Utwory poetyckie Jana Dantyszka – wprowadzenie
Jan Dantyszek był ceniony przez swoich współczesnych jako poeta neołaciński. Twórczością poetycką zajmował się już w czasie studiów. W roku 1517 został uwieńczony przez cesarza Maksymiliana wawrzynem poetyckim. Przez całe życie uprawiał różne gatunki poezji – pisał epigramaty, elegie, epitalamia, sylwy, poematy okolicznościowe, epitafia. W jego wierszach, podobnie jak w korespondencji, pojawiają się różnorodne wątki tematyczne – życie dworskie, erotyka, polityka, historia, mitologia, wątki autobiograficzne, wreszcie teologia. Na specjalną uwagę zasługują poematy okolicznościowe, które należy traktować jako swoistą, krążącą w postaci odpisów i druków publicystykę poetycką, w której autor wyrażał swoje poglądy na aktualne tematy polityczne. Pod koniec życia Dantyszka ukazał się drukiem zbiór hymnów religijnych jego autorstwa.
Większość znanych utworów poetyckich Dantyszka opisał w monografii Twórczość poetycka Jana Dantyszka (Kraków, 1948) Stanisław Skimina, aby następnie opublikować je w zbiorze Ioannis Dantisci poetae laureati Carmina (Kraków, 1950). Na tej edycji oparty jest tekst wierszy w niniejszym Korpusie. Dzięki badaniom nad korespondencją Dantyszka udało się ostatnio odnaleźć kilkanaście nieznanych Skiminie utworów: epitafium dla Jana Reinecka (IDP 95) (wzmiankowane przez Skiminę jako wiersz zaginiony), dwuczęściowe epitafium dla Alfonso de Valdés'a (IDP 96, IDP 103), pięć wierszy pod wspólnym tytułem Pro Caesare et Gallo (IDP 97, IDP 98, IDP 99, IDP 100, IDP 101), ujętą w dystych elegijny gorzką refleksję o herezji we współczesnym świecie (IDP 169) zawartą w liście do Johannesa Magnusa (IDL 1441), epicedium i epitafium dla Jean Lalemanda (IDP 161) oraz cykl pięciu epigramów dedykowanych Alfonso de Valdés'owi pod wspólnym tytułem De duabus Lucretiis, barbara et Romana (IDP 181, IDP 182, IDP 183, IDP 162, IDP 184). Nadal natomiast pozostają nieznane następujące utwory, o których istnieniu wiemy ze wzmianek źródłowych: Contra Lutherum, De filio prodigo, oraz kolejna (po epitafium dla Reinecka) poetycka odpowiedź (IDP 168) na epigram Jana Poliandra, przesłany Dantyszkowi w liście z 14 listopada 1538 (IDL 1987), dotyczący kwestii teologicznej usprawiedliwienia przez wiarę.
Skimina słusznie odmawia Dantyszkowi autorstwa parodystycznego utworu Hymnus ad laudem vini, przypisywanego mu przez wpółczesnych (cf. Biblioteka Seminarium Duchownego w Sandomierzu, rps. 1688 (Poemata Andreae Cricii Episcopi), p. 188-189). Ta fałszywa atrybucja została podjęta przez niektórych późniejszych wydawców (Boehme, Ganszyniec), podczas gdy znane są XIV-wieczne zapisy tego utworu. Być może średniowieczny rodowód ma także utwór na cześć piwa (Encomium cerevisiae), który również bywał publikowany pod nazwiskiem Dantyszka, w przekazach rękopiśmiennych przypisywany niekiedy Dantyszkowi, niekiedy zaś Andrzejowi Krzyckiemu. Obydwa utwory zostały pominięte w Korpusie, podobnie jak i epigram, zatytułowany w edycji Skiminy De Pecunia. Dwuwiersz ten, będący w rzeczywistości nie do końca poprawnym odczytem zanotowanego ręką Dantyszka fragmentu z Horacego (Hor. Epist. 1.6.36-37), został także przetłumaczony na język niemiecki i opublikowany pod nazwiskiem Dantyszka obok kilku innych jego utworów w antologii Polnische Renaissance (Frankfurt am Main, 1996). Dołączono natomiast do Korpusu przypisywany Dantyszkowi w przekazach rękopiśmiennych utwór pt. Prosa de martyribus aulicis (IDP 180), będący zgrabną parodią pochodzącego z początków XV wieku hymnu Johannesa Roulleta pt. O beata beatorum martyrum sollemnia.
Anna Skolimowska
Podstawowa bibliografia dotycząca wierszy Dantyszka
Edycje
Najważniejsze opracowania