Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc. domino et futuro Maecenati suo cum primis observando

Heilsbergae

Gratiam et pacem in Iesu Domino. Reverendissime in Christo Pater.

Videor mihi nunc non paulo felicior, quandoquidem patronorum meorum numero tantus accessit vir et is praesul, adeoque longe doctissimus praesul, et qui hoc nomine in Hispania, Italia ac Germania celebris habeatur apud plerosque. Quid enim attinet de Prussia patria comminisci, ubi est heros ille magno in pretio, non tam eruditionis quam pietatis causa? Felices vero armatas,

e quibus ingenium tam nobile venit ad auram.
Illustris tanto est Prussia facta viro.
Fama fuit Scythica quondam de gente vocari
Sarmatiam, Prussos atque fuisse Getas.
At nunc barbaries, si qua est, dispelletur omnis,
Ingenium postquam Prussia tale dedit.

Verum ineptus sim, si meis inconditis versiculis ac sinistro natis Apolline Tua Celsitudo delectari, non enim dicam ornari arbitrer, ut quae vel citra quorumvis elogia, sua, hoc est virtutis, laude fruatur. Equidem non soleo pangere carmina, immo non calleo, nec huic rei hoc quidem tempore do vel tantillum operae, quippe austero illi ac odioso studiorum generi addictus, quod theologicum appellant. Nunc vero incidit in mentem nescio quo afflatu, ut familiariter scribens ad Dantiscum illum , episcopalis fastigii iubar, luderem sane quam agresti calamo, nisi forte eo audaciae me pertraxit Dantisci Musa, mirum dictu qualis, ut quidem illa sese in libello exeruit, quem nuper Tua Celsitudo litteris suis adiunctum ad me ex Heilsberga misit. Atqui ego poetae quidem litteris respondere potero versifex, sed minime poeta immo ne versifex quidem, si ipse me acrius circumspiciam, sed nugator potius,

quique solet chartas commaculare bonas.

Quod autem Tua Celsitudo delucubrationibus meis tam honorifice praedicat, easque sibi cum primis placere testificatur, non perinde agnosco, quod certo sciam Tuam Celsitudinem amor[em] religionis abs me defensae, non etiam styli, qui ipse mihi displicet, admiratione candidius pronuntiare de meis leptologematis, sane ut eruditis oculis atque auribus haec arrideant, quae lucubro, numq[uam] sperare potui, in tanta nimirum optimorum librorum copia, quam ingenisosissima typographia velut ex locupletissimo κειmelio perbenigne in orbem effundit. Nos certe

scribimus indocte, doctis ridenda, fatemur
Digna nec Aonidum quae damus esse choro,
Attamen ista pius syngrammata virque puerque
Perlegit, atque animis imbibit usque suis.
Haec quoque purgatis recitatur scripta cathedris
Nec dedignatur visere nostra Ioves.
Nescio, quo casu primum devenimus illuc,

Stultus ut auderem scribere publicitus.
Causa fuit tanti, ni fallor, maxima coepti
Nostrae perpetuus religionis amor.
Sunt equidem duo lustra, quod huc me compulit ardor,
Ardor erat fidei, vera, aio, zelus erat.
Vidi, mox dolui lolium succrescere maius
Et solito uberius surgere zizanium:
Hinc ego permotus coepi verboque stiloque
dogmata Montani carpere multa novi.
Id merito feci, mox mittit tela nefandus
Hostis in adversum, belua saeva furit.
Perpetior, recti mihi conscius, omnia dura:
Perpulchrum ratus pro Pietate pati.
Rectum Evangelion pleno vulgavimus ore,
Scripturis dedimus cuncta regenda sacris.
Quem etiam merito concessimus esse resectum
Quicquid habet vitii curia pontificis,
Non obluctamur, quin emendetur ad unguem,
Si quid non rectum corpore Matris inest.

Nihilo tamen minus nos adfligit Saxonica factio, atque hoc variis modis. Exhibet molestias Hessia, odit et insidiatur Thuringia, Saxonia hostiliter insectatur, Misnia captat in animam meam, Marchia novas mihi cruces fabricat, et minitatur caedes, quin tamen hic neque concionatoris vice fungar, neque libros, quod solebam, incudi chalcographicae datos evulgem. Traducor vulgo, ut qui remorer Verbum Dei apud illustrissimum principem electorem, cum nihil minus faciam, nec eo segnius per totam provinciam verbum Luteri disseminetur. Ais quorsum haec? Horsum, ut Tuae Celsitudini hisce litteris significem, quae fuerit ratio lucubrationum mearum et quantum adversitatis eae qualescumque auctore suo pepererint. De fructu, quem ex his catholici homines capiunt, ad me quotidie et undique scribitur, quo laetiore nuntio tristitiam e pectore discutere consuevi, και ευφημια solatur, quem δυσφημια perturbarat. Profecto verisimile haudquaquam est, id hominum genus sincerum Dei Verbum quaerere, tanto ausu, tanta temeritate, tanta denique malarum rerum inexhausta cupiditate, contemnunt veros bonos beneque de Christianismo meritos, se suaque tantum adirantur, condemnant, quos non audierunt, insaniunt in eos, qui publicam orbis salutem vel cruoris sui dispendio redemerint. Nolim istaec invidiosissima longius persequi. Ceterum de relatione Matthiae Vuolrab Tuae Celsitudinis nomine ad meam parvitatem alio tempore oportunius respondebo. Utinam vero id re ipsa praestare queam, quod Tua Celsitudo pro sua in me immeritum dilectione cupit. Et quis tandem est omnium praesulum huius tempestatis, quo cum libentius vitam agerem, atque magnus ille Dantiscus? Gestio pectus illud sanum ac doctum exosculari et revereri ven erabilem canitiem hominis laudatissimmi. In Marchia quidem ita se res habet, ut non usque adeo multum salis hic absumpturus sim. Αχέω άρχοντα ημων πειθόμeνον τον αθλιον, φευ ουτος ακριβεζερον τους χουθερομανιτας ηκουε, αχεω καλον τον ηροα εις ταυτα μανθευματα αγαν ανθρωπινα ηπτατηθη. Verum tamen non per omnia cum illis facit φιλιπ μελαγχολων, ουρβαν βασειλισκος,ιακωβηλλος αλλοιτεσχιςματικοι, non perinde probant eius incoeptionem, quod videatur παπιζικοτερο esse, ita enim isti loqui solent. Μισουσιν γαρ εικη της εκκλησιας παρατηρησεις ας δε ο αρχων μη αφιεναι θελει. Quo sit evasurum hoc, ignoro. εγω ορθωδοξος εσομαι, καθως ην, εν πασιν κονδυoνοις, α καθ ημεραν μοι επικειμονται.

Est Deus in nobis, nostra est Ecclesia Christi,
Nostrum Evangelium certaque nostra fides.
Quicquid habet sordis doctrina Scholastica, quicquid
Contraxit reseco longa Latria mali.
Doctrinam veterum sequimur pars optima patrum,
Pars odit primos seditiosa duces.

Sed iam diu satis versificatum est. Impleo proverbium: Qui pessimus est cantor, is potissimum ambit canere. Tua Celsitudo humanissima, nihil dubito, quin sit veniam datura ludicro, tametsi parum litterato. Excusat αμουσον theologiae gravitas et ita de integro studiorum laboribus obruor, ut non vacet cudere carmen elaboratius. Ελληνισ vero paucula illa obiter inserui, propter insidiatricis calumniae periculum, cuius gratia nolim hac epistola a quovis legi. Porro quoties otium est ab aula multipliciter amara huic animo, circumvolito passim per historiographos Ecclesiae, accurate conquirens, si quid ullubi inveniri queat, quod pertineat ad vitas Sanctorum. Nam fert animus agiologium scribere, tinam vero id tam feliciter possem, quam libenter velim. Id materiae Lipsiae primum meditabar, nec diffido ei operae iam supremam manum impositam esse, nisi me novus Pharo, qui ignorabat Ioseph, ex illa urbe totaque Misniae terra fugavisset, sive quia libros edideram in pseudevangelicam sectam sive quia in eandem, si licuisset, plures eram editurus. Fugavit in exilium miserum me Sylla et parum afuit, quin spoliasset etiam relictum theologειον. Ea iactura temporis, quod exul perdidi, cedit in detrimentum non tam familiae meae, quam Ecclesiae communis. Neque tamen omnino Reipublicae sterilis fuit fuga illa, praeterquam quod plurimarum rerum nobis et notitiam praebuit et usum. Alioqui quod ad patientiam malorum attinet, usurpare mihi illud ex el[e]giis tristissimi poetae potero: Qui iam consuevi fortite[r] esse miser. Hic virtutis honos. Vellem Tua Celsitudo e bibliothecis Prussiae aut Poloniae vetustissimis, si quid egregii supersit, utpote fragmentum ali quod legendarum, quas vocant, de divis, huic operi iuvando ad me mitteret, incolume remittendum istuc, simulatque foret transscriptum. Ipse multas ubique bibliothecas pariter et bibliopolia revisi, venans archaea quaedam, sed nihil fere probatum in manus uspiam incurrit. Quae suppetebant, erant protrita illa, quorum multitudine mundus laborat. Bene valeat Tua Celsitudo, colendissime et Ecclesia digne Antistes. Et commendet serenissimo ac invictissimo regi Poloniae infelicem Vicelium ceu Ulissem quendam illuc hucque iactatum ac reiactatum. Regem Ungariae favere exuli mihi amicorum litterae peramice nuntiant. Expecto a Tua Celsitudine consolatorias.

Datae Berlini, 8 Decembris Anno M D XXXIX.

Tuae Celsitudinis famulus Georg Vicelius

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dantisco, episcopo Varmiensi et consiliario regio etc., domino et maecenati suo semper colendissimo

Heilsbergae

Salutem plurimam, Reverendissime in Christo Pater et clarissime Magnas.

Annus ferme est, quod Tuae Celsitudinis litteras exspecto, nec litteras tantum. Quae immodica dilatio, nolim enim dicere mei oblivio, fecit, ut ne quid humanum Tuae Celsitudini accidisset, subveritus sim. Miro enim fato hisce tristibus annis e vita sustolluntur antistites. Quo circumspectius vivendum esse arbitror. Mathias e Tuae Celsitudinis famulitio Pragae vitam clauserat, dum illum ego rediturum in marchiam cotidianus praestolarer. Paulo post relicto Berlino Orientalis Franciae metropolim Vuirceburgum adii, nec id mea sponte, verum reflante illic quoque vento, praeter voluntatem delatus sum in Buchoniam, ubi nimirum Fuldensi, hoc est vetustissima simul et preciosissima bibliotheca Sancti Bonifacii non sine voluptate fruor.

E Berlino non discessissem, ni usque adeo in invaluisset Luterana pestis, cui publicitum obviam ire per vaesaniam populi non licuit. Discessi vero illuc et honoratus et deductus a principe Brandeburgensi, posteaquam in ea civitate tot adversa per patientiam superavissem. Iam quod Vuirciburgi commorandi copia non dabatur, in culpa fuit maliciosorum quorundam Sophistarum invidia, qua isti statim effecerunt, ut praesul, a quo fueram allectus, locum mihi negaret. Quos meos casus, quae exilia, malim iudici Christo committere, quam in praesentia describere. Hic interea, dum in comitiis imperialibus de religionis negotio denuo dispicitur, demoror hospes a publicis videlicet tam sacrarum quam prophanarum administrationibus alienus. Reverendissimus Moguntiae episcopus ad aliquam fortasse functionem evocabit a comitiis passim opus erat Chistiano populo ecclesiastis et gymasiarchis idoneis conquiri non possunt. Tanta est utilium hominum inopia. Interim multum deperit Christianismo. Mali huius maximi culpa nos vacamus, qui nihil non eramus facturi, si iuberemur. Alioqui sciscitantibus de intempestivi otii ratione respondere soleo: Nemo nos conduxit. Attamen non ocior privatus, nisi ociari est, lucubrare. Immo fit prope modum, ut dum nulli civitati privatim servio, omnibus simul seruiam. Porro de comitiis, quid futurum diuinem, nihil attinet dicere. Cum alia plurima, tum infandus Luteri furor, quem ex abundanti nuper in Forciminalibus suis ostendit neque concordiam ecclesiae neque pacem Germaniae promittunt. Est immane dictu, quam saeviat, quam fremat nunc, si umquam alias, in contrarium Satan. Heu, quos ego agones frustra Hagenoae, quos frustra Vormatiae atque hoc ipsum gemituosis precibus et vigilantissimis exhortationibus. Dura sectae cervix et frons meretricea nihil sanum. Nec est, quod polliceri nobis multa ossimus de nostrae partis antesignanis, qui scilicet assuetis qualibuscumque se cessuros fortiter negant. Utinam saltem vel mediocre iudicium admitteret ira dissidentium. Suam quisque partem defendere. Ratisbonam venit idque non ratione, sed appetitu, quamquam audio, nisi vanum est rixosos theolo{n}gos illinc dimissos esse, negotio in principes ipsos transmoto. Poterat caesar exoptatissimae pacis gratia nonnihil largiri Germanorum ardoribus, nisi praecessisset atrox illud edictum in Brabantia. Catholicis communem persecutionem auguror, si ecclesiae lite non composita, domum properabit Carolus Magnus. Video, quo feratur impetu suo Lutrae rabies. Non vivit nec vixit umquam isto portento facundior rabula. Ad convitiandum atque vituperandum natus est. Virga Dei sane sit, sed quales extiterunt id genus multae. Commeruerant publici mores longe deteriora, at propterea non toleranda erat haeresis, cuius erroris efficacia totus imperii status colliditur.

Bene valeat Tua Celsitudo, laudatissime Praesul, de quo vere dixero: O, decus atque aevi gloria magna tui. Tuam precor Celsitudinem, me sibi habeat commendatissimum.

Fuldae, 18 Aprilis, Anno 1541.

Tuae Reverendissimae Celsitudini deditissimus Georgius Vuicelius Theologus

Salutem tibi prolixe precor a Domino Deo atque omnia f[elicia].

Reverendissime Frater Viceli.

Qui me tuis litteris Fu<l>dae XVIII Aprilis [datis], quas heri accepi, maiorem in modum exhilarasti, eo potissimu[m, quod in] vivis te adhuc agere significabant, huc enim rumor perlatus fuit te [e] medio per Lutheranos sublatum(!), qui non sine publica laetitia ab infect[is] meis vicinis passim spargebatur. Neque dissimilis erat ante sesqui annum, quo ferebaris in adulterio deprehensus e fenestra esse praecipitatus. Qua in re ut certior fierem, ad amicum tuum Nicolaum Wolrab litteras dedi. Ab eo gestiens didici commentitiam fuisse calumniam et quod e Berlino Witeburgum(!) te contulisses. Cum itaque iis rumoribus distractus nescirem, ubi ageres viveresne, a scriptione ad te et missione, quam destinaveram, ne, ut nunc sunt tempora, periret, quod mitteretur, hactenus mihi temperavi. Et licet tuas habeam, quas adelon quispiam ad me misit, in sextam usque mensem retentas, non tamen ausi cuivis credere in hac motoria, qua versaris fabula, qua toties sedes mutas, ut has ad te darem.

Commodum se obtulit eximius et venerabilis dominus Theodoricus de Rheden, ecclesiae meae canonicus, qui et Moguntiae habet sacerdotia et amicos plurimos. Ab eo obtinui, ut has cum viginti Vallensibus Ioachimicis ad te ex Moguntia, quocumque in loco reperiri possis, perferri curaret, quod certe futurum mihi persuadeo. Suscipies igitur ab ignoto amico tenue novi amoris signum, qui postquam adoleverit uberius aliquando proferet. Opus tuum De Sanctis, cuius titulum excusum prius etiam ad me miseras, multi mecum, ut tandem in lucem prodea{n}t, expectant. Quod si interim absolutum est, quinque a te mihi exemplaria ad amicos domini Theoderici Moguntiam mitti velim, praeterea et quicquid earum lucubra{bra}tionum, quarum meministi, maxime autem in codicillos contra te evulgatos, quorum hic copia circumfertur, novissim[e] edideris. Quodcumque pro illis pretium postulabitur, cuicumque illud pen[dendum] seu quocumque mittendum praescribetur cum gratitudine reddetur neque [biblio]polam morabitur.

Ceterum tuum erit, quo amorem in te meum coept[um] ... alimentis indies facias ampliorem, crebras ad me dare litteras ... domino Theodorico, amicis eius Moguntiam inscribere, unde certu... citius ad me pervenient. Tibique de me persuade, quod de tui a... eloquar an sileam.

Hic de te fertur, quod mulierem et libe[ros] ... foveas. Utcumque res habet, a te scire aveo. Piguit, ve... occupationes non admittunt, ut alteram calamus paginam .... Tu iis brevibus, quae longam in te spirant benevolentiam, sa... ...tem esse puta.

Et feliciter atque diutissime vale.

Ex Heilsbe[rg], ... Septembris MDXLI.

Reverendissimo in Christo patri et domino, domino Iohanni Dantisco, episcopo Varmiensi, regio consiliario, domino et patrono suo semper observandissimo

In Prussiam

Salutem plurimam, Reverendissime in Christo Pater, eximie Primas et patrone colendissime,

Tuae Celsitudinis litteras mense Septembri datas Ianuario redditas accepi gaudio repente perfusus Tuam Celsitudinem bene valere. Perrarum enim hoc ipsum est nunc in Germania nostra, ubi omnia passim pestilitate maerent, post anni superioris inediam. Ceterum ignoravisse Tuam Celsitudinem, ubi locorum agerem, nihil miror, quandoquidem regnantibus ubique schismaticis nusquam certis sedibus frui licet. Ago nunc Fuldae apud fagos patrios, sed res meae fixis ancoris ne hic quidem in portum consistunt, posteaquam fagi etiam ipsi sensim luterascunt, miror vero Tuam Celsitudinem moveri ad suspicionem potuisse, quasi verum sit, quod de me viri mendaces rumore sparserant. Enormius flagitium effingere non quiverunt. Norunt, quantus sim, id genus flagitiorum repraehensor innocentiae laudator simul ac sectator. Ideo me Satan tam foedi, tam atri criminis divulgatione, apud bonos, mei amantes maculare atque in odium mei pertrahere nititur. Eo enim pacto persuadet sibi fore, ut vigilias meas, utpote tali auctore prognatas, contemptim abiiciant. Est mihi domi liber, Farrago mendaciorum dictus, in quem quadringenta prope mendacia congessi , cuiusmodi impudentissimos sycophantas in caput meum turpiter ementiri coegit invidia, idque hoc decennali bello, quo cum haeresi conflixi. Nihil non attentant, ut Vuicelii infament novis iam falsissimis conviciis, iam manifestissimis mendaciis sperantes vel hoc suo ausu me superatum iri, sed, nisi scirem eum esse gentis schismaticae morem a primordiis usque ecclesiae ut orthodoxos variis mendaciorum generibus opprimere conarentur, tam facile id mali vix ferrem. Atqui istud mihi in pietatis lucrum cedit, nam quo illi peius de me loqu<u>ntur, eo ego vivo integrius hucque omnia refero, ut conscientiam meam mihi bonam tuear, in medio nationis haereticae. Porro quod Tua Celsitudo una cum reverendo domino Theoderico de Rheden Varmiensi canonico libros meae parvitatis recens editos sibi adferri postulat, agnosco theologiae Catholicae istic quoque amorem residere, etsi scripta mea eiusmodi non sunt, ut tantos lectores sibi demereri queant. Libens vero, quod Tua Celsitudo petit, fecero, immo est, quod Tua Celsitudo iubeat, si tantum sit, qui sarcinulam in oram tam procul a nobis dissitam perferat. Et quae ista est iniquitas, ut adversariorum in nos libelli in ultimas etiam terras a bibliopolis exportentur distrahendi, nostrae vero lucubrationes in Germania etiam nostra perraro visantur prostare, tantum abest, ut ad exteros populos dimanent? Tametsi Italos et Gallos aiunt degustasse, quae orthodoxe damus et ne hoc quidem usu veniret, si bibliopolis nostratibus ad eas nationes pateret aditus. Adeo infensi atque infesti hostes mihi sunt miserandi homines, quin horum nullum umquam vel facto vel verbo uno laeserim.

Tua Celsitudo procuret, ut e Vuirciburgo aut Moguntia per tabellionem equestrem ad se iter fiat, ibi ego faciam, ut Tua Celsitudo libros, quotquot a Misnensi fuga emisi, certo accipiat singulos, binos aut trinos. Si unos tantum malit, quivis tabellio itinere pedestri ferendis hisce par fuerit. Ipse ad libitum Tuae Celsitudini quaevis animo promptissimo faciam, modo norim iussa. Mogunciae prostant omne[s], ii etiam, quibus ego domi careo. Ea de re per litteras agam cum Ambrosio Prusso, per quem Tuae Celsitudinis litterae cum subsidio redditae sunt. Habeo gratiam beneficae tuae pietat[is]. Utinam sic mea se haberet res, ut nullius sacellion mei gratia vel tantillum imminueretur. Ante, ni fallor, biennium ex marchia Tuam Celsitudinem reddidi certiorem de domestico sumptu, quem hic quoque cogor facere coniugatulus quantumvis parce victitans. Tot opimos in annum reditus concubinariis nostratibus neutiquam invideo. Scandal[o] tantum uror vehementissime ac deploro me... cum religionem Christi venisse huc, ut sceleri venia sit et opulentia crimen alatur. Quam foret necesse, ut tandem allatis remediis ecclesiae nostrae morbi sanarentur. Cetero, quin nos aut reformabit intestina seditio, aut Turchica expeditio. Nemeti nunc imperii proceres confluunt consultaturi de bello Mahometicis beluis inferendo. Verum dum nostri inter sese consilium capiunt, istae ferae vicinos agros depopulari pergunt. Austria prima erit victima vere novo, nisi poenitentes nos et protegat Dominus et precantes adiuvet Germanica panoplia. De salute Poloniae ac Sarmatiae ipsi videritis. Nos certe Alemani, ab inferis resuscitatos Gothos misere metuimus, utpote mutuae inter nos discordiae conscii. Profecto concordes nec Turcam nec Chamum formidaremus, tam dextre bellax est haec natio. Dominus Iesus in navi evigilet et comprimat periculosissimos motus, nisi enim ipse custodierit ecclesiam, in vanum laborant custodes principes. Male timeo huic inemendatae, reformatam, quo debet, modo ne inferorum quidem portae laedent.

Tua Celsitudo in Christo Servatore Panomphaeo superstes diu vivat recteque valeat utroque homine.

Fuldae, 8 Februarii, Anno 1542.

Tuae Reverendissimae Celsitudinis deditissimus Georgius Vuicelius