Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Iohanni Dantisco, episcopo Chulmensi etc., domino suo perquam gratioso

Reverendissime in Christo pater, praesul ornatissime. Salutem.

Quamquam publice nuper ad Reverendissimam Dominationem Tuam scripsi, impulsus metu quodam periculorum, dum me urgeret caritas Christiana admonere inclitam nationem Polonorum a malo ex Wittenberga veneni afflatu, revereor tamen nunc privatim ad Amplissimam Dominationem Tuam scribere, homuncio ignobilis et contemptibilis. Sed unus ministrorum Reverendissimae Dominationis Tuae Mathias Wolrab Lipsensis, mihi affinis factus, sic mihi dilectus est, ut eius commendandi gratia pudorem vincat officium. Rogo igitur suppliciter, ut Reverendissima Dominatio Tua gratiose in bonam partem has litteras accipiat. Misi quidem et antea litteras privatas cum libellis aliquot, a me hoc anno ad Poloniae praelatos editis, sed nondum potui intellegere, an Reverendissima Dominatio Tua acceperit nec ne. Cum vero frater Mathiae, cui neptem desponsavi meam, promittit certum e nundinis Lipsensibus latorem litterarum, iterum scribo, sed ero brevis, ne amplissimis negotiis Reverendissimae Dominationis Tuae molestiam ingeram. Imprimis igitur oro suppliciter et obtestor Reverendissimam Dominationem Tuam per gratiam et humanitatem suam doctissimis quibusque notam atque perspectam, ut ministrum supradictum, affinem meum, mihi tum affinitate tum indole sua carissimum, gratiose commendatum habeat, ita ut sentiat ille, commendationem meam alicuius fuisse apud Reverendissimam Dominationem Tuam momenti. Certe non tanti esset apud me affinitas, ut eum tanto praesuli commendare ausim, nisi arbitrarer talem esse indolem et genium adulescentis, ut ad gratiam, honorem et utilitatem Reverendissimae Dominationis Tuae servire possit.

Cetera de rebus Germaniae adiungam. Cum sciam igitur Reverendissimam Dominationem Tuam summe amicam et gratiosam esse clarissimo et omnium doctissimo viro domino Erasmo Roterodamo, significo me hoc die litteras ab eo accepisse amicas et laetas, datas ab eo Friburgi 24 Novembris, in quibus sub finem ita scripsit: „Cum chiragra et podagra mihi saepe gravis est colluctatio. Multis diebus in totum abstinui a scribendo. Nunc adnitor, si queam Ecclesiastem meum absolvere, qui mihi serio praestandus est, ioco promissus. Onus increscit sub manu etc.” Coloniae perdidimus nuper doctissimum virum Arnoldum Vuesaliensem, canonicum maioris ecclesiae, qui reconditissimam habuit in pectore suo theologiam pariter cum philosophia ex Graecis et Hebraicis fontibus. Oebanus(!) Hessus ex Graecis hoc anno carmina quaedam feliciter transtulit Erfordiae. Cum Philippo Melanchthone contentionem suscepi, maxime propter Polonos et Scotos, cui alioqui privatim optime volo. Adversus novum regis Angliae matrimonium, quod revera adulterium existimo, acriter scribere coepi ad defendendum reginae coniugium et filiae legitimam procreationem, sed heri ex Moguntia litteras accepi, quae nuntiant, regem Angliae cum caesarea maiestate iniisse concordiam et recepisse uxorem veterem, filiamque despondisse regi Scotiae, adulescenti summae spei, quantum ex litteris et ex nuntio meo, qui in Scotia fuit, cognoscere potui. Scripsi per aestatem historiam hussitarum Bohemiae ex vetustis codicibus, quae in XII libros excrevit. Ferunt Lutherum nunc parturire nescio quae Penthei tonitrua adversus ecclesiam catholicam, ut a papa ad sectam suam trahat ecclesiam et catholicum orbi terrarum eripiat, ut angulo Wittenbergensi transcribat et ita cogat in angustum hereditatem Christi, ut nemo sit Christi, nisi qui est Lutheri. Ego contentionum iam diu pertaesus, nihil opto vehementius, quam ut Deus per novum papam det nobis universale concilium, quod rebus perturbatis et medelam afferat et cum pace quietem. Si commode poterit frater Mathiae, affinis meus, iussu meo mittet e Lipsia ad Reverendissimam Dominationem Tuam quosdam ex libellis meis hoc anno editis. De Iohanne Campensi nihil prorsus audivi ab eo tempore, quo Cracoviae denuo edidit Paraphrasim suam in Psalmos, non absque laude plurimorum in Slesia, Lusatia aliisque vicinis regni vestri provinciis. At sors mea ita fert, ut his temporibus ultra onus laborum ferre cogar et impensarum non leve onus in excudendis exemplaribus. Faxit Deus, ut desinat suspecta et molesta nobis esse Wittenberga. Illustrissimus princeps dux Saxoniae Georgius, etsi cum duce electore concordiam in temporalibus inivit, in fide tamen catholica constantissime semper eodem tenore permanet per singularem gratiam Dei, qui per hunc principem multos homines in fide ecclesiae retinet. Bene valeat Amplitudo Tua, Reverendissime Domine, praesulum eruditorum decus eximium.

Ex Dresda, III Calendas Ianuarias, anno a Natali Domini MDXXXV.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Tuae deditissimus clientulus Ioannes Cochleus, qui Ratisponae Reverendissimam Dominationem Tuam vidit et allocutus est.

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Chulmensi et administratori Warmiensi etc., domino suo gratioso semperque colendo

Reverendissime in Christo Pater, Domine perquam benigne et gratiose. Salutem.

Ne viderer Reverendissimae Dominationis Tuae aut humanitatis tuae Ratisponae in comitiis exhibitae oblitus, nuncupavi Reverendissimae Dominationi Tuae libellum unum de XXI articulis Anabaptistarum.

Deinde et alias misi litteras atque libellos nonnullos, unde intellegeret Reverendissima Dominatio Tua meam ad complacendum et obsequendum voluntatem. Spero equidem semel a Reverendissima Dominatione Tua responsum iri. Interea tamen, quoties nuntium habere possum, amore tui percitus scribere non cesso. Quod ut Reverendissima Dominatio Tua gratiose accipiat in bonam partem, et suppliciter oro, et humanitate tua fretus confido.

Mitto nunc ad Reverendissimam Dominationem Tuam libellos parvulos tres; quartus, de matrimonio regis Angliae, maior est, ut non possim hic commode in fascem istum redigere. Scribam tamen sororio meo Nicolao Wolrab, qui Lipsiae habitat, frater Mathiae famuli Reverendissimae Dominationis Tuae, ut, si fieri queat, e Lipsia ad fratrem mittat, qui Reverendissimae Dominationis Tuae nomine meo tradat.

De Anabaptistis multa nunc est cura, non levis metus, ingens etiam in puniendo severitas, maxime in Germania Inferiore. Multiplicantur tamen plus quam velimus. In Francia rex adversus Lutheranos rigidas fert leges et poenas; sentit enim iam sero, quantum a sectis pacato regno imminere possit periculum. Uno die, hoc est XI Octobris, capti fuisse perhibentur Parisiis 500 homines de Lutherismo suspecti, inter quos et ditissimi quidam fuere mercatores. Multi sunt gladio perempti, multi ignibus exusti. Mortuus fuit Lipsiae adulescens quidam Polonus, homo (ut audio) doctissimus, qui X annis in Italiae Galliaeque academiis studuerat, tandem vero, cum infeliciter adhaereret Philippo Melanchtoni eumque in Hassiam secutus fuisset, in reditu febre correptus Lipsiae periit. Cumque communicare sub una specie noluisset, denegata fuit ei sepultura ecclesiastica, corpus itaque Vuitenbergam avectum fuit. Nonne vero talis iuvenis potuisset in patria maximam nobilitatis et opulentorum civium partem Lutherico veneno inficere? Summopere igitur gaudeo vobisque episcopis et praelatis immo et omnibus regnicolis congratulor propter salutare nuper editum regis vestri edictum, quo a Vuitenberga deterrentur scholares Poloni. Utinam non sint mera verba (sicut in plerisque Germanorum edictis factum est et fit adhuc hodie), sed verba effectiva, quae realem habeant exsecutionem. Ego igitur, nostris in exemplum et exteris ad laudem et gloriam regis vestri, edictum istud per chalcographos evulgavi, bene sperans id Polonis ingratum non fore, cum sit adeo honestum ac pium magnanimi regis mandatum. Si Reverendissima Dominatio Tua perlegere dignata fuerit congratulationem ad Paulum III, rogo, ut mihi suam dignetur rescribere sententiam de duobus pontificibus Romanis antiquis, hoc est de Liberio et de Anastasio II. Nescio enim, quosnam super iis potissimum sequar. Bene valeat Reverendissima Dominatio Tua. Cui meam parvitatem devote ac reverenter commendo. Deus te servet, ornatissime Praesul.

Ex Dresda Misniae, XVI ante Calendas Maias, anno Domini MDXXXV.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Tuae perpetuo addictus clientulus Iohannes Cochleus

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Chulmensi etc., domino suo gratioso iugiterque recolendo

Reverendissime in Christo Pater, ornatissime praesul ac domine. Salutem.

Inter omnes incliti regni Poloniae episcopos una Reverendissima Dominatio Tua de facie mihi nota est. Unde factum est, ut et confidentius et frequentius ad Reverendissimam Dominationem Tuam, quam ad alios Polonos litteras dedi. Verum in hanc usque horam nihil prorsus responsi a Reverendissima Dominatione Tua ad manus meas pervenit. Nunc per proprium nuntium iterum scribo, ea spe, ut is Reverendissimam Dominationem Tuam Cracoviae in regalibus nuptiis inveniat. Misi ad Reverendissimam Dominationem Tuam plerosque libellos et eum, quem nomini tuo dicavi, non semel, quem et nunc mitto, si forte malignitas fortunae ceteros intercepisset. Gratia, eruditio et humanitas tua Ratisponae in conventu imperiali probe mihi perspectae sunt. Quare confido fortiter, Reverendissimam Dominationem Tuam non denegaturam esse mihi responsum per hunc certum et bonae fidei nuntium meum. Qui et alios quosdam e libellis meis Reverendissimae Dominationi Tuae afferet, inter quos unus iuniori regi vestro nuncupatus est. Quem illi acceptum reddere poterit vel unum Reverendissimae Dominationis Tuae verbum gratiosum, quo regiae celsitudini commendetur, saltem a bona voluntate offerentis. De doctissimo viro Iohanne Campensi, qui Reverendissimam Dominationem Tuam comitabatur Ratisponae, nihil interim accepi, nisi quod ex editione Psalterii eius secunda intellexi eum in Poloniam profectum fuisse. Mitto nunc catalogum libellorum, quos intra breve tempus edidi, et quidem sumptu meo cunctos, ut inde intellegas, quam grave mihi fuerit impensarum onus. Addo et rerum Bohemicarum argumentum, ut videas, quam parum sit mihi otii. Reverendissima Dominatio Tua dignetur, obsecro, omnia in meliorem partem, ut est humanitas tua, interpretari. Bene vale, Praesul eximie, studiosorum patrone semper memorande, Domine clementissime.

Ex Misna civitate, VII Idus Augusti anno Domini MDXXXV.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Tuae devotus clientulus Iohannes Cochleus, novicius canonicus ecclesiae Misnensis

Salutem plurimam dico, Reverendissime Domine, Princeps eruditione ac liberalitate clarissime.

Litteras Reverendissimae Dominationis Tuae VI Augusti datas X Septembris accepi easque duplici carmine, et utroque elegantissimo, adauctas, satis alioqui per sese amplas et prolixas. Recepit interea Reverendissima Dominatio Tua alias a me litteras Cracoviae, ubi nuntius meus multis haesit mensibus multo cum dispendio sumptuum et curarum, ingenti mea molestia; quod aequius ferendum esset, si ullo cum fructu factum fuisset. Fuit profecto admodum infortunata et illi et mihi ea profectio, nisi quod gaudeo Reverendissimae Dominationi Tuae aliisque nonnullis praelatis Regni Incliti Poloniae illic redditas fuisse litteras meas. Ceterum quonam animo nuncupatiunculam meam acceperint serenissimi domini reges, nondum scire potui. Accepi autem interea Reverendissimam Dominationem Tuam promotam esse ad episcopatum Premisliensem, nisi forte fallit me nominis propinquitas. Lubusensis enim episcopus scripsit mihi, Chaimensem esse factum Premisliensem, Premisliensem autem factum Plocensem, Plocensem vero esse nunc archiepiscopum Gnesnensem. Quod et antea audivi. Deus omnibus bene vertat.

Quantum ad scriptas attinet contentiones, fateor ultro, me omnino saturum esse contentionum, quos aliquot annos cum Germaniae haereticis exercui. Nunc vero novis nos contentionibus provocant Angli. De quibus Reverendissimae Dominationi Tuae plura constare arbitror, quam mihi. — Est oratio filii prodigi tenui meo iudicio pulcherrima. Ceterum ea de re exstat perquam elegans comoedia nova Gnaphaei, quae Acolastus dicitur. — Est et Nurnbergae in Teuthonico quaedam scripta et hic ante menses aliquot acta. — De Cornelio Dupplicio iam diu nihil audivi. Quid Roffensi et Moro sanctissimis pariter et doctissimis viris contigerit, Reverendissimam Dominationem Tuam latere non puto, cum sit mari longe propinquior quam ego. Nec tutum est omnia cartis commendare. Reverendissima Dominatio Tua bene valeat mihique importunius obstrepenti clementer ignoscat.

Certe quod Ratisbonae rarius accessi ad Reverendissimam Dominationem Tuam verecundiae fuit non neglegentiae, multo minus fastus aut contemptus. Sciebam enim multos ultro accurrere, qui vices non redderent invitando, sumptus vero minime leves esse ubicumque sit caesar. Erubui itaque saepius venire non vocatus. Veni aliquoties tunc ad regis Angliae oratorem, qui nunc archiepiscopus est Cantuariensis, fax omnis huius incendii malorumque incentor. Vellem me rarius apud illum fuisse, fidem enim eius non satis tum perspexeram.

Iterum bene vale et ignosce, Praesul ornatissime.

Ex Misna civitate, III Calendas Ianuarias MDXXXVI.

Eidem Reverendissimae Dominationi Tuae perpetuo devotus Ioannes Cochlaeus, canonicus novicius Misnae.

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino IOANNI Dantisco episcopo Culmensi et administratori Pomezaniensi etc., domino et patrono suo clementissimo

In Prussia

Salutem.

Reverendissime in Christo Pater, Domine clementissime ac benignissime, studiosorum patrone ac Maecenas.

Litteras Reverendissimae Dominationis Tuae datas VI Augusti anno superiore, hic recepi X Septembris, dum Cracoviae in nuptiis esset Reverendissima Dominatio Tua. Longum profecto foret, tam gravi ac eleganti epistolae doctisque praeterea carminibus respondere. Neque mihi nunc tantum vel otii vel temporis datur propter abitionem nepotis mei, quem cras multis cum epistolis in longinquas terras missurus sum, et si daretur, numquam tamen digne respondere possem. Accipiat igitur, obsecro, Reverendissima Dominatio Tua breve responsum ex tempore. Quod Ratisbonae non crebrius visitavi Reverendissimam Dominationem Tuam verecundiae, precor, ascrib{a}e, non alteri causae. Nam et illa vice qua non vocatus ad prandium opipare paratum veni, nominis tui fama illectus, gravi cum rubore accessi. Quantum ad affectus pertinet, sapienter sane monet Reverendissima Dominatio Tua, sed rerum indignitas periculumque tot animarum plerumque acriorem nobis excitant zelum, quem et nunc exasperat turbida horrendaque regis Angliae defectio. Quod Reverendissima Dominatio Tua multis vexata fuit adversitatibus et miratus sum, et condolui. Quis enim Polonorum sic versatus est tot annis in longinquis legationibus iisque arduissimis? Quis tot callet linguas? Quis bonarum litterarum peritior? Quis regis ac regni studiosior? Sed ita visum fuit superis, ut virtus tua per ignem tribulationis probata clarius enitescat.

De filio prodigo vidi praeter Evangelicum carmen tuum duas comoedias, unam Teuthonice a quodam Nurenbergensi conscriptam, alteram Latine compositam, qua nihil vidi hac aetate in poesi elegantius elucubratum. Si Reverendissima Dominatio Tua non habeat, libentissime mittam. Nunc mitto opuscula duo Latina (si modo frater Mathiae Wolrab, famuli tui, mittere e Lipsia nunc poterit) a me, non tamen mea, edita, et aliquot contiones Georgii Wicelii, qui propediem grande opus Postillae editurus est per fratrem Mathiae, si modo poterimus undecumque corradere atque commendicare a quibusdam praelatis tantum pecuniae, quae ad tantum impensarum onus sufficere queant. Addo litteras ad reverendissimum dominum quondam Premisliensem, nunc Plocensem, ut audio. Dignetur, obsecro, Reverendissima Dominatio Tua efficere gratiose, ut litterae ad illum tuto perveniant. Certe Vos duo praecipue poteritis hos nostros conatus, absque damno vestro, iuvare ac promovere bonis verbis apud serenissimos reges vestros. Nolim tamen importune propter me quicquam fieri aut attemptari. De clarissimo viro Dupplicio Sceppero, ut iucundissima mihi fuerunt ac sunt carmina Reverendissimae Dominationis Tuae, ita nihil certi de eo rescribere possum.

Bene valeat Reverendissima Dominatio Tua. Cui me suppliciter commendo rogans, ut apud Mathiam affinem meum habeat me pro hac vice excusatum, quia scribere ei non possum.

Ex Misna, VIII Idus Maii MDXXXVI.

Eidem Reverendissimae Dominationi Tuae perpetuo devotus Ioannes Cochlaeus

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Chulmensi, consiliario regio etc., domino suo gratioso

Reverendissime Domine Princeps et Praesul ornatissime. Salutem.

Die XVI huius mensis Septembris recepi litteras Reverendissimae Dominationis Tuae cum debita reverentia et singulari animi iucunditate. Ne vero Reverendissimae Dominationi Tuae longe altioribus negotiis occupatae, quam ut otiosa verba perlegat, prolixo responso sim molestus aut importunus, brevissime quantum res exigit respondebo. Transmisit sane Reverendissima Dominatio Tua exemplum litterarum illustrissimi principis ducis Saxoniae Georgii domini et patroni mei clementissimi. Quod ego Dresdam misi, pro ulteriore sollicitans, iuxta petitionem Reverendissimae Dominationis Tuae, responso illius. Hesterno igitur die iussu principis fui Dresdae, ubi cancellarius eius dedit mihi hanc duarum epistolarum copiam, ut vocant. Ex quarum tenore intelleget Reverendissima Dominatio Tua non stare per ipsum principem, quominus voto et Reverendissimae Dominationis Tuae et populi Lubaviensis satisfiat. Stat autem tum per Universitatem tum per senatum Lipsensem, qui et mihi (pace vestra dictum sit) aequas videntur adducere rationes. Quamvis enim de fide, pietate constantiaque Reverendissimae Dominationis Tuae nihil dubitem, tamen de successore tuo, qualis futurus sit, quis non dubitare queat? Arbitror autem te brevi successorem ibi habiturum non sane per obitum (quod minime gentium velim), sed per ulteriorem Reverendissimae Dominationis Tuae promotionem. Video enim haec piissimo ac invictissimo regi vestro sollemne atque consuetum, ut bene meritos episcopos semper ad meliores praelaturas evehat. Quid igitur, si successor aut senatus Lubaviensis scholares non Lipsiam, sed alio mitteret, si domi haberet pecunias? An ignoramus, quam multi in Prussia non bene faveant nunc fidei catholicae? Ignoramus quidem certum numerum, sed vereor nimium esse multos tum in publico tum in privato, in manifesto et in occulto. Nolim igitur per Reverendissimam Dominationem Tuam dari vel occasionem vel facultatem, quae studio Lipsensi detrimentum pareret aut testamento Cuppeneriano laqueum fraudemve pararet. Quantum attinet ad scholarem Lubaviensem, quem scribit Reverendissima Dominatio Tua XII annos natum, libentissime profecto pietati tuae inservirem, si possem. Verum cum Lipsiae non habitem, sed Misnae, quae a Lipsia X miliaribus distat, neque umquam Lipsiae studuerim neque collega fuerim, non possum hic ea praestare, quae petit a me Reverendissima Dominatio Tua. Scripsi autem patri affinis mei Matthiae, qui Reverendissimae Dominationi Tuae famulatur, ut is det operam, si forte puer ille advenerit, ut adsit ei et consilio et auxilio propter Reverendissimam Dominationem Tuam. Scripsi et fratri famuli tui bibliopolae, ut mittat ad Reverendissimam Dominationem Tuam novos libros, si qui ex Francfordiensi mercatu advenerint. Ego adhuc nihil eorum vidi neque adhuc litteras ab illo, posteaquam e Francfordia iam reversus est, accepi. Id quod aegre fero, sperabam enim inde certiora allatum iri tum de bello caesaris et Galli tum de obitu singularis ac perpetui Germaniae ornamenti Erasmi Roterodami, ut ea Reverendissimae Dominationi Tuae ac reverendissimo domino Plocensi significarem. Quantum autem accepi, tantum mitto. Et praeterea ternas uno die litteras eadem de re nuper ex Ingolstadio, ex Eystet et ex Turingia acceperam, prius ut anxie verear, rem non esse omnino vanam. Quamvis in die Ascensionis hoc anno binas ad me Basilea litteras ipse dederit Erasmus. Scripsi Frobenio, ut rem certius mihi significaret e Francfordia, sed nullas adhuc litteras inde recepi. Exulant apud vos Gedani incliti praesules archiepiscopus Upsalensis, episcopus Linc[opensis] et episcopus Scarensis, viri procul dubio et honore et favore atque amore dignissi[mi], quorum exilio diuturno non leviter condoleo. Quod certe re ipsa potius quam verb[is] declaraturus essem, si eae mihi suppeterent facultates, quae me liberaliter c[arita]tis et debitae erga tales tantosque viros reverentiae ac pietatis officia exercere [per]mitterent. Scio quidem reverendissimum dominum Gnesnensem Mathiam inclitae memoriae Upsalensi Archiepiscopo nonnihil subministrasse, dum viveret. Quod et successorem eius dominum Cricium pro sua humanitate ac eruditione facere arbitror. De aliis autem duobus nihil, unde vivant, nisi quod scio verum esse oraculum illud: Non derelinquis sustinent[es] [te] Domine. Item: Non vidi iustum derelictum etc. Accepi ergo nuper litteras a Lincopen[si], [homine] procul dubio gravi et erudito, quem et senio confectum suspicor, cui nunc respond[eo]. Sed non scio alium, per quem ad eum mittere possim responsum quam per Reverendissimam Dominationem Tuam. Obsecro [ergo], ut Reverendissima Dominatio Tua non gravetur Gedanum remittere ad eum litteras. Quam optime valere precor et opto.

Ex Misna, 29 Septembris 1536.

Eidem Reverendissimae Dominationi Tuae devotus clientulu[s] Ioannes Cochleus Canonicus Misnensis