Generoso domino Sigismundo de Herbstain , caesareae maiestatis consiliario ac oratori etc., domino observandissimo.

Generose Domine, commendationem plurimam.

Concepi summam de Generositate Vestra fiduciam pro eximia humanitate ac benevolentia sua erga me. Proinde audentior factus decrevi res meas providentiae Generositatis Vestrae committere. Non licet mihi non vocato ad caesaream maiestatem accedere, praesertim cum mihi dignata sit per Generositatem Vestram mandare, quod hic perseverem usque ad ulteriorem suae maiestatis caesareae informationem. Rogo itaque, quantum etiam vix a me rogari pateretur, velit mihi apud caesaream maiestatem patrocinari, ut sua maiestas Generositati Vestrae oratori suo admandaret, ut me serenissimo domino meo, dum illac feliciter appulerit, et fidelia mea servitia caesareae maiestati exhibita commendaret. Deinde quatenus sua maiestas caesarea dignetur clementiorem ad me habere respectum, ut videar a sua maiestate non ab officialibus dependere, et quod sua maiestas annueret, ut per Generositatem Vestram serenissimo domino meo mihi scribere liceret, quod deinceps, si mihi diutius hic manendum est, in domini mei serenissimi expensis esset vivendum. Fodere non valeo, mendicare erubesco, sententia tenet. In omnibus me offero caesareae maiestati, sicubi opera mea uti dignabitur, ut feci hactenus, fidelissimum servitorem. Procuret mihi in his Generositas Vestra et ferat mihi gratiosum a maiestate caesarea responsum, et sic faciat, prout velit me agere apud dominum meum serenissimum, cui, quantum meae vires possunt, Generositatem Vestram ac res eiusdem commendare ex animo studebo. Commendo me Generositati Vestrae.

Ioannes Dantiscus do[ctor], serenissimi Poloniae regis etc., nuntius et secreta[rius].

Generoso Domino Sigismundo de Herbstain, consiliario ac oratori caesareae maiestatis, domino et amico observandissimo.

Generose Domine, plurimam commendationem.

De meis calamitatibus, quas post vestrum hinc discessum passus sum, multa essent scribenda. Sed quia timeo, ne affectus et dolor ipse, qui nunc me occupat, plura, quam epistola desiderat, ferat, paucis me expediam. Vesperi, dum Generositas Vestra mecum erat in symposio, ut scitum, exorta erat quaedam controversia inter famulum meum et Laurentium quendam istius de Elss Cruciferorum famulum, quae utcumque fuit sopita. Postero die conveni dictum Laurentium, ut me certiorem redderet, quamobrem omnia essent acta. Respondit, quod propter quaedam verba, quae hospita mea se a meo servitore retulisset audivisse. Discessum est inter nos in fine, quod idem Laurentius nihil vel contra me aut meum famulum praetenderet agere, immo ubi mihi possit obsequi, obtulit se libenter facturum. Quod etiam caesareae maiestatis aulico domino Elsenhemer, qui ista semper fatebitur, paulopost exposuit. Hodie accidit, dum essem in ecclesia sacris intentus, quod Laurentius famulum meum vidit exeuntem de hospitio, quod prope vestrum conduxi, propter pacem et maiorem commoditatem, et exiliens a tergo contra eum inflixit ei duo letifera vulnera, antequam ad ensem famulus meus pervenisset. Quo exempto non sine difficultate cum acceptis a tergo vulneribus abscidit hosti suo aliquos articulos et nisi fuisset abstractus, occidisset eum. Laurentius fuit armatus testam habens in capite ferream, quam ei famulus meus una cum pileo sine tamen damno de capite desecavit. Nunc autem famulus meus cum vulneribus in potestate est Divina, si vivet nec ne, et cogor cum eo habere patientiam. Quia hic illata sunt vulnera, fere in aula caesareae maiestatis, cum hic adhuc fere omnes et equi suae maiestatis maneant, dominus Georgius de Elss hinc abiit hoc interfectore relicto. Quid in hoc aliud considerem, quam vetus odium, nescio. Si etiam factum est ex instinctu eiusdem, plane me latet. Credo, quod famulus eius non ausus fuisset manere hic absque consensu domini sui, cuius, ut mihi persuasi, iussu haec fortassis acta sunt. Et ut opinor debuerant haec in me redundasse, quia serenissimi domini mei regis Poloniae servus sum et quod videor suspectus, quoniam multa contra Ordinem sollicitem apud caesaream maiestatem. Quomodocumque se res habet, famulus meus patitur et de vita dubium est. Confugio itaque ad Generositatem Vestram summa cum fiducia, neminem enim, cum ignotus et exoticus sum in aula caesaris, quam Generositatem Vestram habeo, cui has querelas gravissimas et ignominiam illatam deferre possim. Rogo igitur suo tempore has meas iniurias caesareae maiestati ex animo exponat eandemque deprecetur, ut clementer in me, qui suae maiestati fideliter servivi et ulterius servire decrevi, respectum habeat committatque magistro curiae suae, ut vindex sit iniuriae meae, nam occisor iste adhuc hic est, ne videatur frustra probum et bonum hominem, fidelem meum servum offendisse. Confido summe Generositatem Vestram pro summo meo in eandem amore ac observantia aliter non facturam.

Quid de reliquis rebus meis scribere debeam, per se potest Generositas Vestra intelligere, dum sic perplexe negotia mea aguntur. Nescio, quibus fatis in has turbas impellor. Offendo neminem, immo velim omnibus prodesse, nec etiam sum ab insitu naturali tam durus vel potius ferus, quod cum hominibus convenire nesciam. Tamen undique hac tempestate premor. Non solum hoc infortunium contra me, verum etiam in equos meos grassatur. Unus de equis meis, quem meliorem et cariorem habui, luxatus est, hoc est claudicat et nusquam potest, famulus ad mortem vulneratus. Alter Polonus meus apostema quoddam nactus est. Mecum adhuc Deo Optimo Maximo bene volente salubriter agitur. De XXX Renensibus, quos nuper ex commissione caesareae maiestatis accepi, solutis solvendis 4 restant. Quam diu hic cum his vivere possum, potest Generositas Vestra considerare. Proinde iterum iterumque Generositatem Vestram rogo, conferat cum caesarea maiestate de provisione mea ulteriori, rogetque suam maiestatem, ut permittat me hic manere, donec famulus meus, si possibile est, convalescat, tamen perinde est suae maiestati, si opera mea non indiget, ubi maneo, feratque mihi certitudinem de omnibus rebus meis, prout rogavi, et fideliter mihi patrocinetur. Quod, quantum eniti possum, omni studio, industria, labore mereri erga Generositatem Vestram conabor. Cui me ac saucium famulum meum commendo.

Datae Augustae, XXIX Octobris anno MDXVI.

Generositatis Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, doctor, serenissimi Polonie regis etc. nuntius et secretarius.

Nobili et egregio viro, domino Ioanni Dantisco, doctori, serenissimi regis Poloniae secretario et nuntio apud caesaream maiestatem, amico et tanquam fratri carissimo

Nobilis et egregie Domine Doctor, amice carissime. Salutatione fraterna praemissa etc.

Accepi litteras vestras, quibus me certiorem reddidistis de perceptis calamitatibus vestris et praesertim ex vulneratione servitoris vestri. Id et quodcumque Vestrae Humanitati adversum contigerit doleo. Retuli hac hora caesari, qua mihi praesentatae sunt litterae vestrae. Eius maiestas satis aegre tulit. Attamen non suspicatur haec evenisse ex instinctu aut iussu domini de Els, cum ad eius petita quasi nullum inconveniens susceperit responsum. Maiestas sua deliberavit hanc causam committere et admittit, ut possitis illic aliquantisper et ad beneplacitum suae maiestatis permanere. De provisione autem vestra nihil omnino reticui suae maiestati et desuper petiit memoriale. Ego non dimittam, quin mecum (si saltem possibile erit) responsum offeram. Sua maiestas utetur etiam in brevi vestra opera ut prius etc. Et ex quo iam tot arduissima negotia prae manibus sunt, ut et ego non potui expediri et litteras vel commisionem ad ipsum magistrum curiae, quamvis scriptae sunt, tamen non potui efficere, ut hodie signasset. Nolui tamen has postas abire sine meis litteris. Iam non plura, si bono animo sitis.

Valete.

Ex Bregnitz, 4 Novembris anno 1516.

Sigismundus de Herberstain, eques.

Generoso domino Sigismundo de Herbstain, consiliario et oratori caesareae maiestatis, domino et amico observandissimo.

Generose Domine, commendationem plurimam.

Accepi litteras Generositatis Vestrae, datas ex Reitten XXVII Octobris, quinta huius mensis Novembris allatas ad me per quendam ad me missum a domino Vinsterwalter, quibus mihi mentem caesareae maiestatis significat, utpote, quod quantocius irem Insprugk. Hoc quam facerem libenter, nec dici nec scribi potest, cur autem fieri impraesentiarum adhuc non possit, intellexit ex litteris meis per Veit Hofer missis, in quibus omnes meas incommoditates et de famulo saucio etc. ac etiam de mea inopia perscripsi. Quaspropter Generositatem Vestram non rogo solum, verum confidenter obsecro, ut omnia caesareae maiestati exponat. Nihil renuo caesareae maiestati, etiam si mox moriendum esset, dummodo clementius in me respiciat, ne videar omnibus hic mortalibus ludibrium. Ille, qui famulum meum fraudulenter ac praeter causam sat dignam vulneravit, versatur cotidie in oculis meis et creditur omnia, quae perfide gessit, impune egisse, non sine mea magna ignominia. Misereatur quaeso mei Generositas Vestra, si forsan caesarea maiestas mei misereri gravabitur, propter quam tot nuper subivi pericula et omnes meas fortunas apud serenissimum dominum meum, domum, parentes, actiones, omnia denique mea reliqui, et consoletur me. Prae amaritudine animi ac dolore summo plus de his scribere nequeo, videntur enim hae levitates mihi soli non illatae, sed domino etc. Praeterea quomodo mihi nunc est eundum? Viaticum non habeo. Heri accepi in mutuum non sine rubore a domino doctore Conrado Peutinger quindecim Renenses, cum quibus usque ad Generositatis Vestrae adventum vivere decrevi. Nihil recuso pro caesarea maiestate, immo fideliter, ut consuevi, serviam, et serviam quam diu in vivis fuero. Consideret modo sua maiestas, in quibus iactor procellis, potis est me facile eruere. Iturus sum quocumque maiestas sua mandaverit, nec patriae me desiderium detinebit. Non sum ut aspalacus, qui non nisi apud Boeotios, ubi nascitur, vivere potest. Ego vivam undique et moriar, ubi maiestas caesarea voluerit. Proinde Generositatem Vestram rogo, procuret mihi apud maiestatem caesaream, quae in rem meam ex litteris meis expedire videbuntur. Confidenter confido Generositatem Vestram pro amico obsequentissimo facturam. Cui me iterum iterumque commendo.

Ex Augusta, quinta Novembris anno MDXVI.

Ioannes Dantiscus eques Ierosolymitanus, doctor etc., serenissimi Poloniae regis secretarius.

Generoso et strenuo domino Sigismundo de Herbstain, caesareae maiestatis consiliario et oratori, domino et amico colendissimo.

Generose Domine, plurimam commendationem.

Ternas his diebus dedi ad Generositatem Vestram litteras, ex quibus, ut opinor, mentem meam abundanter intellexit etc. Accepi mandatum caesareae maiestatis, sed magister curiae iam abiverat, ideo nihil mihi profuit. Famulus meus quasi convaluit. Hostis eius hic est, sed latet. Quaesitus est aliquoties per meum famulum etc. Velim, quod daret mandatum ad consules Augustenses, quod utique proditor se non impune fraudem commisisse intelligat etc. Scripsi hanc supplicatiunculam caesareae maiestati. Rogo, eam nomine meo reddat et, ut coepit, pergat res meas apud suam maiestatem promovere, quod semper erga Generositatem Vestram promereri studebo, cui me commendo. Nullum hominem in hac vita libentius quam Generositatem Vestram viderem. Navet igitur accuratius operam, ut quantocius et faustiter adveniat. Puellae cum taedio expectant etc.

Augustae, XXI Novembris 1516.

Eiusdem Generositatis Vestrae obsequentissimus Ioannes Dantiscus, eques Ierosolymitanus, doctor (etc.), serenissimi Poloniae regis nuntius et secretarius.

Generoso et strenuo domino Sigismundo de Herbstain, equiti aurato, oratori et consiliario caesareae maiestatis, domino et amico observandissimo.

Generose et Strenue Domine, amice colendissime, plurimam commendationem.

Quod toties tot meis litteris Generositati Vestrae molestus sum, quaeso non aegre ferat. Cogit me necessitas, quam Generositas Vestra bene novit, ut scribendo morosior et impudentior sim, praesertim cum quodammodo non a caesarea maiestate solum, verum etiam a serenissimo domino meo derelictus mihi videor. Ad quem igitur in hac rerum angustia confugiam, praeter Generositatem Vestram, quam mihi apprime affectam cognovi, invenio neminem. Dabit itaque his meis importunitatibus veniam. Quae me impraesentiarum potissimum ad scribendum causa compulerit, scio Generositatem Vestram pro sua prudentia bene intelligere. Mare (ut Plautinis verbis utar) commune quidem est omnibus, sed non macellum Graeca hinc mercantur fide. Habent hic omnes oculatas manus, credunt, quod vident. Olim praesente caesarea maiestate Augustae auguste vivebam, nunc autem anguste et haec Augusta me nuper annulis meis spoliavit, brevi etiam catenula mea, quae tenui adhuc dependet filo. Quodcumque est, feram ob amorem caesareae maiestatis patienter, domi non ferrem, modo sciam sic esse mentem suae maiestatis, si etiam me vendere oportuerit omnia et cum vita esse in discrimine. Quocumque caesarea maiestas voluerit, patiar, nam me serenissimus dominus meus suae maiestati dedit mancipium. Sed haec hactenus. Rogavit me nuntius Valachi, ut pro eo ad Generositatem Vestram intercederem. Qui, quoniam eius dominus cum serenissimo domino meo nunc aliquantisper bene convenit, dignus mihi, quem Generositati Vestrae commendarem, videbatur. Conqueri mihi visus est de levi expeditione. Sciet Generositas Vestra, quomodo aut quid in his agendum etc. Ultimum et novissimum est, quod ardentissime cupio, ut Generositas Vestra quantocius huc ad nos vinculatos in claustris desideratissime faustiter adveniret. Cuius adventum Deus Optimus Maximus felicissimum faciat et cito etc. Si commode Generositas Vestra poterit post nactam aliquam opportunitatem, quaeso me caesareae maiestati domino meo clementissimo suppliciter commendet et dicat me paratum usque ad mortem ad quaevis servitia obeunda ad suae maiestatis mandatum, prout etiam sua caesarea maiestas iam quater experta est, et in omnibus sic me diligentem et fidelem, ut aliquem, qui ab unguiculis in aula suae maiestatis educatus est, inveniet. Commendo me Generositati Vestrae.

Datae Angustae, XVIII Decembris 1516.

Eiusdem Generositatis Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, doctor etc., serenissimi Poloniae regis nuntius et secretarius.

Magnifico domino Sigismundo de Erberstain, equiti aurato, consiliario atque oratori redeunti sacratissimae caesareae maiestatis, domino et amico multum observando.

Magnifice Domine, amice noster multum observande, commendationem plurimam.

Accepimus Magnificentiae Vestrae litteras nobis apprime caras utpote a domino et amico nostro carissimo profectas, in quibus nobis eventus Suos cum grassatore Zaple describit. Non parum nos turbavit haec novitas, sed demum summa nos affecit laetitia sospitem atque victorem Magnificentiam Vestram evasisse, hinc fortitudinem et magnanimitatem Magnificentiae Vestrae passim coram omnibus praedicantes. Ex his, ut Magnificentia Vestra putat, sinistris successibus minime in animo moveri debet, immo confidentius sperare omnia adversa superasse habereque Virgilianum illud tritum: Tu ne cede malis, sed contra audentior ito. Consuevit enim fortuna, dum aliquem extollere decrevit, ante ipsam bonorum metam, aculeis suis, ne in oblivionem incidat, ferire. Sed haec, ne plus quam aulicorum est philosophari videamur, hactenus. Magnificus dominus palatinus Vilnensis misit Magnitudini Vestrae, ut pollicitus est, pelles bisontinas, urinas et in quodam vase cornua et ungulas onagrorum, quos exules Germanice nuncupamus, in manus domini Laurentii Saurer, vicedomini Viennensis. Cui etiam scripsimus, ut si videret, quod huiusmodi pelles putrefierent, in aura siccandas extenderet. Omnes etiam, quos nobis Magnificentia Vestra descripsit, praeterea etiam alios notos Magnificentiae Vestrae salutavimus et, ut hic moris est, pro Magnificentiae Vestrae salute aliquot cyathos exhausimus longam et prosperam vitam, felices successus et secundius iter Magnificentiae Vestrae imprecantes. Cui nos ut dedissimos plurimum commendamus. Dantiscus rogat Magnificentia Vestra non velit negotiorum creditorum oblivisci et cum primis, si ei redeundum erit, de mente maiestatis caesareae certiorem reddere.

Cracoviae, 21 Ianuarii(!) anno Domini MDXVIII.

Ioannes Dantiscus etc.

Nicolaus Nibschicz

Domino Sigismundo [de Herberstein], consiliario caesareae maiestatis, [equiti aurat]o etc. domino et amico colendissimo.

Magnifice Domine, commendationem plurimam.

Litteras Magnificentiae Vestrae ego una cum domino Nibschicz dudum non vidimus, nisi quasdam Viennae datas, satis minutas et rebus nostris, de quibus saepius Magnificentiae Vestrae scripsimus, nihil fere respondentes. Quod tamen in bonam accipimus partem et crebris ccupationibus Magnificentiae Vestrae ascribimus. Non tamen desistimus a sollicitatione negotiorum nostrorum apud Magnificentiam Vestram. Dominus Nibschicz rogat, ut rem suam de ista provisione centum florenorum super Iudaeis Cracoviensibus cordi habeat, praesertim si aliquis oratorum caesareae maiestatis huc expediretur. Commodissimum ei videretur, si reverendissimo domino Labacensi commissio in hac re daretur, nam sibi a maiestate regia impetravit, quod dominationis suae reverendissimae debet esse pristaff. Quod ad me attinet, rogo apud caesaream maiestatem, cui per dominum Raphaelem oratorem serenissimi regis mei supplicando scripsi, intercedat, quod sua maiestas mei et servitiorum meorum dignaretur habere rationem. Nam in maiestatis suae servitio canonicatum quadringentorum florenorum et impensas pro litibus centum florenorum amisi. Condemnatus etiam in expensis, si non implicatus negotiis caesareae maiestatis, rebus meis adesse potuissem, victor omnino evasissem. Quod saltem in Germania sua maiestas mihi beneficio quodam provideret, non ambio, ut mihi Coloniae promisit, episcopatum, vel apud serenissimum dominum meum intercederet, quod sua regia maiestas me indemnem redderet. Quae omnia prudentiae Magnificentiae Vestrae et amori erga me committo moderanda. De litteris etiam palatinatus, de quibus Magnificentia Vestra mihi scripsit, quas possum gratias habeo. Rogo, prosequatur apud dominum doctorem Spiegel, ut perficiantur. Quicquid erit impendendum, dominus Raphael nomine meo persolvet in his meis et domini Nibschicz negotiis. Quaeso Magnificentiam Vestram accuratam navet operam, quo nos sibi perpetue devinctos atque auctoratos reddet. Optime et feliciter Magnificentia Vestra valeat et nobis duobus, qui nunc in uno contubernio et in eodem cubiculo vivimus, saepe scribat.

Datae Cracoviae, 12 Iulii anno 1518.

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, secretarius.

[Generoso] domino Sigismundo de [Herberstein], equiti aurato et [caesareae maie]statis consiliario [domino] et amico colendissimo.

Magnifice Domine, commendationem plurimam.

Quod toties Magnificentiam Vestram obtundo litteris, partim amor meus in Magnificentiam Vestram non mediocris, partim res nostrae agendae, quae curae Magnificentiae Vestrae commissae sunt, efficiunt. Praesertim quae spectant contubernalem meum dominum Nibschicz, qui sine intermissione, ut Magnificentiam Vestram negotiorum suorum memorem redderem, me hortatur. Novit Magnificentia Vestra, quomodo vicedominus Austriae initium provisionis suae, dum hic apud maiestatem regiam ageret, posuit, ut videlicet a Iudaeis Cracoviensibus post mortem cuiusdam Sigismundi Stosch centum florenos annuatim haberet. Quod negotium sic inchoatum pendet adhuc. Proinde Magnificentia Vestra summopere deprecatur, velit impendere operam, quod maiestas caesarea primis oratoribus huc ituris rem hanc perficiendam demandaret, potissimum reverendissimo domino Labacensi, qui facillime, si huc veniret, finem faceret. Omnis spes et fiducia in Magnificentia Vestra sita est. Uterque non dubitamus, quin Magnificentia Vestra officiosam se exhibebit. Quod me attinet, novissimis litteris descripsi. Mutuiter faciet, si me saepius maiestati caesareae commendabit, ego hic assiduus apud serenissimum dominum meum sum praeco laudum Magnificentiae Vestrae. Cui me cum domino Nibschicz contubernali meo iterum iterumque commendo et rogo, quo coepit favore nos prosequatur.

Datae Cracoviae, XI Septembris MDXVIII.

Ioannes Dantiscus.

Dem edlenn und gestrengen hern Sigmundt von Herberstain ritter, Romischer kayserlicher maiestet radt etc. zu eigenen handenn.

Magnifice Domine, commendationem plurimam.

Nescio, quomodo exordiar contra Magnificentiam Vestram, quae contra promissam, ut tamen modestius agam, ex Moldorff discessit et nihil litterarum vel commissionis per aliquem mihi reliquit. De quo alio tempore latius. Impraesentiarum coegit me ad scribendum, quod non ivi in Freysing, sed per Monchen et accepi litteras Vestras cum pecuniis, quas hactenus duxi. Dabo operam, ut hinc ad fratrem Vestrum perducantur. Interea rogo me Magnificentia Vestra ex favore suo non dimittat. Totus enim Vester et si dici potest Vestrissimus sum. Cui me plurimum commendo. Ex Augusta de rebus nostris pluribus agemus.

Ex Monchen, 24 Novembris anno 1518.

Vester Ioannes Dantiscus.

Nobili et Excellentissimo Domino, domino Ioanni Dantisco, equiti et doctori etc., serenissimi regis Poloniae secretario, domino et amico observando.

Salutem.

Forte et hodie graviter soles ferre, quod in discessu nostro circa Enum ita abrute ab invicem discesserimus. Quod satis mihi perspectum habeo, nam ad te nunc post reditum meum ex Hispaniis aliquas litteras misi, numquam mihi respondisti. Quid in causa fuit, sis ipse iudex, nam pro certo sperabam tibi in itinere posse obviari. Diutius tum, quam spondebas, ut credo, dormivisti. Si in ea pertinacia perseveras, facile coniecturandum mihi est, qualem erga me amorem gesseras, nam fila tenuiora de facili rumpuntur. Constantem te semper credidi, nec te tam levem aerem a me alienari et hodie mihi persuadeo. Plura equidem scriberem, si tibi accepta scirem. Dum cognovero, faciam, quod experiar re. Praesentibus serenissimo regi litteris meis supplico, ut consulat et adnuat, ut habeam, quod mihi mater serenissimae reginae promisit suis litteris, sigillo et chirographo; ut et tu pro me intercedas et responsum huc in Posonium mittas, plurimum peto. Immo et plura scripsissem, si diutius expectasset nuntius. Vale et me ama, ego equidem te plurimum amo.

Ex Posonio, 13 Augusti anno 1520.

Tuus Sigismundus de Herberstain eques

Magnifico et generoso domino Sigismundo de Erberstein, consiliario potissimo serenissimi arciducis Austriae etc. domino et amico plurimum mihi observando ad manus proprias. Cito, cito, cito, quia summe necessarium.

Magnifice Domine, amice omnium amicorum observandissime, salutem et prosperrimorum successuum perpetuum incrementum.

Litteras, quas mihi Tua Magnificentia dedit nuper in Nova Civitate, reddidi Clam, sed non clam, immo manifeste. Ultro hoc, quod antea expertus sum de Tua Magnificentia, uberiorem repperi fidem, quae non fuisset necessaria inter necessarios. Necessarium me dico Magnificentiae Tuae plurimis argumentis, quae nunc recensere esset supervacaneum. Venit ad me praefectus Magnificentiae Tuae mane, dum abire decrevissem, et mihi obtulit eam Tuae Magnificentiae benevolentiam, quam semper re ipsa sum expertus. Fecit mihi nomine Vestro eum honorem, quem debuit, et in omnibus me optime habuit. Et ob illam consuetudinem, quam cum Tua Magnificentia contraxi a multis annis, non potui mihi temperare, quin castrum ascenderem et pro mea curiositate ibidem omnia viderem, prout ipse praefectus Magnificentiae Vestrae aliquando coram latius referet. Ibidem me novis affecit honoribus, qui mihi eo gratiores erant, quo illos sciebam mihi esse a meo desideratissimo esse profectas. Et qualis fuit honor, ipsae litterae et calamus ostendunt. Quapropter pro sua dudum in me concepta benevolentia nunc eas, quas possum, accipiat gratias. Aliquando, dum res meae melius habebunt, sum redditurus. Plura scriberem, obstat mihi ingens pelagus, vinum, quod mihi hoc tempore carius est quam calamus. Summa summarum vestrissimus sum et rogo, in his punctis maneat, in quibus fuit antiquitus. Commendo me Magnificentiae Vestrae plurimum.

Datae Clam, sed non clam, manifestus sedi omnibus videntibus et bibentibus, 6 Iulii 1522.

Ioannes Dantiscus etc.

Spectabili et magnifico domino Ioanni Dantisco, serenissimi regis Poloniae oratori apud caesaream maiestatem in Hispaniis etc., domino tamquam fratri honorando

Spectabilis et Magnifice Domine tamquam frater honorande. Salutem et sui commendationem.

Cum germanus tuus ex Vilna rediens quasdam litteras mihi obtulit et declaravit se ad Te iturum, non potui me continere, quin litteras meas illi ad Te darem ob veterem inter nos consuetudinem, quae apud me adhuc integra est, et ut in occidente, quae pars Tibi sorte cessit, ut mihi septemtrio, intelligeres, quid rerum apud nos agatur. De Moscis, Tartaris, Prutenis et Livoniensibus ex aliis plus quam ex me habere poteris, quamvis et ego nunc regnante Ferdinando in Germaniis orientalibus denuo Moscoviam sum ingressus hoc idem, quod tempore Maximiliani imperatoris tractans. Demum et Petercoviae anno praeterito, hoc vero Vilnae regem Sarmatiae, dominum Tuum adivi et nunc Craccoviae sum, medio domini Christophori de Schidowetz etc. castellani Cracoviensis etc. negotia serenissimi regis mei ago, multa in dies audio. Cum tamen tanta Tibi copia amicorum in his partibus, qui Te nihil celant, superfluum mihi visum plura de eisdem describere, nisi cum iam Suleymanus Turcarum rex cum ingenti apparatu bellico tendat contra serenissimum regem meum et eius regnum Hungariae et forte, si fortuna faveret, usque Austriam et Bohemiam progrederetur. Nunc tyrannum aiunt ad confluentem Savi venisse. Audiuntur gaudia et tripudia per Craccoviam et Poloniam, ac si Redemptor illis aut Iudeis Messias venisset, at dicant plures ex illis. Non omnes gaudent, at ego dico plures. Sunt, qui forte eventum praevident. Nescio tamen, quae furia populum cruciat et in odium Germanorum tam acriter impellit, ut serenissimum regem meum, qui cum Germanis, Bohemis, Hungaris atque Slavis imperet, Germanum dicunt et illum potius, quam Turcum perire expetunt. Non equidem de omnibus Polonis dico. Attamen et illis cum ceteris, si nobis flendum , non diu ridendum erit. Fiat voluntas illius, qui est in caelis. Ioannes Sambocius in hospitio meo Vilnae me praesente obiit. Dominus Nicolaus Nypschitz Tui amantissimus mirum in modum de illius obitu contristatus. Timeo, ne et illi ex tali dolore quid mali eveniat, et nisi Te expectaret, sine dubio pessime haberet. Inquit enim alium non habere, cui aliquando confidenter possit communicare. Omnes profecto magno desiderio Te expectant, quare redi et veni felix et prosper, ut aliquando te pontificem liceat intueri. Et bene vale meque, ut aliquando coepisti, ama.

Ex Craccovia, 24 Iulii anno Domini 1529.

Tuus Sigismundus ab Herberstain, orator etc.

Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Culmensi, serenissimi regis Poloniae oratori apud sacram caesaream maiestatem, domino suo observandissimo

Reverendissime Domine, domine observandissime. Post mei et servitiorum meorum commendationem.

Iam dudum nil certi habui de Vestra Reverendissima Dominatione, nisi cum frater Eius ex Vilna per Cracoviam ad Italiam reverteretur. Interim non dabatur tantum otii, ut saltem respirassem. Nam et nunc in Vestrae Reverendissimae Dominationis Polonia sum, ubi reverendissimus dominus Vladislaviensis ad me suas litteras scripsit cupiens, ut et suas ad Vestram Reverendissimam Dominationem curarem perferre, alteras ad illius nepotem. Velit itaque, ut nepos ille possit connumerari inter familiares serenissimi regis mei. Si in curia suae maiestatis essem, adhiberem certe omnes vires meas, si possem illius reverendissimam dominationem gratificari. Nunc autem plus non possum, nisi ut scribo serenissimo regi meo litteras illius gratia, alteras reverendissimo cardinali Tridentino, si quid eisdem efficere possem. Apud nos adhuc nihil novi est. Si quid autem erit scitu dignum, scribam ad Vestram Reverendissimam Dominationem. Quae pristina gratia dignetur me et servitia mea prosequi. Ego item curabo, ut observantia mea referam iuxta possibilitatem meam. Deus Optimus Maximus conservet Vestram Reverendissimam Dominationem per multos annos in felicitate et prosperitate.

Ex Posnania , 8 Octobris anno 1530.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Herberstain

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Culmensi, serenissimi regis Poloniae etc. oratori apud caesaream maiestatem, domino suo observandissimo

Reverendissime Praesul et Domine observandissime. Post mei commendationem.

Hodie sunt mihi praesentatae litterae a serenissimo rege Poloniae ad Vestram Reverendissimam Dominationem spectantes et magnificus dominus Severinus Bonar suis me plurimum hortatur, ut illas ad Vestram Reverendissimam Dominationem per postas dirigerem. Item et aliae litterae ad eandem Vestram Reverendissimam Dominationem sunt ad me missae per illustrissimum dominum castellanum Cracoviensem. Quas omnes in unum corpus colligavi et ex debito erga regiam maiestatem et meam observantiam erga illustrissimum dominum castellanum curavi, ut illa die, qua illas accepi, eas per postas dimisi.

Quid in Polonia agatur, Vestra Reverendissima Dominatio ex illis habebit. Apud nos non aliud, nisi inter spem et metum haesitamus. Indutiae trimestres sunt interpositae. Quid tandem, nescio. Vestrae Reverendissimae Dominationi tanquam domino meo singulari et observandissimo me et mea servitia commendo.

Ex Vienna, 3 Februarii anno Domini 1531.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Herberstain

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Culmensi, oratori serenissimi Poloniae regis apud sacram caesaream maiestatem, domino meo gratiosissimo et observandissimo

In curia caesaris

Reverendissime Domine, domine observandissime. Post mei et servitiorum meorum commendationem.

Hac nocte sunt mihi allatae litterae Vestrae Reverendissimae Dominationis, quibus hortatur, ut adiunctus fasciculus quam primum ad illustrissimum dominum castellanum Cracoviensem transmittatur. Quem hodie abhinc Viennam versus misi et ordinavi, ut quam primum transmittatur. Misi quoque iam pridem alios fasciculos Cracoviam iuxta desiderium Vestrae Reverendissimae Dominationis. Et quod usque hodie ad Illius Reverendissimae Dominationis scripta non responderim, in causa est, quod praecise eo tempore vocatus eram ex abrupto in curiam serenissimi regis mei venire. Veni et celerrime expeditus ad serenissimum regem Poloniae iter arripui. Denuo revocatus et ad hanc provinciam delegatus heri huc cum domino Wilhelmo de Rogndarff etc. et domino Leonardo de Fels etc. veni pro firmandis indutiis annalibus. Duxeram litteras Vestrae Reverendissimae Dominationis nomine versus Cracoviam. Abinde sperabam me bono otio posse Vestrae Reverendissimae Dominationi respondere. Supplico igitur Eidem Vestrae Reverendissimae Dominationi me in ea re excusatum habere et Sibi persuadere, quicquid in mittendis eiusmodi litteris et aliis quibuscumque potero Illi inservire, id percupide me facturum et cum diligentia.

Misi etiam litteras illas annexas ad reverendissimum dominum archiepiscopum Rosanensem ad manus domini Wolfen Grastwein, sororii mei, ut illas praesentet. Apud nos nihil novi habetur, nisi quod quidam Hungari practicant, ut neutrum litigantium pro regno suscipiant, sed quendam tertium cuperent. Gens inquieta, quae semper suum quaerit malum . His Vestrae Reverendissimae Dominationi me et servitia mea denuo commendo.

Ex Strigonio, 7 Maii anno Domini 1531.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Herberstain

Magnifico domino Sigismundo de Herberstein, sanctae Romanorum, Hungariae et Bohemiae etc. maiestatis consiliario, amico observandissimo.

Magnifice Domine, amice observandissime. Salutem et felicissimorum successuum augmentum.

Mitto iterum Magnificentiae Vestrae hunc litterarum fasciculum, quem, quaeso, ad manus magnifici domini castellani Cracoviensis transmittere dignetur cum primis. Quod officium iam toties a Magnificentia Vestra exhibitum, cum coram aliquando fuero, quod brevi spero futurum, omni studio Magnificentiae Vestrae rependam. Nova hoc tempore nulla habemus, quam quod expectamus, quando nos in Germaniam vocare volueritis. Ferunt etiam regem Scotiae mortuum et ea de re novas in Scotia turbas oriri. Alia non restant. Magnificentiam Vestram quam diutissime optime valere cupio.

Datae Bruxellis, 20 Iulii anno Domini MDXXXI

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, confirmatus episcopus Culmensis, manu propria.

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, serenissimi Poloniae regis oratori apud caesaream maiestatem etc. domino suo observandissimo, Hoff

Reverendissime Domine, Domine observandissime. Post mei et servitiorum meorum commendationem.

Vestrae Reverendissimae Dominationis litteras ex Gandavo de 15 Iunii accepi Cracoviae 5 Iulii praeteriti. Ubi fasciculum adiunctum meis illico consignavi in manus domini Nicolai Nypschitz, qui iam iam redierat ex curia regis mei. Atque serenissima regina in continenti Vestrae Reverendissimae Dominationis litteras ad suam maiestatem datas ad me misit dans facultatem legendi primum quasi articulum, ubi dominus Ludovicus Aliphius Vestrae Reverendissimae Dominationi quaedam gravamina intimavit, ut ea serenissimo regi meo referrem. Veni in curiam serenissimi regis mei et illic cum domino Hieronimo Laski mansi per octo dies. Ducem Atrii non vidi, cui ad mandatum Vestrae Reverendissimae Dominationis et omnibus percupide me adaptarem. Dominum autem Hieronimum Laski adduxi ex Cracovia. Qui a quam pluribus terrebatur , ne se fidei regis mei commiteret, utique ipse me audivit et mihi confidit. Venit quidem et clementer susceptus, tractatus, habitus et remuneratus dimissus. Quem usque Viennam et in ipsam navim comitatus sum. Satis contentum se testabatur de rege meo. Serenissimus item rex meus laudat hominis dexteritatem et consilium. Deus faxit, ut aliquid boni exinde sequatur. Venturum se pollicebatur cum collegis oratoribus domini sui ad caesaream maiestatem. Respondissem iam antea Vestrae Reverendissimae Dominationi, attamen non tantum otii dabatur, iam negotiando, iam potando et consumando distractus.

Serenissima regina Poloniae narravit mihi Vestram Reverendissimam Dominationem cupere ab hoc onere legationis absolvi at inquit se Vestrae Reverendissimae Dominationi respondisse neminem esse, qui tam cito posset informari de his suae maiestatis negotiis. Necesse esse Vestram Reverendissimam Dominationem ea in finem deducere. Sua reginalis maiestas se omnino serenissimo rege meo adiunxit et video iam ferme omnem Poloniam mutatam quoad voluntatem erga serenissimum regem meum, qui promisit se promoturum negotia illa apud caesaream maiestatem summa diligentia. Vestra Reverendissima Dominatio promoveat etiam, ut amor inter nostros principes crescat et firmetur, unde omnibus nobis salus. His Vestrae Reverendissimae Dominationi, quam Deus felicem conservet, me et servitia mea commendo.

Ex Clam, X Augusti 1531.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Herberstain

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Culmensi, serenissimi Poloniae regis oratori apud caesaream maiestatem, domino suo gratioso et observandissimo

Reverendissime Domine, Domine observandissime. Post servitiorum meorum commendationem.

Litterae Vestrae Reverendissimae Dominationis de 20 Iulii ad me datae una cum fasciculo ad illustrissimum et magnificum dominum, dominum castellanum Cracoviensem sunt mihi praesentatae undecima praesentis, quando ingrediebar fines Styriae. Quem fasciculum eadem die per postas ex Khinberg Viennam versus misi inconiungendo magistro postarum Viennae exsistenti cito diligentissime curet, illum Cracoviam mittat. Quod sine dubio facturum confido. Et si quod in multo maiori possem Vestrae Reverendissimae Dominationi inservire, id animi desiderio facerem et faciam semper. Scripsi Vestrae Reverendissimae Dominationi ant<e> paucos dies reditum meum ex Polonia et quod illic egerim, fasciculumque illum tunc ad me missum in manus domini Nicolai Nypschiti consignasse. Ab eo tempore non est, quod dignum sit ad Vestram Reverendissimam Dominationem perscribere, nisi quod dominus meus comes Nugarolis sollicitus est admodum suis litteris, ut saltem litterae Reverendissimae Dominationis Vestrae diligentissime per me curentur. Atque ita Vestrae Reverendissimae Dominationi me et servitia mea denuo commendo.

Ex aedibus coniugis meae Grueb, 17 Augusti anno Domini 1531.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationi deditissimus Sigismundus ab Herberstein.

Magnifico domino Sigismundo de Herberstein, serenissimae Romanorum, Hungariae et Bohemiae regiae maiestatis consiliario, domino tamquam fratri carissimo.

Magnifice Domine, salutem et commendationem plurimam.

Onero iterum Magnificentiam Vestram hoc litterarum fasciculo. Quam summopere rogo, non velit moleste ferre, quod toties hoc officium praestari petam, repensurus id aliquando omni studio, ubi vicissim Magnificentiae Vestrae usui esse possim. Uberioremque Magnificentiae Vestrae gratiam referet illustrissimus dominus castellanus, regni Poloniae cancellarius, cui in litteris meis mittendis non parum gratificatur. Nova non sunt alia, quam quod exitus hinc noster versus Spiram dilationem accepit. Quidam dicunt maiestatem caesaream in Cambray convenire debere cum sorore sua regina Franciae etc. Magnificentiam Vestram faustissime valere cupio.

Ex Bruxellis, 29 Augusti anno Domini 1531.

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, confirmatus episcopus Culmensis

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, serenissimi Poloniae regis oratori apud caesaream et catholicam maiestatem, domino suo gratioso et observandissimo

Reverendissime Praesul et Domine, Domine observandissime. Post servitiorum meorum commendationem.

Vestra Reverendissima Dominatio scribit ad me de 29 Augusti, me iterum onerare fasciculo litterarum annexo, hortaturque, ne moleste feram, quod toties hoc officium praestari petat etc. Profecto, si id onus meretur dici, suave mihi est, atque ita tali adhortatione non indiget. Immo ego supplico Vestrae Reverendissimae Dominationi dignetur ex gratia me eiusmodi oneribus onerare, nec iucundius mihi accidere potest, quam Vestrae Reverendissimae Dominationi omnibus horis servire. Percupide etiam semper servio illustri domino castellano Cracoviensi. Scio etiam agi et tractari negotia serenissimorum regis et reginae Poloniae, quorum maiestatum fidelis et devotus servitor semper fui et sum et ero in saecula saeculorum. De fama conventus caesareae maiestatis cum sorore sua mecum communicata Vestrae Reverendissimae Dominationi quam maximas gratias ago. Apud nos alia non sunt nisi illa victoria serenissimi Poloniae regis contra perfidum suum hostem, quae nos omnes exhilaravit. Cuius instructu Valachum huc attentaverit, iam quoque scimus. Vestra Reverendissima Dominatio absque amplius dubio illa omnia habet. Quidquid deinde sperandum, facile coniecturari potest. Propterea coniugamus manus nostras et salvi erimus. Vestra Reverendissima Dominatio tamquam director promoveat Sua industria et dexteritate. Cui me et servitia mea iterum et iterum commendo.

Ex Clam, 25 Septembris 1531.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus servitor Sigismundus ab Herberstain

Magnifice et plurimum observande Domine. Salutem et omnis felicitatis accessum.

Litteras Magnificentiae Vestrae datas ex Clam 25-a Septembris accepi hodie, erantque mihi gratissimae ob singularem illam erga me benevolentiam et veterem amorem, quem prae se ferebant. Habeoque Magnificentiae Vestrae magnas gratias, quod adeo benevolum et propensum in eo officio ad transmittendas litteras se offerat, meque vicissim (modo quid in rem et usum Magnificentiae Vestrae praestare possim) offero paratissimum. Fuitque mihi non vulgariter gratum, quod serenissimi regis mei victoria adeo Magnificentiam Vestram et amicos exhilaravit. Faxit Deus Optimus Maximus, ut aliquando principes Christiani in his tam periculosis temporibus in commune consulant, quo aliquid solidi et quod aliquamdiu durare possit in religionis nostrae hostes statuatur. Adminiculum et vires serenissimi regis mei non spero defuturas. Nos tamen hic adhuc in eum eventum cum aliis vicinis regibus nullos facimus apparatus. Sed Deus (ut confido) saniorem nobis dabit mentem, sine quo factum est nihil. Ille Magnificentiam Vestram quam diutissime sospitet et felicem conservet.

Ex Bruxellis, 23 Octobris anno Domini 1531

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, confirmatus episcopus Culmensis, serenissimi Poloniae regis orator, manu propria

Magnifice Domine, salutem et commendationem plurimam.

Cum huc appulissem tandem laqueo contrito anima nostra quasi avis erepta est de laqueo venantium laqueus contritus est et nos liberati sumus, quo iam octo annis et quinque mensibus fueram vinctus, et magnificus dominus Rudolphus de Hefelt in domo sua me humanissime tractasset diceretque se ad Magnificentiam Vestram cras iturum, non potui omittere, quin Magnificentiae Vestrae et absolutionem meam ex hoc tam diuturno ergastulo et hanc benevolentiam, qua me bonus iste dominus prosecutus est, declararem. Quam summopere rogo pro iure veteris nostrae amicitiae, quo mihi aliquid Magnificentiam Vestram debere existimo et quo Magnificentiae Vestrae sum vicissim obligatissimus, velit huic bono domino gratias habere, quod Magnificentiae Vestrae veterem amicum adeo in domo sua humaniter tractaverit. Idque mihi non minus erit gratum, quam id, quod gratissimum seque sic erga illum exhibeat, ut cognoscat me (de quo collatus sum) a Magnificentia Vestra amari. Quicquid rursus vel in eo vel in casu magis arduo Magnificentia Vestra a me postulaverit, habitura me est propensissimum. Inter eundum a Crembs amisi canem Anglicum magnum feminam, non procul hinc, rogo agat cum domino Rudolpho, ut illam aliquando et meis impensis habere possim. Sunt mihi eiusdem generis, quos mari ex Antverpia misi, alii canes, cum quibus illa multos alios propagaret. In eo si Magnificentia Vestra aliquid pro me faciet, super alia in me olim collata beneficia me sibi reddet devinctissimum. Christus dominus noster Magnificentiam Vestram quam diutissime sospitet et prosperet in omnibus.

Datae ex villa Czicendorff, 16 Iulii anno Domini MDXXXII.

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, episcopus Culmensis, serenissimi Poloniae regis orator, manu propria.

Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Culmensi etc. domino suo gratioso et observandissimo

Reverendissime Domine, domine observandissime. Post servitiorum meorum commendationem.

Ad litteras et mandatum Vestrae Reverendissimae Dominationis feci diligentiam meam ita, ut caniculam illam deperditam spero in brevi me habiturum. Quam mox Vestrae Reverendissimae Dominationi transmittam demum latius ad litteras Illius responsurus. Interim me Vestrae Reverendissimae Dominationi denuo commendo.

Ex Vienna, 5 Augusti anno 1532.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Herberstain, liber.

Reverendissimo in Christo [patri] et domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, domino suo gratioso et observando

Reverendissime Praesul, domine observandissime. Post debitam mei commendationem.

Cum Vestra Reverendissima Dominatio mihi suo mandato iniunxisset, ut gratias agerem domino Rudolpho de Höhnfeld, quia recepisset eam in domum suam etc. sollicitaremque, ut canem illum Anglicum deperditum acquireret, feci utrumque. Et primum quidem antequam haberem litteras Vestrae Reverendissimae Dominationis, quia cum ipse hanc receptionem mihi narrabat, dixi illi in hominem gratum beneficium hoc contulisse, cum denique litterae illae mihi praesentatae et in praesentia sua eas legi. De cane autem ego egi, quae potui, et hospes ille diu dubitabat, an mihi illum mitteret, cum haberet a Vestra Reverendissima Dominatione in mandatis domino Rudolpho praesentare. Quem tamen antea miserat usque Olomuncium post Vestram Reverendissimam Dominationem proprio nuntio, ut ipse asserit. Atque ita vicesima praesentis mensis missus est ille canis. Quem Vestrae Reverendissimae Dominationi praesenti nuntio mitto supplicando, ut hanc moram meae negligentiae non imputet, sum enim cupidissimus Vestrae Reverendissimae in omnibus obsequi, nollem etiam ingratus notari.

Quae autem apud nos aguntur, nollem quoque Vestram Reverendissimam Dominationem latere. Turcus Guncium obsidet quasi decem octo diebus, ignobile oppidum, nec causam possumus scire, cur suam potentiam illuc converterit; est quidem unum ex oppidis, quod Fridericus Imperator Tertius ex manibus praedonum Austriam devastantium eripuerat et intra fines Hungariae hodie situm est. Forte ob commeatum illic inductum et exercitus suus fame premitur, utique ante biduum non potiebatur illo. Praeest illi strenuus eques Nicolaus Iurasitz Croatus, qui ante paucos annos oratorem apud Turcum agebat.

Nos illic obsidionem expectabamus et videmus frustra, provisi omnibus ferme necessariis. Forte ob id consilium mutavit, et cum falsus sit, sperans omnem Christianitatem in discordia et imperium ac Germaniam in tumultu offensurum.

Illustrissimus dux Fridericus comes palatinus Rheni vicesima praesentis venit usque Khärneuburg oppidum duobus miliaribus ab hinc. Quem die sequenti suscepimus – ipse heri huc venit et rediit. Meo iudicio omnes copias imperii nunc in utraque Austria esse. Coniungemus nostros exercitus, usque caesaris copiae venient, quae et paucis diebus venturae sunt. Tandem exsequemur voluntatem Dei nostri.

Dominus Petrus de la Cueva, commendator vel granmaestro sui ordinis et magister curiae caesareae, orator una cum duce advenit. Pro certo refert dominum Andream de Orio caesarea classe Bisantium versus navigasse. Quae omnia Omnipotens dirigat sua gratia, Vestrae Reverendissimae Dominationi det sanitatem et omnem felicitatem. Quae me sua solita gratia prosequatur.

Datum Viennae, XXII Augusti anno Domini 1532.

Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Herberstain, liber.

Magnifico domino Sigismundo de Herberstein, equiti aurato etc. serenissimi Romanorum etc. regis [con]siliario etc. domino et amico plurimum observando.

Magnifice et plurimum observande Domine, salutem et omnis felicitatis accessum.

Accepi hic litteras Magnificentiae Vestrae 22 Augusti novissimi datas una cum cane mea, quam ex Cremsio inter eundum amiseram. Scribi nequit, quantum me litterae humanitatis in me atque horum temporum novarum rerum plenae una cum cane remissa exhilararunt. Fateorque ingenue ad cumulum in me collatorum a Magnificentia Vestra iam pridem beneficiorum non parum esse additum, meque plura Magnificentiae Vestrae debere, quam prius unquam. Ut tamen aliqua ex parte Magnificentiae Vestrae solvendo esse possim, egi cum communi amico nostro domino Carolo Kuczer, ut quicquid pro istius canis reductione impensum est, illi, cui Magnificentia Vestra iusserit, rependatur. Habeoque quas possum gratias in omnem eventum, quantum mihi est facultatis, aliquando relaturus. Nova hic alia non habemus, quam quae huc rediens ex Caseorum Foro dominus praepositus Laski attulit, quae cum Vestris huc scriptis longe non conveniunt, plus tamen, et non inmerito, Vestris quam illius datur fidei. Videbunt, ut spero, brevi, in quem transfixerunt. Christus dominus noster det sacrae caesareae et regiae Romanae maiestati atque vobis omnibus contra spurcissimos crucis suae hostes omnem felicitatem gloriosamque victoriam, amen.

Alia non restant, quam quod me veteri in me Magnificentiae Vestrae benevolentiae commendo et rogo, si qua in re Magnificentiae Vestrae usui esse et inservire possim, iubeat. Ipse subibo humeris, nec me labor iste gravabit.

Ex Cracovia, 3 Septembris anno Domini 1532.

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, episcopus Culmensis, manu propria.

Ab hinc autem non habeo aliud Vestrae Reverendissimae Dominationi describendum, nisi quod oratores serenissimi regis mei scripserunt se absolutos et tertia praeteriti mensis soluturos a Constantinopoli, allaturos pacem regi acceptam. Adversarii autem nostri sunt in magna exultatione, nescio, si spem vultu simulent. Quod equidem quidam ex eorum gestibus videntur augurari.

Ex Neapoli allatae sunt litterae, quibus significatur dominum Andream Doria classe imperiali Christiana instructa expertissimo milite Hispano ab inde solvisse et Coronam versus properare. Illic enim videbimus, quidnam sperandum sit, aut uni aut alteri.

Ex Roma habemus summum pontificem sententiam protulisse erga regem Angliae, ita ut illi sit iniunctum legitimam suam coniugem acceptare, concubinam vero amovere.

Circa Guntium oppidum, quod Turcus tot milibus tanto tempore obsedit et tentavit, omnia sata sunt deperdita at in toto spatio, ubi tantus numerus gentium obsidentium continebatur, creverunt optima frumenta, ac si studio seminata fuissent, inde se inhabitantes nutriunt. His Vestram Reverendissimam Dominationem peroptime valere cupio, cui me quoque commendo.

Ex Vienna, 7 Augusti anno 1533.

Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Sigismundus ab Höberstein(!) liber

Ex litteris domini Sigismundi de Herberstain de data Viennae a die 25 Aprilis 1534

De adventu Ludovici Gritti nihil dum certi habemus: alii eum in itinere vocatum ferunt, alii veneno sublatum, nonnulli vero illum perhibent a Turca revocatum propterea, quod Imbrami Bassa sit a Persis profligatus.

Milites Hispani ex Corona in oppidulum quoddam irruptione facta magna caede Turcas affecerunt, oppidulum interceptum direptum, victores Hispani onusti spoliis in civitatem rediere commeatu nunc denuo affatim instructam. Ex Hispanis tamen desiderati sunt milites circiter 20.

Quae Italicus pontifex cum rege Gallorum plantaverit, ex fructibus potissimum cognoscimus, idque in brevi. Dux Mediolanensis iam suam sponsam domi habet.

Rex Angliae male affectus in pontificem modis omnibus conatur principes Lutheranos in suam confederationem pertrahere.

Landtgravius Hessiae non procul ab Argentina recensuisse dicitur exercitum ex octo millibus peditum conflatum et dum hoc unum mollitur, ut ducem Virtemburgensem in ducatum suum restituat, etiam atque etiam videat, ne suo ipsius ducatu semetipsum exuat. Nam dubia est Martis alea et certum est illum frustrari sua spe, quam in praesidiis aliquorum principum, utpote Saxoniae et Bavariae, collocavit.

Quid Turcus agat et terra et mari Vestrae Reverendissimae Dominationi sunt notiora quam mihi. Ac tamen pridie sacrae caesareae maiestatis orator ex Venetiis scripsit huc Imbrami Bassam a Persis certo profligatum et gravem iacturam accepisse, Barbarossam vero iam Italiae fines attigisse praedamque aliqualem abegisse. Aiunt eum tendere versus Ianuam, quo etiam Gallus cum Germano milite contendit. Forte Italia habebit novos hospites, ut deinde aliquando meditabitur consulere in perniciem Turcarum. Caesarea et catholica maiestas cunctatur, usque videbit opportunitatem suae innatae fortunae, habet tamen plusquam quinquaginta triremes peroptime armatas, quae suo expertissimo duce invigilabunt pro tempore etc.

Quam mercedem ille Emericus Czibak ex sua fidelitate per Luduvicum Gritti accepit in Transilvania quidque posthac secutum ibidem, non dubito Vestrae Reverendissimae Dominationi notissima esse. In Dania, tanquam contermina Poloniae, sunt pariter aperta, alias sunt quieta omnia. Serenissimus Romanorum rex, dominus meus clementissimus ordinatis rebus Bohemicis se huc contulit, ut etiam rebus Hungaricis aliquantum provideret et consulat. Hoc enim regnum Hungariae per nunc se male habet, cum videt se tyrannidi> summae subiectum. Forte Deus miserebitur illi.

In Germania per nunc pacata sunt omnia. Non dubito quin Vestrae Reverendissimae Dominationi varia narrata sunt de pace, quam serenissimus rex meus cum duce Wirtenbergensi et landgravio Hessiae iniit, quae tamen nec tam turpis nec tam damnosa, ut nollem eam conclusam. Variae practicae sunt per hanc interruptae, ut ferme nulli fuerunt, qui credidissent hanc posse subsequi. Multo maiora ex ea sequentur commoda, quam ex recuperatione ducatus illius, ex quo regia maiestas nullum emolimentum unquam habuit neque in vita habuisset. Haec omnia volui Vestrae Reverendisimae Dominationi ex devotione mea erga Eandem ita currenti calamo perscribere, ut satisfacerem debito meo. Cui me tanquam domino meo singulari et observando commendo.

Ex Vienna Austriae XXVIIII Augusti, anno Domini 1534.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae deditissimus Sigismundus ab Herberschyber

Magnifice et Praestabilis Domine, amice a multis annis intime, carissime et honorande.

Salutem et omnem Magnificentiae Vestrae felicitatem precor ex animo.

Ex eo, inquam, animo, quem erga se semper ab eo tempore, quo in aula laudatissimi illius atque excellentissimi Maximiliani caesaris commilitones eramus, integerrimum Magnificentia Vestra agnovit semper, et quem nulla rerum aut temporum vicissitudo hucusque immutavit. Quod item et Magnificentiae Vestrae accidisse, ex eius litteris, quas mihi hic nobilis dominus Nicolaus Nibschicz XVI Septembris proxime reddidit, intellexi, erantque mihi gratissimae, tum quod illam in me veterem spirabant benevolentiam, tum etiam quod me de multis, quae in aula serenissimi regis Romanorum etc. gerebantur, reddebant certiorem.

Ceterum, quod Magnificentia Vestra necessitudinis et convinctionis nostrae et magnifici domini baronis a Rogendorff, singularissimi et observandi amici mei, ab aula decessionis structuraeque eius Hispanae, quam molitur, adeo amanter meminit, gratiam habeo non vulgarem. Rogoque me ipsi domino baroni a Magnificentia Vestra impense commendari, illique referre Magnificentia Vestra meo nomine non velit gravari, quod si luteos, ut in Hispania, muros in Germania erigit, quod etiam Hispanam auram et fere perpetuam serenitatem cum aestu addat, alioqui paulopost ex crebris imbribus et pluviis longaque nostra hieme illorum detrimentum inclinationemque sentiet. Nihilo tamen secius experiri licet, quamvis interdum cum damno experientia acquiratur. Meminit Magnificentia Vestra inter Bolzanum et Maranium ad Athesium solidum saxeum montem vi nivium et pluviarum emollitum concidisse. Sed haec ioco hactenus.

Quod cum communi amico domino Nibschicz non rescripserim, illius culpa accidit, qui a me insalutato hospite abiit. In praesens has ad illum dedi, ut eas Magnificentiae Vestrae reddi curaret, quo saltem videat me veteris nostrae amicitiae et dulcissimae olim consuetudinis non esse oblitum sibique de me, quod prius, semper Magnificentia Vestra persuadeat.

Quam diutissime feliciter valere cupio summopere.

Ex castello meo Heilsberg, 23 Februarii 1540.

Ioannes Dantiscus episcopus Varmiensis manu mea scripsi

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino suo observandissimo

Reverendissme Domine, domine observandissime. Post servitiorum meorum commendationem.

Etsi iam diu ad Vestram Reverendissimam Dominationem non scripserim, in causa est serenissimi regis Romanorum adventus ex Haganoa. Is enim tantum negotii dedit, ut etiam ante adventum non poterat bene inchoari et demum perfici. Interim etiam advenit dominus Cornelius Scep<p>erus observandissimus Vestrae Reverendissimae Dominationis, cumque ipse omnia et singula ad Vestram Reverendissimam Dominationem perscriberet, nihil mihi residui reliquit. Mitto itaque Vestrae Reverendissimae Dominationi illius litteras, ego vero defessus denuo curro in Lithuaniam. Utinam esset opportunitas conveniendi Vestram Reverendissimam Dominationem! At non video modum, curabo tamen, si saltem se aliqualis condicio offeret. Desiderio desidero Vestram Reverendissimam Dominationem posse videre meam Moscoviam et Illius audire opinionem, si in aliquo mutanda esset aut omnino supprimenda. Item de tabula Sueciae cuperem conferre, de illis inauditis mirabilibus. Accidit ante aliquot tempus de illis latis cornibus et gravibus in formam quasi manus extensis disputatio ad serenissimum regem Romanorum dominum meum clementissimum, qui contendebat esse cornua onagri. Ego contra afferebam multa cornua illorum animalium me vidisse, quae tamen in nullo nec in longitudine, latitudine et gravitate conveniunt. Atque ita in hunc diem lis sub iudice pendet. Sup<p>lico Vestrae Reverendissimae Dominationi, si posset me de his informare. Immo si Vestra Reverendissima Dominatio pronunc non certo habet, ab aliis inquirat, quorum animalium sunt illa ipsa cornua tam lata, tanta et gravia. Ego in quibuscumque potero reserviam Vestrae Reverendissimae Dominationi, cui me et mea servitia denuo commendo.

Ex Crac{c}ovia, VIIII Septembris anno 1540.

Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus ab Herberstain, liber baro.

Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino suo observandissimo

Reverendissime Domine, domine observandissime. Servitiorum meorum commendatione praemissa.

Cum nuper in Septembri Craccouia<m> percurrerem in legationem ad serenissimos Poloniae reges, dederat Cornelius Sceperus litteras ad Vestram Reverendissimam Dominationem satis longas in manus meas. Quas genero domini Iodoci Ludovici consignavi, ut eas atque meas socero suo (qui tum in Prussia erat) transmitteret. Neque enim tunc tutiori modo putabam posse ad Vestram Reverendissimam Dominationem transmittere. Eo autem tempore, quo ego Vilnae eram, Iodocus Ludovicus Cracoviam venerat et iterum Slesiam versus progressus. Scripsit quidem ad me litteras meas ad se datas recepisse. De litteris vero ad Vestram Reverendissimam Dominationem datis nullam mentionem facit. Et ideo ad eum iam ternas dedi litteras cupiens certior fieri, an eiusmodi litterae essent Vestrae Reverendissimae Dominationi per ipsum missae, neque enim hodie certior factus sum. Post reditum meum ex Vilna scripsi ad dominum Cornelium, is vero respondet nihil. Credo illum aliquod tale de me suspicari, ac si ego negligenter cum illius litteris egissem, cum vel nullum responsum habeat aut intellexerit illas non esse praesentatas. Ego quoque causam nescio, cur Vestra Reverendissima Dominatio ad meas (si saltem illas receperit) non responderit. Atque ita motus, cum nactus sum nuntium commodum, denuo Vestrae Reverendissimae Dominationi scribere et supplicare, quatenus non dedigneturm, me certiorem facere, an illas domini Cornelii receperit nec ne. Sin vero (ut ad me ex Cracovia scribitur) Vestra Reverendissima Dominatio male habet , quod ex eo coniecturatur, cum iam dudum nemini quicquam rescripserit, saltem tribus verbis faciat scribere, se recepisse vel non recepisse.

Scriberem nova, si quae essent iucunda, sed utique scribam ex debito talia, qualia sunt. Caesar noster nunc Ratisbonae agit, confluunt principes undequaque. Ab inde spes ac redemptionis nostrae post Deum dependet. Serenissimus Romanorum rex etc. dominus meus clementissimus cuperet quantocius advolare, sed cum negotium Hungaricum adh[uc] in dubio pendet, Turcique non longe a Pescht castrametati obsiduum minantur, videtur magis esse ex re, ut illos propellat, antequam ab hinc Ratisbonam solvat. Cui operi maxime est sua maiestas intenta. Cupiebamus Vestrae Reverendissimae Dominationis auctoritatem eo ipso in negotio, consequi tamen non potuimus. Fiat voluntas Domini.

Italiam iam aiunt pacatam, nisi quod summum pontificem nescio quid dicunt moliri contra Ascanium Colona. De Gallorum cogitationibus nemo est securus. Vicerex Neapolitanus providet omnibus portibus et Adriatici et Mediteranei Maris. Forte in eo quosdam offendet, cum utique necessario id fiat. Vestrae Reverendissimae Dominationi me et servitia mea commendo.

Datae Viennae Austriae, XXII Martii anno Domini 1541.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominatonis obsequentissimus Sigismundus ab Herberstain, liber baro

Magnifice et Spectabilis Domine, amice carissime ac honorande. Salutem Magnificentiae Vestrae et omnia precor faustissima.

Accepi Marienburg[i] X-a huius in comitiis nostris Magnificentiae Vestrae litteras Viennae Austriae XX[II] mensis Martii proximi datas, ex quibus dolenter intellex[i], quod meas, quas in Ianuario ad Magnificentiam Vestram et ad dominu[m] Cornelium Scepperum rescripseram, non habuerit. Quod cu[m] evenerit, magnificus dominus castellanus Biecensis et dominus Iostus Lu[do]vicus Decius, ut reor, significarunt Magnificentiae Vestrae. Miseram m[ag]num litterarum fasciculum Thoroniam, quem inibi civis quidam Cracoviensis Ioannes Morstein, ut Cracoviam perferret, accepi[t]. In eo ad dominum Cornelium et ad Magnificentiam Vestram atque ad p[le]rosque alios bonos dominos et amicos in aula caesarea plurim[ae] meae litterae inerant. Is porro Morstein non solum meas, verum etiam et domini Iosti ac aliorum, quas secum abstulera[t], inter eundum se amisisse asseverat. Quod ut credam, hucusque induci nequeo, miris namque modis hoc nostro tempore, quid quisque scribat ex aula nostra, inquiritur et in ea magni viri ex penetralibus et mensis suis non semel iam litteras amiserunt. Utcumque res habet, quod si etiam aulae litterae nostrae sint redditae, nihil me afficit, quandoquidem id, quod scribo, fateri me non pudet. Nihil moror eos, qui scrutari et rimari student omnia, quoniam non semper grata inveniunt. Qui incredulus est, ut Isaias inquit, infideliter agit. Et cum hac tempestate nulla de <re> magis loquantur et scribant homines, quam de fide, nihil illa minus habent. Dabit igitur Magnificentia Vestra veniam hocque, quod mihi, vel hominum iniquitat[i] vel infelici casui imputabit.

Nescio quo fato litterae meae, quod et de iis subvereor, ad Magnificentiam Vestram, ad quam non nisi sincero scribuntur animo, non attingunt. Scripseram, cum novissime Magnificentia Vestra Vilnae ageret cum generoso domino Achatio a Czeme castellano Gedanensi, qui summopere amicitiam et familiaritatem praeclara Magnificentiae Vestrae fama illectus contrahere cum Magnificentia Vestra ambiebat. Is vero missus ab harum terrarum consiliariis ad serenissimam maiestate[m] regiam, cum Vilnae applicuisset, unde Magnificentia Vestra paulo ante abierat, litteras mihi retulit. Has iam tertio dedi et proprio nuntio ad manus domini Iosti misi, fore sp[e]rans eas tandem redditas iri, quod prius non credam, quam cum responsum a Magnificentia Vestra videro.

Domino Cornelio, postquam intellexi sic actum cum litteris, Ratisbonam scripsi, cum nuntio, quem vicinus meus illustrissimus dominus dux eo allegavit, repetiique singula, quae prius exaraveram, infaustumque cum prioribus litteris successum illi declaravi. Et cum minime, pro suo candore, sit suspicax, non est, quod aliam quam amicam opinionem de Magnificentia Vestra conceperit.

Pro novis, quae scripsit, Magnificentiae Vestrae magnas habeo gratias, referrem quidem, si quid eiusmodi apud nos haberetur. Ne tamen novarum rerum omnino has legat vacuas, quae ad nos mari perlata sunt, sic in compendio feruntur. Regem Sueciae novas turbas moliri, armatam habere non contemnendam classem, quorsum illam impellere intendat, certo non sciri. Dania, cum qua hoc mense Burgundiae expirarunt indutiae, vicissim est in armis. Vicinus meus, ne quid ii motus sibi incommodent, advigilat. Veretur, ne quod stratagemma inter Suecos et Livones delitescat, quod praeter spem periculum aliquod adferret. Ex Gallia, Anglia et Scotia maritimae navigationi parata omnia sperantur. Nos hic a Domino Deo pacem et religionis concordiam precamur, quae iam tandem summa est necessaria, apud nostrates enim, maxime autem in maioribus civitatibus, confusa fere et perplexa sunt omnia igne; ad veram pietatem pertinens nemo vel vix unus aut alter est, qui quaerat, omnes, quae sua sunt, quaerunt et non quae Iesu Christi, qui iam tum demum ut nostri misereatur, summis votis esset orandum, quod quidem a capite ortum habere deberet. Ceterum intestinis, ut Magnificentia Vestra scripsit, bellis implicatum nullam eius rei de se praebet significationem. Iudicia Dei abyssus multa etc.

Quod Magnificentia Vestra annotavit, ad negotia, quae modo tractantur, auctoritatem meam desiderari, fit magis amico quam iusto de me iudicio, nihil ego eiusmodi in me agnosco, quod ad haec tempora commodum esse possit. Et quantum coniicere possum ea, quae hoc nostro saeculo fiunt, non humanis viribus seu consiliis dirigi componive concessum esse, sed in solius Dei consistere potentia. Proinde si quid a me vel me longe praestantioribus praestandum sit, id non nisi lacrimis et intimis orationibus, ut omnia in melius convertantur, a Domino Deo obtinendum. Qui Magnificentiam Vestram, quam, quemadmodum in divi Maximiliani aula summopere amavi et amare desiturus sum numquam, ut diutissime sospitet prosperetque in omnibus, ex corde oro.

Datae Braunsberg, XXVI Maii MDXLI.

Magnificentiae Vestrae additissimus Ioannes Dantiscus Episcopus Varmiensis scripsi

Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino suo observandissimo

Reverendissime Domine, domine observandissime. Servitiorum meorum praemissa commendatione.

Hodie accepi litteras Vestrae Reverendissimae Dominationis, quae mihi gratissimae fuere et me maxime exhilararunt, cum iam sciam litteras domini Cornelii Sceperi ad Vestram Reverendissimam Dominationem perlatas, tum quia invenio adhuc gratiam illam pristinam Vestrae Reverendissimae Dominationis erga me nondum extinctam. Ego profecto ex animo desidero Vestrae Reverendissimae Dominationi perpetue inservire. Habui etiam ante paucos dies ternas a Cornelio litteras, quibus et ipse me certiorem reddidit Vestrae Reverendissimae Dominationis responsum iam tandem recepisse. Timui profecto, si litterae illius fuissent deperditae, ne putasset potius mea quam aliorum negligentia fuisse factum.

Scripseram equidem antea et cupivissem Vestram Reverendissimam Dominationem huic magno negotio Christanitatis destinatam. Et hodie cuperem quomodocumque, et si illustrissimus dominus Andreas comes de Gorca apud nos agit et prudenter agit, utcumque Vestra Reverendissima Dominatio iam diu nota non fuisset non accepta etc. etc.

Humillimas ago gratias Vestrae Reverendissimae Dominationi de participatis novis, quae in Suecia moliuntur. Vellem equidem parere mandatis Vestrae Reverendissimae Dominationis et scribere de nostris negotiis. Serenissimus rex meus habet exercitum suum ad Budam, qui quotidie augetur. Nam sua maiestas constituit omnino perseverare in obsidione, nisi propellatur, quemadmodum Turcae nunc advolant. Sunt enim duo primi ex curia vel ut dicunt porta imperatoris Turcarum. Ad Essectum pervenerunt Mechmet Bascha et begberbeg Romaniae. Quod non longe a Buda distat, trans Deravum tamen, et iam Savus atque Deravus strati sunt pontibus. Ferunt imperatorem subsequi centum milibus. Alii aiunt imperatorem iam obiisse, quomodocumque securis posita est ad arborem.

Serenissimus rex meus quinque diebus abhinc Ratisbonam et XXI praesentis pervenit. Quicquid ab inde spei consurget. De conclusione et dissolutione dietae illius adhuc in hanc horam nihil habui, scribam tamen, si quae digna scribi evenient. Nostri equidem Budam aggressi secunda praesentis mensis, tamen non successit. Eadem die arx et ecclesia magna Pragae igne consumptae sunt. Infelix ille dies. Vestrae Reverendissimae Dominationi me meaque servitia denuo commendo.

Ex Vienna Austriae, XXV Iunii 1541.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus ab Herberstain liber baro

Illustri libero baroni, domino Sigismundo ab Herberstein etc. ad manus proprias

Spectabilis et Magnifice Domine baro, amice observandissime.

Non potui committere, cum mihi Magnificentia Vestra virtutum suarum monumentum misisset, quin vicissim darem ad Magnificentiam Vestram vitae meae taedium, quod nullus non habere potest, quisquis ea, quae se in iis gravissimis atque periculosis temporibus offerunt, exacte dispiciat. Quae neque humana ratio, prudentia vel quicquid in homine virium est, si Dei misericordia non accesserit, avertere seu mutare poterit. Ille nostri misereatur. Ceterum doleo vehementer, quod heri in hoc splendido convivio apud reverendissimum dominum Plocensem, ubi Magnificentiam Vestram alloqui commode potuissem, adesse datum non sit. Decubui enim graviter tota die, hodie meliusculum me sentio. Quod si valetudo mea ferret, oppido quam libentissime Magnificentiam Vestram, priusquam abiret, inviserem. Id cum nequeat fieri, neque etiam Magnificentiae Vestrae in tot Suis discedendi occupationibus me adire licebit, me Illi in veterem mutuae nostrae amicitiae favorem intime commendo atque felicissimum reditum ad communem nostrum dominum serenissimum Romanorum etc. regem precor ex animo. Nihil mihi unquam Magnificentia Vestra gratius factura, quam si me illius serenissimae maiestati vel tribus verbis per opportunitatem insinuet, me scilicet illius maiestati humillimum integerrimumque esse servitorem. Quod ubicumque modis etiam quibuscumque re ipsa serenissimae maiestati eius inserviendo praestare potuero, nihil adeo arduum onerosumve erit, quod me ab ea propensione retardabit, a qua numquam sum desiturus. Dominus Deus Magnificentiam Vestram salvam et incolumem ad suos reducat, cui omnia opto faustissima et rogo veteris amici aliquando per parvum epistolium non velit oblivisci.

Ex lecto Cracoviae, 23 Maii 1543.

Magnificentiae Vestrae addictissimus Ioannes Dantiscus, episcopus Varmiensis, manu mea scripsi

Clarissime ac Magnifice Domine, amice carissime plurimumque honorande. Salutem diuturnissimam omniumque fortunarum et dignitatum Magnificentiae Vestrae accessionem precor ex animo.

Quae me suis litteris VI Iunii novissimi Viennae datis non vulgariter exhilaravit, tum quod Magnificentiam Vestram sospitem eo appulisse, tum etiam quod de multis, quae scire avebam, me reddidere certiorem. Si me Cracoviae, unde prima eiusdem mensis, quo Magnificentiae Vestrae datae sunt litterae, aliquanto corpore firmior exivi, offendissent, non gravate, immo libenter et cupide id, quod a me postulant, praestitissem, serenissimaeque reginae Elisabethae, dominae meae clementissimae, quantum a me dari potuisset consolationis atque grati colloquii, impartivissem. Cui tamen, innitens monitioni Magnificentiae Vestrae in praesens hinc scripsi, quandoquidem, cum me nuper maledicentem a se dimitteret, humaniter se mihi clementissimam exhibuit. Missus erat a seniore illa ad eam magister curiae, ut mihi nomine illius responderet. Qui cum instructus aliud dixisset admonens me de fidei observantia erga principes meos etc. quam quod illa dici iussisset, conversa ad me inquit, hocque seorsum: ne vos ista turbent, quae praeter commissionem meam audistis, facile cognoscitis unde perveniant etc. Scripsi igitur eius maiestati reginali offerens me, si quo pacto illi inservire possem, obsequentissimum. Neque temperare mihi potui, quin et serenissimam regiam maiestatem seniorem de iis per inditam litteris meis schedam commonefacerem, quae in abitu meo secreto cum eius maiestate de serenissima Elisabetha fui collocutus. Ubi tum se maiestas eius regia non secus, atque si naturalis esset pater, pientissima affectione exhibuit, de qua in illam, ipsius virtutis simulacrum, nemo est, qui dubitare possit. Quod vero Magnificentia Vestra scribit, quod nihil gratiae ab illa, cui in assecutione status, in quo est, super omnes inservivit, reportaverit, ut ferat commune cum multis hoc ipsum oportet. De quo calamo non datur tuto loqui etc. Essent et de aliis, quae in litteris suis Magnificentia Vestra attigit, non pauca rescribenda, quae a me consulto omittuntur. Hoc unum suadere auderem atque utinam persuadeam, ut patienter feratur ad tempus, hoc namque Deus in sua habet manu, quod in praesenti nequeat mutari. Dabit iis aliquando nostri miserata Divina potentia finem. Sed de iis hactenus. Quomodo res meae Cracoviae habebant, Magnificentia Vestra, cum me iuncto sibi collega illustri comite a Salm in lecto decumbentem inviseret, agnovit. Iam Deo gratia et vires et non parva ex parte vigor, qui tum totus evanuerat, rediit longeque salutem meam firmiorem nunc sentio, quam a satis longo fuerit tempore. Quod si ad felicissimas serenissimae reginae Elisabethae nuptias non venissem, utcumque in valetudine affectus, vix puto hucusque me mansisse superstitem etc. Incidit mihi inter scribendum mentio litterarum, quas mihi Magnificentia Vestra Cracoviae a serenissimo domino suo, immo et meo, Romanorum etc. rege reddidit. Quibus quod non responderim scripto, aegritudinem tum meam in causa fuisse Magnificentia Vestra non ignorat. Quam ob id impense oro, si forsan inter tot graviorum relationes negotiorum excusationis meae coram illius serenissimam regiam maiestatem in reditu oblita fuerit, eam adhuc iis meis amicissime admonita facere non negligat, mihique in iis, quae mihi eius serenissima maiestas iniungere litteris suis dignabatur, non defuisse voluntatem, licet ad ea exsequenda facultas mea parum profuisset, renuntiet. Meque illius maiestati, cui me plurimum ob immensam gratiam, qua me et in aula caesareae maiestatis atque sua prosecuta est clementissime, debere fateor, quantum potest diligentius commendet, meque (quod Magnificentia Vestra fecit semper) qua olim benevolentia benevolentissime prosequi non desinat. Nova, quae iis diebus ex nundinis Gdanensibus ad me perlata sunt, quemadmodum illa serenissimae reginae meae seniori descripsi, iis inclusa accipiet Magnificentia Vestra, oroque, ubi per opportunitatem poterit, medio magnifici domini Severini Bonar castellani Biecensis, quem, ut has Magnificentiae Vestrae reddi curaret, rogavi, ea, quae apud vos aguntur, ad me rescribere non velit gravari. Quo super id, quod prius debeo, me sibi Magnificentia Vestra efficiet devinctissimum. Eandemque ut dominus Deus quam diutissime sospitet, prosperet in omnibus, opto ex animo.

Datae Heilsbergk, XVII Augusti MDXLIII.

Magnificentiae Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus, episcopus Varmiensis etc. manu mea scripsi

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino, domino observandissimo

Reverendissime Domine Praesul, domine observandissime. Servitiorum meorum perpetuam commendationem.

Litterae Vestrae Reverendissimae Dominationis de XVII Augusti sunt mihi ante biduum praesentatae. Ex quibus magnam voluptatem accepi, maxime ex eo, cum Vestram Reverendissimam Dominationem pristinae saluti restitutam intellexi et gratiam Suam erga me pristinam continuat. De Sueciae tyranno libenter intellexi. Vestrae Reverendissimae Dominationis mandatum cupidissime et fidelissime apud serenissimum regem meum exsequar. Negotium serenissimae reginae Elisabethae (quod puto esse totius regni negotium) Reverendissimae Dominationi Vestrae commendo. Patientiam omnes suadent et Vestra Reverendissima Dominatio hanc ut habeat oportet. Sed ne quid nimis Deus iustus ulciscetur forte in omnes, qui sunt causa invicii et perseverantiae, quique non monent, urgent etc. quorum tamen interest.

Et ut Vestrae Reverendissimae Dominationis mandato satisfaciam, perstringam breviter omnia, quae apud nos acta sunt. Caesar Turcarum postquam Savum flumen attigit, obsidere fecit castrum Valpo. Quod tamen sui capere non potuerunt, usque ipse imperator met accederet. Iam tandem statim quassatis muris deditum est. Deinde strato ponte per Dravum flumen obsedit castrum Soclosch et hoc ipsum diu qua{s}tiens tormentis recepit. Ambo illa castra domini Petri Perinei fuerunt.

Episcopus Quinquecclesiensis deserta arce Quinquecclesiensi et quidam nobiles sollicitarunt cives ad deserendam civitatem. Diffugientes postea spoliarunt atque ita hanc civitatem cum castro Turcae ingressi iam possident. Dum hic apud Savum et Deravum aguntur, non sine timore Australes erant, cum ex omni parte nuntiabatur Turcam Viennam versus properare. Morabatur aliquandiu inundatione aquarum. Cum tormenta et commeatum navibus veheret, venit Budam, deinde relicta arce Vischegrad, quam Germani Plintnpurg appellant, ad Danubium, ubi quondam corona regni servabatur, obsedit Strigonium et admotis machinis omnem ferme murum deiecit, fecitque insultum quattuor continuis horis et magno dedecore et damno suo repulsus. Unde spes indubia posse ipsam conservare arcem. Erant in ea veterani milites ex Germanis, Hispanis et Italis quadringenti, de novis ferme totidem Germani et sexingenti Itali, qui toto anno illic in civitate magnis expensis intertenti sunt. Ex hiis quidam non admodum clam egressi in castra Turcarum et certi reversi et iterum in castra hostium properantes. Sic factum, ut Italicus miles se amplius defendere nol<l>et. Postquam ad veteranos et novos delatum esset et illi non potuerunt sine aliis quicquam coacti in sententiam Italorum descendere, arx dedita est. Dimissis militibus data erat fides, ut armis abirent, tamen in eo non est servata fides; coacti sunt relinquere sclopetos sive pyxides manuales. Recepti sunt in custodiam duo capitanei primi, dominus Martinus Lascanus, qui iam diu arcem in commendatione habuit, Hispanus, et Ioannes Salamanca et ipse Hispanus, qui praefuit Italis, item certi Itali, qui sunt de proditione suspecti. Alios dimisit regia maiestas abire. Heri coeptum est iudicium de capitaneis. Quis sequetur finis, cum tempore resciemus.

Turca iam aliquandiu ordinavit omnia ad Strigonium. Deinde movit versus Albam Regalem, ubi coronaban[tur] et condebantur reges Hungariae. In itinere erat arx Tatta, non admodum spernenda, etiam pulchra, in qua duo capitanei, alter Germanus, alter Italus, venerunt obviam victori offerentes claves. Hi laqueo deinde suspensi. Hanc arcem demoliri fecit et venit ad Albam, cuius suburbium erat vallo et aggere munitum, praesidium erat ex Germanis, Italis, civibus et bubulcis quos heydocos vocant. Item et Germani equites aliquot{t}, qui omnes se strenuissime et fidelissime defendebant, multos insultus repulerunt et iam ipsum imperatorem necesse erat praesentem interesse. Mane secunda die Septembris densissima nebula prohibebat aspectum et sic quasi furto ingressi omne vivens mactant. Portae civitatis clauduntur. Omnes potiores et primi capitanei, milites atque cives interempti, reliquiae in civitate desperant et quarta eiusdem mensis oppidum dedunt, dimissis militibus uti in Strigonio.

Erant circa Viennam sancti pontificis milites Itali 4000 et Germani aliquanto plus. Expectabamus obsidionem. At contentus hac victoria diu circa Albam moratus. Interim venit regius exercitus Bohemicus, Moravicus et ex aliis principatibus suae maiestatis. Immo Bavari et Francones miserunt suos, ut profecto iustus cogeretur exercitus. Descendit regia maiestas Posonium, ab uno latere habuit in castris Bohemos, Moravos, Slesitas et Lusacienses, ab alia parte Italicum et Germanicum militem strato quoque ponte apud Posonium. Interim Turca personaliter transii{s}t Danubium per pontem inter Budam et Pescht, descenditque rediens et reliquit in agro Peschtiensi quadraginta milia suorum. Itaque attento tempore frigido et aliis quibus respectibus regia maiestas dimisit maiorem partem exercitus, certis tamen copiis pro tuendis finibus reservavit. Vishegrad arx adhuc hodie est in manibus serenissimi regis mei, sita inter Budam et Strigonium. Hoc castrum refectum est et forti praesidio munitum, ita etiam Alba. Serenissimus rex festinat et celebrabit conventus in omnibus regnis et principatibus pro futuri anni expeditione.

Caesar noster expugnata Dura primo aggressu, nec muris satis deiectis Hispanus et Italicus miles irrupit. Iam tandem omnia ad deditionem veniunt et ipse Clivensis dux septima Septembris procidens in genua ante caesarem gratiam deprecatus est, totaque Geldria se illius maiestati subdidit. Magnam profecto gratiam et clementiam caesar huic duci exhibuit. Restituit omnes haereditarios principatus, remisit omnem culpam, omne damnum, omnes expensas. Sunt condiciones ratione Ravenstain, Citern et Ambsperg, redibunt tamen omnia ad ducem. Quid actum est illic a die 24 Septembris, nondum habemus. Fuit autem caesarea maiestas tunc in Valeneen, ubi totum suum cogebat exercitum, ut Gallias tentaret. Gallus quidem cum exercitu ingressus est civitatem Lucenburgi volens divertere caesarem.

Turcica classis, cui praeest Barbarossus, ad instantiam Galli venit in portum Tolon, non longe a Marsilia, ubi etiam Delfinus advenerat persolvens stipendium Turcis. Minabantur Hispaniis, tandem obsederunt Nissam, civitatem ducis Sabaudiae. Qua potitus tentavit arcem inaniter, acceptis omnibus Christianis in urbe et extra solvit obsidionem, incendit civitatem. Nam caesareus locumtenens in Italia et Pedemonte properabat in auxilium arcis obsessae. Adiunxerunt gentes suas sanctus pontifex, Mantuanus, Ferrariensis, Florentini et Ianuenses nolentes hunc sibi vicinum. Nec alia su[nt], nisi ut servitia mea Vestrae Reverendissimae Dominationi commendem.

Eur gnaden bit ich vmb ain pernstain oder als wir sprechn ain aigstain, obs gleich nur fragmenta sein, ist alles guett.

Datae Viennae, XI Octobris anno Domini 1543.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus liber baro in Herberstain etc., manu propria

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino suo observandissimo, versus ubi fuerit

Reverendissime Domine, domine observandissime.

Servitia mea, velim, perpetuo commendata esse Vestrae Reverendissimae Dominationi. Ego certe summo desiderio saepius ad Vestram Reverendissimam Dominationem scriberem, praesertim cum novitates se offerunt. Ut iam iam post conflictum ad Carignanum, ubi certe multi boni et emeriti occubuere, neque hosti incruenta victoria cessit, ita ut nihil praeter nomen victoris et forte viginti tormenta in lucrum cesserunt. Postea vero quarta aut, ut alii stabunt, quinta praesentis mensis omnes vires Italicae, quae Gallum sequebantur, contritae sunt. Omnia capita capta aut caesa, quorum nomina aliqua in scheda Vestra Reverendissima Dominatio videbit .

Barbarossus diu per regem Galliarum in suo sinu nutritus, et plus quam unum milionem cum dimidio coronatorum in eum transfuderit. Is iam abiit et omnes naves Gallicas spoliavit tormentis et remigibus. Sunt, qui certo volunt maiorem partem classis Gallicae una cum capitaneis abduxisse et in orientem navigasse .

Lucenburgum, quod anno praeterito Gallus occupaverat, ignobile oppidum, quod tamen maximis expensis mirabiliter fortificavit, hic nunc sine sanguine et cum maximo videlicet foenore caesari [ce]ssit, nam illic reperta sunt sexaginta tormenta maiora pro deiciendis muris, alia viginti aut triginta minora ad confligendum commoda, item tria milia centenariorum pulveris et alia multa.

Iam oppidum Camerse deiectis muris {se} in gratiam et omnimodam voluntatem caesaris se dedidit, atque ita progreditur caesar in Gallias.

Non dubito, quin Vestra Reverendissima Dominatio sciat conclusionem imperii novite[r] Spirae de auxiliis contra Gallum et Turcas, Germaniamque omnino pacatam et concordem, item pacem inter caesarem et regem Daniae, progressu<m> regis Angliae cum Scotis.

Nunc vadit reverendissimus dominus Franciscus Ricius liber baro in Sprincznstein, praepositus cathedralis ecclesiae Tridentinae, serenissimi regis mei consiliarius cum oratore caesareo ad serenissimos reges Poloniae. Volui, ut ipse mihi bonus dominus et amicus Dominationem Vestram Reverendissimam, si saltem Eandem illic reperiat, adeat meque commendet. Quem Vestrae Reverendissimae Dominationi commendo, et me pariter.

Datae Viennae Austriae, ultima Iunii anno 1544.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus liber baro in Herberstain, manu propria.

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino suo observandissimo

Reverendissime Domine, domine observandissime, servitutem meam in primis Vestrae Reverendissimae Dominationi commendo.

Occurrit nuntius satis commodus ad dominum Severinum Bonar etc. etc. non potui me continere, quin ad Vestram Reverendissimam Dominationem scriberem qualiacumque etiam, ut saltem Vestra Reverendissima Dominatio intelligat observantiam meam erga Eandem. Ex omni parte affertur caesarem Turcarum ad futurum annum affuturum magnis copiis, ut Viennam obsideat; et citius venturus, quam antea unquam, quamvis etiam per certos exploratores habetur filium illius seniorem Mustapha Solthan cum rege Persarum concordasse contra patrem, quia timet fratrem suum ex noverca procreatum sibi praeripere regnum ex auctoritate matris imperatricis, quae tantum apud imperatorem potest, quantum nulla unquam potuit apud quemquam, et ob id missos bassas Suleymanum et Ruistam, qui primi sunt omnium. Barbarossus irruit in insulam Lyparim, quam depraedavit.

Aiunt summum pontificem misisse duos cardinales, alterum ad caesarem Christianum, alterum ad Gallum Turcicum pacis causa componendae. Caesar multum temporis consumpsit obsidendo oppidum Sancti Desiderii, milites tandem fessi pacti sunt decima praesentis velle consignare oppidum 15, si non fuerit illis succursum. Caesar inquam novum militem scribit, vult utique plus ultra. Sunt, qui aiunt nunc obsedisse Scholon.

Serenissimus rex meus agit conventus pro futura expeditione. De regina Elisabeth nondum habemus quicquam immutatum. Deus reformet in melius aliquando. Vestrae Reverendissimae Dominationi me et servitia mea denuo commendo.

Datae Viennae Austriae, XXVIII Augusti anno Domini 1544.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus liber baro in Herberstain etc. manu propria

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc., domino suo observandissimo

Reverendissime Praesul, Domine observandissime et colendissime. Servitiorum meorum perpetuam commendationem.

Non potui me continere, quin ad Vestram Reverendissimam Dominationem de his, quae apud nos feruntur, paucis perscriberem. {Caesaream maiestatem} scribit serenissima regina Maria gubernatrix Inferiorum Partium suam caesaream maiestatem circa Scholon civitatem ad Matronam flumen suas copias tali modo direxisse, ut omnibus videbatur eandem obsidere velle, sed noctu superato fluvio Galli territi suas instruunt acies ad confligendum, sed non expectato congressu retrahunt se. At non tantum, quin caesareus exercitus postremos sit assecutus multis caesis atque captis ex potioribus et nominatis. Ita disiunctus est exercitus, pars in Scholonam, pars vero versus Parisium se recepit. Caesar occupatis omnibus intermediis fortaliciis iam versus Parisium tendebat et haec sunt usque in septimam Septembris. Quae postea subsecuta, expectamus in horas. Gallus sollicitus de pace tractat instantissime. Obtulit condiciones, quas caesarea maiestas illico per episcopum Atrebatensem regi Anglo misit per postas. Sunt, qui multum sperant de pace ratione nuntii, cum sit filius Granvellae.

Serenissimus rex meus hodie abhinc Pragam profectus, speramus reditum post viginti dies. Vestrae Reverendissimae Dominationi me et servitia mea commendo.

Ex Vienna, raptim prima Octobris anno Domini 1544.

Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus liber baro in Herberstain etc., manu propria.

Reverendissimo domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc., domino, domino suo observandissimo

Reverendissime Domine, Domine observandissime. Servitiorum meorum perpetua commendatione praemissa.

Posteaquam denuo in hoc regnum veni et certum nactus sum nuntium, non potui me continere, quin ad Vestram Reverendissimam Dominationem, dominum meum singularem et observandissimum meas litteras darem et meam observantiam testatam facerem. Veni etiam una cum doctore Ioanne Lango serenissimi regis mei consiliario, ut scilicet de litteris serenissimae reginae Elisabeth reformationis item et renuntiationis conveneremus. Quodque ita factum. Quae ad serenissimos regem et reginam iuniores Vilnam sunt transmissae, ut subscribant et sigillentur. Tandem habitis litteris numerabimus dotem integram. Agitur hodie septimusdecimus dies nostri adventus. De Turcicis rebus aliud non habeo, quam quod missus dicitur nuntius, qui impetret indutias. Interim et quousque ille nuntius redibit et post discessum ex Buda viginti dierum sunt indutiae interpositae. Si sancte servabuntur, videbimus.

Imperator noster iam tandem deliberationem suam publicavit ita, ut duci Aureliensi iuniori filio regis Galliarum locet in matrimonium serenissimi regis mei filiam et consignet illi ducatum Mediolanensem. Illius maiestatem aiunt se ligno guaiacano {se} commisisse et ob id serenissimum regem meum Wormatiam properasse. Ego de his adhuc nullas accepi litteras. Quid futurum pro offensiva aut deffensiva expeditione, si Turcus indutias non dabit, nescio, deliberabitur tamen in conventu Wormatiensi, dummodo saltem non tarde.

Omnis homo clamat serenissimam reginam Elisabeth iam melius habere in Lithuania, quod ut sit et firmetur, Deum Optimum Maximum imploro. Nec aliud habeo, quam ut Vestram Reverendissimam Dominationem sanam, felicem et incolumem semper velim, cui me et servitia mea commendo.

Datae Cracoviae, XV Martii anno Domini 1545.

Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus Sigismundus liber baro in Herberstain etc. manu propria scripsit.