et Pescht, descenditque rediens et reliquit in agro Peschtiensi quadraginta milia suorum. Itaque attento tempore frigido et aliis quibus respectibus regia maiestas dimisit maiorem partem exercitus, certis tamen copiis pro tuendis finibus reservavit. Vishegrad arx adhuc hodie est in manibus serenissimi regis mei, sita inter Budam et Strigonium. Hoc castrum refectum est et forti praesidio munitum, ita etiam Alba. Serenissimus rex festinat et celebrabit conventus in omnibus regnis et principatibus pro futuri anni expeditione.

Caesar noster expugnata Dura primo aggressu, nec muris satis deiectis Hispanus et Italicus miles irrupit. Iam tandem omnia ad deditionem veniunt et ipse Clivensis dux septima Septembris procidens in genua ante caesarem gratiam deprecatus est, totaque Geldria se illius maiestati subdidit. Magnam profecto gratiam et clementiam caesar huic duci exhibuit. Restituit omnes haereditarios principatus, remisit omnem culpam, omne damnum, omnes expensas. Sunt condiciones ratione Ravenstain, Citern et Ambsperg, redibunt tamen omnia ad ducem. Quid actum est illic a die 24 Septembris, nondum habemus. Fuit autem caesarea maiestas tunc in Valeneen, ubi totum suum cogebat exercitum, ut Gallias tentaret. Gallus quidem cum exercitu ingressus est civitatem Lucenburgi volens divertere caesarem.

Turcica classis, cui praeest Barbarossus, ad instantiam Galli venit in portum Tolon, non longe a Marsilia, ubi etiam Delfinus advenerat persolvens stipendium Turcis. Minabantur Hispaniis, tandem obsederunt Nissam, civitatem ducis Sabaudiae. Qua potitus tentavit arcem inaniter, acceptis omnibus Christianis in urbe et extra solvit obsidionem, incendit civitatem. Nam caesareus locumtenens in Italia et Pedemonte properabat in auxilium arcis obsessae. Adiunxerunt gentes suas sanctus pontifex, Mantuanus, Ferrariensis, Florentini et Ianuenses nolentes hunc sibi vicinum. Nec alia su[nt], nisi ut servitia mea Vestrae Reverendissimae Dominationi commendem.

Eur gnaden bit ich vmb ain pernstain oder als wir sprechn ain aigstain, obs gleich nur fragmenta sein, ist alles guett.

Datae Viennae, XI Octobris anno Domini 1543.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus liber baro in Herberstain etc., manu propria