Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi, domino et maiori observandissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine benefactor et consolator humanissime.

Quemadmodum alias significavi Reverendissimae Dominationi Vestrae, quomodo in conflictu cum duris officialibus huius curiae super iuribus meis integre extrahendis constitutus eram, ita nunc enuntio altercationis exitum votis meis etiam gratis cessisse usque ad unum decanum subdiaconorum sive cruciferorum papae, qui contra decretum pontificis et omnium cardinalium consistorialiter conclusum, ut mihi pallium absque quacumque pecuniarum solutione iuxta concilia veteris ecclesiae gratis permittat, adversatur. Sed ipse ut Pluto per flumina inferi: Letheum, Stigiam(!), Flegetonten, Cochytum, etiam per Ziziphum me mittere nititur, quia pecuniam reddere nolo. Ex alio latere surgunt cardinales, qui minime permittent, ut illi etiam teruncium solvam, est enim tale artificium praesertim adinventum per illos etc. homines, Calchaneo archiepiscoporum in datione vel negatione pallii ut insidientur , tandem victor ero etiam contra illum Scarabeum sine macula.

De novitatibus harum partium videlicet legatis: missi pro pace, quae forte erit etiam propter angustias Galli. Item de Hungaricis novis: dominus Gasparus Hannovius utique se resolvet, qui in talibus explorandis satis sagax est et circumspectus, optime suam vitam et conversationem inter omnes homines ducens, quemadmodum scribo carissimae matri eius, dilectae sorori Reverendissime Dominationis Vestrae, quae felicissime valeat.

Ex Urbe, 6 Decembris 1544.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae obsequiosus amicus Olaus Gothus archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolice Sedis gratia episcopo Warmiensi, dignis[simo] domino et benefactori human[issimo]

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine benefactor humanissime.

Praemissa reverentia salutem et aeternam felicitatem.

Scripsi alias in principio Septembris respondendo litteris Reverendissimae Dominationis Vestrae alias mihi 27 Augusti(!) ex Braunsberg scriptis gratias agens Reverendissimae Dominationi Vestrae, quod tam sollicita est optatam consolationem mihi foris afferre domique pro mea commoditate in constitutione pensionum elaborare. Magna sunt ista, sed maximus et candidissimus animus est, unde haec benefici[a] manare cognosco, quae, si vita duraverit, curabo omnimodam gratitudinem, ubicumque potero, eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae demonstrare.

Ceterum ubi scripsi me alias in Caribdi vel voragine officialium pro habendo pallio non mediocriter, ut illud mihi libere (iuxta decretum consistoriale) permitterent, elaborare, iam dudum 26 Octobris per eiusdem pallii impositionem ad terminum pervenisse, ita ut hoc bullasque et omnia iura ad meum officium requisita plenarie teneo, nec aliam superesse sollicitudinem, quam quod sanctissimus dominus noster me in bonis redditibus sufficienter provisum ad partes provinciae meae viciniores (ubi fructificare valeo) hinc emigrare permittat, prout saepius est pollicitus et praesertim ante 4 dies, quando dixit se iam statuisse de concilio generali, ut ad Dominicam letare in Tridento inchoetur, velleque me in expensis satis liberaliter provisum eo destinare una cum aliis specialiter deputatis ac deputandis, gratias egi nec restare in corde meo, quin ita libenter facerem iuxta omnia quaeque mandata sanctitatis eius. Vix tamen hinc ante principium Martii abeam constituto domino Gaspare Hannovio nostro (qui in melius mutavit hospicium suum), negotiorum meorum fidelissimo procuratore, ut occasionem singulos cardinales (quibus scripturus sum e via) accedendi habeat, et ne eius persona illis ignota sit in exitu meo (ut eum tamquam me audiant), omnibus cardinalibus et amicis singulariter commendabo.

Eundo igitur ad concilium generale vereor, ne morale Gregorii verbum nobis accidat dicentis: Ethiops niger balneum ingressus et niger inde exit, attamen balneator mercedem repetit pro candore. Sed ultra Gregorii verbum alia veritatis sententia surgit de primo lapide mittendo aut festuca de alieno oculo eruenda. Attamen res desperata ad bonum exitum (imperatore et Gallo concordatis) [f]acile deducetur, si serio et recta intentione ad Dei honorem fuerit inchoata.

Fama est hic cesaream maiestatem doctioribus viris omnium regnorum Hispanie expensas statuisse, ut ad hoc concilium appropinquent. Itidem refertur de rege Gallorum. Quid autem evenerit, bono tempore intelliget Reverendissima Dominatio Vestra. Quae sciat Nicolaum Fridewalt die animarum ad aeternam pacem (post indicibilem medici et meorum servitorum curam<)> sumptis omnibus sacramentis maxima devotione emigrasse sepultumque fore penes carissimum nepotem meum (qui ante annum obiit) in ecclesia Sancti Michaelis, quotidie super eorum sepulcrum offero preces ad Dominum Deum. Cui Reverendissimam dominationem vestram intimo corde semper commendo.

Ex Urbe, prima Decembris 1544.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae deditissimus Olaus eadem gratia archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolice Sedis gratia episcopo Warmiensi, domino et amico carissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, ac benefactor humanissime,

Pollicebar me in novissimis scriptis meis ultimis diebus Novembris hinc ad Reverendissimam Dominationem Vestram transmissis enodaturum eam perplexitatem, quam tunc imminere dixi super cardinalibus de novo eligendis. Ideoque brevitati inserviens dico summ[i] pontificis auctoritatem voluntatemque multorum opiniones et obiectiones tandem viciss[e] hosque creasse cardinales die 19 Decembris, quae fuit sexta feria quattuor temporum 154[4]:

episcopum Tudertinum de Caesis Romanum,

episcopum Brixiensem Venetum de Corneliis,

episcopum Durantum papae secretarium Brixiensem,

episcopum Forosemproniensem papae secretarium Florentinum,

castellanum Sancti Angeli de Rupinis Romanum,

episcopum datarium Capo de Ferro Romanum,

episcopum oratorem regis Galliae Monsignor Rhodes,

Zafandratum archiepiscopum Mediola[nensem],

Ottonem Truxes episcopum Augustensem,

filium domini de Granvela Atrabatensem Burgundum,

Salburgensem episcopum Germanum,

Compastellanum episcopum Hispanum,

episcopum Corianum Hispanum.

Duos reservatos habet in pectore, quorum unus creditur esse vicarius Archintus, magnus amicus Reverendissime Dominationis Vestrae. Hii ad honorem vocati onera sentient adeo gravia, ut vix similia Hercules tulerit aut vastissimus Atlas. Attamen asserere non audeo, quis eorum deputabitur ad concilium generale, quod utinam Zisipho non evoluatur.

Pax cesaree maiestatis cum Gallo stabilita adhuc creditur in longum tempus permansura, Licet non desint, qui pessima quaeque imminere vaticinantur.

De partibus mei Aquilonis solum exspecto informationem Reverendissimae Dominationis Vestrae, cuius prophetia, heu dolor, ante calamitatem non perspecta verificabitur apud Gedanenses, quorum unicum remedium est, ut cum principibus caeli et terre sese quantocius componant. Cum pare pugnare dubium, cum principe stultum, neque tutum est contemnere divos.

Nicolaus Locka sanus venit ante duas septimanas in hanc Urbem bono consilio nostri Hannovii et meo provide dirigendus.

Felicissime valeat Reverendissima Paternitas Vestra

Ex Urbe, XX Decembris 1544

Eidem Reverendissimae Dominationis Vestrae addictissimus Olaus archiepiscopus Upsalensis.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Varmiensi amico carissimo ac honorando

Sincerissimis reverentia et honore praemissis. Reverendissime in Christo Pater,

Cum ad praesens nihil frequentius investigatur, quam de generali concilio et rursus nihil incertius diffinitur quam de eius exitu aut progressu, idcirco quae nuper acta sunt paucis suscipiet Reverendissima Dominatio Vestra. In primis quomodo dominica LX-mae, congregatis omnibus episcopis Romae in sacristia super Minervam, pontificis praeceptione intimabatur, ut illico sese ad Tridentum praepararent; sequenti die in congregatione X cardinalium quidam proposita et admissa excusatione dilationem sui exitus impetrarunt. Prima hebdomada LX-mae 5 episcopi una cum duobus legatis eo profecti sunt, 3-o cardinali videlicet Anglico remanente adhuc in Urbe, eo quod siccariis promissa sunt XX vel XXX millia ducatorum, qui hunc occidere possit, regisque Angliae amplissimum favorem perpetuum consequitur; ita rumor hic est. Venerat interea acceptabile novum a Galliis et Hispaniis, quomodo plures episcopi et theologi iussu suorum principum in via sunt accedendi concilium; scilicet in quintam hebdomadam de eorum expectato accessu nil habemus. XXV Martii erat congregatio 9 cardinalium in domo cardinalis Ostiensis domini Tran, itidem omnium episcoporum Urbis. In summa hoc actum est, ut ostenso summi pontificis mandato unusquisque pontificum se quantocius ante festum reciperet ad iter, excepere nonnulli archiepiscopi et alii causas suae senectutis et paupertatis; sed mihi ad 2-am partem videbatur respondendum, ne sic querantur de paupertate, ut suis subtractis sanioribus consiliis in negotio tam sancto occasionem praeberent, quod omnes et singuli erunt amodo pauperrimi et infelices per totam Ecclesiam Christianam. Agitur iam nonus annus, postquam ad concilium Mantuanum cum praedecessore meo exule pauperrimo profectus sum et interea nil nobis deesse permiserat divina benignitas etc. Heri videlicet 26 Martii locutus sum cum pontifice summo in ara caeli satis extense super vacillatione ecclesiarum et religionis in Aquilone. Qui sicut summe condolere visus est ita me ad unum intimum suum familiarem cardinalem misit, qui me quantocius expediret. Sed ille cardinalis ita praeceps est in negotiis disponendis, ut a me memorali ac iterata instructione ante X hebdomadas accepta adhuc nihil expedierat in hunc diem. Non esset satis tutum talem constituere legatum, ubi frameae a gutture rixantium essent subito avertendae, nec fallit me imago, quin ita repentini sunt plerique alias ad concilium hinc transmissi etc. Iam agitur quintus mensis, quo continue agens usque ad nauseam de meo exitu ad concilium, sed aliud in resolutione non habeo quam quod omnino vadam 2-a die Pascae et ita libenter agam si saltem divina bonitas adeo felicem diem constituat mihi. Tunc et creditur praedictum dominum cardinalem Anglicum abiturum cum adiutorio Altissimi. Die 17 Martii, qui erat dies sancti Patricii in kalendario Romano, consecrabatur hic in capella papae quidam magister theologiae dominus Robertus Scotus a nativitate caecus, cuius titulus est archiepiscopalis Armacharensis in Hibernia, et is suscepto pallio ibit ad Tridentum, prout prius fuerat in Ratispona in conventu. De exitu summi pontificis ad Bononiam post festa Pascalia adhuc nihil dicitur. Iugerus tritici venditur 5 ducatis, barile vini 3 etc. Turci mire futuraeque cedes in Hungaria hic sparguntur, sed cito certius aliquid intelligemus. Sic Ungari, prout dubito huc venerint ad Pascalia festa, quae nimis fundata sunt in trenis Ieremiae. Felicissime valeat Reverendissima Paternitas Vestra meque suis acceptissimis scriptis visitet in Tridento vel Veneciis in Patriarchatu.

Ex Urbe, 27 Martii 1545.

Olaus eadem miseratione divina archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi amico et domino humanissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, benefactor humanissime.

Plurimis sollicitudinibus impraesentiarum occupatus, paucis me absolvam, ea videlicet ratione quod hodie arripiam iter versus Pesaurium et inde navigio ad Venecias, ubi intendo manere per diem Ascensionis apud patriarcham, qui mihi benefacere non desistit. Constitui in mea absentia dominum Gasparem Hannovium omnium negotiorum meorum procuratorem, praesertim ad levandum menstruum subsidium quindecim ducatorum auri in auro a collegio cardinalium et totidem a pontificis datario singulo mense. Estque nostra intentio, ut ipse ea pecunia utatur Romae et ego rursus ea, quae illi in urbem ex quacumque occasione e partibus mittenda s it, usui meo sit affutura.

De pace inter caesarem et Gallum admodum trepidant prudentes, quod per annum non durabit. Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra.

Ex urbe, 22 Aprilis 1545.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi, domino et benefactori humanissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine benefactor humanissime.

Sicut nostro infelici aevo nihil frequentius quaeritur quam de exitu generalis concilii neque incertius aliquid definitur, attamen in quibus punctis tantum negotium nunc versatur, paucis intellegat Reverendissima Dominatio Vestra.

Descendi ab urbe Roma ad finem Aprilis, ut {ut} per Loretum et Venetias venirem in hunc locum, quo tandem in fine Maii sanus perveni, inveniens hic imprimis 3 reverendissimos dominos cardinales de latere legat[os], ... archiepiscopos et 24 episcopos, generales praelatos diversorum ordinum [6 cum pluri]mis magistris in theologia comitantibus [eos, praeterea saeculares] plures iurium doctores omnes conformi ze[lo ducto]s, ut Dei auxilio cum adversariis (si comparere dignantur) [ve]ritatem aperiant fidei et indem secuti tota ecclesia Christianorum, prout necesse est, cum fructu bonorum operum (otiosa exclusa fide) perseverent etc. Verum quanto magis novi illi magistri Germaniae aut eorum defensores cum magna modestia exspectantur, tanto minus comparere dignoscuntur.

Caesarea celsitudo per oratores suos primum, deinde per propriam personam in praesentia cardinalis Farnesii, in eius colloquio nomine pontificis in medio Maii constituti institutum concilium acceptavit decretumque in eadem civitate in ing[ressu] suo XV Maii statuit, ne missae vel praedicationes Lut[eranico] ritu fierent, sed qui Dei mandata transgrediuntur, etiam eius [prae]]cepta contempserunt neque aliquis protestantium (prout ex eo huc scribitur) ad diem 21 Maii comparere visus est etc. Forsan alia domi cogitant et machinantur, quae non satis accommoda Christianae tranquillitati videbuntur, attamen ad ultimum cadent in laqueum, quem tanto tempore, licet impune, aliis tetenderunt. Singulo(!) die exspectamus hic ulterius decretum pontificis et consistorii cardinalium, quod caesarea maiestas cum eodem cardinali concluserit secrete etc.

Septima Iunii pertransivit hanc urbem iunior dux Sabaudiae cum equiti[bus 2]00 ad suscipiendum filiam ducis Ferdinandi in consortem. Duo eius comites ante auroram in equ[is Thracicis], ut [a ca]lore liberarentur, ad iter [praecedentes statim ad X passus extra] portam civita{ta}tis ictu fulguris in [flumen proiecti sunt]. Et hi quoque filii comitum erant, unus eorum [unic]us heres matris suae viduae, tertius nobilis se disiecit ab equo in ripa et salvatus est, equo vi fluminis abrepto.

Deus benedictus omni momento nos custodiat et defendat, cui et Reverendissimam Dominationem Vestram ex intimo corde semper commendo.

Sex septimanis a Gaspare nostro nullas accepi litteras, quas tamen in brevi spero me habiturum una cum litteris Dominationis Vestrae Reverendissimae.

Quae iterum valeat.

Ex Tridento, XIIII Iunii 1545.

Eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae <d>editissimus Olaus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et benefactori carissimo

In Heilsberg

Reverendissime in Christo Pater et Domine ac benefactor humanissime. Salutem et aeternam felicitatem.

Litterae Reverendissimae Dominationis Vestrae 2 Martii Heilsberg datae ac per me 26 Iunii hic Tridenti acceptae satis indicant, quam copiosa sit caritas et benignitas Reverendissimae Dominationis Vestrae erga meam sollicitudinem pro Christi fide dudum susceptam, in qua laboro sustinens usque modo. Gratias amplissimas refero, nec umquam referre cessabo pro tam humanissima exhibitione, quam mihi in suis litteris offert benignissima Dominatio Vestra. Unicum patriarcham Venetum inveneram et invenio ad omnem temporis et rerum naturam qui in tota natione Italica talia pollicetur et praestat, quique in dies scribit mihi, ut non procedente hoc concilio ad eum revertar eiusque contubernio in Domino fruar, donec maturius providere valeam auctoritate Sedis Apostolicae de Ecclesia Aquilonari. Quibus suo ordine deductis velut in montem (ad partes provinciae meae propinquiores) descendam ad dioecesim Reverendissimae Dominationis Vestrae curam habiturus ovium mihi creditarum quantum divina miseratio permittet. Interea tamen hic manendum erit pro exitu huius sacrae convocationis concilii generalis, in qua cotidie manent legati 3 de latere cardinales, viri doctissimi, episcopi XXX, archiepiscopi V, generales diversorum ordinum sex, magistri in theologia plurimi, iuris utriusque doctores multi, medicinae pauci, quia hic aegritudo eorum facultatem exsuperans cum publico Ecclesiae lamento curanda est. Omnes, prout alias scripsi, eo voto ducuntur, ut communicata cum adversariis fidei nostrae veritate unum Deum in sincera unitate veneremur, nec fiat quaestio de vitio personarum, dum pari labore reformabimus religionem. Si vitia vitiis opponenda sunt, nemo audebit primum lapidem emittere. Tantum discrepamus, ut cum peccamus ingemiscimus veniam postulantes, ubi ipsi forsitan exsultant in rebus pessimis de excellentiori malitia gloriantes. Scribitur huc a Wormacia Luterum ipsum mense proxime praecedenti convocato conciliabulo suae fractionis excommunicasse damnasseque sacramentarios zwinglianos et anabaptistas tamquam in potestate Belsebub daemonia eiecturus. Praeterea quod excitaverat nuncque excitat protestantes, ut caesarem non agnoscant pro ea dignitate vel nomine, donec propagari libere permiserit catholicam societatem lute ranorum, extra quam nullam fidelium congregationem recognoscere docent instantque, ut caesar sese declaret circa eorum confirmationem. Quis vero aut qualis fiat exitus huiusmodi discriminis avide scire expectamus. Cogetur imperatoria maiestas tempus ingratissimis hominibus ad emendandum indultum acri severitate vindicare, ubi nihil penes eos invenit praeter dolos et simulationes, nec aliud inveniet, etiam si per saecula et longissimas exspectaverit aeternitates. Scripsit dudum Luterus (prout Ecchius meminit in responsione catholicorum principum in conventu Ratisponensi) vocando imperatorem saccum tarmorum cum similibus ignominiosis nominibus et alia scandalosissima multa. Non puto caesaream maiestatem ita sui honoris oblivisci posse, cum aliquando dicat, cur me caedis etc. Confluunt ad eius maiestatem viri bellicosi, ducesque primi de Italia, milesque armatus conscribit[ur] eius iussu in Italia ad XV millia praeter exercitum, quem alit in Austria, ad millia 7 Hispanorum, qui anno elapso in ducatu Luteringio et Lucemburgensi velut bruchus omnia comederunt. Hii satis ingeniosi sunt (si serio res agetur), quomodo cum luteranis agendum sit, saltem mittantur in practicam. Caesarea maiestas vocaverat certos doctores theologos de universitate Salamantina, qui hic sunt ordinis Sancti Dominici expensis caesaris. Vocaverat etiam Ioannem Angelum Arcimboldum alias praeconem indulgentiarum per Germaniam ante 28 annos, nunc episcopum Novariensem prope Mediolanum et is habet procuratorem in hoc loco, qui domum parat pro eo. Similiter episcopus Cameracensis et plures alii qui aperto concilio huc convolabunt, ut aquilae ad cadavera. Quid autem fiat, satis bono tempore reddam Reverendissimam Dominationem Vestram informatam, quae diu et feliciter valeat cum carissima sorore sua domina Anna, quam salutetis nostro nomine et reliquos amicos, etiam nobilem Petrum Brasch, ut intelligat me pro salute patriae nostrae adhuc sanum esse et vivere bene.

Ex Tridento, 20 Iulii 1545.

Olaus archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi, amico carissimo.

Hyltzbergkh Presla(!)

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac benefactor humanissime.

Scripsi Reverendissimae Paternitati Vestrae 18 Iulii per fidelem quendam notarium Vratislaviensem hinc eo tempore euntem in Vratislaviam talesque litteras meas commisi domino doctori Dominico a Brockendorff, canonico seniori, ut diligentia facta quam maxima eas curaret fideliter mittere ad Reverendissimam Dominationem Vestram. In quibus quidem litteris, qualis erat facies convocati concilii, quae spes videlicet et quis timor, aperiebatur.

Nunc autem, quae postmodum acta sunt, necesse est ostendere Dominationi Vestrae. Venerunt circa finem Iulii duo episcopi de Hispania Asturicensis et Gienensis cum egregia comitiva, primus 4-r, alter 6 magistros theologiae, viros doctissimos, secum adduxit, in quorum numero quidam frater Alphonsus de Burgo est, qui composuerat volumen contra omnes haereticos et procedit ordine alphabeti, primum agendo de adoratione unius veri Dei, de beatitudine, cultu, divinitate etc., et quae haeretici contra haec et quid scripserunt, optime enarrat. Deinde parum post advenit archiepiscopus Panormitanus secum adducens 4 doctores theologiae, viros religiosos sancti Dominici et sancti Francisci uti alii Hispani praedicti.

Post hos 5 die Augusti ingressi sunt Tridentum 4 episcopi Galliarum: senior et prior archiepiscopus Aquensis, Claremontensis, qui tres doctores secum adduxit, optimos theologos, reliqui duo nullum habebant. Erat ante eorum adventum magna pars doctorum una cum aliis praecedentibus episcopis, praeterea iurium doctores ab Hispania missi iussu caesaris, abbates tres: Ferrariensis, Brixiensis et sancti Georgii apud Venetos, viri excellentioris ingenii ordinis sancti Benedicti, qui sunt in tota eorum congregatione. Unus eorum, videlicet Venetus, librum de libero arbitrio composuit, in quo non satis bene concordare videtur cum aliis antiquis, praesertim Augustino. Hi omnes ardentissimo desiderio feruntur, ut via disputationis veritatem aperiant adversariis catholicae fidei nostrae. Sed non video, quomodo illa via satisfiat eorum desiderio, cum heretici omni astutia et cavillatione fingunt et impediunt huiusmodi congressum. In primis quidem uti ferventissimi fuerunt ad disputandum, ita nunc nedum tepidi, sed cavillosi, ne umquam eo ordine reducantur ad apertam veritatem, quia uti tunc ita et nunc cum omni confusione a cathedra expellerentur. Alia via fors[an] opus erit, qualem christianissimi principes olim severis legibus successoribus suis (ne sinerent maleficos vivere) demonstrarunt.

Si consiliarii cesareae maiestatis acutius respicerent codicem de hereticis et manicheis, de episcopis et c[lero], de Summa Trinitate etc. cum aliis infinitis iuribus, longos circuitus tutius effugerent et lucidam ac omnimodam veritatem invenirent. Et esto, quod ad disputationem adduci posse[nt], ratione ita eveniet, quemadmodum Chrisotomus(!) dicit: Haeretici vinci possunt, non tamen fatentur se victos. Ideo placari nequ[e]unt. Sed multis mendaciis et insidiis se iactant victores et hoc est in causa, quod prius memini me etiam indux[isse] in scriptis meis apud Reverendissimam Dominationem Vestram etiam de mente Origenis, Tertulliani, Augustini, Hieronimi et Ambrosii et[c].

Die 5 Augusti facte sunt solennes exequie ad mandatum reverendissimi domini cardinalis Tridentini pro iuniore regina Poloniae, filia Ferdinandi. Sequenti die et duobus aliis celebratae sunt ad laudem Dei missae tres pro honore novi heredis filii Philippi in Hispania geniti, prima de transfiguratione Domini cum sermone Latino, 2-a de Sancto Spiritu cum oratione in vulgari Italico et 3-a de Beata Virgine cum oratione linguae Hispanicae.

Facta etiam sunt tria sp[l]endidissima convivia cum immensis sumptibus et flammis etiam i[n] altissimis montibus. Primum convivium habebant (convocatis omnib[us] episcopis et magnatibus) 3-s legati pontificis, 2-m frater cardinalis Tridentini in arce huius urbis, 3-m orator caesaris Don Deg[a], qui hodie huc revertetur a Bressa, ubi aliquot diebus causa solacii fuerat cum cardinali Tridentino. Fertur, quod hoc suo reditu aperiet reverendissimis dominis legatis et episcop[is] mentem caesaris circa progressum concilii, quomodo caesarea maiestas dato adhuc longiore tempore et conventu in Ratisbona [pru]denter velit reducere protestantes ad consentiendum in con[cilium] tranquilla manu, et licet sua maiestas descenderat a[d] Inferiorem Germaniam, tamen pollicetur se ad festa nat[alia] Christi in Ratisbona affuturum.

Stante tam longa mora et circuitu videntur praelati hic congregati du[ci] in magnam desperationem nec forsitan sine causa, [maximas] enim habent cum indicibili incommoditate expensas sub spe, quod citius satisfieret eorum exspectationi, sed alium experie[ntur] effectum neque hinc sub rigore oboedientiae ante datam licentiam exire [possunt]. Quid autem eveniet, curabo per nobilem dominum Anthonium Fugarum Augustanensem (cui nunc celerrime scribo), ut Reverendissima Dominatio Vestra sciat.

Heri accepi litteras a carissimo nostro Gaspare, qui sanus est, scilicet Romae dicit ortam mortalitatem, in qua 21 Iulii absorptus est Stanislaus penitentiarius Polonicae nationis. Ego rescripsi, ut curam habeat boni regiminis sui meaque, si quid accideret, utatur medicina, per quam aliquid relevavi eum Romae et dedi eam in manus eius, ut longaevus sit super malam terram. Hac forsan futura septimana facient caesariani solennes exequias pro illa iuvencula matre novi heredis, quae posthumum reliquit etc. Fertur caesarem dedisse Luteranis in optione concilii continuandi tres civitates: Coloniam, Treverum vel Metium in Lothoringia etc.

Haec Reverendissimae Dominationi uti sine ordine scripta sunt, ita dignetur ea suo prudentissimo iudicio bene perpendere ac ordinare, festinans nuntius parit tumultuarium stilum et forsan fastidiosum. Volui potius aliquid celerrius quam nihil scribere, ne frustraretur Reverendissima Dominatio Vestra in meditatione sua, dum anxia turbataque manet fluctuante religione.

Ego me hinc recipiam ad patriarcham Venetum, si licentia conceditur episcopis et praelatis abeundi, habeo enim talem causam, quae in dispendium vitae et fortunarum mearum me cogit hic remanere in Italia, donec metiar exitum rei, quia, ubi semel descendero in Germaniam, aetas et vires amplius toties peregrinandi in hunc locum non sinent. Superveniet enim mansuetudo etc.

Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra meoque nomine salutet carissimam sororem suam dominam Annam. adhuc usque primum diem Augusti filius eius nulla habebat nova de tota Polonia in Roma, attamen sperat se in causa Scultetica victoriam reportaturum etc.

Eiusdem Reverendissime Paternitatis Vestrae deditissimus Olaus Archiepiscopus Upsalensis.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et amico, ac benefactori carissimo

In Helsbergg

Reverendissime in Christo Pater.

Consideratis ac circumspectis multis mediis et occasionibus, quibus ad possessionem canonicatus nostri Lubicensis in hac temporum malignitate meliorem introitum nancisci valeamus, nullum votis nostris magis idoneum et opportunum invenimus, quam quod Reverendissima Paternitas Vestra suis scriptis et nuntiis sub calculo nostrarum expensarum breve apostolicum praesentibus annexum cum procuratorio instrumento ad Lubecum mittere velit ibique amicos rogare, exhortari ac persuadere, ut mihi (in tam sanctis negotiis pro fide Christi susceptis et ad bonum finem deducendis) adesse velint Vestraeque Reverendissimae Paternitatis, quantocius fieri poterit, optatum rescribere responsum. Quo facto, pro quo voluerit eadem Reverendissima Dominatio Vestra (uti alias pollicitus sum) sacerdotium aliud obtinere sub annua pensione, libenter permittam eidem uti, frui et gaudere in illo etc.

Dominus Gaspar nepos vester [non] secus ac Hercules cum Ydra pugnat, ... ad bestias cum paulo, utinam simili patientia et merito, proeliatur Romae. Suasi illi aliquoties, ut post septennale studium nunc fere impletum capiat doctoratum in utroque vel altero iurium in aliqua civitate Italiae, si non velit Romae, antequam descendat ad dulcissimam conversationem vestram, de qua forte urgentibus causis alias redire oportet in Italiam. Practicam licet invitus magnopere didicit, speculativum domestico silentio adiiciat studium et pro honore ecclesiae ac utilitate amicorum satis in consilio et auxilio praevalebit. Nec dubito, quin similibus exhortationibus eum admonitum reddiderit Reverendissima Dominatio Vestra, quae omnibus prudentissime providere solet.

Rumor apud nos spargitur ducem Prussiae mortuum fore, si sic academia (proventibus artificio tali quali congregatis) destituta cito in primam materiam resolvetur, Deus faciat, ut regia maiestas vobis concedat bonum vicinum priori tamen in religione dissimilem. Vereor, ne dominus Johannes a Werden incidet in aliquam ligam, quae parum placebit sacrae regiae maiestati. Suasi tamen propter veterem consuetudinem, ut valde circumspecte agat in hoc tempore periculoso praesertim circa permissionem apostatarum praedicatorum, qui tanta calumnia et contumelia dividunt Christum. Immo super omnia suasi nomine meo intime salutare clarissimum virum dominum Eggerdum Kempe exhortando, ne innocentissimos filios suos immolet daemoniis et non Deo in Wittenberga et scholis vicinis, ubi sedes est Sathanae, quid autem per prudentiam suam homo frugi et sapiens facturus sit, ostendent soboles ille in tempore, quod pater bonus ignorat.

Felicissime valeat Reverendissima Paternitas Vestra.

Ex urbe Tridentina, die omnium sanctorum 1545.

Eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae deditissimus Olaus Upsalensis.

Solita spe aperiendi concilii magni episcopi maxima patientia hic exspectant. Heri accessit episcopus Civitatensis in Hispania, haereticae pravitatis in patria sua sagacissimus inquisitor, quia forte exsecutores habet potentissimos. Bonus esset vicinus Reverendissimae Paternitatis Vestrae, ubi oves sunt infectae, licet candidam gerant lanam etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi, domino et amico ac benefactori carissimo. In Helsberg terrae Prussiae

Reverendissime in Christo Pater, domine et benefactor carissime.

Vergente ad calcem mense proxime praeterito scripsi Dominationi Vestrae super negotiis tunc emergentibus ad statum praesertim et concilii huius vocationem pertinentibus misique breve apostolicum per operam domini Anthonii Fuggari Augustani cum aliis litteris ad Gedanum. Breve quidem illud erat pro capienda possessione canonicatus mei Lubicensis secundum informationem eidem annexam. Quod cum Reverendissima Paternitas Vestra iuxta meam fiduciam disposuerit, dignetur mihi rescribere, qualiter negotium hoc sit deductum.

Nunc autem renovo litteras has, quia magnum novum a sanctissimo domino nostro et collegio reverendissimorum dominorum cardinalium huc allatum est, hoc videlicet in scriptis pontificis et eorundem cardinalium, quod dominica 3-a Adventus Domini generale concilium hic aperietur mandatumque est omnibus episcopis Italicae nationis (alias hinc exeuntibus pro solaciis), ut eo termino sub nota anathematis hic sint praesentes. Quomodo autem oboediant, subsequentes meae litterae in futurum ostendent.

De Hispania episcopus Civitatensis vir doctus et religiosus huc venit pluresque venturi sunt, ubi seriosius aliquid peragetur. Cardinalis hic Tridentinus dominus Madrucius Christophorus celebrem memoriam Dominationis Vestrae Reverendissimae semper facit, item et episcopi Galliarum, Redonensis praecipue, et Castelli Maris Hispanus cum aliis, qui mihi mira, sed non ignota de iucunda conversatione eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae narrant. Quaerunt a me sollicite, quomodo nunc se habet Reverendissima Dominatio Vestra. Respondeo, quod curent de se, non de vobis, quia aetatem habetis ita, ut unicuique opus sit attendere, quod scriptum sit psalmo 89 anni nostri sicut aranea meditabuntur etc.

Principalis episcoporum Hispaniae Giennensis admirabili caritate afficitur negotiis meis, etiam tanto effectu, quod mihi fecerat fieri pretiosas vestes hiemales de panno Hispanico, dum videret me sericeis aestivo more tamquam viatorem levibus indutum ad faciliorem molem. Vestes meas hiemales Veneciis cum melioribus meis rebus relictas habeo apud secretarium dominii Venetorum, sperans me posse hinc quandoquidem ad litus vestrum descendere, sed ipse, qui ardenter me diligit, more impatiens hunc decorem suis sumptibus mihi fieri fecit maioraque intendit pro me facere, ubi opus est, apud caesaream maiestatem. Is episcopus iam declaratus et nominatus est cardinalis ad intimam instantiam imperatoris. Reliqui etiam episcopi Galliarum et Italicae nationis mira dilectione meam humilitatem prosequuntur. Valebit forsan in aliquo casu, licet adhuc nihil ab eis supplicare sit opus.

De concilio autem, ut progrediatur pro sano discursu aperiendo, horologium tale non video volvi, ut fortiter procedat, propter landgravium Hassiae, qui IX-M peditum et sex milibus equitum stipatus confusionem facit in Germania pro favore Luteranorum itemque desperatio est de nuntiis caesaris et Galli, ut nec pacem, nec indutias impetrare credantur a Turcha pro respiratione Christianorum. 9 Novembris Petrus Lando dux Venetorum mortuus est. Quem vero suscipiet successorem, alias, quatenus opus est, perscribam Reverendissimae Dominationi Vestrae.

Eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae deditissimus Olaus Magnus archiepiscopus Upsalensis

Ex Tridento, die {die} octava sancti Martini 154[5].

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et amico carissimo

In Heilsberg

Reverendissime in Christo Pater, domine ac benefactor humanissime. Salutem et omne gaudium.

Scripsi alias Reverendissimae Paternitati Vestrae, qualiter futurum erat, ut Dominica 3-a Adventus generale concilium deberet aperiri. Nunc autem annuntio, quomodo cursor summi pontificis et Reverendissimorum Dominorum Cardinalium huc venit die XI Decembris duobus diebus ab Urbe veniens cum litteris, ut concilium praedicto die aperiatur, et quia in tenebris venit, iussum est praeconi huius Urbis alta voce clamare et omnes monere ad ieiunandum et sequenti die in processione cum devotione singulari promerendum adiungens commissione legatorum plenariam indulgentiam omnium peccatorum in recompensam misericorditer fore concessam. Die XII erat congregatio trium cardinalium legatorum cum cardinali Tridentino et omnibus episcopis hic praesentibus in domo senioris legati ad effectum, ut divulgarentur litterae et bullae pontificis super concilio aperiendo. Item de devotionibus et caeremoniis solito more observandis, quod videlicet cum mitra alba bonae telae et rubeis pluvialibus unusquisque incederet et locum in processionibus sessionibusque secundum seriem servaret. Hodie videlicet XIII Decembris processio facta est ab ecclesia Sanctae Trinitatis prope moenia Urbis sita ad ecclesiam cathedralem per episcopos et praelatos supradictos, cantatum “Veni Sancte Spiritus”, “Veni Creator”, litania, missa per antiquiorem legatum de Sancto Spiritu celebrata, oratio per quendam episcopum fratrem Cornelium ordinis Sancti Francisci facta. Quae autem post haec fient curabo, quod ea fideliter sciat Reverendissima Dominatio Vestra, cuius praesentiam reverendissimus dominus cardinalis Tridentinus (qui numquam cessat bene loqui de Reverendissima Dominatione Vestra) et plures episcopi Hispani et Galli (qui virtuosissimam conversationem Dominationis Vestrae dudum noverunt et venerantur) exspectant. Quod ita seriose proceditur in hac materia credo unam esse (inter alias) causam, quod rex Portugaliae scripserat papae de concilio omnino aperiendo. Copiam earum litterarum alias mittam. Misit etiam tres religiosos fratres theologos, quorum unus est hic, reliquis in via ob aegritudinem impeditis. Is frater dix<it> Luteranos misisse legatos suae perfidiae ad regem Portugaliae in eorum dementiam alliciendum, sed dum portui adventarunt, quidam Germanus avisatione data monuit, ut subito recederent, si esca ignium sine omni misericordia fieri non vellent. Item ab Hispaniis venturi sunt adhuc doctissimi episcopi et praelati plures. Item a Portugalia frater regis quidem archiepiscopus, Item a Galliis et Germania Eistatensis cum Cocleo et similibus. Interea Reverendissima Paternitas Vestra suis sanctissimis precibus et eleemosynis iuvet sanctum propositum nostrum, ut tandem Deus nostri sit memor in tribulationibus, quae innoverunt nos nimirum, et felicissime valete.

Ex Tridento, 13 Decembris 1545.

Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus Olaus archiepiscopus Upsalensis

Prima sessio erit die Iovis proxime sequenti post diem Epiphaniae ; duo sunt hic oratores nomine regis Ferdinandi et quidam illustris procurator caesaris. Scribatur domino Antonio Fugaro, ut litteras meas ad Vos semper disponat.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi, amico carissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine et amice carissime.

Multo iam temporum intervallo et ego, et carissimus nepos vester, dominus Gaspar, privati sumus solaciosissimis litteris vestris, credimus tamen, prout a Deo incessanter, impetrare. Contendimus, quod Reverendissima Dominatio Vestra sana sit et in Domino semper confortata, ut ecclesiae suae in hoc tempore tribulationis quietius, quoad fieri possit, praesideat et succurrat.

Scripsi alias die XIII Decembris, qualiter tot annis infinitorum hominum singultibus et lacrimis, summa servata devotione, totius cleri et populi applausu ad honorem Dei et consolationem afflictae ecclesiae generale oecumenicum concilium Tridentinum mandato sacratissimi domini nostri papae, praesentia multorum episcoporum ac praelatorum, comitum et baronum ac religiosorum aperiebatur. Post quam apertionem fuerant plurimae congregationes super rebus magis necessariis statuendis in secunda sessione, quae facta est 4-a Februarii in ecclesia cathedrali huius civitatis, decretumque more veterum conciliorum lectum et definitum est, ut a symbolo fidei secundum apostolicam confessionem sumeretur initium, quia de illa primitus loquendum tractandumque erit, unde scripturarum deprivatio calumniandi suscepit exordium.

Modus etiam tractandi specialior annexus est, ut de fide iam dicta ac moribus fluctuantis ecclesiae alternative tractandum erit, simulque decreto adiunctum fuit, ut praesules in via constituti ab Urbe, Hispania, Gallia, Portugalia ac aliis regionibus exspectentur, ita ut 3-a sessio fieri commodius poterit die Iovis post dominicam Laetare proxime venturam. Sequentibus tamen diebus ex conclusione congregatorum episcoporum conceptae sunt et decretae litterae ad sanctissimum dominum nostrum, imperatorem, reges Franciae, Romanorum, Portugaliae, Poloniae etc. transmittendae, ut faveant et succurrant iustis et honestis ac utilibus decretis sacrosancti concilii (etiam ad duces potentiores, qui Romanum non recognoscunt imperium). De rege Angliae ac aliis catholicae ac apostolicae ecclesiae malitiose rebellantibus calix reservatur in aliud tempus. Necesse enim est, ut non minus de exsecutione legum attendatur quam de publicatione, immo in nostro casu diligentior respectus est habendus.

Sed nec est dubitandum, quin ex colloquio atque eius exitu (quod in Ratisbona nunc habetur) magna pars rei bene determinandae dependet (protestantes nacti occasionem ex adventu Granveli flabello seditionum solita turbatione nituntur eum instructum vel induratum facere, ut caesareae maiestati persuadeat dogmata eorum virulenta sic, ut divulgata sunt, omnino fore confirmanda, immo quod in nullo puncto respectus fiat ad hoc concilium generale, ubi asserunt solos papistas, hypocritas et id genus fore congregatos ad Christianum evangelium, quod illi reduxerant subvertendum. Sed quam calumniose haec loquentur polluto ore, nemo sanae mentis ignorat, sunt enim hic viri doctissimi ac piissimi, qui hac modestia usi semper Deum orant pro errantibus, ut convertantur et vivant. Si adversarii maledicunt, faciunt, quod spiritus eorum suggerit, nos benedicimus et pro peccatis emendam promittimus et gratiam, ut eam impleamus, impetrare contendimus.

Sunt hic insignissimi theologi ex Hispania, Gallia, Italia etc., item philosophi omnium opinione doctissimi, iuris periti stipendio liberalissimo caesareae maiestatis huc destinati, praeterea privati religiosi diversorum ordinum magno numero, quibus consultiva vox reverenter committitur veluti solis episcopis definitiva in sessione, abbates etiam sunt hic plures magnae eruditionis in litteris sacris ita, ut me arbitror beatum, dum perspicio in generali{s} congregatione singulorum vota audiri contemplarique posse secundum distincta Domini gratiarum.

Fuit hic proximis diebus ante diem Purificationis Divae Virginis quidam episcopus, pater Paulus Vergerius Iustinopolitanus de Istria, offerens suam praesentiam et oboedientiam reverendissimis dominis legatis ad interessendum(!) et consultandum etc. Sed quia aliter visus est trahere rete, quam a supremo piscatore institutum est, indultum seu iniunctum est illi, ut recedendo sibi parceret a laboribus suis et ita celerius ad cardinalem suum Mantuanum recessit, quam ad concilium accessit. Imputabatur illi dixisse sanctum Christophorum non portasse per flumen puerulum Salvatorem nostrum neque sanctum Georgium hasta vel pica punxisse draconem etc. Secretior tamen est impostura, sive crimen illi impingitur, quod adversus Solem spuere solet et Mercurium eius etc. Oretis intime Deum pro nobis, ne inter nos assit Sathan. Tempus enim instat, quo benedictum Salvatorem nostrum in solitudine aggressus est crudelibus temptamentis, nostrum vero tempus semper suspectum est, quo expetat nos, ut cribret sicut triticum. Spero tamen secundum Dei miserationem, quod nihil conamine suo maligno contra nos perficiet etc.

Ad finem huius Februarii venturi sunt oratores caesareae maiestatis, regis Galliae, Ferdinandi, Portugaliae et forsan Poloniae, in quorum numero vel principalem esse putant Dominationem Vestram Reverendissimam, vel ipsam solam. Amici vestri, praesertim cardinalis Tridentinus, qui semper a me interrogant, quomodo valetis, sermonem continuando “Utinam tantus vir ad nos accederet pro amore religionis, sicuti multas arduas legationes subierat pro caducis huius orbis causis”. Sunt et alii, de quibus alias satis scripsi, qui praesentiam Reverendissimae Dominationis Vestrae summo voto desiderant. Quod si Reverendissima Dominatio Vestra venire nequeat, saltem scribat consilium et instructionem, quomodo et quid Ei videtur circa reductionem errantis Germaniae aliarumque nationum. Ita et video alios facere missis litteris suis, sed non nisi hi(!), qui videntur apud Deum et homines excusabiles irrefragabili ratione.

De negotiis regnorum aquilonarium(!) me quantocius informet Reverendissima Dominatio Vestra, praesertim si aliqua surrexerit mutatio in regno patriae meae repentina.

De canonicatu Lubicensi secundum breve apostolicum Paternitati Vestrae alias missum, quid actum sit, summopere cupio imformari.

De nepote Reverendissimae Dominationis Vestrae heri accepi litteras, quod bene valet, plurimum impeditus propter oratorem regiae maiestatis, qui die Trium Regum Urbem est ingressus. De Sculteti causa sperat se bonam suscepturum determinationem. Locka bene valet, a guardia papae propter periculosam societatem honeste servatus, manet in domo sanctae Brigidae prope campum Florem cum quodam honestissimo viro, domino Nicolao Cano Lincopensi, in Suecia eiusdem domus seu hospitalis rectore, et in eius expensis, libenter adimam illi hanc quietem ob respectum Reverendissimae Dominationis Vestrae, cui hunc hominem probum deditissimum dudum agnovi.

Dominus Rhedomensis scripsit mihi optans sese commendatum reddi Reverendissimae Dominationi Vestrae, misi alias litteras eius ad Paternitatem Vestram directas, erit hic in fine Februarii forsan cum aliis a rege Galliae mittendis episcopis.

De duce Brusuicensi, quod liberatus sit aut liberandus, nihil habemus. Filius eius, dux Philippus, Paduae studet, nulla certa suspicio apparet adhuc de discordia, quae bellum paritura sit apertum inter caesaream maiestatem et regem Galliarum.

De rege Angliae mixta nova huc afferuntur, quomodo videlicet nunc victi, nunc victores populari rumore praedicantur.

Felicissime vivat et valeat Reverendissima Dominatio Vestra meoque nomine salutet carissimam sororem suam etc.

Ex Tridento, XIIII Februarii 1546.

Eiusdem Dominationis Vestrae Reverendissimae deditissimus Olaus eadem gratia archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi, domino et amico carissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine et benefactor carissime.

Quemadmodum fere omnia, quae in praeteritis tribus superioribus sessionibus acta sunt in hoc generali concilio, diligenter significare curavi Reverendissimae Dominationi Vestrae, ita quoque et hesternae sessionis quartae seriem et ordinem notificare decet. Praesidebant ante summum altare 3-s Apostolicae Sedis legati de latere post finem missae de Sancto Spiritu habitae. {(} Ante quos <(>in medio scilicet trium episcoporum sedentium et totidem doctorum stantium<)>, post litanias ac hymnum Veni Creator et ante Veni Sancte Spiritus cum collectis et orationibus solitis{)}, legebantur duo decreta. Primum super determinatione peccati originis, a cuius contagione Beatissima Virgo praeservata excipiebatur iuxta duas extravagantes Sixti de reliquiis et veneratione sanctorum.

Alterum decretum multa membra in partes distincta continebat, de praebenda videlicet theologicali in locis insignibus, ubi praesertim multitudo cleri est, [ut i]nstituatur, ut Sacrae Scripturae ordinarius et idoneus lector eius sustentatione foveatur vel prima praebenda vacans omni cassata resignatione seu gratia exspectativa eidem assignetur.

Item, quod in monasteriis, scilicet Sancti Benedicti, Bernardi et similium, ubi otiosam videntur ducere vitam ingeniosi adolescentes, fiat lectio sacrarum litterarum. Hoc ipsum etiam in fratribus regularibus, ut scholasticam disciplinam propter praedicationes et confessionum examina diligenter exerceant, determinabatur. Cartusianis data est licentia eo casu linguam aperiendi, ut loquantur recte.

Item, quod episcopi praedicent per se vel alios, severiter est statutum. Sed de eorum residentia apertius determinanda (licet in praedicatione tacite sit inclusa) alio tempore et decreto solito severius aliquid statuetur, misera etenim res est et perpetuo gemitu deploranda, quod plerique episcopi forsitan ad 30 annos vel tota aetate ecclesias suas et oves non viderunt aut agnoscere curaverunt. Cum de moribus reformandis agetur, et haec quoque abominatio aperietur.

Item, de praedicatione plebanorum et aliorum curam animarum habentium.

Item, de regularibus ordinum mendicantium, quod sine ordinariorum petita et obtenta licentia nullatenus praedicent, et, si errores et scandala seminaverunt, eorum insolentiam corripiat episcopus, praesertim ubi generalis vel superior huiusmodi praedicatoris negligens fuerit in corripiendo. Circa hunc articulum (propter exemptos et similes) difficultates exortae sunt, attamen sublatae, ut nullo obstante impedimento in favorem fidei crimina non maneant impunita aut in malitia sua glorientur etc.

Item, de quaestuariis, quorum ingens et forsan insolens numerus est in Hispania, statutum est, ne ullo modo praedicent, prout alias meri laici propter quaestum aperte fecerunt. Item, quinta et sequens sessio pro die Iovis post Iacobi indicta est.

Item, severiter accusata est contumacia episcoporum absentium, qui domi sine legitimo impedimento delitescunt tamquam mercenarii. Posthac citius, quomodo fieri poterit, articulus de iustificatione impii absolvetur locum et ordinem praeparans ad alia magis necessaria, videlicet de sanctissimo usu septem sacramentorum et aliis condependentibus rebus, ac reformatione morum, prout in prima apertione et sessione promissum exstitit.

Curabo, ut in brevi bullas seu decreta huius 4 sessionum habeat Reverendissima Dominatio Vestra, quae hac brevi relatione contentari dignetur super materia concilii nostri generalis.

De Francia et Anglia, quod pax sit, ut rumore laeto nescio quo auctore percepimus, verum verbum non habemus, immo non certum est, quamdiu duret pax inter caesaream maiestatem et Gallum, prout ego ab episcopis Franciae colligere possum. Attamen bene sperare licet, quia cardinalis Tridentinus ruere et celeritate postarum ad pontificem de caesare a Ratisbona missus ante dies octo hoc praecipue in commissis inter alia ardua negotia habere creditur, quod pontifex vigilet, ne Gallus forsitan cum Turca sese a tergo elevent, dum imperator occupatur in corripiendo Luteranos, prout iam coepit contra Coloniensem, qui adiutorio seditiosorum civium noctu eam urbem ingredi temptavit, hinc inde acce[r]sitis foraneis copiis, sed conatus ille caesarianorum vigilanti praesidio et vi armorum extinctus est. Praeterea caesar iusserat, ut landgravius (secum accepto duce Brunxvicensi) ad se celeriter veniat, ita et Iohannes dux Saxoniae, cuius oratores excusatione[s] forsitan frivolas allegantes sine ulla audientia dimisit. Item Nurnbergenses in solo landgravii salvo conductu et Christiana libertate confidentes per amicos ducis Brunxvicensis, dum opulentum a nundinis hincinde quaestum reportarunt, ultra centum milia amiserunt et haec initia maiorum sunt malorum, si Ezechieli credendum sit, forsitan capitulo 18 et similibus de Tyro et Sydone etc.

Intelligo praeterea ex scriptis a Ratisbona susceptis, quomodo rex Daciae, Holsatus dico, Cartusianis prope Lubec permiserit colligere ac vestire fratres iuxta regulas eorum hoc excepto, quod nullam dicant missam Latinam, donec illa declarata fuerit per generale concilium, quod idolatriam non sapiat. Si hoc verum est, signum formidinis suae aperit, quod generale concilium cornua producet et ungulas, et revera sic in exspectatione certa est multorum bonorum hominum, qui et apud Deum, et apud homines instant, ne concilium hoc ante optatum finem et ecclesie consolationem dissolvatur.

De Lubicensi praebenda Reverendissima Dominatio Vestra modum inveniat, ne ob defectum solicitationis statutorum in ea defraudemur, postea bene uti in omnibus aliis longe maioribus rebus concordabimur, et felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra, quae carissimam sororem suam salutet.

Ex Tridento, 18 Iunii 1546.

Eidem Dominationi Vestre Reverendissimae addictissimus Olaus eadem gratia archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et amico carissimo

In Helsberg

Reverendissime in Christo Pater.

Cum ad diem 26 Iunii ea, quae novissima sessione, videlicet secunda die eiusdem mensis, Bononiae acta fuissent, sufficienter scripsissem Reverendissimae Dominationi Vestrae una cum transmissione decreti per me tunc publice lecti, parum postea communicandum occurrebat, nisi quod post illum diem fere singulo quoque die factae sunt vel pontificum, vel theologorum aut utrorumque continue super dogmatibus ac moribus congregationes tantumque laboraverant legati et episcopi, ac doctores in discutiendis hereticorum erroribus, ut, si in proxima futura sessione, quae 15 Septembris constituta est, ex omni dispersionis loco congregati fuerint episcopi, pulchra erit sessio ac digna perpetuae memoriae et recordationis. Sola difficultas penes Hispaniarum praesules, qui Tridenti remanent, persistit, an venturi sint ad Bononiam vel ne, immo etiam de Galliarum episcopis, qui et a principio apertionis concilii Tridenti fuerunt et adhuc in vicinis urbibus causa solacii distinctis tamen locis manent.

In Maio litterae a Gallorum novo rege ad pontificem et cardinales ac concilii legatos allate sunt, quomodo iussu eiusdem novi regis et presules, et doctores theologie illico ad Bononiam erant venturi, sed neque in hodiernum diem volare aut serpere visi sunt, adeo plena sunt omnia inanium promissionum. In principio sequentis mensis me Deo volente deductis negotiis meis recipiam in Bononiam sequarque concilium sive ad finem accelerandum, sive ad Sanctum Iohannem in Laterano transferendum, quis tamen exitus erit, curabo, ut brevius, quomodo fieri poterit, intelliget Reverendissima Dominatio Vestra, licet dubium sit mihi, an umquam litterae pervenerint ad manus Vestras. Principio Martii supra 7 epistolas scripseram et Cracoviensi, et Dominationi Vestrae, sed ad nullum earum receperam responsum, in quo satis miror, cum de Cracovia omni septimana huc vel Padvam, vel Romam novi recentesque accedunt viatores.

Providi senes plurimum timent acre bellum in proximo Italiae affuturum. Iam inter Gallum et Anglum hostilitas aperta famatur. Indutiae quadriennales inter caesarem et Turcham positae sunt condicione tamen adiecta, quod Gallum aut Venetos caesar ipse non tangat. Fertur etiam pacem perpetuam inter Romanorum regem et eundem Turcham firmatam fore. Quid autem sit de hac mundiali pace, Deus omnipotens det nobis suam pacem.

Noster Hannovius Romae bene valens adhuc cum hydra certat vix in brevi Romam, prout libenter vellet, egressurus. Iam complevit exercitium suum octennale, si plus tardabit, ibidem superabit Ulixem.

Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra cum omnibus amicis suis.

Ex Patriarchatu Venetorum, 20 Augusti 1547.

Eidem Reverendissimae Dominationis Vestrae deditissimus Olaus archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni dei et Apostolice Sedis gratia episcopo Warmiensi, domino et amico carissimo ac honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine et amice carissime.

Etsi visus sum satis sufficienter die XV praesentis informasse Reverendissimam Paternitatem Vestram super statu concilii nostri, tamen novis indies occurrentibus opere pretium video, quod ulteriori informatione Dominationem Vestram saepius reddam certiorem. Ideoque sciat Dominatio Vestra Reverendissima novos eosque doctissimos praesules a Gallia venisse quotidieque pro concilio dirigendo advenire prout nunc, dum haec scribo, duos ex itinere pulverulentos urbem hanc intrare. Faxit divina benignitas, ut eorum adventus cum his, qui a mane ad meridiem laborarunt, Deo sit gratus et calamitosae ecclesiae utilis in profundo maerore. Si ita accederent viri (optimae vitae ac doctrinae) Hispani antistites ex Tridento (quod numquam fieri arbitror), profecto gloriosissimum finem huius sacri concilii intueremur.

Prorogata est sessio, ut alias scripsi et ob quam causam, promissumque cito resolui de ambigua die celebrandae novae sessionis beneplacito concilii reservatae, sed quintadecimam diem postea nunc computamus nec verbum quidem (propter secretam pontificis cunctationem et caesaris perplexitatem, donec pacatam viderit Germaniam), quid fieri poterit, intuemur, fiunt nihilominus quotidianae pontificum ac theologorum super materia dogmatum ac reformatione morum congregationes praesertim de abusibus circa sacramenta baptismi et confirmationis et ita de reliquis. Mensque manet synodi post hac de virginitate et coelibatu (quos Luterani admodum vilipendunt) diligentius, quomodo fieri poterit, pertractare, deinde ad alia et alia, donec optatum finem tam sanctis negotiis imponere valeamus, progredi.

Ex diaeta Augustana magnus habetur respectus, sed maior ad hoc, quod praelati Germaniae contemplatione caesaris ad Tridentum et non ultra secum haeresiarchas ducendo accedere volunt hosque vocare in communem laborem exstinguendarum haeresum, qui hic sunt congregati vel congregandi. Quid autem eveniet, apud me satis cum admiratione haereo, donec perplexitas ista patribus, ut discutiatur, fuerit intimata. Quo facto mox sciet Paternitas Vestra Reverendissima litteris meis informanda, quid hinc pro pace ecclesiae sit elicitura.

Arbitror Hannovium nostrum (qui in perusio pro causis domini episcopi Cracoviensis componendis et in Loreto diebus proxime elapsis pro devotione sua adimplenda fuerat) hac hieme ad Vestram Reverendissimam Dominationem utinam sanum et incolumem rediturum. Is certiora et ampliora, quam nunc scribere possum, referet nova.

Preterea obsecro Reverendissimam Dominationem Vestram, ut eos, qui a secretis caesareae maiestatis sunt (allegatis crudelitatibus et praessuris, quae in provinciis aquilonaribus fiunt) prudentissimis persuasionibus vestris stimulare curetis, ut modus et frenum aliquod tam violentis et portentosis persequtoribus per potentiam caesareae maiestatis imponatur, meque interim reddere informatum, quid de Suecia et Dania ac Lubeco auditur.

Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra.

Ex Bononia, die 27 Septembris 1547.

Eidem Dominationis Vestrae Reverendissimae bonus frater et amicus Olaus archiepiscopus Upsalensis

De praebenda Lubicensi dominus Georgius Scotbors archiepiscopus Lundensis in Dacia, qui exulat nunc in Colonia, ita me informat XVI Maii. Scripsit ad me dudum dominus Wilhelmus Sluter canonicus Lubicensis, haec quae in introclusa schedula continentur.

Missae sunt huc ad capitulum ex Gedano litterae apostolicae spectantes ad reverendissimum dominum archiepiscopum Upsalensem, quem Sanctissimus una praebenda Lubicensi per obitum Adolphi Biscempt, qui Romae obiit, providit, sed nemo sollicitavit eiusdem possessionem neque statuta (quae se ad 39 florenos Rynenses auri {in auri} extendunt) adhuc quisquam obtulit, alias possessio eidem non fuisset denegata, potest tamen facile pecunia transmissa consequi possessionem.