Serenissima Regia Maiestas et Domine, domine clementissime. Humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Scripsi hinc novissime 22 Aprilis praeteriti, deinde 6 et 21 Maii, et postremas 17 Iunii, quantum per id temporis manus haec potuit, quae adhuc vires suas in integrum non recuperavit, et quae per temporis angustiam ob postarum celeritatem scribi potuerunt. Interea per istos aestus, qui cum bono faenore redierunt hucusque retenti, negotiatum est a me apud maiestatem caesaream iugi diligentia; sed, ut in processu istarum patebit, nihil expeditum praeter mandatum caesareum ad iudicium camerae, quod tandem cum exemplo suo iis inclusum mitto, missurus cum proximis aliud, quandoquidem triplicatum obtinui.

Iniunxit mihi Maiestas Vestra Serenissima, ut omnia, quae hic aguntur, per temporum rationem et calculum describerem, unde per modum ephemeridum omnia accipiat, quae ad meam pervenerunt notitiam. In quo si mihi non satisfacio, velim enim esse compendiosior ob periculum, quod mihi ex multa scriptione evenire posset, cum passim, ut comes Nogarollis mihi retulit, omnia, quae a me scribuntur, a nostris sciantur, mandatis tamen Maiestatis Vestrae Serenissimae satisfieri oportet, cui humillime supplico, si aliquam gratiam ab ea umquam merui, hanc mihi dumtaxat impartiat, ne litterae meae, quas adeo copiosas pro fide mea ad Maiestatem Vestram Serenissimam transmitto, aliquando discrimen mihi pariant; novi equidem nostrorum affectus, qui pro cuiuslibet factione, qua devinciuntur, facile huc vel illuc solent impelli etc.

Venerunt huc nuntii ducis Moscoviae, qui ex Brabantia se mari commiserant, 20 Iunii praeteriti et 2 ab hinc miliariis in Caveson substiterant, quo hospitium hic illis inveniri posset, fueruntque ibidem aliquot diebus, antequam hic domum habere poterant, quae tandem satis vilis eis data fuit, vixeruntque in ea suis sumptibus usque ad diem 29 Iunii, quo primum in colloquium ad caesarem admittebantur. Post quod illis caesar de expensis satis abunde providit habueruntque publicam, ut vocant, audientiam in aula, ubi caesar prandere et missam audire solet. Illic ipse stando illos stantes audivit. Unus illorum duas et alius etiam duas, interpres vero unam quadragenam sobellinorum cum quibusdam piscium dentibus, ut illorum mos est, caesari donaverunt. Paulo post vendebant hic publice merces suas: ocreas sellas flagella pelles et vestes pelliceas, de istis praeterea dentibus, de quibus aliquot caesari dederant, et quicquid habebant usque ad cultellos, quod vendi potuit, feceruntque mercaturam non sine lucro, credoque illos optare, ut quolibet anno huc venire possent, mutaturos oratoriam dignitatem in mercatoriam. Suntque igitur hic a multis derisi et pro bestiis habiti neque ductori eorum, domino comiti Nogarollis, placuit, quod dentes istos piscium levi pretio, qui alias hic magni sunt aestimati, passim sic vendebant dixitque mihi: si dux Moscoviae hoc sciret, commissurum, ut in furcam suffigerentur. Quid hic egerint, paulo inferius scribetur.

Vicesima tertia Iunii misit mihi dominus comes Nogarollis litteras in negotio Barensi magnifici domini palatini Cracoviensis, Pragae 29 Martii datas, et ipse postea 26 eiusdem Iunii venit ad me et mecum humanissime egit de omnibus ob familiaritatem et longam consuetudinem, quae mihi fuit cum patre eius, domino Hieronimo comite Nogarollis, viro doctissimo, qui superioribus annis ex aula olim divi Maximiliani caesaris mecum usque Barchinonem profectus fuit, recensuitque mihi omnem historiam in Polonia, Moscovia et Boemia gestam et quam honorifice a Maiestate Vestra Serenissima tractatus et donatus esset, et quid sibi serenissimus dominus suus Boemiae rex in negotio Barensi apud maiestatem caesaream agendum commisisset quodque eam instructionem sigillatam maiestati caesareae dedisset et illa eam domino proposito de Waltkirchen imperiali vicecancellario, ut de ea relationem faceret, porrexisset offerens se, si quid in hoc negotio posset, se id totis viribus praestaturum.

Ut in iis abundius edocerer, rogavi dominum praepositum de Waltkirchen eadem die ad cenam, in qua mihi omnia retulit, quomodo dominus comes brevem habuisset heri coram caesare orationem et quod cum multis aliis scripturis etiam instructionem negotii Barensis maiestati caesareae obtulisset, quam sibi subinde caesar, ut commodo tempore de ea relationem faceret, dedisset, ostenditque mihi eandem instructionem ex crumena sua, in qua pro „adoha” „adolia” erat scriptum, de quo illum, quid „adoha” esset et significaret, commonui, ut tanto clarius relationem suam facere posset. Qua in re idem dominus praepositus, qui adhuc in aula divi olim Maximiliani et ad praesens in hac mihi est coniunctissimus, omnem suam pollicebatur operam.

Postero die, quae fuit 27 Iunii, venit ad me mane illustrissimus dominus Ioannes Albertus marchio Brandenburgensis ivimusque simul ad curiam et pransi sumus cum domino comite de Nassau fuitque ultima dies octavae Corporis Christi; unde ante processionem conveni caesarem allocutusque sum eum in hunc modum: quomodo certo intellexissem, serenissimum dominum Boemiae regem et per litteras et per oratorem suum commendasse maiestati suae negotium Barense, quo Maiestas Vestra cum serenissima coniuge sua immunis esset a solutione adohae haberetque liberum dominium in castro Barensi, quemadmodum illustrissima olim domina dux Mediolani exempta fuit ab istiusmodi adoha et castrum hoc sine condicionibus libere tenuit et possedit usque ad extremos vitae suae dies; et cum iam ista coniunctio et necessitudo cum maiestate sua et illius fratre serenissimo Boemiae rege per innovata foedera cum Maiestate Vestra Serenissima f[act]a esset arctior, rogavi, ut iis negotiis finem impon[eret] [et] [non] permitteret iam post tertium annum ea in ulterioribus moris protrahi. Ad quod respondit: tametsi nova foedera inter Maiestatem Vestram et serenissimum fratrem suum Boemiae regem non videbantur fuisse necessaria, sibi tamen gratum esse, quod forent confirmata, unde se pro mutua necessitudine cum Maiestate Vestra Serenissima in negotio Barensi sic, ut convenit, et brevi exhibiturum et quantum esset possibile, citius desuper se finem facturum. Talia responsa iam saepius a maiestate sua obtinui et hactenus nihil est subsecutum. Ego quidem rem ulterius promovere non potui, cogere neque licet neque possum et hucusque omnem movi lapidem nihilque, quod expedire videbatur, intactum reliqui, sed frustra verberavi aërem. Fuit itaque mihi gratissimum, quod etiam per medium serenissimi Boemiae regis tractari coeptum sit. Quod quantum profecerit, paulo post experiemur.

Et quia, ut scripsi, ultima fuit dies octavae Corporis Christi processioque instabat, circumspexit caesar illos, qui velum super sacramentum cum eo portare debuerant, et subinde misit ad me maiorem domus, ut ego ducerem partem sinistram, ipse erat in dextra ultimus. Praecesserunt eum dux de Bezera et dominus Lassau, ego vero e regione suae maiestatis. Praecesserunt me dominus comes de Nassau et dominus Fonseca. Post processionem redii cum domino marchione Brandenburgensi, qui ad honorem Serenissimae Maiestatis Vestrae me saepius solet comitari, ad hospitium meum illicque simul pransi sumus. Exhibetque se in omnibus bonus princeps propensissimum, ubi Maiestati Vestrae Serenissimae inservire posset, quemadmodum id superioribus diebus ex Granata ad Maiestatem Vestram Serenissimam perscripsit. Cui aliquando, si Maiestas Vestra respondebit, praeter hoc, quod debet, reddet eum sibi devinctissimum, possetque se offerre occasio, qua illius opera Maiestati Vestrae Serenissimae non futura esset inutilis, ad quod parvae Maiestatis Vestrae Serenissimae litterulae ingens praestabunt incitabulum. Non abs re haec scribo.

Venerunt huc iis diebus nova haec de urbis direptione et captivitate pontificis, quae hic non omnibus erant grata, qua de re torneamentum, quod magnis impensis struebatur ob nativitatem Don Philippi infantis et principis Hispaniarum, cuius historiam misi cum novissimis, et omnia, quae ad id iam erant parata, evanuerunt. Vult enim caesar videri factum hoc Romae non ex sua commissione et voluntate, sed malo quodam fato provenisse. Quod revera sic se etiam habet, nam milites isti acephali sine stipendio hucusque ferme in Italia militarunt miseruntque huc superiori die unum de capitaneis exigentes a caesare supra praedam, quam abstulerunt, decem mensium solutionem, additis etiam quibusdam minis, nisi istiusmodi menstrua stipendia persolverentur. Ad ea vero caesar commodum reperturus est remedium, quo et insolentiam istorum militum et effrenem eorum cupiditatem coërcere possit. Vis consilii expers mole ruit sua.

Quomodo haec turba inter pontificem et caesarem acta sit et cuius culpa omnia acciderunt ex litteris maiestatis caesareae praesentibus annexis intelliget. Secretarius Valdesius, qui eas conscripsit, fuit superiori die apud me in prandio et data opera, quod et ipse mihi fassus est, se ad me ingessit non aliam ob causam, quam ut mecum super iis litteris mittendis colloqueretur facileque obti nuit, ut eas transmittendas acciperem, cum scirem, in eis contineri omnem istius tragoediae t[e]norem, quo de omnibus Maiestas Vestra Serenissima liquidissime edoceri posset. Fuit etiam alia causa, cur idem secretarius ad me venerat, quandoquidem per alias ambages mecum de iis turbis Italicis multa colloquebatur pleraque de concilio futuro, quod summopere necessarium fore aiebat, insinuans, et tandem plane elocutus est, me caesari rem gratissimam facturum, si litteris meis Maiestati Vestrae Serenissimae persuaderem, ut ad concilium generale instituendum afficeretur. Et hoc caesar in litteris suis ad Maiestatem Vestram Serenissimam publicam causam obscure appellat, ne ipse primus videatur, cum partis censetur esse adversae, qui cupiat, ut fiat concilium. Vellet enim, ut certo suspicor, caesar, [ut] id a Maiestate Vestra Serenissima et aliis Christianis principibus et regibus, quibus ad eum modum etiam scribitur, proponeretur atque postularetur. Et quamvis hoc potissimum tempore plurimum expediret, ut fieret concilium, Maiestas tamen Vestra Serenissima, quid desuper agendum sit, pro sua incomparabili prudentia apud se bene perpendet et nihil, quod ex re erit, omittet.

Mortuus est hic protophisicus caesaris doctor Liberalis 29 Iunii, vir bonus et senex annum 84 agens, qui manui meae medebatur multumque mihi profuit, unde ad funus illius conducendum veni. Fuerunt ibidem nuntius pontificis, Venetorum, Mediolani et Florentinorum oratores. Cum nuntio pontificis domino Baltasari Castillioneo fuit mihi de rebus multis longus sermo dixitque mihi, quomodo se caesar excusaret sua culpa non factum id, quod Romae accidit, et quod etiam dixisset se, cum de aliis multis turbaretur, gaudere tamen, quod dux Borbonius non habuisset culpam in profectione ad urbem, sed ipsum ad hoc a militibus compulsum. Ad quod respondisset caesari se de hac culpa non posse decernere, sed id iam Deum iusto iudicio iudicasse, indicans, qua morte interiisset. Multa mihi inter alia conquestus, quo de iis me ad scribendum Maiestati Vestrae Serenissimae et eam ad commiserationem inducendam commoveret. Quod etiam cum aliis in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae non abs re deducendum existimavi.

Celebratae sunt hic ultima Iunii magna pompa exsequiae ducis Borbonii cum longe maiori frequentia et sumptu, quam erant exsequiae serenissimi domini Ludovici Hungariae regis. Erant tamen quidam domini Hispani et cum primis comes de Benevento, qui cum aliis caesarem usque ad ecclesiam conduxit, sed non intravit ad exsequias, timens excommunicationem pontificis, cuius Borbonium hostem fuisse asseruit. Fuitque hic desuper disputatum, si illi exsequiae fieri deberent, necne. Vicit tamen sanior pars. Tantae molis erat, etc.

Appulerunt huc prima die Iulii regis Christianissimi atque Angliae duo oratores, de quibus prius in novissimis attigi. Fuerant multis diebus in Baiona oppido in his finibus regis Galliae immorati, cum nova haec ex Italia intellexissent. Misit illis caesar obviam exceptique sunt magno honore, quandoquidem sperabatur post has turbas Italicas istorum regum animus mutatus et mitior ad pacem factus. Cum autem a caesare audiebantur, longe alia habuerunt. Fertur prima fronte caesarem de eis non fuisse contentum, immo voluisse, ut subinde redirent, unde venissent, corripuisseque oratorem Gallum verbis asperioribus et multa in ipsum regem animo vehementiori dixisse. Quae tamen paulo post per consiliarios suae maiestatis fuerant mitigata coeptumque est deinde multis diebus continue tractari et ad hoc deventum, quod caesar ob tranquillitatem Reipublicae Christianae contentus est pro ducatu Burgundiae accipere duos miliones, hoc est viginti centena milia ducatorum et dimittere obsides, habitis tamen prius istiusmodi pecuniis integris. Orator regis Christianissimi fertur obtulisse unum milionem in paratis et reliquum in quinque annis subsequentibus persolvendum, ad quod se serenissimus Angliae rex sponsorem seu fideiussorem interponit, qui per suos oratores iunctis Gallis haec omnia tractat. Caesar vero suo periculo cautior factus conditionem hanc non suscepit regique Angliae nuntiavit commonendo eum, ut amicum, ne se fideiubendo pro rege Christianissimo in discrimen ponat, sumens exemplum a fide prius non observata etc. Qua de re cotidie exspectatur responsum. Caesar haeret in eo se obsides non dimissurum, donec summa haec integra persolvatur. Quid hinc nascetur, cum adhuc omnes isti oratores hic agant, Maiestas Vestra Serenissima ex proximis meis cum primis postis accipiet. Scriptum mihi est novissime ultima Iunii ex Londino Angliae cardinalem Eboracensem missum a rege suo in Franciam ad regem Christianissimum et quod iam omnimode matrimonium inter filiam regis Angliae et dolphinum Franciae sit conclusum, et fortassis pro dolphino ipse pater, ut plerique suspicantur, succedet. Quisquis eorum erit, haec coniunctio rebus caesaris parum commodabit et si ad praesens per istos oratores, qui hic agunt, certa pax non conficietur, novissimus error peior erit priori.

Praefecit iis diebus caesar illustrissimum dominum ducem Ferrariae in capitaneum supremum exercitui, qui est in Italia. Quomodo ille gentes adeo effrenes sine nervo diriget et qualis futura est oboedientia et disciplina militaris, iam Roma probavit. Tractatur etiam hic, cum auditum est, copias regis Christianissimi Mediolanum versus tendere, ut caesari Venetos iungerent. Sed quomodo fiet istud, cum illius potentiam semper suspectam habuerint et inimico reconciliato cum periculo creditur? Hic adhuc, quod toties in omnibus fere litteris scripsi, egetur, plus quam umquam prius oppignerantur omnia, nemini solvitur, et pecuniae omnibus modis conquiruntur, unde certa est coniectura, quod illarum magna vis congesta esse debeat. In quem vero usum conservantur, exitus aliquando docebit.

Serenissima domina imperatrix septima Iulii post partum se ecclesiae praesentavit cum magnis caeremoniis, fueruntque hastiludia, iaculationes cannarum et multa tauricidia etc. Infans hucusque bene valuit, licet a mathematicis non diu victurus praedicitur, quod etiam de ipso caesare vaticinati sunt quidam, quem putant 25 diem Octobris futuri non excessurum. Sed haec in manu Dei sunt, qui solus numerum dierum nostrorum novit etc.

Accepi hic litteras serenissimae reginalis maiestatis, Cracoviae prima Maii datas 12 Iulii, quibus mihi scribit, commissarios viceregis Neapolitani extorsisse solutionem adohae a maiestatis suae officialibus. Qua de re percitus subinde me ad caesarem contuli. Fuit iterum mecum pro honore Maiestatis Vestrae Serenissimae illustrissimus dominus Ioannes Albertus marchio Brandenburgensis, qui, cum iturus sum ad curiam, se mihi semper iungit comitem. Venimus ad aulam, ubi maiestas caesarea solet primores suos admittere in colloquium, et invenimus ibidem dominum praepositum de Waltkirchen, a quo quaesivi, si maiestati caesareae nomine serenissimi Boemiae regis relationem fecisset in negotio Barensi. Qui respondit se illam nondum fecisse neque tam cito adhuc eam facere posse et quod haberet plurima imperii negotia, quae etiam ad eum modum delitescerent, et quod nihil durantibus Gallicis tractatibus cum caesare agi posset, daturum se tamen operam, ut, quam primum posset, relationem hanc faceret. Cum sic colloqueremur, introivit rex de Thenes Aphricanus expulsus a regno suo per Barbarossam Turcam conseditque prope nos facie fortunae suae convenienti. Is habuit dominium suum in Aphrica Gadibus oppositus, expulsus, ut scripsi, a Barbarossa et rege de Tunes, qui ad praesens illius regnum occupavit. Habuitque hic apud caesarem pau{o}lo ante oratores suos rex ille de Tunes rogans caesarem, ne illum de Thenes emitteret, promittens se omnia foedera observaturum, quae superioribus annis cum rege Ferdinando Catholico habuerat. Sic iste miser de Thenes a quinque annis, postquam huc pro suppetiis confugerat, circa Cordubam cum uxore et liberis suis detinetur semperque, ut restitueretur, auxilium frustra implorat. Sic transit orbis.

Post parvum tempus nobis sic consedentibus exivit caesar cubile suum rexque ille de Thenes primus se ad illum applicuit, quo viso caesar coram eo biretum, ut vocant, suum deposuit. Ille pronus manum eius exosculatus pauca verba habuit retulitque, credo, pauciora, nam statim ipsum expedivit caesar et cum iis, qui eum conduxerant, a se dimisit. Ego subinde accessi dixique maiestati suae me tot dedisse iis diebus memorialia, quae omnia benigniter a me accepisset et hucusque de iis nullam nactus resolutionem nescirem omnino, quid de iis actum sit, iamque negotium hoc adohae, a qua serenissima domina mea iure merito immunis esse deberet, per duos integros menses apud suam maiestatem egissem nihilque solidi essem desuper consecutus. Interea vero, quo hoc sic a me tractatum est, acceptis pridie litteris a serenissima domina mea intellexi commissarios viceregis Neapolitani contra omnem aequitatem solutionem adohae ab officialibus serenissimae dominae meae extorsisse. Quod quantum a mutua necessitudine esset alienum et praerogativis atque immunitatibus serenissimae dominae meae contrarium, facile maiestas sua caesarea posset perpendere. Proinde summopere rogabam, cum etiam serenissimus Boemiae rex ad id intercederet, quod maiestas sua caesarea tandem desuper mentem suam declarare et iis negotiis iustum finem imponere vellet, ne cum tanta indignitate perpetuo Maiestati Vestrae Serenissimae imponeretur. Ad quod contracta fronte subtristis respondit se adhuc de hac adohae exactione non habere scientiam, nihil etiam in iis fieri debere, quod iniustum esset et se iis rebus brevi velle intendere et efficere, quod propediem, quantum possibile esset citius, expeditio huius negotii fieri deberet. Accessit postea dominus praepositus Waltkirchen, a quo transeundo ad missam pauca audivit et illum duobus verbis expedivit. Unde ille ad me conversus: „Quomodo vultis” — inquit — “Quod relationem in negotio Barensi faciam, quando neque sua negotia vult audire.” Haec omnia igitur adeo diffuse Maiestati Vestrae Serenissimae scribo, ut inde colligat, quomodo hic tractatur. Ego nullum non moveo lapidem, quantum in meo est intellectu, sicubi video aliquid, quod rebus mihi commissis commodare posset, ut semel ex hoc ergastulo liberarer; sed hactenus perdidi oleum et operam.

Venit ad me postero die dominus Sigismundus Loffredus instructus, ut certo reor, a caesare et cum mecum consedisset, praefatus est primum non esse aliam causam, ob quam ad me divertisset, quam ut me inviseret, cum iam ab aliquot diebus me non vidisset. Deinde inter colloquendum quaesivit quasi obiter a me, si fuissem nuper in curia. Dixi, me heri allocutum fuisse caesarem et non aliud responsum obtinuisse, quam tritum hoc: „Faciam, quam primum erit possibile”. Hoc vero „possibile” iam a tribus annis hucusque fuit impossibile, unde, inquam, non satis mirari possum, quid sibi tantae morae velint et quando hoc „faciam” conficietur. Ad haec ille composito ad gravitatem vultu: ,,Ego” — inquit — “Vobis consulerem, quod hoc tempore non adeo maiestatem caesaream sollicitaretis, donec redeat dominus magnus cancellarius, qui propediem est venturus, quandoquidem maiestas sua illum revocavit et sic commode omnia poterint expediri.” Ad quod ego respondi me non ignorare, molestum esse maiestati caesareae, quod toties a me interpellaretur, meque id invitus facere, verum tamen negotia mihi commissa, propter quae hic cum tanto dispendio tanto tempore ago, et quae tam indigne contra omnem aequitatem Neapoli tractarentur, me etiam reluctantem ad maiestatem suam protraherent. Quocirca satius esset, quo maiestas sua istiusmodi molestia et ego maiestatis suae indignatione carerem, ut tandem iis negotiis semel colophon imponeretur, quod ille, ut solet semper, dicebat, “brevi futurum”. Sic inter nos fuit discessum. Hinc plane cognoscit Maiestas Vestra Serenissima, quod adhuc latet anguis in herba. Protelant omnia in longum. Ego me adhuc ex iis, ut in dubiis fieri solet, satis explicare non possum.

De adventu domini magni cancellarii, qui a caesare ad curiam revocatus est, adhuc tempus certum haberi non potest. Summopere cupio, quod bonus hic senex incolumis ad nos applicaret; sine eo difficulter in negotio Barensi finem habituri sumus, ideo, quod ipse in causa Barensi omnia tractaverit habeoque in eum singularem fiduciam, modo redeat, quod aequitati non deerit. Caesar ea in re tantum non fidit aliis, neque alii quicquam ausi sunt, quod viceregi displicere posset, unde omnia usque ad illius reditum reiiciuntur. Agit ad praesens ipse dominus cancellarius Genuae illicque cum periculo 24 Iunii applicuit parumque afuit, quin a 16 triremibus Gallorum captus esset. Et cum nunc haec litora circumquaque Galli occupant, difficilis illi erit reditus. Ipse igitur hinc ivit ex curia, ut videret patriam, ad quam illi non est datus accessus, utpote cum dux Subaudiae per matrimonium confectum inter filiam regis Christianissimi et filium suum primogenitum cum Gallis sit in foedere, et cum ad praesens Helvicii cum Gallis iam sint Vercellis Mediolanum contendentes. Sic omni spe sua frustratus et praesertim ob hanc miram in Italia et urbe metamorphosim bonus vir cum magno suo detrimento et quadam indignitate redire cogetur.

Post novissimum colloquium, quod habui cum caesare, monitus, ut scripsi, a domino Sigismundo Loffredo, continui me, quousque dominus praepositus Waltkirchen in negotio Barensi nomine serenissimi Boemiae regis relationem fecisset. Quae, postquam facta erat, venit ad me dominus praepositus eodem die, hoc est 28 Iulii, quae duravit antequam fieret a 26 Iunii. Sic hic res regum, quae nullum ferunt emolumentum, tractantur. Dixitque mihi dominus praepositus, quod in consilio privato hanc relationem iuxta memoriale a serenissimo Boemiae rege missum quam diligentissime fecisset, admonens caesarem, quod maiestas sua utrisque regibus tam Boemiae, quam etiam Maiestati Vestrae Serenissimae in hac causa gratificari deberet, qui ultra mutuam necessitudinem novum et tam necessarium foedus inivissent, quodque desuper comitem Nogarollis cum claro responso expediret. Ad quod, dixit, caesarem respondisse, quod negotium Barense vellet consilio Arragoniae committere tractandum, ut ibidem videretur, quid ea in re fieri posset, comitemque Nogarollis se cum certo responso expediturum. Sic tandem haec relatio facta novos tractatus peperit, quasi per hos tres annos parum in iis per me fuerit tractatum. Tantum hucusque serenissimi Boemiae regis intercessio profecit. Iam mihi, ut reor, magis credetur, si hic tamdiu nihil expedivi, quod non per me stetit neque quod in cura et diligentia mea quippiam magis possit desiderari, cum id semper egerim, quod pro captu mei intellectus potui.

Ne tamen mihi quicquam omisisse viderer, cum res in eo adhuc esset cardine, confeci subinde aliud memoriale caesari, cuius exemplum hic inclusi, et paenultima Iulii iterum me ad curiam contuli invenique caesarem in mensa. Unde cum surrexisset, allocutus sum eum in hunc modum: quomodo iam aliquoties dedissem memorialia in negotio Barensi maiestati suae et quod illa a me clementer accepisset promisissetque iis intendere, et quod desuper tractari deberet, quod tamen hactenus non successisset resque semper in ulteriores moras reiceretur; qua de re cogerer illi iterum dare aliud memoriale, ne causa haec oblivione oblitteraretur, recensendo illi ea, quae in ipso memoriali habebantur, et quod summa omnium esset Maiestatem Vestram Serenissimam cum coniuge sua serenissima nihil novi a maiestate sua petere, id dumtaxat, quod dudum ante per confirmationem privilegiorum et per investituram suam concessisset, utpote quod Maiestas Vestra Serenissima cum coniuge sua in iis iuribus et consuetudinibus conservaretur, in quibus illustrissima olim domina dux Mediolani mater habita fuit et usque ad mortem conservata, praesertim cum hoc non solum mutua necessitudo atque ipsa aequitas, verum etiam serenissimus Boemiae rex, frater suae maiestatis peteret ac postularet. Ad ea accipiens a me cartam humaniori vultu respondit, quod non deberem mirari, negotia haec hactenus non fuisse expedita, cum multa intervenerint impedimenta propter plurimas alias occupationes et turbines bellicos in Italia, se tamen iam tandem effecturum, ut finem suum, quanto citius foret possibile, consequantur. Subintuli, cum quo mihi esset tractandum, ne necessarium esset semper suam maiestatem molestare, ut tandem finis aliquis haberi possit. Respondit, ut cum secretario Ioanne Lallemant agerem. Replicavi non esse rebus mihi commissis integrum cum illo me committere, qui alias manifeste sit partis adversae et totus viceregianus, volens superiori die facere commutationem pro ducatu Masoviae, ad quem sua maiestas nullum haberet interesse. Ad haec me maiestas sua acutius inspexit, quasi innueret, me id non omnino sine ratione dixisse. Subintulit, ut cum consiliariis Arragoniae vel uno de illis, quem vellem, tractarem. Hinc ego Sigismundum Loffredum elegi. Ad eum maiestas sua dixit, se hoc memoriale meum, cuius in alia pagina habetur exemplum, ut ab illo, quid in eo habetur edoceri possit, missurum et me paulo post desuper expediturum.

Cum sic res esset in incude, nolui ullam occasionem praetermittere, qua, donec ferrum canderet, non tractaretur paravique mihi per dominum de Lassau ad imperatricem aditum et postero die, quae fuit ultima Iulii, cum iis tribus quadragenis sobellinorum, quas in omnem eventum per integrum annum apud me continueram, postquam a serenissima reginali maiestate fuerant ad me transmissae, ipsam dominam imperatricem accessi et illi imprimis nomine Vestrae Regiae et reginalis Maiestatis salutem dixi multaque bona precatus sum fecique congratulationem convenientem, quod sospes tantum orbi principem esset enixa; et in signum gaudii, quod ex eo partu reginalis maiestas concepisset, dedi illi has tres quadragenas sobellinorum, rogando, ut non id, quod donaretur, sed dantis animum grate susciperet, noluique data opera quicquam ab ea petere, ne viderer munus hoc ob quippiam aliud, quam propter nudam congratulationem dedisse. Habui tamen mecum in animo, si ex re se offerret, ut intercessionem in negotio Barensi ab ea ad maiestatem caesaream exposcerem, vel in aliud tempus commodius differrem. Illa cum sobellos nigerrimos vidisset et multo meliores, quam erant 5 istae quadragenae, quas Mosci donaverant caesari, quandoquidem caesar ei etiam illas dederat, respondit mihi ore proprio, quod dominae meae reginae Poloniae sorori et affini suae carissimae multas haberet gratias pro ista congratulatione ac imprecatione susciperetque munus hoc gratissimo animo quodque illi omni gratitudine, ubi vicissim gratificari ei umquam posset, semper rependere esset propensa. Sic cum me dimisisset iamque essem in medio aulae cum domino de Lassau, ille mihi dixit: „Si vultis, quod domina imperatrix aliquid facere debeat, confidenter dicite.” Respondi me nihil ad praesens aliud habere in commissis, si tamen sua maiestas imperialis velit benivolentiam suam in negotio Barensi serenissimae dominae meae apud caesaream maiestatem exhibere, quod illi rem gratissimam faceret atque necessariam. Statim me ille trahens manu ad imperatricem reduxit dicens, quod me adhuc audire deberet. Exposui maiestati suae, quod nuper iterum coeptum esset in negotio Barensi tractari, unde quamvis adhuc serenissima domina mea de iis non haberet scientiam, rogavi tamen, ut ad maiestatem caesaream intercederet, quo iis rebus finis semel imponeretur utque nihil aliud a maiestate caesarea peteret, quam quod serenissimam dominam in iis iuribus et consuetudinibus conservaret, in quibus illustrissimae olim dominae matri suae legitime successisset. Ad haec optimo vultu omnem operam maiestas sua pollicebatur exegitque desuper a me memoriale scriptum, quod dedi et illa hoc rursus dedit caesari, quemadmodum mihi postero die dominus de Lassau significavit. Proiectum est semen, fructum exspectamus.

Eodem die misi ad dominum Sigismundum Loffredum, si quid illi commissum esset necne. Renuntiavit mihi, quod caesar misisset sibi memoriale meum, quod illi nudius tertius dederam et quod desuper nihil velit facere, donec me convenisset. Unde me subinde ad eum contuli et longum de omnibus cum illo sum collocutus. Erat summa, quod Serenissima Vestra et reginalis maiestas a caesare nihil novi nullamque gratiam peterent, solummodo ut in privilegiis iuribus et consuetudinibus conservarentur, in quibus illustrissima olim domina dux Mediolani conservata fuit semper. Respondit se ea in re omnia facturum, quae eum decerent et quam primum relationem faceret, me etiam certiorem reddere, mirabaturque, quod caesar illi memoriale meum misisset. Dixi ei causam, quod eum ad tractandum elegissem, reiecto Ioanne Lallemant, qui aperte parti faveret adversae. Placuit illi exceptio et operam suam pollicebatur. Sed timeo, ne in Scyllam vitata Charybdi incidam. Hactenus etiam apud istum nihil factum est, ad hunc usque diem non fecit relationem. De industria res protrahitur, donec cancellarius redeat. Nemo audet contra viceregem, qui mirabilibus modis ex iis tumultibus Italicis Caietam evasit. Forsan adhuc gravius supplicium reservatur.

Ad primum diem Augusti venerunt ad me ad prandium illustrissimus dominus marchio Brandenburgensis, dominus praepositus vicecancellarius imperii et quidam alii tam caesaris quam etiam imperatricis aulici et officiales celebratumque est festum totum duplex serenissimi principis domini Sigismundi Augusti secundi in ista Hispania, ne hic soli de nato principe se iactent. Deus Optimus Maximus det illi eam salutem et felicitatem, quam hic omnes in votis habuimus. Iamque etiam passim hic scitur, nos habere iuvenem principem, qui aliquando, Deo bene favente, nomini suo in omnibus respondebit.

Venit ad me tertia die Augusti dominus comes Nogarollis ferens luctum, cui pater suus bonus et doctus vir, cuius in principio istarum memini, mortuus est nuper in peste Romae, dixitque [m]ihi, quod iam haberet a caesare expeditionem suam et quod in negotio Ba[rensi] Ioannes Lalmant nomine caesaris sibi respondisset, quod maiestas caesarea commissura est hoc negotium consilio Arragoniae, ut in eo fiat omne id, quod iustitiae est consentaneum quodque sic votis domini regis Boemiae satis fieri posset. Unde consuluit, ut dominus Boemiae rex induceretur per Maiestatem Vestram Serenissimam, quod scriberet hic oratori suo Salinis ut hoc negotium ulterius sollicitaret apud caesarem, quod mihi etiam non videtur incommodum, multiplicatis intercessoribus, ut nullum remedium relinquatur intactum.

Iam a duobus mensibus coeptum est hic sensim mori ex peste dicebaturque caesar hinc abiturus, sed quia vix unus aut alter erat mortuus, hucusque se continuit, sexta vero Augusti dominus Meteneus maiordomus caesaris, qui illi praecedenti die servierat ad mensam, febribus acutis correptus in 24 horis fuit exstinctus. Qua de re caesar omnino abitionem hinc parat segregaturus se a negotiis et hominum consortio disceduntque hinc cotidie multi, licet adhuc in tanta hic hominum multitudine vix pestis esse notetur. Tantus animos hominum timor occupavit.

Ad istam famam de discessu caesaris contuli me iterum ad curiam cum domino marchione Brandenburgensi consedimusque in aula paulisper, subinde caesar ex cubili suo egrediebatur. Et cum primum me vidisset, ipse suapte ad me divertit fuitque, ut reor, opus sobellinorum. Dixi suae maiestati, quomodo me superioribus diebus remisisset ad Ioannem Lalmant, cum quo nihil potui efficere, et paulo ante ad S[i]gismundum Loffredum, quem ipse ad id elegeram, quandoquidem sperassem, me de omnibus commodius cum eo tractaturum, quod etiam longe secus quam speraveram accidit, nihilque ab eo tempore, quo novissime negotium adohae et castri apud suam maiestatem agere coepissem, iam a tribus mensibus expedire potuissem. Quocirca rogabam, antequam maiestas sua hinc discederet, ut tandem per se negotium hoc determinandum assumeret, quo semel finis haberetur. Respondit mihi Germanice, quod alias raro fecit: Ich wils thun, sobald mirs müglich ist et hoc est, quod respondere solet semper. Hic haereo, rem hanc ulterius promovere neque cogere possum. Disceditque hinc cum imperatrice et infante versus Palenciam oppidum distans 8 leugis die Lunae 19 huius mensis. Ego adhuc incertus sum, ubi me continebo. Hodie hinc abiit mettertius dominus comes de Nassau, cui mortuus est quidam familiaris dysenteria. Adeo omnes nunc aegritudines de peste sunt suspectae. Sic, quando iterum tractari poterit, nescio. Sigismundus Loffredus excusat se, quod adhuc relationem facere non potest propter pestis suspicionem, ob quam caesar iam paucos ad se admittit. Hoc erat, quod iam dudum sunt machinati, ut negotium ad cancellarii adventum, quem propediem Barchinonam venturum dicunt, protraherent. Adhuc parum sentio sobellos regem Boemiae et omnem meum extremum laborem profuisse. Ferendum est, quod mutare nequimus. Ego incidi in tempora haec et in ista negotia, ex quibus explicare me non possum. Iam toties supplicavi Maiestati Vestrae Serenissimae, ut me revocaret tandem, fessus ut ille, qui frustra in tabula fracta divorum atque hominum implorat auxilium, divinae voluntati et Maiestatis Vestrae Serenissimae arbitrio me humiliter submitto. Cor regis in manu Dei est.

Pridie in festo Assumptionis gloriosissimae Virginis Mariae expedivit caesar ducis Moscoviae nuntios. Quae expeditio qualis fuerat, ipse dominus praepositus vicecancellarius imperii apud me in cena mihi retulit compositis prius per hos dies cum eis tractatibus, in quibus nihil est conclusum, nam agere volebant vigore creditivarum litterarum, nescio quae foedera, non habentes ad ea specialia mandata. Unde cum iis omnibus sunt ad serenissimum Boemiae regem remissi. Et in iis foederibus — ut dominus praepositus mihi dixit — quando cum eis tractabatur, maiestas caesarea semper iussit Maiestatem Vestram Serenissimam includere, quod illi non satis aeque ferebant. Dixit etiam, quod promisissent ingentes contra Turcas suppetias ultra 50 milia equitum, quod hic visum est impossibile. De quo habitae sunt a caesare duci Moscoviae gratiae collaudatusque ut bonus Christianus, si in proposito persisteret. Nihil aliud cum eis actum, ut dominus propositus mihi retulit, qui de omnibus cum illis tractavit. Unde, ut scripsi, pridie misit ad istos nuntios dominus praepositus, ut se pararent ad osculandas manus caesaris, qui eos vellet expedire. Renuntiarunt illi, quod non haberent mulas, qua de re accepit duas ab amicis , quas illis misit et cum eis unum de scribis suis, qui eos praecedebat ad curiam. Quod illi aegre ferebant primumque subsistebant nolentes ire cum hoc scriba, dicentes, quod aliqui domini deberent venire, qui eos ad curiam deducerent. Sed cum videbant se frustra exspectare, subsecuti sunt hunc scribam et eos hominum et puerorum turba multa. Cumque pervenissent ad caesarem, porrexit illis manum et cum, nescio quid aliud, per interpretem loqui vellent, dixit illis praepositus nihil restare, quod loquerentur, omnia prius esse perlocuta, sicque, ut venerant, rursus ad eorum hospitium sunt perducti. Interrogavi de donis a caesare. Respondit dominus praepositus caesarem illis persolvere sobellos et aliquid supra, ipsosque dicturos, quid eis donatum fuerit. Male de eis fuit contentus praepositus semper dixitque istiusmodi oratores ex Moscovia non cito huc redituros addens: “Maledictus sit iste scriba, qui posterius illis scribet salvum conductum, ut per regnum Poloniae huc ire possint; habuit enim cum eis sine emolumento multos labores habitique sunt ab omnibus fere pro bestiis.” Libenter rediissent per Galliam, sed per mare redire coguntur nemoque cum eis, ut cum aliis prius, remittitur pro conductore ibuntque suis impensis. Novissimi ante istos reducti sunt per Galliam expensis caesaris usque ad Austriam. Iam hic coeperunt nosci et vilescere. Dederant caesari quendam equum Bachmat, quem caesar dedit magistro stabuli, ille rursus famulo suo; nesciunt cum istiusmodi equis agere. Unde ego illum, ut credo, pro 10 ducatis empturus sum, valeret plus apud nos. Discedunt hinc isti Mosci cras, non omnimode contenti.

Expedivit etiam eodem die caesar dominum Minkewicz, oratorem ducis Saxoniae et alium Georgium Schilling, marchionis Ioachimi Brandenburgensis, qui multa contra duces Pomeraniae hic egit, sed non omnia assecutus est, quae voluit. Est etiam hic praepositus Coloniensis comes quidam, qui adhuc non potest absolvi, quemadmodum multi alii.

Allatum est huc, nescio quo rumore, serenissimum Boemiae regem opera et adminiculo Maiestatis Vestrae Serenissimae palatinum Transsilvaniae profligasse totamque Hungariam subiugasse, de quo cotidie certiora nova exspectantur.

Fuit etiam hic dictum in aula publice, Maiestatem Vestram Serenissimam oratores suos ad regem Christianissimum misisse et quod illi huc etiam venire debuerant. Quod quanto me gaudio replevit, scribi nequit ferebanturque fuisse Lugduni in principio Maii. Sperabam enim, quod me quispiam hinc erat liberaturus, sed cum neque oratores Galli, qui hic sunt, ea de re sciunt quicquam, neque hactenus aliquis venit, destituit me spes et priorem indui animum, quem, ut possum, feram aequanimiter, donec Deus mei misertus cordi Maiestatis Vestrae Serenissimae indiderit voluntatem, qua me aliquando ex tam longinquo et ad praesens periculo<so> exilio revocare dignabitur.

Decreveram multa alia, quae hic aguntur, longo iterum volumine Maiestati Vestrae Serenissimae perscribere supplereque id, quod propter chiragram meam superioribus mensibus omiseram, sed posta iterum citius, quam mihi significatum fuit, per Galliam secreto per mercatores Welzeros hinc discedit. Congessi igitur plurima in compendium, quae planius et abundius scribi oportuit, de quibus nactus tempus magis spatiosum aliquando latius. Ad praesens itaque non restat aliud, quam quod me humillime Maiestati Vestrae Serenissimae, ut domino meo clementissimo, commendo et rogo, absentis sui servi, qui praedecessoribus Maiestatis Vestrae longo tempore et ipsi Maiestati Vestrae a tempore coronationis suae felicissimae in multis laboribus et periculis terra marique fideliter servivit, clementem aliquando rationem habeat, et cum aliis, qui ne pedem quidem in servitio Maiestatis Vestrae Serenissimae ad lapidem offenderunt, beneficia distribuit, mei etiam non obliviscatur, qui fui saepius et nunc sum serviendo Maiestati Vestrae Serenissimae cum corpore toto et anima in discrimine, a quo me nemo, nisi Deus ipse per immensam suam misericordiam poterit liberare. Timendum enim est, quemadmodum in Italia et Portugalia, quod pestis haec, quae iam hic sensim serpere coepit, omnes has regiones occupabit, quandoquidem in hoc mense et subsequentibus commoda ad id subveniunt tempora.

Caesar, ut intellexi, coepit valde timere et ego de eo timeo, quod scripsi in secunda pagina de 25 Octobris futuri. Deus Omnipotens custodiat eum et nos omnes.

Datum ex Valle Oleti, oppido regni Castiliae, 17 mensis Augusti anno Domini 1527

Serenissimae Regiae Maiestatis Vestrae humillimus servus Ioannes Dantiscus