[M]agnifico ac Nobili Domino Ioanni [Dan]tisco, serenissimi regis Poloniae [apud] [ce]saream maiestatem oratori [et] domino meo tamquam patri colendissimo.

In curia cesareae maiestatis.

Magnifice ac Nobilis Domine mi, tamquam pater semper colendissime. Salutem ac commendationem debitam.

Die Sabbati praeterito circa horam prandii Tolletum sanus cum familia appuli, ubi ab hospite meo Petro de Noues eiusque uxore benignissime exceptus officium mihi a Vestra Magnificentia et Ysope iniunctum, videlicet osculandi eorum manus Hyspanico more, sane executus sum, neque quod ad eam rem pertineat, apud Michaelem Sanchez illiusque coniugem quicquam praetermissum est. Qui omnes rogarunt me plurimum, ut Vestrae Excellentiae infinitissimas gratias cum pedum osculo litteris meis renuntiarem et admonerem, cum eidem ad propria redeundi licentia concederetur, meo exemplo ipsos invisitatos minime relinqueret. Quod me scripturum et Vestram Excellentiam omnino facturam pollicitus sum.

Tractant me lautissime hospites mei et tantus est inter Michaelem Sanchez et me amoris vicissitudo, ut vix nocte a me seperari vult. Qua de re seu certius, ut comitem meum Sigismundum, qui nondum advenit, expectarem, sed illius adventus spe frustratus, statim post horam recedo Burgos versus, ubi eundem Sigismundum ad alios duos dies morari decrevi, pollicebatur enim ipse mihi se pro die Dominico praeterito Tolletum venturum. Quid in causa sit, penitus ignoro. Rogavi Vestrae Dignitatis famulum dominum Fabianum, ut litteras domini Ioannis Alman atque si aliquae ad me venissent, apud dominum Haller, Welseros, aut magistrum postarum investigare velit, ad me cum dicto Sigismundo mitterentur. Iterum rogo humillime, Vestra Excellentia dignetur eidem Fabiano iniungere hocipsum onus, et si quae sint aut infra mensem venerint, quod per eosdem Welseros aut dominum Haller in Brabantiam ad me mittantur. Quod mihi a domino Sigismundo de Thurrer in Vestrae Magnificentiae praesentia de visitando illius pudicissimam nympham impositum fuerat, profecto accuratissime complevi personaliter, et non modo ipsius manus, sed et illius ac matris et sororis manus et ora osculatus sum. Et si quid ultra iniu <n> xisset, revera eius intuitu cumulatissime pro meo virili complere studuissem. Dominus autem comes de hac re mihi nihil commisit, nihilominus per servitorem meum nuntiavi bonam valetudinem domini comitis suae Helenae, quae unacum matre et sororcula rectissime valent. Ceterum, Magnifice Domine, visitavi hic dominum de Fales, fratrem domini de Bredam, qui hic est in hospitio Vestrae Excellentiae infirmus, a quo quaesivi de illius fratre praedicto. Qui respondit a fratre habuisse litteras, quod iam in Polonia apud serenissimum regem functus fuisset officio suo et ibidem a rege honorificentissime exceptus ac liberalissime tractatus et expeditus fuisset et deinde ad dominium archiducis Austriae rediisse. Nunc autem certissimo haberet ipsum esse in partibus Flandriae, ubi eo eundem conveniam et de vellere me plene informabo et inprimis scribam. Preterea devotissime deprecor Vestra Excellentia me his paucis excusatum habeat et apud dominos meos illustrissimum comitem de Montfort, reverendum dominum praepositum, dominum doctorem Prantner, dominum Thurrer, dominum Haller et Ehynger, aliosque fautores et amicos pro sua humanitate excusatum reddere dignetur, quoniam nihil est, quod illis praeter meam valetudinem pronunc scribere possim, cum imprimis noverint me in quibuscumque ad serviendum illis semper paratissimum. Ea propter rogo, Excellentia Vestra dignetur meo nomine praenominatos dominos meos, cum oportunitas dabitur, singulos unico haustu consalutare, sum enim totum facturus, ubique fuero, quod mihi ab eadem Vestra Dignitate mandabitur.

Valeat felix eadem Vestra Excellentia mihi tamquam suo filio perpetuo imperando.

Ex Tolleto, die Mercurii nona Maii, hora quarta ante meridiem, anno MDXXVI-o.

Eiusdem Excellentiae Vestrae servitor perpetuus Ioannes de Weze, electus archiepiscopus Lundensis.

Nobili viro Domino Ioanni serenissimi Poloniae regis apud [caesaream] maiestatem oratori, domino [op]timo et ut patri colendissimo

... a caesareae maiestatis

Magnifice ac nobilis Domine ac patrone semper colendissime. Salutem cum perpetui mutuique amoris incremento et obsequii mei promptitudine.

Quod ad Vestram Excellentiam, mi optime pater et benefactor, in tot mensibus nihil scripserim, me excusatum habere velit, plurimum rogo. Quoniam priusquam me ad Brabantiam contulissem, intellexerat sacratissimus rex meus ex diversis litteris adventum meum et ex urgente quadam necessitate misit mihi obviam nuntium quemdam per postam, qui me in itinere convenit, at ego dimissis familiaribus et equis postam ascendi et regem meum iam a Brabantia absolutum Berlinium apud illustrissimum dominum Ioachimum marchionem Brandeburgensem, principem electorem eius sororium repperi. Qui causam ob quam misisset obviam et alia sua secretiora (quae nemini praeter me, ut inquit credere voluit) manifestando, statim me per diversa loca et diversos principes destinavit ita, ut iam primum ad paucos dies hic revocatus expeditis quasi negotiis ad illius maiestatem revertar, etsi maiestas sua infra istum et sequentem menses ad sua regna non redierit, Mechliniam petam ibidem remansurus apud principem iuniorem donec Deus nobis fortunam immutaverit. Sed quantum in humano ingenio est, video regem meum iam amplius exulari non posse. Quoniam tanta est inter hostes suae maiestatis differentia et subditorum benevolentia et affectus erga regem meum, ut si etiam velit amplius exulari nequeat. Et quamvis res ista est in optima dispositione, nolo tamen scribere, nisi perventum fuerit ad optatum portum. Nam res ista Thurci cum Hungaris et Australlibus multum nobis obstat.

Ceterum, qualiter serenissimus rex Poloniae Gedanenses tam Christiane ad veram religionem compulerit, non dubito Vestram Excellentiam ab illius maiestate et suis iamdudum intellexisse. Ille autem, qui crucem abiecit, non est (ut audio) cum illius maiestate in aliqua existimatione. Immo nisi semel aut bis ad eius maiestatis praesentiam admissus et tum rex cum indignatione dixisset illi: „Habuimus informationem de te quemadmodum caesarea maiestas et summus pontifex praestitissent consensum, ut ordinem et religionem illam dimitteres. Nunc autem secus per litteras illius maiestatis et sanctitatis suae informati sumus et ostendit litteras utriusque dicens, sicuti ex his plane intelligere poteris. Quapropter non est tibi sperandum aliquod praesidium de nobis neque intendimus te contra illos in aliquo tueri.” Et alia sunt in fabrica contra eum. In omnibus fiat voluntas Domini. Hesterna nocte venit huc quidam nobilis ex Cracovia, qui dixit se vidisse quemadmodum rex Poloniae fecit proceres et magnates regni et aliquos proconsules plusquam XVI aut XVII numero Cracoviae publice decollari et tandem Cracovienses insurrexisse contra eorum regem et regem aufugisse a Cracovia ad Petterkow. Ipsique Cracovienses cotidie contra eorum regem intertenere tres milia peditum Germanorum, quod profecto invitissime audivi. Addidit etiam Tartarum fecisse incursionem in regno tamen illum fuisse egregie expeditum a Polonis et rediisse ad Tartarium.

In conventu principum Spirae habito nihil penitus conclusum est pro caesarea maiestate, sed conventum est, ut contra Thurcas intertenebunt decem milia peditum cotidie, dubito ne venirent in tempore. Quoniam iam Thurca evicit illum pauperrimum regem Hungariae, qui aufugiendo in palude cum duobus episcopis interemptus est et Thurca interfecit omnem exercitum regis, insequitur etiam reginam, quae volens confugere ad Viennam. Consilio consiliariorum archiducatus Austriae dimissa Buda confugit ad Presburg, ubi facta munitione et pensione de virtualibus et aliis necessariis adiunxerint per illius custodire tres milia peditum Germanorum, dico 3000. Comes Ioannes de Hardeck ad mortem usque vulneratus est et pervenit Viennam. Dicunt eum tamen mortem non evasurum ex vulnere. Quod ego discordiam atque invidiam principum Germaniae transcribam, superfluum censeo, quoniam Excellentia Vestra de ea re in curia caesareae maiestatis plenissimam habet sequenti de singulis informationem.

Magnifice Domine benefactor et pater optime, Deus Optimus Maximus vestram Excellentiam diu faustam atque felicem praeservare ac ex illa miserrima Hispania cum celerrima et optata expeditione suorum negotiorum eripere nosque mutuo sanos coniungere dignetur, ut denuo pro tantis beneficiis in me collatis, si non debitas, saltem ex animo gratias immortales illi agere possem. Optimus utinam Deus eam mihi gratiam in hac vita tribueret, ut tantorum beneficiorum me gratum exhibere, valerem erga eandem Vestram Excellentiam, cui me perpetuo devotissime commendo dedo atque subicio.

Datae Augustae, die XV-a mensis Septembris, anno Domini etc. XXVI.

Eiusdem Vestrae Excellentiae devotus filius et bonus servitor Ioannes de Weze, electus archiepiscopus Lundensis

Magnifico et nobili viro domino Ioanni [D]antisco, serenissimi Poloniae regis [apud] caesaream maiestatem oratori [cari]ssimo domino et patri suo colendissimo.

In curia caesareae maiestatis

Magnifice et nobilis vir, pater colendissime. Post obsequiorum meorum oblationem.

Salutem.

A latere litterarum fratris mei amantissimi, domini Cornelii Duplicii Scepperi, accepi litteras Vestrae Magnificentiae, quae mihi aureae visae sunt, et gratias illi habeo pro tanta sua innata benevolentia et humanitate, quibus perpetuo in me miserum usa est, et ego in nullo potui respondere. Novit tamen Altissimus, si in aliquo eidem gratificare potero, non modo laboribus et substantia exigua, sed et sanguinis proprii (si opus fuerit) profusione demonstrare optarem. Ceterum scripsi domino Cornelio, ut in meis negotiis velit aliquando uti patrocinio et auctoritate Vestrae Magnificentiae; eadem dignabitur, rogo humiliter, ex suo solito amore honorem meum commendatum habere et res meas promovere, sicuti latius a dicto domino Cornelio informabitur. Illud humilibus precibus meis et aliis officiis semper promereri conabor erga eandem Vestram Magnificentiam.

Cui me tamquam patri colendissimo et bene merito subicio et commendatum facio.

Ex Mechlinia, die X-ma Ianuarii anno Domini M-o D-o XXX-o.

Eiusdem Vestrae Magnificentiae bonus servitor et amicus verus Ioannes electus archiepiscopus Lundensis manu propria scripsit

Reverendissimo et excellentissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, serenissimi regis Poloniae apud sacratissimam caesaream maiestatem oratori, dignissimo domino et patrono suo colendissimo

Gandavi apud ecclesiam Sancti Michaelis

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine mi colendissime.

Die 13 huius accepi litteras a magnifico domino Cornelio Dupplicio Sceppero communi amico, qui ex Spira scribit se rectissime valere, litteras quoque his alligatas cupivit Vestrae Reverendissimae Paternitati praesentari. Sunt praeterea et aliae litterae ad illius carissimam uxorem, quas etiam ad Reverendissimam Vestram Paternitatem remitto, eandem humillime rogans, ut eas per certum nuntium ad praefatam eius uxorem dirigere dignetur. Ego idipsum non minus, quam ipse dominus Cornelius, officiosissimo meo obsequio erga eandem Vestram Reverendissimam Paternitatem (cui me devotissime semper commendo) promereri studebo.

Ex Mechlinia die Iovis XV Iunii XV-a XXXI.

Perpetuus servitor Ioannes archiepiscopus Lundensis et episcopus Roschildensis confirmatus

Reverendissimo in Christo patri et domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, domino et amico meo tamquam patri colendissimo

Reverendissime in Christo pater et domine observandissime.

Post servitiorum meorum commendationem.

Salutem.

Ex litteris domini Ioannis Campensis, in castro Heilsberg absque data scriptis, intellexi Reverendissimam Dominationem Vestram satis recte in sua dioecesi valuisse, quod intellexisse mihi suavissimum fuit. Accepi etiam litteras Vestrae Reverendissimae Paternitatis ad magnificum dominum Cornelium Scepperum scriptas, quas penes me reservo usque ad illius reditum, cum nulla fuit ad eum mittendi opportunitas.

Die XVII mensis Maii proxime praeteriti incidi hic Viennae in gravissimam infirmitatem, a qua vix hodie liberatus sum. Fuit periculosissima taliter, ut nemo ex medicis me superstitem fore iudicaret. Valeo utcumque, sed non, ut soleo.

Intelleximus Reverendissimam Paternitatem Vestram ex incendio maximum damnum perpessum esse, ex qua re omnes, quotquot audio, boni, ex animo dolent. Nemo certe est in hac aula, qui non optime favet et precetur Reverendissimae Vestrae Dominationi. Quod ego eidem plurimum faveo, ex debito est, non enim ero immemor umquam, quot beneficiis ubique me affecerit. Nacta aliqua digna occasione me talem exhibiturum polliceor, ut ex voluntate mea cognoscat in ingratum hominem ea non contulisse, hucusque et facultas et occasio defuerunt.

Dominus Ulricus Ehinger diebus elapsis ad me misit litteras inclusas, rogans, ut aliquo medio eas Reverendissimae Dominationi Vestrae mitterem. Hic Augustae vixit hucusque, paratus tamen est velle ad Hispanias proficisci circa XX-am huius mensis. Heri accepimus litteras a domino Cornelio nostro illum appulisse in Croatia, regiae Romanorum etc. maiestatis dominio in portu Bucchari nuncupato non procul a Sancto Vito nec procul a Tergesto. Speramus illum infra dies IX huc futurum. Rectissime valet, pacem scribit compositam et confirmatam a Turca, condiciones autem pacis non scribit, sed se personaliter referendum promittit.

Hic est constantissima fama Andream ab Aurea et marchionem Guastae vicisse classem Turcicam, quae Coronam obsiderat, Coronam etiam esse ab obsidione terrestri liberatam. Haec a multis, etiam ex scriptis domini Cornelii. An ita sit, ignoro. Nam idem dominus Cornelius ea similiter ex auditu habuit. Imperatrix ad mortem usque aegrotavit Barchinonae, ita ut caesarea maiestas de illius vita desperavit. Revixit et optime valet. Caesar est Montisonii prope Valentiam, ubi tenet Curtas, Hispanico more, trium regnorum, videlicet Valentiae, Aragoniae et Cataloniae. De hoc mense iturus est versus regnum Castellae.

Papa X-ma huius cum triremibus solvit a curia Romana et vadit Nitium in provincia Provintiae, ubi Christianissimus Francorum rex illum exspectat cum oratore regis Angliae, duce de Suffock et misit sanctitati suae obviam ducem Albaniae cum tribus triremibus. Dicitur, quod papa vadit animo et causa componendi firmam pacem in universa Christianitate. Rogandus est Deus, ut huic proposito inhaereant omnes. Multi sunt, qui Thomae fidem sequuntur. Optima tamen a talibus, videlicet sanctissimo et Christianissimo, sunt exspectanda. Gotscalcus noster est in Hispaniis et optime valet. Alia non occurrunt digniora. Ego hic maneo iussu caesaris hucusque. Post reditum domini Cornelii spero me ad maiestatem suam rediturum, ubi si aliquando possim Vestrae Reverendissimae Paternitati servitium aliquod gratum impendere, praecipiat suo Lundensi tamquam filio, me tamquam talem semper et oboedientissimum et paratissimum inveniat Paternitas Vestra Reverendissima, cui me ex integerrimo pectore commendo quamque diu et feliciter vivere exopto.

Datae Viennae, die XI-a Septembris anno Domini M-o D-o XXXIII-o.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Paternitatis servitor uti filius oboediens Ioannes electus archiepiscopus Lundensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni, episcopo Culmensi et administratori Pomesaniensi, domino et amico meo tamquam patri honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine mi observandissime. Salutem et obsequiorum meorum commendationem.

Hesterno die redditae mihi sunt litterae Paternitatis Tuae Reverendissimae, quae datae erant in Antiquo Castro suo partium Prussiae 14 Octobris una cum annexis litteris suis ad magnificum dominum Cornelium, nostrum communem amicum, ac aliis ad Ulricum Ehinger, quae mihi gratissimae fuerunt maximique solacii. Cum autem dominus Cornelius noster ante illius hinc discessum manu sua satis prolixe scripserit Tuae Reverendissimae Dominationi de rebus per ipsum Constantinopoli gestis, nolui eidem meis ineptiis denuo molestiam inferre. Pacem attulit et illius confirmationem atque dominum Aloysium Griti de mense Februarii adventurum pro confinibus designandis nuntiavit. Itaque a serenissima Romanorum etc. regia maiestate liberaliter condonatus, videlicet catena aurea quingentorum ducatorum ponderis ac trecentis ducatis in pecunia numerata denique pensione annua ducentorum florenorum ad vitam duratura praeter vestes purpureas et alias sericas.

Die X-ma Octobris per postas recessit ex Vienna iturus ad caesaream maiestatem. Ego ob Griti adventum cogor hic subsistere, spero tamen dominum Cornelium ad me brevi rediturum. Quod an ita futurum sit vel ne, intellegam ex primis litteris caesareae maiestatis, tum Dominationi Tuae Reverendissimae indicabo. De novitatibus ex Dania gratias habeo plurimas. Iussu Dominationis Tuae Reverendissimae litteras ad Cornelium datas aperui et legi, postea meo sigillo obseravi et fideliter mittam illas atque alias ad Ulricum Ehinger destinatas. Hic die 8 Octobris ex Augusta recessit versus Hispaniam.

Ego ex Dania aliquando litteras accipio, nihil tamen audio, quod episcopi regni taliter afficiantur principe Orangiae, quod illum in regem eligere decreverint. Utinam Deus omnium rerum director Danis tam bene vellet et eorum cordibus gratiam infunderet, quo tam dignum principem regno praeficerent.

Altera filia regis Christierni, Christina nomine, secundogenita, nupta est Mediolani duci. Dominus de Praet ob id venit in Flandriam, ut illam de mense Februarii abducat eamque suo marito consignet.

Cui autem altera, videlicet primogenita seu potius natu maior Dorothea nubetur, adhuc nos nihil certi hic habemus neque verbum quidem audivimus de principe Orangiae. Utcumque sit, fiat, quoddam bonum visum est in oculis Domini.

Proceres regni Daniae de mense Septembris praeterito miserunt suos oratores ad serenissimam dominam Mariam Hungariae etc. reginam pro pace impetranda et confirmanda cum caesarea maiestate, quam obtinuerunt dignis etiam condicionibus pro utraque parte. Similiter Christiernus dux Holsatiae, filius quondam Frederici ducis, suo et fratrum suorum nominibus fecit; qui satis aequis condicionibus caesari addictus et pensionarius suae maiestatis effectus est. Eo modo Lubicenses relicti sunt soli in bello. Quid futuro vere sequetur, tempora docebunt et rei exitus. Ego mallem rem illam bonis et aequis mediis ad tranquillitatem transigi, quam extremo belli periculo, quamquam Hollandi, iam accensi in Lubecenses, multa milia pro bello incepto continuando offerunt. Ornarunt classem XXI navibus et admiraldus classis est nobilis quidam et aulicus domini de Beveres, Mekeren nomine, qui annis elapsis in bello contra Gallos satis strenue se gessit. Existimo illum Dominationi Tuae Reverendissimae notissimum fore. Militibus autem praeest dominus Cristophorus comes de Oldemborch.

Sanctissimus dominus noster papa die nona recessit ex urbe Roma iturus Marsiliam in regno Franciae, ubi iam dudum a Gallorum rege exspectabatur. Abduxit secum neptem suam ex Laurentio de Medicis prognatam, quam nupsit secundo genito filio regis Franciae, duci Aureliano.

Sanctitas sua pollicetur multa et magna se pro communi pace Reipublicae Christianae facturam. Multi sunt Thomae fidei. Ego, quid sentiam, nescio, quam quod de sanctissimo optima speranda sunt (si nomen conveniat rei) et Deum continuo invocandum censeo et rogandum, quo suam gratiam impartiri et corda omnium principum, praesertim regum christianorum, ad se trahere et unire dignetur. Alioquin timendum erit, ne tota Respublica Christiana maximo rerum omnium periculo illabatur.

Advecta sunt hic nova ante dies quattuor marchionem Guaste cum Hispanis militibus, qui ex Corone redierint, urbem Romam intravisse, absque tamen tumultu et alicuius incommodo. Item quod Anchonitani cives, qui anno superiore a pontifice solita libertate privati et illius imperio immediate subiecti facti sunt, saevierint in praefectos eis a pontifice destinatos erectoque vexillo et armis sive insignibus caesareis clamitarint: Liberta, liberta, Carolo, Carolo, imperio, imperio; de his litterae huc missae sunt. Regia tamen maiestas dicit se nihil certi habere. Nihilominus rumor ex multis partibus et a diversis provinciis et personis in dies augetur. Ob id nolui haec pro re certa scripsisse. Cum primum tamen rei certitudinem accepero, Dominationem Tuam Reverendissimam per meas litteras admonebo.

Magnificus dominus comes Nogarollus rectissime valet. Quem crastina luce ad prandium invitabo et iniunctum mihi negotium fideliter exsequar.

Dominus Hieronimus Laski ex Constantinopoli rediit, post cuius reditum, nescio, quid inter ip{i}sum et Ioannem comitem Scepusiensem, quem vayvodam vocant, alii regem, interciderit. Non satis bene conveniunt. Unde idem Hieronimus cum indignatione dimisit vayvodam ac cum regiis tractare incepit.

Serenissima Romanorum etc. regia maiestas statuit die Iovis proxima hinc abire versus Pragam et subsequor continuo aulam. Quae veriora de his et aliis occurrunt, et rescribere liceat, Dominationi Tuae Reverendissimae perscribam. Quam scio pro innata prudentia ac summo illius in me amore omnia etiam inconsiderate et inepte scripta in meliorem partem interpretaturam, cuique me tamquam patri honorandissimo ex toto corde et affectuosissime commendo.

Ex Vienna, die XV mensis Novembris anno Domini XVC XXXIII.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Tuae servitor Ioannes electus archiepiscopus Lundensis etc.

Idem servitor Ioannes Lundensis.

Reverendissime et observandissime mi domine frater et amice carissime, salutem et omnis felicitatis accessum.

Litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae XV Novembris Viennae datas, XXVII Decembris hic accepi fueruntque mihi oppido quam gratissimae. Non potuit tamen me non male afficere, quod litteras amicissimi fratris mei et communis nostri amici non acceperim, de quibus scribit Dominatio Vestra Reverendissima, quod dominus Cornelius ante suum exitum in Hispaniam copiosissime mihi manu sua propria scripserit, quae si adhuc reperiri possunt, etiam tardius redditae, non ingratae mihi essent futurae. Dominationi vero Vestrae Reverendissimae magnas habeo gratias, quod me obiter de omnibus reddiderit certiorem fuitque mihi maxime gratum, quod serenissima Romanorum regia Maiestas Cornelium nostrum adeo liberaliter exornaverit et donaverit. Merentur profecto hominis istius virtutes et merita multo plura, quae Deus suo tempore illi concedet etc.

Quae apud nos aguntur, sic habent. Lubecenses per classem Belgicam ad pacem facti proniores, permittunt conterraneis meis Gdanensibus, ut una cum Hamburgensibus, Bremensibus et Lunenburgensibus arbitri sint et iudices in causa cum Hollandis missique sunt nuntii ad partes ob id inferioris Germaniae, quos iam reor rediisse, tempusque tractatuum est statutum die 14 huius mensis, locus vero in civitate Bremensi, vel, ut alii volunt, Hamburgensi, quo Gdanenses spectabiles et graves nuntios suos sunt missuri, qui iam, ut mihi animo persuadeo, ad eum conventum exiverunt speraturque omnino pax futura. Accedit, proh dolor, quod tota illa Belgica XXV navium cum tot milibus peditum classis sub Nervegia naufragium fecit vixque duae salvatae sunt, quae feruntur ad propria rediisse. Nostri Gdanenses, qui eodem etiam tempore in idem cum illis impulsi sunt periculum, huius ferme sunt auctores, qui viderunt navem principalem ameral confringi et interire cum omnibus paucique de his nostris, qui ista retulerunt, redierunt. Unde cum iam utraque pars fessa sit, facilius de pace tractabit. Quicquid hinc futurum cognovero, cum primis ad Dominationem Vestram Reverendissimam perscribam effecique, ut ad eum conventum serenissimus dominus meus cubicularium quendam suum mitteret, quo haec compositio maioris esset apud eos homines auctoritatis. Adiunxi his litteras ad dominum Cornelium, quas peto illi reddi vel apud vos aut in Hispania. Libenter illum adhuc ante ultimum viderem diem. Fiat voluntas Domini.

Eximius dominus doctor Ioannes Reynek, affinis meus carissimus, obtinuit novissime in comitiis Augustae a serenissima Romanorum regia maiestate pensionem quandam, quae illi aliquot annis non est persoluta. Scripsi igitur generoso domino Georgio Loxano, quo ad serenissimam regiam maiestatem intercederet, ut pensio illi solveretur. Qua in re ut Dominatio Vestra Reverendissima opem et operam suam impendat, summopere rogo. Coniunx enim ipsius domini doctoris est soror mea. Quicquid in eo Dominatio Vestra Reverendissima illi beneficii contulerit, id totum in me collatum esse putabo et me una cum illo solito in me amori et benevolentiae Dominationis Vestrae Reverendissimae ex animo commendo. Christus Dominus noster eandem Dominationem Vestram Reverendissimam sospitet quam diutissime et prosperet in omnibus. Parcat lituris, caligant fenestrae et ad lumen candelae scripsi.

Datae ex castro Lubaviensi, XI Ianuarii anno Domini M-o D XXXIIII.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo, Culmensis et Pomesaniensis ecclesiarum administratori etc., domino et amico tamquam patri honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine mi et pater honorandissime. Post paratissimam obsequiorum meorum salutem.

Die XXVIIII Ianuarii redditae mihi sunt Vestrae Reverendissimae Dominationis litterae, datae in castro Lubaviensi absque annotatione diei. Existimo illas esse de data X Ianuarii, cum eiusdem datae sunt dominorum Ioannis Reineck et Ioanni Campensis litterae. Quibus ob diversas occupationes brevibus respondeo.

Primo, iuxta desiderium Vestrae Reverendissimae Dominationis et domini doctoris Reineck, locutus sum regiae maiestati et illius negotium, quantum potui, commendavi, presente domino de Rogendorff, regiae maiestatis maiore oeconomo, et illius maiestatem satis affectam intelleximus, ut satisfiat domino doctori. Iussit tamen, ut supplicationem porrigerem consiliariis camerae, quod statim feci, quam bis deperditam affirmarunt. Ego hodie tertiam dedi nec a sollicitationibus desistam, donec rem ad vota expedivero, tum statim Vestrae Reverendissimae Paternitati scribam.

Litteras eiusdem Paternitatis Vestrae ad dominum Cornelium, collegam et confratrem meum, penes me retinui usque ad illius reditum, tum statim dedi. Hic nunc satis prolixe scribit de omnibus, itaque ego brevior sum.

Misi etiam litteras eiusdem ad Hispanias, et dominus Gotscalcus Catus alias Saxen Karll respondit mihi per suas, recepisse eas et preservare ad adventum domini Ulrici Ehinger, qui in Hispaniis erat, nondum tamen venerat in aula caesareae Maiestatis in Montisoni, scripsit tamen eum venturum in Tolleto, ubi statim velit ipsum Ehinger personaliter adire atque illum adhortari, ut statim Vestrae Reverendissimae Paternitati respondeat, et ad me illud responsum per postas remittere promisit.

Dominus Cornelius cras hinc abit denuo Constantinopolim. Ego hic interim moror. Si quid occurrat, in quo Vestrae Reverendissimae Paternitati servitium impendere possim, iubeat saltem suo Lundensi, eundem hominem cordatum et oboedientem reperi[et] Vestra Reverendissima Dominatio, quam diu et feliciter vivere exopto. Cui{i} me ex toto bono corde affectuosissime commendo.

Ex Praga, die XIII-a Februarii, anno Domini XVC XXXIIII.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Paternitatis servitor et amicus Ioannes electus archiepiscopus Lundensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi et administratori Pomensaniensi etc. serenissimi Poloniae regis etc. [sectreta]rio, domino et amico [ta]mquam patri honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine observandissime. Post paratissimam obsequiorum meorum commendationem. Salutem.

Die XIII Februarii scripsi Reverendissimae Dominationi Vestrae recepisse me litteras suas in negotio sororii sui eximii domini Ioannis Reneck utriusque iuris doctoris etc. Egi negotium hoc apud serenissimam regiam maiestatem, thesaurarium et alios, et quominus omnia ad vota succedant certe certe, nihil est quod impediat, quam pecuniarum penuria, quae tanta est, ut vix credi poterit, proceres tamen huius regni et alii incolae subvenient suae maiestati. Itaque deliberatum et mihi pro responso datum est, quod antequam regia sua maiestas hinc discedat, dabitur ordo et commissio, ut dicto domino Ioanni Reneck doctori fiat solutio. Ego tamen iussu cesareae maiestatis cogor hinc infra triduum abire et duces Bavariae accedere, ubi mansurus sum per tres septimanas vel circiter. Hic aut Viennae apud regiam maiestatem rediturus non praetermittam ea omnia tentare, quae negotio conveniant, donec optata impetravero. Dominus Loxanus a nuptiis nondum rediit. Cum primum ille redierit, dabo illi litteras ad eum directas aut mittam, illique imponam onus continuandi negotium per me inceptum.

Hic nihil penitus boni audimus. In Germania omnia sunt suspecta, nam ligae Suevicae tempus finitum est et, ut videtur, nolunt illam renovare aut prorogare.

Lantgravius hiis diebus fuit apud regem Francorum. Quid fecerit, ignoramus.

Vespasianus de Zaza filius Ieronimi die tertia huius hic ad nos rediit ex Constantinopoli. Dicit Ludovicum Griti brevi, hoc est in fine huius, Budam venturum. Quid boni attulerit, intelligemus.

In Italia dicitur multum de bello, maxime per regem Franciae et pontificem Romanum illaturum duci Urbinatensi et duci Mediolanensi. In hunc diem nihil attentatum est. Quid futurum sit, ignoramus. Fama est Turcam cum pontifice et Francorum rege intelligentiam habere et eodem tempore Regnum Neapolitanum et Ciciliam invasurum, quod tamen non ita esse spero.

Quid Gedanenses inter Hollandos et Lubicenses boni impetraverint, adhuc ignoramus hic. Ex parte serenissimae dominae Mariae Hungariae reginae missi sunt reverendissimus dominus Georgius ab Austria episcopus Brixiensis, Maximilianus Transilvanus et Gerardus Mulart doctor et conciliarius cesareae maiestatis. Quid impetraverunt, videamus brevi.

Digniora non sunt apud nos, quae allata fuerint. In futurum, si Vestrae Reverendissimae Dominationi gratum fuerit, scribam aliquando. Et interim et semper Reverendissimae Dominationi Vestrae me ex integerrimo pectore commendo et ad quaevis obsequia paratissimum offero.

Ex Praga, die XIII Martii anno XVC XXXIIII.

Eidem Vestrae Reverendissimae Paternitati oboediens tamquam filius Ioannes Archiepiscopus Lundensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri, domino Ioanni episcopo Culmensi, administratori Posonioviensi, amico et fratri observandissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine amice et frater observandissime.

Salutem et obsequiorum meorum commendationem.

Die XXV-o huius mensis redditae mihi fuerunt litterae Dominationis Vestrae Reverendissimae datae in castro suo Lubaviensi 4 Ianuarii, per dominum Fabianum, qui salvus huc appulit atque hodie, uti existimo, versus Hispanias recedit.

Dominationis Vestrae Reverendissimae litteras datas 4 Augusti cum aliis quibusdam annexis accepi similiter. Ego tum illico Reverendissimae Dominationi Vestrae respondi atque indicavi fuisse me in Hispaniis per equos dispositos et in reditu invenisse seu advocasse Ysope, quam rogavi plurimum, ut Ioannam ostenderet, quod tam subito fieri non potuit, inquiens illam esse in quodam monasterio, quod idem a Welsaris intellexi. Egi satis fideliter cum Ysope, quo consentiat, ut filiola ad Dominationem Vestram veniat, ad quod satis difficilem se praebuit. Tandem conclusit, ut mittantur semel bis centum ducati pro illius vitae sustentatione, tum fore contentam, alioquin expressis verbis dixit videlicet: Cogatur filiola mea in senectute de vitae necessitate mihi providere, itaque litteris meis tunc exhortatus Dominatio Vestra Reverendissima, ut omnino citius, quo poterit, cum Ulrico Ehinger ordinem instituat, quo filia in Flandriam mittatur.

Litteras annexas ad dominum Cornelium misi, qui ex Hispaniis respondit sub data quinta Novembris easdem recepisse. Quod in hunc diem non respondit Dominationi Vestrae Reverendissimae, miror plurimum. Rediit iam pridem ex Hispaniis estque Bruxellae apud uxorem. Ex longo itinere, scribit, nervorum contractionem adeptum esse, itaque domi vivere velle, quoniam a caesarea maiestate nihil accepit aliud praeter locum consulis in Flandria. Caesarea maiestas ad me scribit ante dies viginti misisse ad dominum Cornelium novam instructionem cum aliquot Germaniae princi[pibus] agendi et quicquid in ea commissione impet[ra]verit, id totum oretenus hic mihi sit relaturu[s], itaque eundem brevi huc venturum existimo. Curabo, ut statim ad priores et istas nunc mis[sas] respondeat. Novissime Dominationis Vestrae Reverendissimae litteras ad eu[m] misi per postas ante biduum.

Reginalis maiestas in Flandria rectissime valet. Dominus a Nas[sau] ibidem est. [S]tatuit ibidem residuos dies vitae suae in tranquillitate finire. Uxor illius eum sequet[ur] in Martio proximo.

In dies exspectamus declarationem belli inter caesaream maiestatem et Francorum regem. Caesar satis rebus suis provi[detur].

Maiestas caesarea paravit classem centum triremium, VI[II] galleonum, IIII carachrarum(!) et XXX-ta caravellar[um] contra Barbarossa. Milites Itali et Hispani ad numerum XIX aut XX milia conscribuntur nunc pro ea classe. Similiter Augustae conscribuntur V milia Germani milites ad eundem usu[m] classis. Cum his militibus erit parata circa decimam mensis Martii, ita ut tum Neptuno se committant.

Pontifex Romanus vult describere generale concilium liberum etc. per totum mensem Maium, ut Man[tuae] aut Veronae observetur. Noluit ingredi in ligam Italiae cum caesare, dicit se velle esse neutralem et ita non egere confoederatione.

Lanthgravius Hessiae cum maxima humilitate impetra[vit] gratiam caesareae et regiae maiestatum. Pollicitus est nunquam se acturum aliquid, quod ingratum cognoverit futurum eorum maiestatibus.

Ulricus dux Wirtembergensis nondum satisfecit tract[atibus] Cadnensi, inter imperatoriam et Romanorum regiam maiestates factis. Misit filium suum Cristopherum ad Francorum regem, ut illi inserviat. Quid exinde fiat, ignoro.

Pensionis solutionem pro domino Ioanne Reinechio satis fideliter sollicitavi et egi, ut cum primum aulicis pecunia detur, exsoluturos eam mihi polliciti sunt. Hic, ut verum fateor, nulla pecunia est, aut modica, aulicis debentur stipendia XIIII mensium et ultra. Quamprimum illis detur, non ero negligens pro dicto domino doctore. Id Reverendissima Dominatio Vestra illique meo nomine indicare dignabitur, cui me tanquam patri [c]olendissimo ex animo commendo.

Datae Viennae, die ultima mensis Ianuarii anno Domini XV centies XXXV.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis addictissimus servitor et frater Ioannes electus archiepiscopus Lundensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, domino et confratri meo observandissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine tamquam frater observandissime.

Salutem et obsequiorum promptitudinem.

Attulit ad me famulus Reverendissimae Dominationis Vestrae litteras, duobus nominibus sane quam gratissimas, primum quod ab amico veteri et singulari profectae sunt, deinde, quia tam praeclaro eiusdem testimonio exornatum me intelligo, quo quantum in praesentia mihi blandiar plaudeamque, equidem dici non potest. Omnino autem, quicquid feci, vel obsequendo tam honestae voluntati, vel promovendo viro in primis illustri variisque dotibus cumulatissimo, cum ex officio meo ac debita in Reverendissimam Dominationem Vestram observantia, tum lubens ac summa gestientique animi alacritate feci faciamque, quandocumque occasio dabitur, ubi omnes animi mei conatus explicare viresque contendere valeam.

Quod autem admonet, ut quid magnificus dominus a Lasko cum sacratissima Romanorum etc. regia maiestate transegerit, perscriberem, ita habeat principio memorata regia maiestas dicto magnifico domino Ieronymo omnem noxam offensamque, quam tempore illius belli gravissimi incidit, in totum clementer condonavit, nec non mutatis in diversum fortunae rebus Kesmarck omnesque possesiones, quae ad eiusdem uxorem attinent, in integrum retinendas promisit, ubi tamen vicissim idem dominus ne ingratus videri, queat data fide sese in servitutem, quocumque vocaret regia maiestas, tradere dedereque voluit. Quae omnia mea cura diligentiaque rata sunt habita ac firma, quam ob rem pro solita in Reverendissimam Dominationem Vestram fide brevius secretiusque cum eadem Reverendissima Dominatione Vestra de his communicare libuit, sed hac stipulatione, ut mihi si quid a domino a Lasko intellexerit , quod suae promissioni contrarium videatur pro sua in caesaream et hanc regiam maiestates devotione communicare non gravetur.

Novarum rerum id hodie a sacratissima caesarea et catholica maiestate domino meo clementissimo accepi maiestatem suam Panormam Siciliae oppidum venisse ibique aliquamdiu propter comitia inhaesisse. Brevi deinceps Neapolim traiecturam arbitror hoc consilio, ut quamprimum Rhomam solvat, quicquid successu rerum afferetur, non patiar diutius Dominationem Vestram Reverendissimam ignorare nudius quintus, cum sacratissima Rhomanorum etc. maiestas venatum iret eique ipse comes adessem, amplam sane atque honorificam mentionem de Reverendissima Dominatione Vestra ingessi, ubi et maiestas sua me clementer et attente audivit et animum quoque propensiss<i>mum testata est, certe verbis pro dignitate explicare non possum, quam anxie de valetudine, de rerum omnium statu conditioneque perquisierit. Scit enim alioqui Reverendissima Dominatio Vestra optimi istius principis indolem et ingenium. Nunc autem nil aliud superest, nisi quo me Reverendissimae Dominationi Vestrae tamquam patri carissimo ex animo commendem.

Datae Viennae, XV Octobris anno MDXXXV.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis ex animo amicus et servitor Ioannes Lundensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi et administratori Pomosaniensi(!), domino et fratri meo tamquam patri colendissimo

In itinere profectionis meae ad Hungariam in dominio spectabilis domini Alexii Thursonis de mense Iunii proxime praeteriti redditae mihi sunt Reverendissimae Dominationis Vestrae litterae, quae datae erant Lubaviae XVI Decembris. Quae licet tardius, quam speraveram, ad me pervenerint, fuerunt tamen mihi, ultra quam dici poterit, gratissimae, tum quia de ipsius statu et valetudine aliquid intelligerem, tum etiam, quod plenae sunt antiquae amicitiae nostrae, plenae ita, quod visum est mihi legendo eas cum Vestra Reverendissima Dominatione praesens exsistere. Dominationi Vestrae Reverendissimae pro eo maximas et ex animo gratias habeo, pro sua humanitate et in me affectione. Deus, ille omnium cordium scrutator, novit nihil iucundius mihi accidere poterit, quam Vestram Reverendissimam Dominationem semel ante vitae meae exitum conspicere dulcissimaque illius consuetudine frui.

Anteaquam de aliis rationem aliquam Vestrae Reverendissimae Dominationi reddam, volui illi primum de meo statu atque condicione scribere. Fui in quartum annum, ut novit Reverendissima Dominatio Vestra, sacratissimae caesareae et catholicae maiestatis iussu in Germaniam illius orator designatus itaque me (praeter iactantiam loquendo) gessi, ut caeasar ipse suique consiliarii maximam mihi laudem tribuerint. Concredidit mihi summas pecuniarum maximas, quas et fideliter partim conservavi partimque, etiam iuxta maiestatis suae ordinationem distribui. Vocatus tandem ego ab illius maiestate, ut Neapolim oratores istius vayvodae eo ad se deducerem. Quo de rebus Germanicis simul et Hungaricis mihi concreditis uberiorem informationem acciperet: ivi Neapolim usque, deinde Romam eius ... subsecutus sum. Multa bona verba, promissiones ab illius maiestate accepi, aliud ni[hil], licet habeat maiestas sua in manibus mercede[s] in beneficialibus dumtaxat distribuendis ad summam LXXX milium ducatorum annuae, quas in Ital[ia] distribuere noluit propter importunam cardinalium immo et ipsius pontificis petitionem, qui omnia pro se cupiebant. Ne igitur quempiam hoc periculosissimo tempore offendere[t] et omnes in bona spe contineret, abstinuit se penitus ab ista beneficiorum distributione. Ita nec Tridentini cardinali, qui maxime speritur(!), nec caesaris domesticis servitoribus nec Lundensi provisum est. Quod mihi speran[dum] sit, nescio. Deo me commisi, qui hucusque de victu cotidiano providit. In cuius ben...nitate confido penitus, ne me deserat in se unice sperantem.

Ego ad serenissimi Romanorum etc. regiae maiestatis ac oratorum vayvodae instantiam missus sum ad hunc vayvodam pro componend[a] pace inter praefatos principes. Pollicebantur oratores vayvodae caesari de pace futura maximam spem, modo oratorem eo mittere non dedignaretur. Licet maiestas sua faciliter induci non potuit ad mittendum oratorem suum, nihilominus, ne aliquando illi obici possit, sua culpa aliquid neglectum fuisse, me huc destinavit cum pleno mandato et alter oratorum vayvodae, videlicet reverendissimus dominus Franciscus de Frangepanibus archiepiscopus Colocensis huc rediit, quo dominum suum de caesareae maiestatis bona voluntate et circa pacem huiusmodi faciendam affectione redderet certiorem. Alter vero, videlicet reverendissimus dominus Stephanus Brodaricus episcopus Quinqueecclesiensis curiam caesareae maiestatis sequitur, ut si quid intercideret difficultatis, cum illius maiestate commodius tractare et media invenire possit. Haec facta sunt ad maximam ipsius vayvodae petitionem.

Veni itaque salvus in hac(!) civitate(!) (modo civitas dici mereatur) die XII mensis Iunii et cum caesarea maiestas est cum Francorum rege impedita, video, quod hic nihil tractare volunt conclusive, sed quantum conicio, volunt finem belli Gallici exspectare et sic de die in diem rem prorogant. Ego interim die ultima Iunii, propter aeris istius loci infectionem, incidi in gravissimam infirmitatem et febris continua et acutissima me invasit duravitque ista mea infirmitas dies XXI. Ita et taliter, quod omnes de mea vita desperarunt, ego etiam et animam et quicquid Dei benignitate habebam, igitur soli Deo commisi. Convalui tamen solius Dei clementia, non autem istorum hominum humanitate nec medicorum scientia, nec aeris immutatione. Nempe a die ingressus mei in hunc locum non fuit pluvia estque calor extensissimus. Waradinum est in loco basso sub monte inter duos rivulos nihil praeter paludes generantes, ita quod potius spelunca appellari possit quam civitas, ob diversas etiam rationes, quas subticeo, hic non inventa fuit aqua endiviae nec buglossae neque siruppi neque iuleppum, reobarbara et manna fuerunt hic omnibus incognita. Iam cogitet in se Vestra Reverendissima Dominatio, quomodo convaluisse potuit suus Lundensis. Liberatus tamen, ut dixi, a morbo et febre, appetitus commedendi paulatim revertitur. Sed ita extenuatus sum et debilis, ut vix quis credere poterit, qui suis oculis non conspexerit.

Familiares mei tres propter infirmitatem in Germaniam per Cotzkas delati sunt, duo aegrotant usque ad mortem. Ita mecum ag[i]tur in isto regno, ex quo si Dominus Deus me semel liberaverit, amplius numquam revertar, non modo propter aeris infectionem, sed alias diversas rationes, etiamsi caesar[is] indignatio mihi exspectanda foret.

Antequam Hungariam ingrederer, per postas expedivit me ex Guns maiestas caesarea, ut in Germania cum quibusdam principibus prius secreta quaedam tractarem atque alias quasdam res necessarias disponerem, quod ita diligentissime feci.

Ita factum est, ut Dominationis Vestrae Reverendissimae litterae in Italiam, missae deinde in Germaniam hinc inde missae sint et tardius quam desideravimus ad manus meas pervenerunt. Ideo non aegre ferre dignabitur, quonia[m] citius illis responderim.

Quid de communi amico nostro illustri domino Laski scripserit, intellexi et Dominationi Vestrae Reverendissimae gratias habeo. Hunc ob amorem Vestrae Reverendissimae Dominationis semper, ubi ubi potui, et commendavi et promovi etc. etc.

Pro novitatibus missis ex Lubicensi et duce Holsatiae Dominationi Vestrae Reverendissimae gratiam habeo. Et longe maiorem, quod mihi copiam eorum, quae ad magnificum dominum Cornelium Scepperum scribere dignata sit, miserit, quae mihi gratissima fuerunt taliter, ut in extrema ista mea et periculosissima infirmitate ita solatii fuerunt, ut plus vigesies mihi praelegi fecerim. Quoniam et ego filius ille prodigus hucusque fuerim, emendare me proposui. Dominus Iesus Christus pro sua gratia continuo rogandus est fideliter, ut eam impartiatur, sine qua non video me quicquam polliceri posse. Hunc ipsum rogo, ut et Vestram Reverendissimam Dominationem in suo proposito confirmet.

Quod de domino Cornelio, communi nostro amico, nihil iamdudum intellexerit, admiror vehementer, solet enim in scribendo et agendis rebus esse diligentissimus. Hoc scio imprimis illum rectissime valere et ipse una cum domino Gotscalco Erici nostro in Daniam cum classe et milite proficiscitur vel iam profectus est. Quemadmodum Reverendissima Dominatio Vestra ex exemplari unius litterae ipsius domini Cornelii ad regiam maiestatem Romanorum novissime datae, quod maiestas sua ad me misit, clarius intelligere poterit, et eandem quam devotissime rogo, et ob brevitatem copiam illius litterae mitto, quia in veritate istae sunt primae litterae, quantas post meam restitutionem scripserim, et male depictae sunt, quia non possum eas rescribere, et amanuenses duo valde aegrotant, itaque boni consulere dignabitur, obsecro.

Littera Cornelii ad regiam maiestatem in lingua sive ideomate Gallica conscripta erat, quam de verbo ad verbum in Latinum sermonem transferre curavi.

Ea, quae Wolffgangus Haller ad me scribit, verissima sunt, quoniam eadem ipsa a caesarea et regia maiestatibus taliter accepi. Quia tamen ipse omnia in unum redegit, copias suarum litterarum mittere volui, ut omnia in unum collecta facilius intelligat Dominatio Vestra, et quo ego a labore scribendi eadem liberari possim.

Optime sperarem ego de profectione domini de Beveres, dominorum Cornelii et Gotstalci et aliorum procerum, modo tam diu non fuissent immorati. Nam ego ex Coppenhagensibus iamdudum litteras accepi, quibus indicabant se ob commeatus penuriam ultra festum Pentecostis proxime elapsum diu sustinere non posse, prorogationis istius causam dedisse ferunt dominum de Hoichstrassen Hollandinorum praefectus, qui Hollandos avertisse dicitur, ne reginali maiestati aut caesareae maiestati subsidium aliquod in pecunia aut navibus praestare voluerint. Qui numquam satis aperte dixerunt se nolle contra Holsatiae ducem in minimo opponere, quantumcumque etiam aliter iusserit caesarea maiestas.

Iam intelligit Vestra Reverendissima Dominatio, quomodo res in Flandria pro caesareae maiestatis commodo tractentur.

Maxima difficultate caesaream maiestatem, cum Neapoli essem, induxi, ut duci Frederico subsidium praestet contra Holsatiae ducem, tandem propter meam importunitatem commisit tunc reginali maiestati dominae Mariae et ceteris consiliariis in partibus Flandriae, ne quid praetermitterent, quod ad subveniendum Frederico, comiti palatino et Koppenhagensibus {subveniendum} pertineret. Sed quanti momenti sunt mandata suae caesareae maiestatis apud quosdam, iam in hoc negotio Danico perspicere potuimus.

In hunc diem nihil intellexi de profectione domini de Beveris cum classe sua ac dominorum Cornelii et Gotscalci. Cum primum aliquid habuero et mihi oportunitas mittendi litteras offeratur, non omittam Vestrae Reverendissimae Dominationi illud indicare, simul et ea significare, quae a caesarea maiestate et belli successibus intellexero.

Amicos, quos salutari atque ad respondendum hortari desiderat, non est, quod oretenus id praestare valeam, quia tardius, quam optaveram, Dominationis Vestrae Reverendissimae litterae ad me pervenerunt.

Georgium Loxanum novissimo de mense Mai, cum Augustae essem, incolumem unacum sua formosissima Catherinella aquila dimisi et ibidem in hospitio meo, videlicet apud dominum Anthonium Fugger, dignissima saepius de Vestra Reverendissima Dominatione mentio intercidit. Hic quare non responderit, ignoro, est tamen Vestrae Reverendissimae Dominationi observandissimus. Litteris meis ipsum hortabor, ut se emendet et diligentiorem se exhibeat.

Dominum Georgium Zabka in Insprug incolumem reliqui et fama erat ipsum serenissimi Romanorum etc. regiae maiestatis nomine ad serenissimum Poloniae regem profecturum.

Illustris item dominus Leonardus Comes a Nogarollis similiter rectissime valet, hic ex Eneponte in negotio Hungarico pro unius articuli declaratione fuit ad caesaream maiestatem remissus. Rediit salvus in aula regia et laetissime vivit. Credat Reverendissima Vestra Dominatio hunc esse unum dignissimum omni honore et Dominationis Vestrae amantissimum.

Dominum Praesinger in Vienna dimisi die 29 Maii, ubi cum uxore triumphat. Regiam aulam hic non sequitur, ubi causam aliquam domi permanendi habere potest.

Honestissimus denique nobilis ille Ioachimus a Dalhem mihi quoque amicissimus regiam aulam continuo sequitur. Hunc incolumem quoque in Eneponte reliqui. Omnes sunt studiosissimi Dominationis Vestrae inservitores, et nescio, quo spiritu ducuntur, cum apud me sunt, laetissime vivunt et Reverendissimae Dominationis Vestrae mentionem faciunt, dicentes se in locum Reverendissimae Dominationis Vestrae in aula uti, videlicet quia liberiores mecum quam cum ceteris dominis viventes. O, quatenus pro salute, pro longa et incolumi vita eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis bibunt, ita ut, si Bachus in deos quid posset, non dubitem, qui Dominatio Vestra annos Matusalemi longe sit superatura. Licet ex eo mihi contingit, quod Tolleti ex Crato Tolletano sequenti die contingere soleat.

Reverendissime Domine.

Die 27 mensis praeteriti missus est ad me ex Germania maximus litterarum fasciculus, et cum inter alias litteras essent litterae Bartholomei Welser, cuius scribae manus mihi notissima est et in suprascriptione esset idem titulus et nomen idem, ex ignorantia litteras Reverendissimae Dominationi Vestrae inscriptas aperivi. Et cum imprimis inspicerem schedam illam rationis impositam, statim cognovi, quod ad me datae non essent, diligentius legi suprascriptionem et inveni illas Vestrae Reverendissimae Dominationi inscriptas. Sicut me Deus adiuvet, litteras non legi et statim reclusi. Peccavi maxime, quia aperui inconsiderate, sed in veritate peccavi ex ignorantia et nullo proposito. Reverendissimam Vestram Dominationem quam affectuosissime rogo, ut veniam dare et istam illatam iniuriam, si quae est, mihi pro suo summo in me amore remittere dignabitur. Daturus sum operam, ne in posteru[m] contingat.

Non fuissem ausus tam prolixsas et male depictas litteras ad Vestram Reverendissimam Dominationem scribere, nisi taliter suis novissimis litteris imperasset. Et si erratum est, det veniam, quaeso, licet adhuc satis debilis, vix tamen adhuc me continere potui, ne prolixiores facerem, ita genius me impellit et, quemadmodum Dominatio Vestra Reverendissima scripsit videri se coram agere, ita et mihi visum est.

Oblitus sum scribere, quemadmodum Romae invenerim dominum Ioannem Campensem apud reverendissimum dominum cardinalem Contarinum Venetum virum doctissimum, qui illum in maxima veneratione habet et omnia elargitur, quae desiderare poterit. Hic mirum in modum apud omnes Reverendissimam Vestram Dominationem extollit et commendat.

Reverendissime Domine, frater et amice tamquam pater colendissime. Dominus Deus Vestram Reverendissimam Dominationem in suo sancto proposito incolumem diu servet et prosperet. Cui me tamquam patri officiosissimo perpetuo commendo.

Datae Waradini, die secunda mensis Augusti anno Domini XV-c XXXVI-to.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis obsequentissimus filius et servitor Ioannes Lundensis etc.

Reverendissime Domine et Domine Frater et Amice carissime, plurimumque honorande. Salutem atque omnis felicitatis Dominationi Vestrae Reverendissimae precor continuum accessum.

Cui quibus me verbis aut modis excusem, quod copiosis et humanissimis Dominationis Vestrae Reverendissimae litteris II-a Augusti Varadini datis hucusque non responderim, non invenio. Ceterum pro sua in me benevolentia hanc duntaxat ut unam admittat excusationem, summopere oro: statueram vocatus a serenissimo domino meo ad comitia Regni Cracoviam copiose de multis ad Dominationem Vestram Reverendissimam scribere, utpote eo in loco factus Dominationi Vestrae Reverendissimae propinquior, verum hoc meum institutum innumerae occupationes, in quibus perpetuo fatigatus vix respirare licebat, {me} sine intermissione impediebant. Vidi quidem magnificum dominum Lascum cum eoque congressus sum aliquoties, rogitans multa super Dominatione Vestra Reverendissima, qui mihi omnia et optima et honestissima narrabat, meque iis non parum exhilaravit, ut qui nemini cedo in favore et propensione erga Dominationem Vestram Reverendissimam, quantoque aegrius ac molestius tulerim, quod adeo male Dominatio Vestra Reverendissima et ab adversa valetudine, et ab hominibus in Varadino fuit tractata, tanto mihi erat gratius Dominationem Vestram Reverendissimam recte valere et habere in omnibus felicius. De litteris equidem Dominationis Vestrae Reverendissimae, quas in praesentiarum ad manus non habeo, nihil est, quod tenacius memini, quam quod mihi scripsit de maiestate caesarea, quae eo tempore, quo apud illam Dominatio Vestra Reverendissima fuerat, tot habebat dispensandi, ut vocant, mercedes, de quibus pro tot servitiis et benemeritis sibi nihil cessisse Dominatio Vestra Reverendissima querebatur. Non potui profecto summopere non condolere Dominationi Vestrae Reverendissimae tam diu fortunam cum Dominatione Vestra Reverendissima novercari, spes tamen me firma tenet et solatium, quod propediem tot animi dotibus innumerisque virtutibus Dominationis Vestrae Reverendissimae id exigentibus novercale odium deponens fors fortuna pia fiet mater. In quo omnino nihil ambigo, omniaque fausta et felicissima Dominationi Vestrae Reverendissimae et faveo et precor ex animo. Quod hinc de rebus novis scribam, non habeo, quam quod dux Holsaciae Regno Daniae potitus saevire coepit in episcopos, quorum aliquot fertur tenere captivos. Quid adhuc ex ista nascetur tragoedia, cum concilium praepeditur iis iniquis temporibus et hominibus adversantibus, in dubio est. Dominus Deus misereatur nostri, ecclesiamque suam a malorum hominum conatibus tueatur et defendat. Hoccine, hoc est esse Christianissimum aperte sentire cum infidelibus, eosque in Christianos animare atque concitare? Deus nimirum iustus futurus est vindex et iudex, moliminaque gregi suo noxia et capita draconum confringet. Scripsi has adiunctas communi nostro amico magnifico domino Cornelio Sceppero, et cum postae semper sint apud vos in Brabanciam, impense rogo, velit efficere, ut ad eum perferantur. Hinc tam facile, cum nondum navigari coeptum sit, eam mittendi <non> habemus commoditatem. Vix quicquam aliud, quam quod me adhuc in vivis esse sciat, scribo, notumque ei facio, similiter et Dominationi Vestrae Reverendissimae, me pauloante factum esse coadiutorem Varmiensem. In manu Dei est, quamvis aetate non modica adversaque valetudine pius et bonus pater episcopus Varmiensis semper afficiatur, quem prius divina Maiestas vocare dignabitur. Haec sic cum fraterna excusatione in notitiam Dominationis Vestrae Reverendissimae deducenda existimavi, quam plurimum oro me eo amore et benevolentia, quam ex me cognovit semper et quo me vicissim Dominatio Vestra Reverendissima prosecuta est, prosequi non desinat, meque de statu rebusque suis, quae mihi non secus atque Dominationi Vestrae Reverendissimae curae sunt, aliquando certiorem reddat. Miseram carissimo olim communi amico nostro Alphonso Valdesio epitaphium supra eius sepulcrum Viennam, quod si est appensum seu affixum nec ne, ut mihi significet, rogo. Dominus Deus eandem Dominationem Vestram Reverendissimam quam diutissime sospitet et prosperet in omnibus.

Ex Fridk, XVI(!) Martii 1537

Multorum amicorum meorum cotidianis precibus fatigatus, nuper ad Dominationem Vestram Reverendissimam litteras dederam, quidem in commendationem cuiusdam Hispani iuvenis tum honesti, tum litterati, qui vehementer ambiebat nuptias filiae Dominationis Vestrae, quam in Hispaniis reliquit. Verum dum Dominatio Vestra mihi tardiuscule respondet, intelligo ex amicorum litteris eundem iuvenem, qui tum procum agebat, factum esse maritum filiae Dominationis Vestrae Reverendissimae matrimoniumque utrimque consumatum transactumque esse, quod Deus bene fortunet. Proinde cum ita res ceciderit, Dominationem Vestram studiose hortor, velit meminisse se esse patrem puellae et praefatum iuvenem, quem mihi amici ab eruditione et modestia certatim commendant, non gravetur promovere. Accepi his diebus aliquot litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae inscriptas, quas complusculos dies apud me remoratus sum eo, quod non haberem ullam mittendi commoditatem. Nam hoc in loco nullus est usus postarum et raro hinc istuc commeatur. Nunc vero nactus opportunitatem cuiusdam nuntii Vratislaviensis eas ad Dominationem Vestram transmitto ex quibus, ni fallor, plenius intelliget negotium filiae suae. Nam sunt et inter illas litterae ipsius adolescentis, qui, quantum intelligo, nescio quid rei non magni momenti a Dominatione Vestra flagitat. Quamobrem eandem affectuosissime rogo et obtestor, ut tum propter nomen filiae, cuius ille iam maritus effectus est, tum in gratiam et intuitum meum praefatum adolescentem velit habere commendatissimum ad quod paternus amor et ipsa honesti ratio ac amicorum preces Dominationem Vestram Reverendissimam flecteri debent.

Nova habentur ex Sclavonia pro horum temporum co[ndi]cione satis grata. Nam dominus Ioannes Catzia[ner] regiae Romanorum etc. maiestatis capitaneus supremus h[abet] exercitum XX milium exercitatorum militum qu[em] basan Albaegraeciae non audet cum suis copiis exspe[ctare], sed pedem referre conatur, quem dominus Ioannes Catzianer acriter insequitur. Si quid successerit [litteris] dignum, Dominationi Vestrae significabo, quamprimum potero, qu[amvis] tabellariorum operam non habeamus hic usque quaque obviam.

Negotia pacis Hungaricae ita adhuc incerta sunt, [ut], quid de illis ad Dominationem Vestram scribam, nescius sim, na[m] vaivoda oratores suos, qui hic aderant, re indecisa V[aciam] revocavit. Tractatus tamen non sunt penitus dirupti, quod vero ex ipsis contigerit Dominationem Vestram ante meum ex hoc, loco discessum diligenter admonebo.

Quam Dominus Deus diutissime sospitet. Cui me et officia mea tamquam domino et amico meo colendissimo commendo.

Datum Cremniciae, secunda Septembris anno 1537.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis servitor oboedientissimus tamquam filius Ioannes Lundensis

Reverendissime Domine, Domine et Amice carissime ac observandissime. Salutem fraternique amoris mei commendationem plurimam.

Quod hucusque amicissimis Dominationis Vestrae litteris Pragae II Maii datis non responderim, quam praetexere debeam excusationem, non invenio, numquam enim ita deberem esse occupatus aut negotiis impeditus pro illa nostra amicitia, in qua a tot annis integerrime coniunctissimeque una viximus, quin, omissis omnibus, Dominationi Vestrae Reverendissimae officiosum me praeberem. Fateor igitur plane negligentiam meam, non tamen venia indignam, quam singularis Dominationis Vestrae Reverendissimae in me benevolentia mihi impetrabit. Quae Dominatio Vestra Reverendissima scripsit de Hispana Isipe, accepi etiam ab eo crebris pulsatus litteris, qui filiam eius ambit. Ego vero conniventer negotium transeo , qui sciam, quomodo omnia habeant, et quid fieri velim domino Henrico Ehinger iam significaverim, a quo hactenus non obtinui responsum. Ille porro procus inanis, gloriosulus eruditionis ostentator, ut ex Alberti Ku[on] litteris intellexi, multa petit, totus Gallica scabie, a qua vix umquam fuit vel erit immunis, obsitus et possessus. Pro iure sanguinis nihil, ut certo opinor, debeo. Si inter os et offam, quid non iis rebus solet incidere? Quod Dominatio Vestra Reverendissima clarius, quam scribi licet ac convenit, pro illorum temporum et hominum condicione apud se reputabit.

Pro novis, quae Dominatio Vestra Reverendissima scripsit, magnam habeo gratiam. Interea immutata sunt plurima , sed non in meliorem statum, cum is, qui se scribit Christianissimum, Christianismo factus sit Turcis iunctus infensissimus. Cuius truculentae impietati dominus Deus resistet et se vindicem iustumque suo tempore iudicem faciet etc.

Quid hinc scribam earum rerum, quae hic aguntur, non habeo aliud, quam quod vicinus meus illustrissimus marchio Brandenburgensis Albertus dux in parte Prussiae iis proximis diebus ex Haffnia Daniae, peracta coronatione ducis Holsaciae, maritimo itinere rediit, equitatum suum, quo usque in Stralsund profectus fuit terra, relinquens ob pestem, quae passim in illis oris grassari cepit. Feruntur multa de conviviis, symposiis, choreis et nescio quibus ludis aliis, praeterea de bona pacis spe coronatique regis in eo Regno firmitate. Quae quam diu inibi durare soleat, multi ante reges fecerunt periculum, et iste, ni fallor , pro loci et gentis natura faciet, quam, licet pilos mutet, tamen numquam solet mutare vulpes etc.

Scripsi superioribus mensibus Dominationi Vestrae Reverendissimae, quidnam agat communis noster amicus dominus Cornelius Scepperus, ad quem tum et litteras dederam, et item alias aliis viis. Scire nequeo, neque coniectura assequi,ubinam gencium vivat, aut si vivat. Si quid de illo certi habet, ut me participem faciat, impense oro.

Velim et Valdesii epitaphium esse appensum, quandoquidem pro loco in ecclesia dati sunt ecclesiae praefectis (inauditum prius et detestandum) quinque vel septem, si recte memini, floreni Renenses. Si tantum accipitur ab iis, qui ornant, q[u]id ab iis, qui cadaveribus foedant ecclesiam? Recens, inquam, et novum est prodigiosum, quod et tabellae parietes decorantes sine pretio non admittantur.

Quod Dominatio Vestra Reverendissima in calce litterarum addit se desiderare, ut me aliquando videre possit, idipsum revera, quantum animus meus praegestit , antequam e vivis migrem, ut Dominationem Vestram Reverendissimam coram complecti illamque amicissime familiarissimeque alloqui possim, scribi nequit. Quod si aliquando contigerit, sublimi feriam vertice sidera, sin minus, ut crebris litteris nos vicissim visitemus, pro leniendo utrimque desiderio nostro, utrisque erit incumbendum, quibus audiat absentem absens videatque legendo.

Qui diligit amicum, non potest non esse de fortunis eius sollicitus, unde nihil foret mihi iucundius, quam scire Dominationem Vestram Reverendissimam pro tot longis duris et utilibus servitiis, quibus sacratissimae caesareae maiestati iam tot annis fuit usui, dignam compensationem remuneration[emque] recepisse. Pergratum itaque mihi Dominatio Vestra Reverendissima fecerit, si in eo me reddiderit certiorem. Quantum enim Dominationi Vestrae Reverendissimae pro meritis accesserit honoris et commodi, tantum et mihi accrevissearbitrabor. Utinam sacratissima caesarea et regia Romanorum maiest[ates] eam Dominationis Vestrae Reverendissimae haberent rationem, quam de me serenissimus rex meus habet non tam bene , quam de suis est principibus Dominatio Vestra Reverendissima merita – in alio, eminentiorique statu res vestrae essent. Translatus siquidem sum, cum coadiutoriae nego[tium] morte episcopi interveniente infectum Romae manserit, opera nimirum et gratia serenissimi regis mei, ab hac mea ad Varmiensem ecclesiam, ad quam XX-a huius mensis capitulum Varmiense me concordibus votis postulavit, habiturus ex Dei misericordia multo quam prius episcopatum (utinam cum animae meae salute) opulentiorem. Spero quidem, nec vana fides, brevi item et Dominationem Vestram Reverendissimam vel apud Hispanos aut Germanos insignem aliquem episcopatum consecuturam. Quam diutissime bene feliciterque valere omnique honore et fortunis in dies ornatioremque fieri totis animi percupio ac aveo viribus.

Ex castro meo Lubaviensi, XXVIII Septembris MDXXXVII.

Reverendissime Domine, domine et amice carissime ac observandissime. Salutem fraternique amoris commendationem.

Respondi nuper hinc XXVIII Septembris litteris Dominationis Vestrae Reverendissimae II Maii Pragae datis. Paulopost accepi eas, quas II Septembris ex Cremnicia Dominatio Vestra Reverendissima ad me dedit, non solum amicas, verum et veteris benevolentiae solita ubertate redundantes. Quibus adiunctae erant in fasciculo ex Hispania ad me a Iacobo Graciano et Isipe ac aliis amicis datae, atqui Dominationis Vestrae Reverendissimae longe mihi erant gratiores. Quae et reliquas non admodum ingratas reddiderunt, tametsi ea mihi significarent, quae voluntati meae ad integrum non omnifariam responderent. Cum autem facta nequeant esse infecta, non gravate admitto, quod mutare non licet. Rescripsi itaque in adiuncto fasciculo, quod ut in Hispaniam perferri curet Dominatio Vestra Reverendissima, oro plurimum. Postquam contractum matrimonium consumatum fuerit, sic me geram, quod commendatitiae Dominationis Vestrae Reverendissimae magni momenti et ponderis fuisse apud me cognoscentur. Pro novis, quae ad me Dominatio Vestra Reverendissima scripsit, gratiam habeo et referrem libenter, si quippiam hinc se scientia Dominationis Vestrae Reverendissimae dignum offerret. Ex Anglia nuper ad nos allatum est regem olim illum laudatissimum, bonis tum litteris tum et vere regiis dotibus exornatum ac perpolitum in crudelissimum omnium tyrannorum Phalaridem mira metamorphosi commutatum, neque pauloante tot caedibus in sanctos et clarissimos viros commissis suorum posse saciari sanguine. De quibus primae quosdam nobilitatis ante paucos dies eo, quod monasteriorum sacrarumque aedium direpciones non approbarent, produci atque adeo mactari atrociter iussit. In diesque illum magis saevientem et furentem fieri dicunt, reginaeque gravidae magno desiderio expectare partum, qui, si masculus non fuerit , miseram illam et a coniugio, et ex vita fortassis excessuram. Hoccine foedus conubii est nullis ante saeculis auditum: “Si marem peperis, sis uxor, sin minus – concubina fuisti”. Verissimum est illud Caracallae: “ Cui plus licet, quam oportet, plus vult quam licet”. Quis tamen huius tragoediae futurus sit exitus? Si ex praeteritis instantia et subsequentia metienda sunt – non potest esse, nisi – pro Dei aequitate, qua dispensat omnia – miserabilis, et omnibus in exemplum formidabile posteris. Apud nos hic sunt adhuc pacata omnia, cum vicinis nostris in religione utcumque, pro temporum ratione, dissimulamus et illorum insanias commiserando toleramus. Ceterum, si Dominatio Vestra Reverendissima de concilio certi quid deque sacratissimae maiestatis caesareae et regiae Romanorum rebus habuerit, maxime autem, quemadmodum et in novissimis scripsi, de Cornelio nostro Sceppero – quibus modis vivat, an vescitur aura aetherea, vel ubi gentium agat – ut me certiorem reddat, impense oro. Ego me etiam nunc in hoc meo episcopatu contineo, quousque ex urbe, ad ecclesiam Varmiensem postulatus, confirmationem habuero, quam paulopost spero affuturam. Utinam et Dominationis Vestrae Reverendissimae brevi audiam ad sedem se et meritis suis dignam translationem, quam illi precor ex animo, et me fraterno amori et benevolentiae commendo.

Ex castro meo Lubaviensi, XVI Novembris MDXXXVII.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Warmiensi serenissimi regis Poloniae consiliario, domino et amico tamquam fratri observandissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine tamquam frater observandissime. Salutem et officiorum meorum studiosissimam commendationem.

Litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae una cum annexis etiam ad Hispanias transmissis accepi. Litteris autem suis ad me nunc particularius non respondeo, quia inter aliam meam supellectilem chartaceam in cista iacent alicubi recondita, ita ut expeditum nunc non sit eas requirere, respondebo tamen ubi ex hoc itinere aliquantulum conquievero et sarcinas deposuero. Ego autem interea dignitatem illam sublime quae Reverendissimae Dominationi Vestrae nuper contigit quamque virtus et pietas sua merebatur ex animo gratulor faxitque Deus, ut quemadmodum antehac ecclesiam Culmensem summa integritate vigilantiaque moderata est. Ita nunc Varmiensi pari sanctimonia, quam diutissime felicissimeque praesit.

Redeo nunc ad maiestatem regiam dominum meum clementissimum properaturus deinde ad sacratissimam caesaream et catholicam maiestatem, quo et reverendissimus dominus Franciscus de Frangepanibus archiepiscopus Colocensis se conferet. Sunt autem interea per totum annum induciae firmiter stabilitae. Precor Deum, ut rebus in melius mutatis tranquillitati Reipublicae Christianae iam plus satis afflictae consulatur. Dominus Deus Reverendissimam Dominationem Vestram servet et sospitet.

Datae Cracoviae celeriter, die 22 Martii anno 1538.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis servitor et amicus tamquam frater Ioannes Lundensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino domino Ioanni Dantisco episcopo Warmiensi Domino et tanquam fratri meo observandissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, Domine tanquam frater observandissime. Salutem et servitiorum meorum studiosissimam commendationem.

Vigesima octava elapsi mensis Ianuarii per equos dispositos incolumis, verum admodum defatigatus, ex Hispaniis redii et cum primum adeo longinqua exhausta profectione me ad quietem aliquantisper componerem, corripuit me senectutis comes infesta podagra et oculorum dolor pertinacissimus, quibus tamen premente necessitate neglectis subito compulsus sum per currus celeres, quos Gotsthi vocant, ad serenissimum dominum regem Ioannem Budam festinare. Rursus huc iam reversus plane necesse habeo Frankuordiam versus die crastina omnino recedere, siquidem eo ad diem vigesimum praesentis mensis et marchio Ioachimus Brandenburgensis Palatinus et Ioannes Fridericus Saxoniae dux, electores item landtgravius Hessiae aliique plures Germaniae principes convenient, quo et me necesse erit absque mora constitui. Videat igitur et iudicet Reverendissima Dominatio Vestra, quam graves et assidui sint labores mei, quos quidem pro Republica Christiana tantum abest ut subterfugiam, ut ne mori recusem, modo inde vel minimum fructus in nos redundet.

Accepi litteras novissimas Reverendissimae Dominationis Vestrae amoris erga me et benevolentiae suae plenas, et sane quod de nostra conversatione Wratislaviae meminit, ego me eo nomine multo feliciorem existimo et spero, quod adhuc denuo coniungemur. Interim vero non obmissurus sum de iis, que Frankuordiae agentur, Reverendissimam Dominationem Vestram diligenter admonere.

Destinatus sum rursur generalis orator praesentae sacratissimae caesareae maiestatis et per Germaniam et Hungariam uti prius, sed tamen propter graviora negotia crebrius mihi in imperio quam in hac Romanorum etc. regiae maiestatis aula versandum erit. Si quid igitur ad me scribendum duxerit, opera Fuggarorum ad me mittat, nulla enim commodior erit mittendi ratio.

Apud sacratissimam caesaream maiestatem multa dixi in commendationem summam Reverendissimae Dominationis Vestrae, sed maiestas sua caesarea tam dignam tamque clementem eius habuit memoriam, ut illam designarit inter cardinales creandos, si igitur animus est Reverendissimae Dominationis Vestrae ad hoc fastigium assurgere, admoneat me per litteras, maiestas enim caesarea omnia ea facere clementer curabit, quae pro ornamento dignitatis et amplitudinis Reverendissimae Dominationis Vestrae esse videbuntur.

Itidem et magnificus dominus de Grantvella rogavit me plurimum, ut se continuis litteris Reverendissimae Dominationi Vestrae commendarem obferens similiter strenuam suam et promptam in rebus eiusdem promovendis operam.

Vallisoleti venit ad me una cum marito et matre honestissima illa Ioanna Dantisca de Curiis, Dominationi Vestrae Reverendissimae notissima, quae, ubi cognovit coniunctionem arctissimam inter me et Reverendissimam Dominationem Vestram intercedere, una cum dictis marito et matre enixe me rogavit, ut se Reverendissimae Dominationi Vestrae affectuosius commendarem efficeremque, ut cum non habeant, unde commode et cum decore aliquo vivant, quo Reverendissima Dominatio Vestra tam marito quam praedictae Ioannae Dantiscae succurreret. Idem autem maritus secretarii locum habet apud imperatricem, talem quidem, unde se solum vix possit alere.

Quare, rogatus et quidem mea sponte, obnixe rogo, ut eorum dignam rationem habeat, neque patiatur eos tanta egestate premi et, si quid velit ipsis adiumento esse aut pro eorum sustentatione mittere, id faciat meo consilio et per medium Fuggarorum, quo per eos dictae Dantiscae annuus census reddatur et constituatur, quo etiam mortuo marito iam aetate confecta habeat, unde possit vivere. Alioqui enim vivens maritus, prout Hispanorum ingenium est, ab illa totum emungeret et in suos usus converteret aut absumeret.

Dantisca sane formosa est et non minus culta moribus, sicut ex pictura, quae eam plane refert, licet deprehendere. Quare prorsus dignam censeo, cui Reverendissima Dominatio Vestra debeat benefacere, ne inopia compulsa vacillet aut ab instituto deflectat. Quemadmodum Dominationem Vestram Reverendissimam propter hanc intercessionem meam certe piam et honestam plane facturam confido.

Quam Dominus Deus sospitet et servet incolumem.

Datum Viennae, celeriter, die sexta Februarii, anno Domini MDXXXVIIII.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis servitor et frater Ioannes Lundensis Constantiensis archiepiscopus

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, [Domi]no Ioanni Dantisco, episcopo [W]armiensi, domino et confratri [m]eo tanquam patri collendissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine ac amice mihi tanquam pater observandissime. Salutem et obsequiorum meorum flagrantissimam commendationem.

Accepi in Hispaniis binas litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae, alteras datas ad me XI, alteras vero XXI Aprilis. Ad quas nunc respondeo ordine tamen inverso. Itaque, ut ad posteriores veniam, quae de Ioanna mentionem faciunt, ubi cupit a me intelligere, quisnam artifex et ad cuius instantiam depinxerit illius simulacrum, quod ad Dominationem Vestram Reverendissimam misi. Pictor Germanus est et sacratissimae caesareae maiestatis corporis custos, qui praefatam Ioannam me rogante ita deliniavit. Quod ego anim[o] sincero et candido feci existimans hoc meum studium Reverendissimae Dominationi Vestrae iucundum et gratum fore, si eius effigiem mitterem, quae Reverendissimam Dominationem Vestram et facie et morum integritate ingenue refert. Nam ego illam non possum non apud Reverendissimam Dominationem Vestram summopere laudare, vivit enim cum suo coniuge, uti honestam matronam decet idque apud matrem ipsius Gratiani, quae illam numquam vel latum quidem pedem deserit. Quare non possum facere, quin Reverendissima[m] Dominationem Vestram studiosissime rogem, ut utrumque, et Ioannam et coniugem suum, commendatum habeat. Quibus si benefecerit, faciet, quod suum est, et apud Deum et apud homines gratiam promerebitur. Quod autem Reverendissima Dominatio Vestra cuperet, ut ad se accederent, id Gratiano difficile factu videtur propter officium, quo apud sacratissimam caesaream maiestatem fungitur. Illud enim non potest intermittere sine magna sua iactura. Adde, quod tanti itineris spatium non temere illum movet, maxime ducturum secum mulieres, graves et molestas alioqui sarcinas. Tamen si Dominatio Vestra Reverendissima omnino cupit illos istuc venire, parati sunt mandatis ipsius in omnibus obtemperare. Verum ego potius suaserim, ut aliquam summam pecuniariam, puta mille ducatos, apud Fouggeros deponeret. Ex cuius emolumento ipsi possent victitare, ut si contingeret Gratianum mori, haberet Ioanna, unde se posset ab egestate tueri. Alioqui periculum foret, ne inopia bene institutam puellam adigeret ad impudicum vitae genus, quemadmodum plerumque fieri videmus. Cuius erroris culpam totam in Reverendissimam Dominationem Vestram et Deus et homines non iniuria conferrent, quippe qui illam neglexisses, quam natura voluit tibi esse commendatiss[imam]. Nam divus Paulus perquam severe monet, ne nostros deseramus. Haec ego ad Reverendissimam Dominationem Vestram libere scribo, tum quia honestissimae puellae me miseret, tum quia mihi persuadeo Reverendissimam Dominationem Vestram omnia in meliorem partem interpraetaturam.

Iam venio ad priores litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae, in quibus me vere recte et Christiane hortatur, ut relicta aula et immensis negotiorum fluctibus Deo mihique vivam. Profecto dici non potest, quam grata mihi fuerit haec admonitio, eo potissimum, quod paulo ante, quam ista ad me scriberes, ipse mecum deliberaveram ita facere. Nunc cum videam Reverendissimam Dominationem Vestram in eadem esse sententia, paternis suis monitis prorsus statui obtemperare, modo me ab istis aureis compedibus possim sine indignatione sacratissimae caesareae et catholicae regiae maiestatis, domini mei clementissimi, eximere. Nam ut nolim perpetuo hoc saxum volvere, ita cuperem illud alteri sic tradere, ut mea existimatio ab invidis calumniatoribus illaesa maneret, quorum erga me invidia eo impudentiae excrevit, ut amplius nec possim nec debeam ullo pacto ipsorum virus celare. Nam me in Hispanias ob gravissima negotia profecto ad sacratissimam caesaream maiestatem, dii boni, quid non sunt mentiti de me mei calumniatores, qui non tantum hic, verumetiam per omnia finitima regna falsissime divulgarunt me a sacratissima caesarea maiestate in carceres coniectum et etiam longe peiora. Quem rumorem istuc quoque pervolasse non dubito. Quam ob rem Reverendissimae Dominationi Vestrae praesentibus significare volui haec omnia falso fuisse excogitata ab iis, qui nimis impotenter ferunt prosperam meam fortunam et felicem rerum successum. Nam ego a sacratissima caesarea maiestate clementissime fui et exceptus et dimissus, nec ullam passus capitis diminutionem. Immo redii ad istas partes cum pristina authoritate oratoria, tam in Germania quam in Hungaria. Quare si forte aliqui sinistri de me rumores istic perferuntur, enixissime rogo Reverendissimam Dominationem Vestram, ut pro nostra mutua necessitudine eos velit diluere et tueri famam sui Lundensis, quippe qui nihil umquam carceribus dignum perpetrauit nec est est perpetraturus.

Ego intra biduum in Germaniam superiorem revertor exsequuturus novam commissionem de conscribendis nonnullis militibus, quam mihi caesar delegavit. Qua absoluta in Flandriam proficiscar ad suam sacratissimam caesaream maiestatem, quae illic futura est circa Natalicia Christi. Iter enim modo facit per Galliam idque equis dispositis. Quapropter, si Reverendissima Dominatio Vestra volet aliquid litterarum ad me dare, poterit litteras suas Augustam ad magnificum dominum Anthonium Fouggerum transmittere. Is enim facile ad me curabit perferendas. His annexae sunt litterae domini Gratiani, quem una cum sua coniuge et mea quoque servitia iterum studiosissime commendo tanquam domino et patri meo observandissimo. Quem Dominus Deus nobis diutissime servet incolumem.

Datum Viennae, XVII Decembris anno Domini MDXXXIX.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis frater obsequentissimus Ioannes Lundensis Constantiensis ordinarius subscripsit 

De rebus novis sic habeat inter caesaream maiestatem et regem Galliarum firmam hactenus esse concordiam, quamdiu induciae X annorum confectae in Aquis Mortuis durabunt, quas rex Galliarum pollicitus est se integerrima fide servaturum. In Anglia res publicae sunt satis pacatae. Rex tamen non cessat saevire in suos. Coniecit hisce diebus in carceres fratrem ducis de Nortfort et praesidentem Caleti, ac dominum Crumwelt supremum suum consiliarium et maxime apud regem auctoritatis, cuius bonis fisco regio adiudicatis. Rex statuit illum ignis supplicio afficere, quia accusatus sit Lutheranismi, huiusmodi tyrannidem cotidie in suos exercet et verendum est, ne longe peiora brevi committat. In Hagenoa habentur quaedam comitia, quibus interest rex Romanorum et ceteri catholici principes. Lutherani vero eo nondum venerunt, nonnulli tamen miserunt suos oratores, sed nondum quicquam conclusum est, quamvis mensem iam totum ibi absumpserint, quicquid successerit significabo.

Magnificus dominus Cornelius Scepperus iam pridem missus est a sacratissima caesarea maiestate in Hungariam ad serenissimum dominum regem Ioannem, brevi autem reducem speramus.

Princeps Orangiae, filius quondam comitiis de Nassau contraxit matrimonium cum filia ducis Lotharingiae, quod Deus utrique bene vertat.

Reverendissimae Domine, occlusis iam litteris, supervenit nuntius ex Anglia, die Sabbati proxime praeterita latam esse sententiam in publico parlamento repudii inter Annam ducem Clivensem et ipsum regem Angliae. Causa repudii praetexitur, quod rex fidem prius dederit sorori ducis de Suffort eamque ideo esse suam legitimam coniugem, praefatam vero minime.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco, episcopo Warmiensi, domino et confratri meo tamquam patri colendissimo

Reverendissimo in Christo Pater et Domine, amice tamquam frater ex animo observande, salutem et officiorum meorum paratissimam oblationem.

Cum nuper Romam essem profectus ob quaedam negotia ecclesiae meae Constantiensis impendentia expedienda, repperi ibidem nepotem Dominationis Vestrae Reverendissimae, ex quo non sine summa laetitia intellexi prosperam valetudinem eiusdem, de qua dudum aliquid audire desideraveram. Dominus Deus faxit, ut ea valetudine et prospero rerum statu diutissime frui possit.

Ego mea opinione diutius hic retineor, neque enim tam facilis nunc est expeditio quam olim fuit, nihilominus brevi spero me expeditis negotiis meis ad meam dioecesim reversurum. Interea, si quid usquam [s]it, umquam erit, in quo ego gratum officium potero praestare Dominationi Vestrae Reverendissimae, est, quod ipsa mihi imperet ac mandet. Ego enim ei non aliter quam filius patri in omnibus obsequi et inservire perpetuo conabor, hoc firmissime sibi de me polliceri debet.

Porro, quod ad turbulentissimum Germanicarum rerum statum attinet, non operae pretium arbitror, ut ego quidquam ad Dominationem Vestram Reverendissimam perscribam, non enim dubito, quin omnia dudum exploratissima habeat. Sicut et illa quoque, quae inter caesarem et Galliae regem aguntur, tum et quae geruntur in Hungaria quoque. Quae sanae vereor, ne admodum exigua sint, et minime pro nostris votis. Christus optimus maximus ea largiri dignetur, qua in nostrae religionis et fidei conservationem sint, alioqui tam multas undique turbas video, ut valde verear, quorsum res sit evasura.

Quoniam impraesentiarum non occurrit aliud, quod scribam ad Dominationem Vestram Reverendissimam, his paucis me ei ex animo addictissimo commendo Deumque precor, ut eandem diutissime incolumem conservet ac omnibus in rebus secundet.

Datum Romae, die XXVI Augusti anno Domini MDXXXXII.

Eiusdem Dominationis Vestrae Reverendissimae addictissimus inservitor et confrater Ioannes Lundensis Constantiensis subscripsit