Serenissime atque invictissime Rex et Domine, domine clementissime.

Serenissimus princeps et dominus, dominus Sigismundus etc. Serenissimae Maiestati Vestrae salutem, felicitatem et fraterni sui amoris benevolae atque observantiae erga Serenissimam Maiestatem Vestram continuum dicit incrementum. Exoptat Serenissimae Maiestati Vestrae aetatem diu incolumem et felicem et prosperrimos in omnibus suis actionibus regnis et dominiis successus atque contra omnes suos hostes gloriosam victoriam et triumphum, ut fratri et affini suo carissimo et honorando.

Serenissimus princeps dominus Ferdinandus Dei gratia princeps et infans Hispaniarum archidux Austriae etc. Serenissimae Maiestati Vestrae salutem et mutui amoris affectum dicit et petiit se plurimum Maiestati Vestrae Serenissimae ut domino fratri et avunculo suo carissimo commendari.

Commisit mihi serenissimus dominus meus Poloniae rex postquam me ad quosdam Christianitatis principes et ad sacratissimam maiestatem caesaream mitteret, quod, si me ad inclytum hoc regnum Serenissimae Maiestatis Vestrae applicare contingeret, ad Maiestatem Vestram Serenissimam me omnino conferrem et illam illius maiestatis nomine inviserem, salutarem animique propensionem studium et operam, qua in omnibus libenter Serenissimae Maiestati Vestrae complaceret, offerrem. Nihil enim aeque serenissimo domino meo iucundum gratum atque ex animi sententia accidere potuit, quam quod Serenissima Maiestas Vestra se mutua coniunctione necessitudine et affinitatis vinculo sacratissimae maiestati caesareae devinxit. Cui serenissimus dominus meus ob propaginis et sanguinis inclytae Domus Austriae communionem est addictissimus et non minus Serenissimae Maiestati Vestrae, quae se huic inclytae Domui Austriae necessarium et summum exhibuit amicum unde quidquid serenissimus dominus meus debet, quod potest pro sacratissima maiestate caesarea, id omne Serenissimae Maiestati Vestrae cum regnis dominiis et facultatibus suis devovet et offert.

Voluitque serenissimus dominus meus, ut Maiestati Vestrae Serenissimae, ad quam hoc etiam potissimum spectare videtur tam longe profectionis meae et praecipuas legationis causas exponerem. Quibus Maiestas Vestra Serenissima depositis intestinis bellis, quae, scio, invitus gerit, ad opitulandum rebus Christianis non parum inclinatis permoveri possit.

Non praeterit Maiestatem Vestram Serenissimam vim et potentiam Turcarum imperatoris auctam in immensum et omnem eius conatum ad opprimendam Christianitatem conversum, interceptas per illum eas arces in finibus Christiani orbis, ex quibus non solum ad Hungariae et Poloniae regna, verum ad uniuersam Christianitatem sibi iter patefecit. Et ne in re nota sim morosior, praeterita refricare supervacaneum censui et solum de his, quae nunc instant, pro re pauca loquar. Postquam Turcarum imperator certum habuit serenissimum dominum meum superiori anno non contemnendas copias pro suppetiis serenissimo nepoti suo Hungariae regi misisse magno stipendio et vectigalibus nuper Tartarorum imperatorem ex Taurica Cherconesso, quod fere tantum, quantum ipse Turcus gentibus et potentia potest contra serenissimum dominum meum conduxit, ut illum deinceps a iuvando serenissimo nepote suo distraheret, hoc itaque tempore ipse Tartarus cum omni apparatu et delectu, quem habere potuit, in oris regni serenissimi domini mei passim grassatur. Ab alia item parte magnus Moscorum dux versus Lituaniae Magnum Ducatum serenissimi domini mei castra metatus est, perinde atque Tartarus a Turca ad hoc inductus.

Quapropter serenissimus dominus meus collectis omnibus suis viribus tam in Polonia, quam etiam in Lituania duplici exercitu est in armis et, quod Deus Optimus Maximus bene vertat, illis it obviam. Est igitur sub hac tempestate Hungariae et Poloniae regnum in summo constitutum discrimine. Quae quidem regna omnem vim et molem infidelium iam a multis annis hactenus in suis humeris sustinebant et ab aliis Christianitatis regnis et dominiis arcebant. Perpendat itaque pro sua incomparabili prudentia Serenissima Maiestas Vestra, si, quod omen Deus avertat, regna haec perfringerentur et occuparentur, quanta vastitas in universam Rempublicam Christianam ederetur, cum nunc sint aliae vires, alii infidelium apparatus, quam erant olim Vandalorum et Gothorum temporibus. Quanta tamen perfractis his regnis haec colluvies cladem toti orbi Christiano intulerit, nulli est incognitum.

Et proinde serenissimus dominus meus omni studio Serenissimam Maiestatem Vestram rogat, ut praecipuum orbis Christiani principem et religionis nostrae tutorem visa iam tanta calamitate, quae imminet, dignetur arma sua ad iuvandum eum et illius serenissimum nepotem convertere et concordia cum hostibus suis inita illos et alios Christianos principes ad exstinguendum hoc commune incendium excitare. Serenissimus dominus meus et Hungariae rex post indictas a summo pontifice indutias et spem amplam de generali expeditione datam maxime per divum olim Maximilianum imperatorem indutias a Turca sponte oblatas reiecit, et {et} hanc omnem calamitatem in sua regna derivavit.

Itaque Serenissima Maiestas Vestra optimi principis et mutuae convictionis cum serenissimo domino meo faciet officium, si cum primum sopitis et compositis utcumque turbis et bellis intestinis rebus serenissimi domini mei sic laborantibus tempori adesset, ne collapsis sic his regnis nequicquam dehinc rei Christianae consultum iri velit. Dignetur ergo Serenissima Maiestas Vestra huic studio tam pio et necessario incumbere, quo suppetiae celeres et oportunae his regnis ferantur utque modus et ratio aliqua certa vindicandi rem Christianam a tanto discrimine. Quod iam illi ab infidelibus imminet, statuatur, ne partibus sensim laborantibus, universa respublica Christiana, quod omen procul absit, corruat factura rem sua existimatione suaque celsitudine et virtute dignam et qua sibi serenissimum dominum meum et illius regna et dominia perpetuo devinciet laudemque et gloriam perpetuam apud homines et apud immortalem Deum uberrima sibi praemia comparabit.

De magistro etc.

Legatio seu oratio Dantisci ad caesarem dum Turcus Rhodum oppugnabat

Sacratissime atque invictissime imperator, potentissime catholice rex et domine, domine clementissime.

Serenissimus princeps et dominus, dominus Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiaeque etc. dominus et heres, dominus meus clementissimus Sacratissimae Vestrae Caesareae et Catholicae Maiestati salutem suique fraterni amoris benevolentiae observantiae atque omnis felicitatis continuum dicit incrementum, exoptat Sacratissimae Vestrae Cesareae et Catholicae Maiestati aetatem diu incolumem sospitem felicem ac contra quosvis suos hostes successus prosperrimos, seque cum suis fortunis facultatibus et viribus, ubi usui commodo decori atque ornamento Sacratissimae Maiestati Vestrae esse possit, offert propensissimum ut fratri et consanguineo suo carissimo et honorando commisitque mihi imprimis, ut illius maiestatis nomine felicem statum et prosperam valetudinem Sacratissimae Maiestatis Vestrae inviserem, nihil enim aeque gratum iucundum atque ex animi sententia ipsi serenissimo domino meo accidere potest, quam Sacratissimam Maiestatem Vestram et optime valere, et summa in omnibus felicitate frui, iussitque, ut has ex illius maiestatis sincero affectu profectas Sacratissimae Maiestati Vestrae redderem.

Solent plerique oratores, Sacratissime Caesar, id quod suorum principum nomine dicunt, quadam vi eloquentiae ubere oratione singulari verborum ac sententiarum delectu affectate adornare, quo ut libentius audiantur, animos sibi magis benevoles favorem in dicendo gratiam et quandam eruditionis aestimationem consequantur. Quod sicut a multis probatur et in aulis usu receptum est, omni mihi conatu in hoc clarissimo Sacratissimae Maiestatis Vestrae conspectu et summopere foret imitandum. Cum autem per tot terrarum et marium tractus incommoditates discrimina iactatus sim hactenus et nihil tale meditari potuerim, etiam si velim, ob ingenii tenuitatem non possem, et si possem, rerum et istorum temporum status et condicio huiusmodi exactum orationis nitorem minime exigit, Sacratissima Maiestas Vestra pro innata sua clementia et benignitate extemporarium sermonem, ex quo nihil aliud, quam effectum et illius energiam in animum admittet, clementer audiet.

Facilis est coniectura et ad eam quivis Oedipus esse possit, quamobrem me iterum serenissimus dominus meus per tam longinquum et periculosum iter ad Sacratissimam Maiestatem Vestram miserit. Ne itaque in re – pro dolor! – nimis nota sim morosior, ea quae mihi commissa sunt, ex praescripto et, quantum possum, brevius et planius explicabo.

Non est incognitum Sacratissimae Maiestati Vestrae, quantum saltem nostris temporibus potentia et vires Turcarum imperatoris in Asia et in Europa creverint, et quibus modis auctae sint in immensum. Praeterita refricare supervacaneum censui. Deficiet me dies, si quae de iis dici possint, coner exprimere. Unde, quemadmodum ipse Turcus nuper in regno Ungariae etiam in terris Sacratissimae Maiestatis Vestrae hereditariis et in praesentia circa Rhodum se exhibuit, omnem suum conatum ad universam Christianitatem occupandam convertit, intercepit eas arces, ex quibus non solum ad Ungariae Regnum, verum etiam ad omnia vicina regna et dominia sibi liberum aperuit aditum. Quibus hoc stratagematibus, quibus bellicis apparatibus et quantis viribus confecerit, nemo est, qui nesciat. Quoque id, quod reliquum est, commodius assequatur. Paulo ante ex Taurica Chershonesso Tartarorum imperatorem, qui non minus, quam ipse, efferarum gentium numero et viribus potens est, multis promissis magno stipendio et datis in Capha ad Euxinum vectigalibus contra serenissimum dominum meum conduxit, quo illius maiestatem ab iuvando serenissimo nepote suo Ungariae rege distraheret, habuitque ad hoc ipsum opus ad ripas Danubii exercitus suos paratos, ut serenissimi domini mei regnum impeteret. Faciebat eosdem apparatus magnus Moschoviae dux, uti liberius etiam partes suas in Lituania contra serenissimum dominum meum ageret. Quapropter illius maiestas, collectis omnibus suis viribus et copiis, duplici exercitu et in Regno suo Poloniae, et in Magno Ducatu Lithuaniae ad huiusmodi insultus propulsandos adhuc, ut suspicor, est in armis, nihilque omittit, quod factu opus est, neque facultatibus, neque vitae suae parcit, quin tales infidelium immanes conatus ab orbe Christiano, quantum possit, reprimat.

Est igitur hoc tempore magis, quam fuit umquam, serenissimi domini mei et Ungariae Regnum in summo constitutum discrimine, et nisi illis maturius subveniatur, maius (quod Deus avertat omen) erit timendum. Quod caret alterna requie, durabile non est. Ista siquidem regna iam a multis annis omnem vim et infidelium molem in suis humeris sine aliqua remissione hactenus sustinerunt et ab aliis Christianorum regnis et dominiis procul arcebant. Perpendat Sacratissima Maiestas Vestra pro incomparabili sua prudentia, si (quod Deus Optimus Maximus prohibeat) haec Regna perfringerentur et occuparentur, quanta vastitas in universum Christianismum ederetur, cum nunc aliae sint vires, alii apparatus, alii infidelium in rebus bellicis usus et experientiae, quam erant olim Vandalorum et Gottorum temporibus. Quantam tamen haec colluvies universo orbi Christiano cladem intulerit, omnibus est manifestum.

Et proinde serenissimus dominus meus Poloniae rex omni, quo potest, studio Sacratissimam et Catholicam Maiestatem Vestram impense rogat, dignetur iam visa tanta calamitate, quae imminet, arma sua ad iuvandum ipsum serenissimum dominum meum et illius maiestatis nepotem serenissimum Ungariae regem sororium Sacratissimae Maiestatis Vestrae carissimum convertere illorumque regnis sic aperte periclitantibus subvenire concordiaque inita cum suis hostibus illos et alios Christianos principes ad exstinguendum hoc commune incendium excitare, cum et praeter necessitudinis debitum res communis et officio Celsitudinis Vestrae addicta agatur. Novit enim Sacratissima Maiestas Vestra post indictas olim a summo pontifice <indutias> et spem amplam de generali expeditione datam, maxime per divum olim Maximilianum imperatorem avum Sacratissimae Maiestatis Vestrae desideratissimum, cui Deus Optimus Maximus aeternam det beatitudinem, quod serenissimus dominus meus una cum illius maiestatis nepote serenissimo Ungariae rege indutias ab imperatore Turcarum sponte oblatas tunc ad summi pontificis et caesareae celsitudinis postulata reiecerit et hanc omnem calamitatem in se et sua regna derivavit, immo verius, graviter provocavit. Factura est ergo Sacratissima Maiestas Vestra optimi et Christianissimi imperatoris et mutuae coniunctionis cum serenissimo domino meo conveniens officium, si cumprimum, sopitis et compositis bellis et turbis, utcumque intestinis partibus nostris graviter laborantibus tempori adesset, ne collapsis rebus nostris, ne quicquam dehinc rei Christianae consultum iri velit. Quamvis serenissimus dominus meus certum habeat Sacratissimam Maiestatem Vestram una cum serenissimo Angliae rege multis iniuriis ruptis pactis foederibus iuramentis et quam plurimis aliis indignissimis modis ad hoc bellum contra Gallos suscipiendum fuisse lacessitam, non potest tamen non vehementer dolere, quod hoc tempore geratur, in quo rei Christianae nihil potuit accidere perniciosius. Quare, si cum dignitate Sacratissimae Maiestatis Vestrae fieri possit, habita ratione universalis ruinae, quae stante hoc bello instare videtur, nihil est, quod serenissmus dominus meus ardentius cupiat desideret flagitet, quam quod Sacratissima Maiestas Vestra ad hoc bellum domesticum componendum et ad subsidium rebus Christianis non parum inclinatis ferendum permoveretur, ad quod iam Sacratissimam Maiestatem Vestram plurimum cognovit affectam, cum ob eam rem tot conventus in Germania agi commiserit. Pro qua cura et sollicitudine, quam ad hoc negotium Sacratissima Maiestas Vestra prae se fert, serenissimus dominus meus amplissimas et, quas potest, Sacratissimae Maiestati Vestrae agit et habet gratias rogatque et obtestatur, ut ulterius huic studio tam pio tam sancto tam necessario, ut quantocius in effectum perduceretur, incumbere velit, quo celeriores suppetiae ipsi serenissimo domino meo et ipsius nepoti serenissimo Ungariae regi ferantur, utque aliqua certa ratio rem Christianam a tanto discrimine, quod illi imminet, vindicandi statuatur, ne partibus sensim labantibus tota Respublica Christiana (quod omen procul absit) corruat. Hoc perpendens Horatianum: Tunc tua res agitur paries cum proximus ardet . In quo faciet Sacratissima Maiestas Vestra rem se tanto orbis principe suae aestimationi suae celsitudini suis innumeris virtutibus dignam et qua sibi serenissimum dominum meum illius regna et dominia universam denique Rempublicam Christianam reddet devinctissimam, et qua sibi apud omnes homines laudem et gloriam perpetuam, et apud immortalem Deum uberrima praemia comparabit.