Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei gratia Varmiensi episcopo, domino suo gratiosissimo, semper colendo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.

Post devotam servitiorum meorum exhibitionem.

Cum hodie sub prandium Cracoviensis cliens Paternitatis Vestrae Reverendissimae ex aula Vestrae Paternitatis huc rediret onustos currus secum trahens, periucunda nobis laetaque nuntiavit, siquidem iucundiora non potuit. Dixit salutem et paternam benevolentiam pietatemque erga nos, dixit Reverendissimam Paternitatem Vestram in omni actione atque reipublicae administratione florere, praeterea totam coronam famulitii sub tanto domino suaviter vivere et hic quidem legationis suae tenor fuit. Unde incredibili laetitia affecti rogabamus Deum caeli, ut eam felicitatem utrisque sineret esse et perpetuam et communem.

Non potui autem committere, quin de rebus nostris, quo in statu sint, quid actum, quid constitutum sit, scribam.

Catarina, Glawbiczii fidelissima uxor, Vestrae Paternitatis Reverendissimae carissima soror, ex doloribus partus laborabat adhuc, accersivit hinc sorores ambas, quae consolatione muliebri aegram magis quam pharmacis curabant, convaluit paulo post. Spes bona omnes tenet, nisi ea, quae solent istiusmodi mulieribus, recurrant. Ceteri gratia Dei recte valemus, sed non omnes, unum enim desideramus Stobeum. Hic post profectionem Vestrae Paternitatis Reverendissimae per quadriduum mensae socius factus, deinde tribus diebus sequentibus neque prandio, neque convivio sese reddidit. Cuius absentia cum nobis omnibus suspecta redderetur, nihil enim obsonii a coco acceperat neque a ianitoribus visus fuerat, neque fortiter pulsantibus quisquam aperiebat, coepimus de effringendis seris et ianuis capere consilium. Quibus patefactis dominus Thomas cum burgrabio ingressus, bonum Andream exanimem humi invenere iacentem.

Id cum mihi a burgrabio narraretur, fabulosum putabam, porro, ubi serio pergebat, fidem fecit, accurrunt cum plures, accurrebam et ego tam tristi spectaculo steteruntque comae, vox faucibus haesit. Ibi video cadaver, hominem iam non vidi. Positio corporis monstrabat eum non potionibus (nihil enim biberat), sed acerbis doloribus gravatum e lectulo cecidisse in terram, ibi diu lucta fractus (quod frusta a cruribus avulsa, quae scamno et lectuli pedibus cruenta adhaeserant, docere poterant). Cum nemo esset, qui iacentem erigeret, spiritum reddidit. Ego puto eum casu eo faciem sanguine foedasse in terra et, quoniam urinam reddere corpore fractus iliis scrotum intrantibus non poterat, obstruxerant enim meatus, vesica rupta, tumidis genitaliis, distento inflatoque corpore exspiravit II Mai.

Mirum, quod mihi aegritudinem sui corporis non detexerit, qui fueram illi multa familiaritate coniunctissimus. Sed interim totum ego Deo Iesu meo commendo, sine cuius voluntate ne folium quidem ab arbore cecidit umquam. Iusta illi honorifica persolvimus omnes. Cadaver, in ecclesia parrochali Helsperg tumulatum, in Christi pace requiescit , iudicii donec venerit illa dies. Sed in re lugubri non oportuit me tam esse verbosum. Cetera recte curantur.

Burgrabius hortum alta saepe cingit. Cementarii fabri murum testudine aequant. Cloaca sub coquina brevi restaurabitur. Si quid praeterea occurrerit, quod sollicitudinem nostram requirat, ne hanc quidem sumus neglecturi, in nullo magis sollicitiores, quam ut Deum oremus, ut Paternitatem Vestram Reverendissimam nobis in multos annos reddat incolumem. Quare optamus Paternitatem Vestram Reverendissimam semper bene valere.

Datae Helsperg, XI Mai XLI.

Eiusdem Reverendissimae Paternitati Vestrae humilis capellanus et fidelis oeconomus Ioannes Langhannius scripsit.

Edictum ad parrochos, ut festum Visitationis Beatae Virginis restituatur solemniterque celebretur.

Iohannes Dei gratia episcopus Varmiensis Honorabili Domino Ioanni Langhannike archipraesbytero, plebano ecclesiae civitatis Heilspergk ceterisque plebanis, viceplebanis, vicariis et verbi Dei praedicatoribus religiosis et saecularibus per dictam sedem ubilibet constitutis salutem in Domino sempiternam.

Cum festum Visitationis Gloriosissimae Virginis Mariae a longissimo retro tempore celebratum per praedecessorem nostrum proximum, qui ad alterum istius festi annum, dumtaxat superstes, in eodem festo ex vivis cessit, destitutum et abolitum fuerit, nos pro singulari, qua debemus omnes, erga Virginem Matrem devotionis affectu nolentes quippiam divinis laudibus detrahi considerantesque hoc festum optimo fundamento subnixum esse, quippe cuius historia in evangelicis litteris plane contineatur et populi laboribus non admodum multum per unius diei celebritatem decedat. Idipsum festum Visitationis Mariae cum sua octava per totam dioecesim nostram restituendum duximus et praesentibus restituimus.

Quapropter vobis omnibus supradictis in virtute sanctae oboedientiae mandamus, ut dictum festum cum sua octava per nos, ut praemittitur, restitutum sub solemnitate chori et fori cantuque ab antiquo consueto, ut totum duplex celebretis populoque vobis commisso celebrandum publice de ambone denuntietis.

Intelleximus etiam et oculis nostris vidimus, postquam Sanctissimum Corpus Domini vel in processionibus, vel item ad aegrotantes profertur, debitum illi cum genuflexione honorem et reverentiam a multis non deferri. Proinde vobis iniungimus, ut ex contionibus vestris ad debitam devotionem et reverentiam Sacratissimo Eucharistiae Sacramento habendam et faciendam parochianos vestros cohortetis, ut Venerabile Sacrum genuflexione honoretur, certificantes illos, quod si quis aetatis iam adultae repertus fuerit et per vos aut quoscumque ad nos delatus, qui hoc pium nostrum mandatum contempserit et genua in loco competenti coram hoc Venerabili Sacramento, cum per sacerdotem cum signo et pulsatione campanae portatur, non flexerit, quod nos illum vel illos utriusque sexus duodecim hebdomadarum in carcere vel totidem marcarum poena irremissibiliter multari committemus.

Volumus autem, ut hoc mandatum de vicino ad vicinum plebanum missum atque exsecutum, per novissimum ad cancellariam nostram reportetur.

Datae in arce nostra Heilspergk, XIIII die mensis Iunii anno Domini MDXLIIII-o.

Ioannes Dei gratia episcopus Varmiensis honorabili domino Ioanni parocho in Heilsperg et universis presbyteris curatis sub eadem sede constitutis

Salutem in Domino.

Quoniam nos Divina Scriptura docuit et ecclesiae consuetudo confirmavit, quod sancta et salutaris sit oratio, quae pro defunctis Domino offertur, ut a peccatis solvantur propitiumque iudicem inveniant, debemus indifferenter orare pro spiritibus fidelium defunctorum, ut sit illis salus aeterna ac perpetua sanitas, gaudium et refrigerium sempiternum. Imprimis tamen maxime rogare oportet pro regibus et iis, qui in eminentiore loco constituti fuerunt.

Cum itaque serenissima princeps Elizabeta, Ferdinandi Romanorum regis filia, serenissimi domini, domini nostri Sigismundi iunioris Poloniae regis carissima coniunx, superioribus diebus in flore aetatis ante tempus rapta, naturae debitum solvit atque, de hac lacrimarum valle sublata, in alteram vitam transiit, hortamur vos in Domino et in virtute sanctae oboedientiae mandamus vobis, ut postquam nostras litteras acceperitis, primum id populo denuntietis, deinde sequente Dominica publice in ecclesiis vestris vigilias et missas defunctorum pro eius anima sollemniter instituatis, magistratus populumque, ut huiusmodi officiis , quando pro dormitione eius sacrificium celebrabitur, intersit atque oblationes, eleemosinas, orationes, deprecationes aliaque pietatis officia pro anima defunctae cum devotione debita ut faciat diligenter, hortemini, pulsatis campanis, collocatis fraternitatum candelis et aliis istiusmodi regalibus sollemnibusque exsequiis exhiberi solitis et consuetis, sub oboedientia non secus facturi.

Volumus autem hanc nostram requisitionem de vicino ad vicinum plebanum cum subscriptionis nota transmitti et postremo ad cancellariam nostram more solito referri.

Datae in arce Helsperg, III Iulii 1545, sub sigillo nostro.

Nos Ioannes Dei gratia episcopus Varmiensis significamus tenore praesentium quibus expedit universis, quod constituti coram nobis fideles nostri dilecti Casparus , Michael et Andreas Codeborius <possessores> feudi tredecim mansorum in bonis Kirsinn districtus Vartenbergensis, exposuerunt se privilegium, quod super eisdem bonis habuerunt, in proxima conflagratione civitatis nostrae Vartenberg amisisse, humiliter itaque nobis supplicarunt, ut illis hoc ipsum sub eo iure, quo per bonae memoriae reverendissimum in Christo patrem dominum Franciscum episcopum eorum praedecessoribus concessum fuit, innovare et restituere dignaremur. Lustratis itaque per nos ecclesiae nostrae regestis privilegium invenimus sequentis tenoris :

Supplicationibus igitur eorum rationaliter inclinati huiusmodi privilegium innovavimus et ratificavimus ac supradictis Casparo, Michaeli et Andreae eorumque heredibus et legitimis successoribus iuxta veteris scriptionis continentiam de novo concessimus et tenore praesentium concedimus et innovamus.

In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium praemissorum praesentes litteras fieri et nostri sigilli iussimus appensione muniri.

Testes Ioannes Langannius oeconomus, Ioannes Lehmann secretarius noster et Steffanus Sarrtor scriba.

Datum in arce nostra.