Dis andtwordt eynes ersamen raths von Dantzike bitten, an Ko. Ma., unsern allergnedigsten herren, zcu tragen

p. 4

[M]agnifico amado nuestro Juan Dalbion nuestro ... de y capitan dela nuestra [for]taleza mayor de Perpinan [ge]ntil hombre de nuestra casa

Responsum caesareae maiestatis per magnum cancellarium

Magnifice Domine Orator.

Orationem, quam doctissime proposuistis serenissimi Poloniae regis nomine, sacratissima maiestas caesarea bene intellexit et libenter audivit. Imprimis de salutatione, visitatione ac exhibitione illius serenissimi domini vestri per vos facta deque illius maiestatis fraterno amore et benevolentia, qu[a] sacratissimam maiestatem caesaream prosequitur, prout verbis amplissim[is] declarastis, sacratissima maiestas caesarea ingentes agit gratias et se ru[r]sus serenissimo domino vestro pari vicissitudine offert affectissimum.

Audivit a vobis sacratissima maiestas caesarea non sine gravi animi dolore, quomodo vires et potentiae infidelium in dies crescant et augeantur et quantum hinc, si non fiet generalis resistentia, calamitatis et cladis toto orbi Christiano immineat, quemadmodum nuper in Regno Ungariae in Carinthia et nunc circa Rhodi oppugnationem potest prospici. Unde sua sacratissima maiestas ex corde non parva turbatione afficitur, quod res Christiana in his periculosis turbis sit constituta, praesertim in his regnis, quibus non solum ex debito officii, verum etiam necessitudine sanguinis est obligata.

Et quod non possit hoc tempore, sicut velit et maxime cuperet, his rebus intendere, quo huiusmodi infidelium conatus reprimeretur, nihilominus maiestas sua sacratissima, quantum possibile est et quantum, implicata in his bellis, quae invitus gerit, potest, omnem curam studium et operam impendit et ad res Christianas iuvandas convertit, commisitque per totum imperium, ut omnis ea pecunia, quae illius maiestati pro coronatione debetur, seorsum colligatur et pro conscribendis gentibus contra Turcas servetur. Misitque paulo ante classem non contemnendam cum militibus et commeatu ex Regno suo Siciliae ad succurrendum Rhodianis, de quibus speratur, quod Turcus nihil lucri faciet.

Quod vero serenissimo domino vestro hoc bellum displiceat et sacratissimam maiestatem caesaream ad componendum illud rogat et hortatur, plurimum hanc sollicitudinem et prudentiam serenissimi domini vestri maiestas caesarea sacratissima lauda[t] et commendat, estque in hoc proposito, modo aequis condicionibus fieri possit, quod una cum serenissimo rege Angliae cognita hac publica necessitate, quae Christianitati instat, et ad postulata summi pontificis et serenissimi domini vestri bellum hoc deponat. In qua re illius serenitas multum laborat et nullum praetermittit studium.

Hoc igitur bello composito sacratissima maiestas sua omnes suas vires se ipsam et sanguinem suum adiunctis sibi aliis regibus Christianis et principibus contra Turci et aliorum tyrannorum infidelium conatus opponet et nihil, quod bonum et Christianum imperatorem spectat, omittet, Deoque bene favente, cum primum poterit, serenissimi domini vestri et Ungariae Regno mature subveniet.

[A]gitque magnas gratias serenissimo domino vestro fratri suo et consanguineo carissimo, quod, quemadmodum consuevit semper, arma sua et se ipsum his diebus pro tuendo se et Orbe Christiano opposuerit, unde maiestas sua sacratissima cum aliis Christianis principibus ipsi serenissimo domino vestro semper plurimum debere fatebitur.

Privatam audientiam, quam cupitis, maiestas sua sacratissima vobis est propediem datura rogatque, ut hanc moram, quae propter haec festa facta est, et quia maiestas sua sacratissima aliquantisper male habuit, vobis non displiceat. Mittet pro vobis maiestas sua post haec festa et libenter vos videbit et audiet.

Sigismundus etc. Reverendissimo in Christo patri domino Mathiae episcopo Vladislaviensi, sincere nobis dilecto, aut ipsius in spiritualibus vicario, vel alteri, ad id potestatem habenti, gratiam nostram regiam.

Reverendissime in Christo pater, sincere nobis dilecte.

Vacavit nuper maior ecclesia parrochialis sanctae Mariae nostri iurispatronatus in civitate nostra Gedanensi per promotionem veerabilis domini Mauritii Ferber ipsius ultimi et immediati rectoris et possessoris ad episcopatum Varmiensem, ad quam venerabilem Iohannem Dantiscum secretarium nostrum fidelem dilectum de nobis bene meritum praesentandum duximus et harum serie litterarum praesentamus Vestrae Paternitati hortando illam, ut ipsum ad eandem ecclesiam parrochialem maiorem Gedanensem instituat et investiat, curam animarum regimenque ac administrationem spiritualium et temporalium verum sibi in illa committendo, prout id ad Vestrae Paternitatis officium pertinet pastorale.

Harum etc.

Datum Cracoviae, die Exaltationis Sanctae Crucis 1523, regni nostri 17.

Offciales sanitatis civitatis Anconae fidem indubiam facimus universis et singulis praesentes nostras litteras inspecturis magnificum atque clarissimum oratorem serenissimi regis Poloniae hodie faustiter ex nostra cum sex familiaribus equestribus et uno equo onerato valisiis secedere urbe, ubi divina favente clementia saluberrime felicissimeque vivitur… Anconae sub testimonio nostri soliti sigilli, die XXVIIII Iunii MD XX IIII…

Deputati generales ad sanitatem Vallis Camonicae. Universis fidem facimus, qualiter suprascripti recepti fuerunt in hac Valle sine pestis suspicione. Qui dixerunt velle proficisci ad Elvetios.

Breni, XV Iulii 1524.

Maximus ... cancellarius Vallis Camonicae

Satis abunde ac dilucide retroacta gesta demonstrant novitque is, qui nihil ignorat, Deus Optimus Maximus, cuius mentis cuiusve inclinationis fuerit caesarea et catholica maiestas in fovenda ampliandaque Christiana republica ac eiusdem religionis hostibus propulsandis et debellandis quandoquidem ab ineunte aetate ab ipsoque regnandi initio nil antiquius nilque magis cordi infixum habuerit, quam vires suas in hostes fidei convertere, eaque ratione fretus ad Christianorum quietem prae ceteris anhellans primus indutias quinquennales per Leonem X-m pontificem maximum Christianis principibus indictas suscepit Maximilianumque caesarem avum ad easdem indutias amplectendas Veronamque Venetis restituendam induxit.

Indeque classem contra ipsos perfidos hostes paravit Barbarossam Turcorum capitaneum et pyrratam immmanissimum, qui Algerium Aphricae promontorium ad Christianos infestandos occupaverat, devicit mortique tradidit classeque huiusmodi adversa maris tempestate periclitata maiestas ipsa classem aliam uberiorem instauravit, qua Menicem insulam quam Algerbas vocant, Christianis infestam Turcarumque pyrratarum receptaculum ad deditionem et oboedientiam coegit, in suaeque maiestatis fidem adduxit, maiora proculdubio temptaturus, ni Gallus rex violatis foederibus, quae cum sua maiestate percusserat, Christianae quieti invidens, regna ac dominia suae caesareae maiestatis undique invadens, caesarem ipsum ad sua tutanda iniuriasque propulsandas arma ipsa convertere coegisset. Nec propterea destitit sua caesarea maiestas, quin vires quas potuit in Turcas Regnum Hungaricum vexantes exhiberet, qui ad expeditionem illam pro ipsius regni tutela omne praesidium tam peditum quam equitum, quod in Vormaciensi dieta a Sacro Imperio obtinuerat, convertendum decrevit, ipsumque imperium ad ampliora praesidia exhibenda tum litteris tum nuntiis invitavit.

Quod si non forsan ita perfecte Status Imperii executi fuerint, prout sua maiestas censuerat, id nequaquam eidem maiestati caesareae imputandum censetur, qui quicquid potuit, exhibuit, nec potuisset maiora praestare, ni prius intestinis Christianorum bellis sedatis illu[d] cantici Zachariae impleri posset, ut sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati serviamus illi. Pro cuius rei effectu caesar ipse numquam a Christianorum pace seu quiete alienus fuit, dum tamen aequis condicionibus offer <> retur, quas sua maiestas, quantum ad eam attinet, semper est acceptatura, ut inde communibus Christianorum viribus unitis arma in hostes fidei dirigantur, illudque psalmistae impleatur: in conveniendo populos in unum et reges, ut serviant Domino, quod faxit is, qui cuncta regit trinus et unus .

Ad rem serenissimae reginae eius consortis alibi et loco suo opportune respondetur, ut merito nulla subesse possit iusta causa querelae.

Mercurinus

Ad ea, quae ad supplicationem nomine serenissimorum regis et reginae Poloniae per illorum oratores expositam ex commissione sacratissimae caesareae et catholicae maiestatis sunt decretata, haec quae sequuntur replicando respondentur:

Quod caesaraea et catholica maiestas sine praeiudicio alterius et salvo iure tertii contentatur super Statu Barensi et terris ad eum spectantibus recipere et admittere serenissimam dominam reginam aut pro ea sufficiens mandatum habentes ad fidelitatem et homagium praestandum et pro his investituram iuxta regni constitutiones in forma debita concedere et sequestrum interpositum tollere et revocare, immensae suae caesareae maiestati pro istiusmodi aequitatis et benevolentiae exhibitione erga serenissimam dominam reginam illius nomine habentur gratiae oratoresque eiusdem sufficienti mandato ad ea perficienda fulciti, cum nomine serenissimae dominae reginae, tum etiam, si ita ex re visum fuerit, serenissimi domini regis nomine de Statu praedicto homagium et fidelitatis iuramentum praestare et facere se paratos offerunt, quando caesareae et catholicae maiestati opportunum videbitur.

Illud vero in decretatione annexum, quod serenissima domina regina vel pro ea agentes in pristinam possessionem deberent reduci facta prius sufficienti cautione de stando iuri et solvendo iudicatum et quod castra et fortalicia Barii et aliorum locorum ad hunc Statum spectantium impensis ipsius serenissimae dominae reginae per personas caesareae maiestati fidas et acceptas et per eandem maiestatem nominandas et deputandas praestito illius maiestati iuramento de custodia conservari deberent, donec sententia ferenda executionem nacta foret, per oratores ipsorum serenissimorum regis et reginae nequaquam suscipi potest, sequestrum enim penitus hac sub condicione non tolleretur et Status iste in bono ordine atque sub oboedientia debita, sine his castris teneri non possit. Neque censetur necessarium castellanorum iuramentum et illorum per maiestatem caesaream electio, cum ipsi serenissimi rex et regina per suos mandatarios homagium et fideli <ta> tem de Statu praedicto caesareae maiestati praestiterint, quod homagium pluris est et certius haberi potest, postquam utriusque principis nomine factum fuerit, quam si castellani, qui impensis dominae reginae servari debent, iuraverint, maiorque fides semper solet ipsis principibus, quam illorum officialibus adhiberi. Et si per partem adversam opponetur, quod huiusmodi custodia et tales personae maiestati caesareae acceptae in castris servari debent ob maiorem impetitorum certitudinem, qui ad hunc Statum habere ius praetendunt, videretur duplex cautio ab ipsa serenissima domina regina quaeri, cum illa, nisi ad unam, teneatur. Proinde tum serenissimi regis quam etiam reginae nomine maiestati caesareae supplicatur, ut castra et fortalicia, quibus Status iste continetur, sub fidem ipsorum et sub homagium et fidelitatis iuramentum, quod illorum nomine oratores praestare se offerunt, committantur et in priorem custodiam atque possessionem restituantur. Modusque praescribatur, quo cautio de stando iuri et solvendo indicatum fieri possit et debet Statu integro, ut praemittitur ad serenissimam reginam remisso. Unde dicti illius oratores ad omnia ea, ad quae de iure seu consuetudine pro huiusmodi cautione facienda tenentur se submittunt. Nihilque sibi aliud sacratissima maiestas caesarea de ipsis serenissimis rege et regina Poloniae ex hoc Statu persuadeat, quam quod homagium et fidelitatis iuramentum in se continebit, et quod ipsa sanguinis coniunctio et summa observantia, qua maiestatem caesaream prosequuntur, exposcit.

[A]n Michiel De Vriendt [t]en huze vanden ambassa[d]eur van Polen

Michiel.

Ic ghebieden mij met goeder herten an hu.

Commen ghister van Ghendt zoo hebbe ic zoo velle onderzouck ghedaen doen vanden wech omte zoucken het glas van mijn heere dat zinen barbier verloren hadde commen van Brugghe, dattet in mijn handen es ghecommen. En haddet een aerme kijnt ghevonden en zijn morken ghedreghen diet noch bewaert hadde, het welke glas ic hu zenden bijden bringgher deser. Dinken dat mijn heere blijde zal wezen dat ghevonden te hebben. Ic bidde mij zeere te ghebieden in zijn goede gracie en zoo doet oeck der ghelijke mijn zuster.

Michiel, ic zenden hu een brief om mijn man te zenden. Bidden dat ghijse den postmeester gheven wilt en alsser eenghe an mij commen mij die te willen zenden, want daer es altijt voulck ghenouch van Brugghe. Ghij zult mij vrienscap doen dat kent god die hu spare in ghezondtheijt.

Ghescreven te Brugge, den eesten in Jullet XXXI.

Hu goedtwilleghe wat ic mach Elijzabet Donche

Quod adierit ferme omnem Orbem Christianum et ipsum etiam Poloniae Regem , a quo etiam non male audierit

Quod habeat diversas linguas etc.

Quod non modo fuerit oeconomus illustrissimi marchionis, sed secretarius ac eum paene a puero instituerit.

Et si videtur etiam addendum, quod habeam et sim semper habiturus in servitio maiestatis suae tres equos et quinque famulos.

Servus emptus et perpetuo obnoxius Reverendissimo Domino Dantisco Culmensi episcopo.

Mariangelus Accursius

Above the letter list of names added (possibly listed persons, who supported the candidature of Accursio to an agent in service of the Polish king):

Reverendissimus Dominus Brixinensis

Dominus de Sistein

Valdesius

Illuster Dominus Martius Columna

Don Pedro de Toledo

Articuli iurati episcopi Ioannis

Nos omnes et singuli canonici ecclesiae Warmiensis inferius nominatim ac principaliter subscripti congregatione capitulari pro electione episcopi eiusdem ecclesiae ...

Litterae ex regis Ferdinandi curia, 3 Septembris datae 1544

Spectabilis ac magnifice domine etc.

Post novissimas litteras meas, quas Magnificentiae Vestrae per eiusdem famulum dedi, nihil innovatum est, praeterquam quod caesarea maiestas munitissimam Galliae civitatem sancti Desiderii die 17 Augusti intercepit, in qua reperta sunt 40 tormenta rotis imposita, quibus includuntur 4 tormenta demoliendis muris idonea. Item mille sacci siligine et 800 hordeo repleti, pulveris autem minimum.

Ex civitate dimissi sunt militum praesidiariorum 346 ordines in quemlibet ordinem seu, ut illi vocant, in quodlibet membrum computando milites septem, facit in summa militum praesidiariorum 2422. Quo quidem in numero comprehenduntur centum cataphracti, qui omnes spatio 4 miliarium a civitate securitatis causa deducti sunt. Porro eadem civitas facili negotio fieri potest expugn[a]bilis, posthac feria quarta caesarea maiestas Salonam obsidione cinxit. At ferunt in eisdem locis finitimis principem Aurelium regis Galliae filium minimum natu habere circiter triginta milia peditum, proinde caesar quoque suppleturus exercitum denuo novum equitatum peditumque mercedem conducit et conscribit.

Ceterum rumorem antiquorum de defectione a patre filii imperatoris Turcarum nunc rursus confirmant litterae recentes Constantinopolim allatae de data 28 Iulii, quibus scribitur totam Nataliam tumultuari et imperatorem adversus filium in propria persona arma capessere, denique privata foedera icta esse contra patrem inter eundem ipsum filium imperatoris nec non Sophi regem Persarum, denique et Georgianos.