Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, amico et fratri carissimo et maiori honorando

Reverendissime in Christo Pater et Domine, frater et amice, maior honorande.

Salutem et aeternam felicitatem.

Heri ad vesperam oblatae sunt mihi iucundissimae litterae immo gratissima litterarum volumina a Reverendissima Dominatione Vestra, quorum argumenta dum obiter inspicerem, mox, sepositis reliquis, Orationem prodigi filii attentiore animo legendam in manus assumo. Primum expungo nomen auctoris, meumque optimo iure repono. Deinde ante divinum tribunal me ipsum reum constituo atque audacter accuso, peccata aperio nihil celans, nihil negans, securus de venia, quando ex puro corde tam vehementem filii prodigi orationem coram clementissimo iudice peroravero. Nullae enim oratoriae partes, quibus ille summus iudex ad misericordiam flecti solet, in ea desiderantur. Profecto non erat tam facile Hortensio a[tque] Ciceroni, eloquentissimis hominibus, suos caesares aut alios iudices in favorem reorum inclinare, quam facile clementissimus Deus suum prodigum filium, nudum, famelicum, saucium atque omni ex parte desolatum recipiet, quando factorum poenitens tam suavissima poenitentiae carmina secum attulerit. Itaque fateor me spirituale aliquod gaudium et ineffabile per ea ipsa carmina consecutum, nihilque dubito, quin ipse Divinus Spiritus (cuius vehementiam in eis miror et veneror) maiora et meliora cum ipsorum scriptore prope diem faciat. Redeunt mihi in memoriam Sancti Augustini episcopi Confessiones, Ambrosii conversio, Hieronimi flagella et similia sanctissimorum pontificum exempla, quibus Reverendissima Dominatio Vestra in saecularibus litteris et magna huius mundi opinione hactenus similis fuerat. Quocirca iam in animo confirmata id, quod ipsi ad aetatem vergentes et pontifices constituti fecerint, imitari studebit. Tantum ex tempore ad memorabiles versus filii prodigi.

Nunc ad carmina illius iucundissimae amicitiae, quae contracta et diu conservata fuerat inter Reverendissimam Dominationem Vestram et magnificum Cornelium Dupplicium etc. Quid hic dicam, nisi quod utrique gratuler et me tertium fieri exoptem? Quod si assecutus fuero, non parum commodi meae futurae felicitati accessisse putabo. Talis quippe et tam ingens est moles negotiorum meorum, ut undique fidos amicos et diligentes cooperatores circumspicere debeam, magnaque et certa spe ducor de magna virtute et excellenti ingenio Reverendissimae Dominationis Vestrae. Quae si dignata fuerit aliquam partem curarum mearum mecum suscipere, nequaquam dubitet, quin suis maximis et praeclarissimis retroactae vitae operibus maximum splendorem adiiciat, simulque Deo immortali (pro cuius honore et amore multos duros labores sustineo) gratissimum exhibebit obsequium.

Tandem ad gratissimas litteras Reverendissme Dominationis Vestrae mihi inscriptas descendo, in quarum fronte considero, quam gratum fuerit Reverendissimae Dominationi Vestrae me gratam memoriam contractae inter nos amicitiae apud reverendissimum dominum promotorem nostrum archiepiscopum Gnesnensem fecisse. Feci, quod potui et debui, attendens, quod nullum officium referenda gratia magis necessarium sit in humano convictu, et si modo imitari possem agros fertiles, qui plus dant, quam acceperunt, non verbis sed factis gratiam referrem. Quod autem Reverendissima Dominatio Vestra se tam humaniter exhibet in vota mea, res est, quam toto corde exopto, atque ob id deliberare volo, quid Reverendissima Dominatio Vestra in futuro conventu nuptiali Cracoviae pro me faciliter efficere queat, quae interim et per primum nuntium mihi significare dignetur, an certum habeat se illuc transituram.

Nova nobiscum sunt regem Sveciae cum suis confederatis navali bello classem Lubicensium devicisse, eamque (diffugientibus turpiter nautis) totam occupasse atrociterque victoria in reliquos usum fuisse.

Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra et me diligat, cum ego eam plurimum amem. Commendat se eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae cancellarius noster, mittitque praesentibus inclusa carmina. Salutentur optime feminae mater et sorores cum ceteris amicis, quorum memoriam benevolentia sempiterna prosequemur.

Citissime ex Gedano, nona Iulii 1535.

Iohannes Magnus Gothus Dei gratia archiepiscopus Upsalensis manu sua subscripsit

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, amico suo et fratri humanissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice carissime et frater honorandissime.

Intelleximus referente spectabili domino I[o]hanne a Verden Reverendissimam Dominationem Vestram inter libros bonae memoriae doctoris Renchii nostram Cronicam Cranczianam de Gothia et Svecia (quam illi mutuo permiseramus) reperisse, velleque ipsam transcribere, et postmodum ad nos remittere, quod nobis summ[op]ere placuit. In nullius enim manus felicius incidere potuit quam Reverendissimae Dominationis Vestrae, p[raesert]im cum pridem negligentius transcripta multis mendis scaturiens correctorem [ma]xime eruditum postularet.

Proinde enixe rogamus Reverendissimam Dominationem Vestram, dignetur ea[ndem] Cronicam succesivis horis inspicere efficereque, ut ad nos aliquantulum co[r]rectior (notatis in margine locis dubiis) remittatur. Nos in ea haeresi sumus, quod de origine et processu Gothorum nullus verius et doctius umquam post Iordanem et Ablabium Gothos scripserit.

Ceterum de statu nostro si quidquam scire voluerit Reverendissima Dominatio Vestra, nos divino beneficio adhuc Gedani bene et feliciter valemus maxime in privatis negotiis nostris, verumtamen in causa restituendae religionis Christianae adeo solicito animo sumus, ut vix in tanta rerum turbatione consilium promptum et rebus gerendis idoneum invenire valeamus. O felicem Poloniam, quae hac tempestate sub Christianissimo rege in laetitia et exsultatione servire potest Domino Deo suo, quando reliqua fere Europa iugo haereticorum aut tyrannorum oppressa congemiscit!

Undique Theuthonicae gentes fera bella minantur,
nec iam de rapto vivere turpe putant.
Pax est Dantiscis pacis fiducia pauca,
Namque hic non patitur, sed timet arma locus.
Suetica terribili tremit undique terra tumultu,
Mars furit in Gethico Sarmaticoque sinu,
Dania, quae quondam late dominata per orbem
haeresibus variis discruciata gemit.
Anglia disperiit et vix quandoque resurget,
Nam Deus inflixit non leve vulnus ei.
O quantum infelix est omnis terra sub illis
principibus, quibus est ira parata Dei!

Ceterum rogamus, Reverendissima Dominatio Vestra dignetur nobis perscribere, si quid novi habet de statu summi pontificis, de Romana curia, de futuro concilio, de caesarea maiestate et serenissimo domino nostro rege Sigismundo.

Et felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra et nos suo fraterno amore prosequatur.

Citissime ex Gedano, quinta Aprilis 1536.

Reverendissimae Dominationis Vestrae addictus frater Iohannes archiepiscopus Upsalensis etc.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac frater carissime et honorande.

Litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae quinta Aprilis Gdani datas paulo ante hic gratissimas accepimus, quibus nos humanissime commonet de Chronicis Goticis et Sueticis Alberti Crancii, quae post mortem sororii nostri eximii olim doctoris Reinecii ad nos cum aliis quibusdam reculis ab illo relictis pervenerunt eademque chronica generosus et nobilis dominus Ioannes a Werden praefectus castri Novensis etc. in bibliotheca nostra et vidit, et quaedam etiam in illis legit, estque nobis non vulgariter gratum, quod Dominatio Vestra Reverendissima non gravate fert, ut illarum usuram aliquandiu, quousque a nostris amanuensibus transcribi possint, habeamus . Ceterum non agnoscimus, quae pro sua humanitate atque erga nos benevolentia Dominatio Vestra Reverendissima nobis tribuit, ut pote in bonis litteris minus quam mediocriter versati, quod chronicorum illorum phrasis vel dictio tersior emendatiorve a nobis ad Dominationem Vestram Reverendissimam redire possit, redibunt autem, postquam illarum usus nobis satisfecerit, si non cum actuario, tamen ad eum modum, quo accepimus, integra. De statu suo, quem nobis Dominatio Vestra Reverendissima describit se recte et feliciter valere in negotiis praesertim suis privatis fuit nobis iucundissimum precamurque, ut ea animi tranquillitas ac prospera, qua ad praesens fruitur, valetudo Dominationi Vestrae Reverendissimae duret quam diutissime, porro quod afficitur molesteque fert has in religione nostra turbas, in quibus periculosis iis temporibus res nostrae ecclesiasticae [i]n tantis discrimini bus fluctuant, quodque in causa, ut scribit, religionis restituendae adeo sollicita est Dominatio Vestra Reverendissima, quomodo in tanta rerum perturbatione certum consilium et idoneum invenire possit, summopere probamus, utque in eo pergat, etiam atque etiam rogamus; verum in negotiis suis privatis susque deque immo et patienter, quae pro peccatis nostris iuste affliguntur, sustinenda ferendaque esse nobis existimo, quae Deus contra nos, ut fierent, permisit .

Quandoquidem, volumus saltem si vera fateri,
haec merito patimur, res facit ipsa fidem.
Non frustra penitus Germanis crevit in oris
haeresis haec, quae iam virus ubique vomit,
nec causas opus est afferre scientibus illas:
ex capite hic fluxum noxius humor habet
inficit et reliquos corrupti corporis artus,
unde subit rediens haec pituita caput,
quod modo sic tremula vertigine iure laborat
inque vicem capit hoc, quod dedit ante, malum.
Pharmaca ni vitiis superi curantia pulsis
praestiterint, actum (quod procul absit) erit:
Svetica non solum vel Danica sive Britanna
regna, sed in bellum cuncta sub orbe ruunt.
Ultima non procul esse potest iam iudicis hora,
praemia qui cunctis, ut meruere, dabit.
Gens contra gentem surgit, Mars saevit ubique,
integritas, virtus et pudor omnis abest.
In summum vix ulla fides pietasve Tonantem,
rarus et est nostrae religionis honor,
spernuntur pia dicta patrum, stata tempora, leges
atque sacri ritus, qui viguere prius.
Concita sese effert nebulonum daemonis oestro
turba ingens, sibi quae cuncta licere putat.

Est odio verum simul exulat aequum et honestum,
cum luxu, fast[u] regnat et aeris amor,
omnia confuso volvuntur turbinis aest[u],
impietas dum sic vi sacra nostra quatit.
Haec qui restit[uet] vel qui reparabit, ut ordo,
qui fuerat, redeat, laude colendus erit.
Res haec sed nostris est longe viribus imp[ar],
proderit ingenium consiliumve parum.
In primis ponenda forent tot crimina nobis,
sumenda et melior vita relicta alia,
linquenda ambitio mundique amor, ardor habend[i]
quaeque referre pudet plurima nota satis.
Imploranda Dei clementia, saepe precanda
suppliciter multis cum lacrimis venia.
Cum patribus nostris graviter peccavimus omnes,
hinc mala, quae ferimus, iusta dat ira Dei.
Haec no[s] per saevos castigat saepe tyrannos
et subdit duro coll[a] superba iugo.
Quod si non Deus hic iustis plerumque pepercit,
quid faceret, numquam qui sine labe sumus?
Exspectat t[amen], ut doleamus, seque benignum
offert, si volumus linquere iniqua, patrem.
Hactenus haec, ne sus forsan docuisse Minervam
dicatur. Sapiens non monitoris eget.

Quomodo ista excid[e]rint calamo, nescimus, nisi quod tempora ista et ea, quae nobis in illis est constans sententia, obiter impulerint. Dominatio Vestra Reverendissima fraternae propensioni sinceraeque simplicitati nostrae dabit veniam. De novis, quae Dominatio Vestra Reverendissima a nobis postulat, nihil est, quod impraesentiarum ex Romana aut caesaris curia habeamus, in exspectatione illarum rerum non secus atque Dominatio Vestra Reverendissima haeremus. Misimus et nuper ex castro nostro Lubaviensi unum de familiaribus nostris ad aulam serenissimi regis nostri in Lituaniam. Quicquid ille retulerit et si interim ex Italia et aliis ad nos regionibus quippiam scientia dignum Dominationis Vestrae Reverendissimae perferetur, cum primis eandem participem ac certiorem faciemus. Quam et faustissime valere et, ut nos, quo amore coepit, prosequi non desinat, ex animo desideramus.

Ex castro nostro Altenhaus, XXIII Aprilis MDXXXVI.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, amico et fratri carissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice et frater carissime et honorandissime.

Litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae ex castro Altenhaus XXIII Aprilis datas paulo ante hic gratissimas accepi, quibus etsi humanissime respondet de Gothicis historiis Alberti Cranczii, tamen illam excusationem, quam pro sua ingenua modestia adducit, ne quid annotationum eisdem historiis adiungat, non tam facile admitto. Ego enim dudum didici similia a similibus amicis importunitate impetrare, quae merito et probitate assequi nequivissem. Proinde patiatur, oro, Dominatio Vestra Reverendissima se meis improbis precibus superari, ut nonnihil circa eam Gothicae historiae partem emendet, in qua videtur Iodocus Decius post Mathiam Miechovitam a Crancio dissentire. Hic enim, meo iudicio, maiore veterum auctoritate subnixus, apertius tradit Gothorum originem consummatamque historiam de eis praestitisset, nisi plus in Danicis historiis quam Gothicis versatus fuisset.

Utcumque haec se habeant, rogo, non aegre ferat Dominatio Vestra Reverendissima se a me importunius moneri. Facit enim Vestra Humanissima Fraternitas, ut secum non secus ac mecum familiarissime agam, provocatus iucundissimis carminibus eius, quae in eisdem litteris suis mihi et Musis cecinit, immo mihi et reverendissimis coepiscopis meis, quibus ea non sine magna consolatione et congratulatione legi. Remitterem ego fortassis aliquod iucundum carmen. Sed flebilis, ut noster status est, ita flebile carmen. In nostro invenies carmine dulce nihil .

Cecini in praeterita hieme elegiam ob mortem optimi et numquam satis laudati viri Petri Thomicii pontificis Cracoviensis, coactus eius maximis erga me beneficiis, quorum memoriam colere non desinam gratitudine et benevolentia sempiterna. Eos igitur minus elegantes elegos ad Dominationem Vestram Reverendissimam remitto non ob aliam causam, nisi ut videat me etiam balbutiendo memorem esse voluisse tam optimi benefactoris, simulque ut eadem Dominatio Vestra Reverendissima non dedignetur, post Cricium et Gothum archiepiscopos, in laudem defuncti amici doctissima sua carmina adicere mihique remittere, ut ex eis geminam consolationem accipiens geminos atque eosdem amicissimos pontifices, Thomicium et Dantiscum, mecum (dum spiritus hos regat artus) conservem.

Vix credibile est, quot lacrimis prosecutus sum funus optimi Thomicii, nec erit modus ullus earum, donec consurgat similis virtutis amicus. Dixit Tullius se diutius flevisse casum reipublicae quam aliqua mater mortem sui unigeniti, quod nimirum ego dicere possum de me ob mei Tomicii mortem, cuius maxima humanitas id mihi semper praestitit, quod Thomices collis iuga sufferentibus praestare consueverunt, nempe ut levius omnia adversa sufferrem.

Reliquum est, ut me commendem Vestrae Reverendissimae Dominationi, cui etiam reverendissimi domini coepiscopi et coexules mei salutem et aeternam felicitatem optant, imprimis episcopus Lincopensis, deinde Magnus episcopus Scarensis, qui in praeteri[ta] quadragesima ad me ereptus ex infinitis haereticorum persecutionibus et om[nibus] fortunis spoliatus pervenit. Huic in aedes et expensas meas collecto de omnibus necessariis (quamquam mihi ipsi aegre sufficio) providere compellor.

Feliciss[ime] valeat Dominatio Vestra Reverendissima et me solito suo fraterno amore prosequatur.

Ex [Ge]dano, anno Domini MDXXXVI X Maii

Reverendissimae Dominationis Vestrae deditissimus frater et amicus Ioannes archiepiscopus Upsalensis etc. subscripsit

Idem Iohannes, qui supra scripsit

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac frater carissime et honorande.

Heri sera iam nocte redditae mihi sunt eruditae et humanissimae Dominationis Vestrae Reverendissimae litterae Gdani X huius mensis scriptae, quibus pro sua in me benevolentia plura iterum mihi tribuit, quam ego in me sentio, et revera sic res habet, nihil acciso. De Chronicis Goticis strenue ab amanuensibus meis dabitur opera, ut quantum possit fieri, citius transcribantur, interea, ut Dominatio Vestra Reverendissima subtinentiam benignam habeat, impense oro. Elegiam reverendissimi domini archiepiscopi Gnesnensis de morte patroni nostri episcopi Cracoviensis ab eo mihi missam prius habui, ea vero, quam Dominatio Vestra Reverendissima sub vera theologica pietate docte eleganterque cecinit, non potuit mihi non esse gratissima, pro qua remitto versiculos, quos amor cum summa observantia erga tam illustrem praesulem extorsit. Eos iam pridem, ut sepulcro appenderentur, Cracoviam misi, cumque eiusmodi funebres cantus Dominationem Vestram Reverendissimam delectant, addidi his reverendissimi olim cardinalis Gattinarii magni caesareae maiestatis cancellarii epitaphia, et si quid his diebus mihi otii supererit, admonitioni terso ad me carmine factae non gravate parebo. Reverendissimis coepiscopis nostris Lincopiensi et Scarensi vicissim omnia fausta precor, atque utinam in iis essem fortunis, ut communis vestri exilii dignam et commodam rationem habere possem, nihil est, quod facerem libentius. Neque committam scribens amico nostro domino Cornelio Sceppero, a quo in horas exspecto litteras, quin illi res Dominationis Vestrae Reverendissimae non secus atque meas proprias commendem. Etsi qua alia in re Dominationi Vestrae Reverendissimae pro mea tenuitate usui esse possum, praescribat meque commendatum habeat.

Ex Castro meo Lubaviensi, XXVI Maii MDXXXVI.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, amico et fratri carissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac frater carissime et honorandissime.

Redditae sunt mihi his diebus humanissimae litterae Dominationis Vestrae Reverendissimae ex castro Lubaviensi XXVI praeteriti mensis Maii scriptae, quibus adiuncta erant epitaphia et funebria carmina ex vivacissimis illustrium virorum ingeniis in laudem reverendissimi olim cardinalis Gattinarii depromta, quae mihi multis rationibus gratissima sunt, tum quia doctissima et pia clarorum virorum ingenia referunt, tum quia ex eis moneor res huius mundi, quae caducae sunt, fortius contemnere, tum vero maxime quia Dominatio Vestra Reverendissima sua praestanti auctoritate tam claros viros ad huiuscemodi pietatis studium provocavit.

Felicem principem, cui contigit tot bonorum testimoniis laudem consequi immortalem! Nec dubito, quin, si iam permitterentur manes eius cum suo Dantisco loqui, faterentur ingenue se plus honoris ab eo solo recepisse quam a reliqua tota carorum suorum multitudine. Proinde exspecto cum pio desiderio, quod Dominatio Vestra Reverendissima non minus conetur suum Thomicium Polonum quam Gattinarium Hispanum post gloriosa fata ornare. Quamquam enim (ut ex epitaphio doctissime scripto et in Cracoviam misso intellexi) nullum pietatis officium hactenus a Dominatione Vestra Reverendissima omissum fuerat, superest nihilominus aliquid, quod extensius ad meam importunitatem facile scribi queat. Quod autem Reverendissima Dominatio Vestra pollicetur se scripturam domino Cornelio Sceppero, accipio loco summi et gratissimi officii.

Salutant Dominationem Vestram Reverendissimam nostri reverendissimi coepiscopi Lincopensis et Scarensis, quibus acceptissimum erat ab ipsa tam humaniter salutari.

Et felicissime valeat eadem Reverendissima Dominatio Vestra, et me suo fraterno amore, uti coepit, prosequatur.

Ex Gedano, anno Domini 1536, secunda Iunii.

Vestrae Dominationis Reverendissimae Ioannes archiepiscopus Upsalensis

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, amico et fratri carissimo et honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine, amice ac frater honorandissime.

Salutem et aeternam felicitatem.

Ex quo infausta mors nobis duo exilii nostri firmissima praesidia, Mathiam Drevicium et Petrum Thomicium, abstulerat nec habemus in istis terris pontificem, qui ita possit et velit compati adversitatibus nostris, quemadmodum Dominatio Vestra Reverendissima, quae se novissimis litteris suis ad nos scriptis tam benigne obtulit, ut, si qua in re nobis prodesse possit, id nequaquam omittere velit. Quocirca enixe rogamus tam humanissimam Dominationem Vestram dignetur has molestas (sed singulari pietate plenas) preces nostras admittere efficereque apud regiam maiestatem Poloniae, dominum nostrum clementissimum, ut sua maiestas quantocius scribere dignetur novello regi Daciae Christierno et efficaciter exhortari, ut archiepiscopum et omnes episcopos regni sui (nobilissimo sanguine prognatos), quos per arces eiusdem regni sui divisos durissima captivitate nuper constrinxerat, libertati restituat.

Insuper classem bellicam eo ipso tempore expediverat in Norvegiam, ut archiepiscopum et omnes episcopos eiusdem regni captivos ad se in Daniam perducat, nec christos Domini tetigisse contentus, sed omnes arces et curias ac possessiones eorum (immo et abbatum) suis officialibus possidendas assignavit. Itaque nos tres pontifices, qui Gedani sub umbra optimi regis exsulamus, feliciores sumus omnibus episcopis in quattuor regnis Aquilonaribus, in quibus desolatae sunt aut mox desolabuntur XXIIII ecclesiae cathedrales, nec parum utile esset, quod regia maiestas in eadem causa etiam scribere dignetur illustrissimo duci Prussiae, sororio eiusdem regis Christierni, per quem idem rex ad saniora consilia facile convertetur.

Plura rei indignitate et molestiarum magnitudine scribere prohibemur. Divina miseratio felicem regni Poloniae ecclesiam sub Christianissimo suo rege diu felicem conservare dignetur, cui Vestram Dominationem Reverendissimam ex corde et animo commendamus.

Citissime ex Gedano, 1536 secunda Novembris.

Reverendissimae Dominationis Vestrae fratres et amici Iohannes archiepiscopus Upsalensis etc., Iohannes episcopus Lincopensis subscripsit, Magnus episcopus Scarensis

Reverendissimo in Christo patri, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi, amico et fratri carissimo et honorando

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac frater carissime et honorande. Salutem et aeternam in Domino felicitatem.

Si Reverendissima Dominatio Vestra ex nobis scire velit, quo in statu sunt res Romanae, dico, quod Roma semper est sibi ipsi similis, nec Aethiopes (de quibus beatus Bernardus ad Eugenium) adhuc pellem suam immutarunt, quamquam potens sit Deus etiam ex lapidibus sibi erigere filios Habrahae . Nec silentio implicandum est summos illos nostros monarchas caesarem et Gallum iam tandem post multas importunas exhortationes sanctissimi domini nostri ad pacem convenisse, quamquam adhuc nobis occultae sint condiciones pacis. Dubitatur etiam, an Veneti assumpti sint in eam confoederationem. Certum quoque est pacem inchoatam fuisse, antequam reverendissimi domini cardinales legati apostolici ad principes illos advenissent. Proinde adhuc omnia apud nos dubia sunt, donec reditus eorundem legatorum omnia declarabit. De Turcha nihil aut parum apud nos scitur. De concilio spem habemus, quod omnino Vincenciae fiat ad principium mensis Mai, sed nihil certum annuntiare possum, donec legati sua et aliorum ora aperiant. Nec pauci sunt, qui putant caesarem ad futurum ver in Italiam perventurum et forte ad concilium. Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra, et nos suo solito ac fraterno favore prosequatur.

Citissime ex Roma, 1538 XXVIII Ianuarii.

Reverendissimae Dominationi Vestrae amantissimus Iohannes archiepiscopus Upsalensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi, amico et fratri suo carissimo et honorando

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac frater carissime et honorande.

Salutem et omnem felicitatem.

Quid novi iam parit Italia aut parturit , paucis aperiam. Fuerat per praeteritam hiemem magna formido per eandem Italiam, ne Turca insuperabili potentia succinctus eam penitus desolaret. Proinde non parvae pecuniae exactae et congregatae sunt pro milite, qui hostem tam potentem a finibus Italiae coerceret. Nunc autem deprehendimus verum esse, quod pueri canunt: „Saepe facit nimios causa pusilla metus”. Nam tota classis Turcica (si praesens fama vera est[) vix] numerum centum triremium explevit, quae tamen nunc revocata [dicitu]r ob insultum regis Persarum, a quo Turcus digna factis recipere solet dormientibus principibus Christianis, qui Christi adversarium ab ovili Christiano reprimere deberent etc. Sed duo maxima remedia iam praeparari videntur contra domesticos et extraneos Christi inimicos, primum in conventu Nyssensi in ducatu Sabaudiae, ubi nunc papa constitutus caesarem et Gallum ibidem etiam praesentes ad concordiam [reducere conatur] etc., alterum in concilio generali, quod nunc felici auspicio hic Vincentiae inchoatum est. Nam XII die transacti mensis Mai tres reverendissimi domini legati cardinales, videlicet Campegius, Simoneta, Brundusinus, solemniter a clero et populo in hanc civitatem introducti, principium gloriosum dederunt tam sancto et necessario concilio generali, ad cuius felicem consumationem et continuationem merito convenire deberent omnes pontifices, quibus Christiana fides sanguine et vita carior est etc.

Haec de concilii principio, quod cum continuatum fuerit, continuabo et ego scripta mea, ne Reverendissima Dominatio Vestra ignara sit earum rerum, quae hic aguntur, nec intendo me hinc transferre ante finem mensis Septembris. Et si interea voluerit Reverendissima Dominatio Vestra per me hic aliquid fieri, conabor me diligentem exsecutorem in omnibus exhibere.

Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra et me (ut semper facit) suo fraterno amore prosequatur.

Citissime ex Vincentia, paenultima Mai 1538.

Reverendissimae Dominationis Vestrae frater et amicus Iohannes archiepiscopus Upsalensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi, amico et fratri suo carissimo ac honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, amice ac frater et benefactor humanissime.

Praemissa reverentia salutem.

Quemadmodum Reverendissima Dominatio Vestra nihil libentius audiret quam aliquam bonam spem restituendae nostrae sanctissimae religionis Christianae, ita ego nihil libentius scriberem, sed adhuc fata nimis adversa nobis obsistunt. Quorum autem culpa tam necessaria restitutio collapsae religionis impeditur, sufficienter ostenderem, nisi Reverendissima Dominatio Vestra ex sua ipsius prudentia melius sciret, quam per me scribi posset.

Fueram hic inani spe deductus in plures menses, attamen nunc firmiter asserunt sanctissimum dominum nostrum venturum in fine Februarii ad Vincentiam pro concilio generali daturumque operam, ut et illud tam necessarium concilium cum fructu celebretur, et expeditio in Turcham efficacius solito praeparetur. Ad quod non parum facere poterit illa concordia diu desiderata, quae est inter eius sanctitatem pontificiam et caesaream maiestatem ac regem Galliarum etc. Fama quoque est caesarem in Italiam ad proximum Februarium vel Martium venturum, ut eo efficacius negotium contra Turchi potentiam prosequatur etc.

Ceterum, Reverendissime Domine, cancellarius et frater noster magister Olaus per singularem fiduciam (qua ducitur erga Reverendissimam Dominationem Vestram) impetravit a sanctissimo domino nostro mandatum de providendo, de quo tamen nullam spem habere posset, nisi confideret Reverendissimam Dominationem Vestram sibi benigno et summo favore cooperari velle persuasumque habet, quod, quamvis sit satis amplum et gratiosum indultum, tamen, si quid ex eo profecerit, id totum debebit benignitati Reverendissime Dominationis Vestrae et venerabilis capituli Varmiensis.

Quocirca nihil umquam enixius a quoquam petere potui quam impraesentiarum. Rogo Reverendissimam Dominationem Vestram, dignetur eidem fratri et cancellario meo ita assistere, ut compertum habeat Reverendissimam Dominationem Vestram meas, exsulantis pontificis, preces tam pias et iustas minime contempsisse, et, si qui exsecutores aut procuratores vel promotores illi defuerint, Reverendissima Dominatio Vestra omnes vices sua singulari benignitate efficaciter supplere dignetur, et, si aliquod idoneum beneficium ecclesiasticum assecutus fuerit et interea Deus concesserit nos in ecclesiam nostram (prout speramus) restitui, pollicemur, quod de illo iuxta voluntatem Reverendissimae Dominationis Vestrae disponat seque tam gratum eidem Reverendisssimae Dominationi Vestrae exhibebit, ut merito contenta fiat se talem tamque idoneum virum promovisse.

Et felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra.

Citissime ex patriarchatu in Venetiis, XX Decembris anno 1538.

Reverendissimae Dominationis Vestrae frater Iohannes archiepiscopus Upsalensis

etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi, fratri et amico ac benefactori humanissimo ac honorando

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine frater et benefactor humanissime. Salutem et sinceram mei commendationem.

Veniens ad me in praeterito mense Iunio optime spei adulescens Gasparus Hannouius attulit mihi gratissimas litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae. Commendavi eum amicis Romae commorantibus, quantum potui sincere et diligenter. Nec dubito quin post paucos annos recipiat eum Reverendissima Dominatio Vestra in Romanis rebus doctiorem quam sint vel fuerint omnes coaetanei eius. Videtur enim doctissimi avunculi sui ingenio non ignaviter responsurus. Habet etiam ex materna sagacitate non parvam ad res prudenter gerendas industriam. Ceterum de rebus Italiae haec habentur. Dubitant Veneti de caesaris et Galli favore ac confoederatione. Proinde civitates suas, quoad possunt, munire contendunt, habuerantque oratorem suum apud Turcham, a quo praeter inania verba nihil reportasse videntur. Nam cum quadam certa spe ducerentur, ut cum eo indutias confirmarent, ecce allata sunt nova ipsum Turcham hostili classe 150 navium Candianam insulam impugnare velle. Ad quem quidem insultum etsi Veneti formidare videantur, quia imparati tam potentem hostem excepturi sint, attamen constituunt magno atque inconcusso animo occurrere hosti adventanti, qui eos non tam audacter aggrederetur, nisi crederet eos ab imperatore et Franco ceterisque principibus Christianis derelictos etc. De concilio autem animum penitus despondeo, doleoque vehementer me in Italiam ob tam inanem concilii publicationem pervenisse expensasque tenuitati fortunarum mearum intolerabiles sustinuisse nec a pontifice nisi admodum parce sublevatum fuisse. Cogito tamen hic apud reverendissimum dominum patriarcham (a quo humanissimo hospitio exceptus sum) usque ad futurum festum Pascae commorari. Interea dignetur Reverendissima Dominatio Vestra diligenter et efficaciter cooperari carissimo fratri cancellario meo magistro Olauo, ut aliquem fructum ex pontificia gratia consequi possit in ecclesia Varmiensi etc. Quod autem in eius brevi derogatum sit regi etc. absit ut propterea umquam velit etiam in minimo se regiae maiestati (cui nos et omnia nostra subiecta fatemur) opponere, sed speramus et firmiter confidimus, quod reverendissima Dominatio vestra ex tam urgentibus litteris pontificis aptiorem occasionem arripere possit, ut citius viro tam idoneo et optime merito una vel alia via provideri possit. Quod ut Reverendissima Dominatio Vestra efficere dignetur, iterum atque iterum immo suppliciter oro obtestorque. Nullum enim magis gratum officium mihi umquam praestare poterit. Immo eo facto ipsum cancellarium in fidelissimum servum et me in deditissimum atque obsequentissimum fratrem sibi obligabit. Et felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra, atque has meas importunas sed pias preces gratiose admittat.

Ex Patriarchatu Venetorum, XIII Iulii 1539.

Reverendissimae Dominationi Vestrae deditissimus Iohannes archiepiscopus Upsalensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni episcopo Varmiensi, amico et fratri suo carissimo in Prutzia

Reverendissime in Christo Pater et domine colendissime.

Binis atque urgentissimis litteris sanctissimi domini nostri ex Venetiis ad Romam vocatus humanissimeque a pontificia sanctitate exceptus felicius, quam hactenus vivo et valeo, spem certam habens, quod meae humilitatis condicio quandoque consolationem diu exspectatam assequetur.

Ceterum, Reverendissime Domine, quia ob sincerissimam fiduciam, quam de Reverendissima Dominatione Vestra semper gessi et gero, consului germano et cancellario meo, magistro Olauo, ut mandatum sanctissimi domini nostri de aliqua provisione in ecclesia Varmiensi impetraret. Rogo et obsecro Reverendissimam Dominationem Vestram, dignetur ad illius viri merita erga Christi fidem et ecclesiam (quae sanctissimo domino nostro et toti Romanae curiae satis cognita et probata sunt) benignis ac paternis oculis respicere efficereque, ut magistro Georgio Dunner (si possibile fuerit) aliunde provideatur, aut, si id fieri nequeat, saltem ad pensionem annuam, prout magister Olaus eidem magistro Georgio Dunner perscribit, sese obligatum fateatur, quod utique eo libentius atque fidelius facere debeat, quia canonicatus ille post obitum Henrici Snellenberg ad nullum prorsus devolui poterat, nisi ad magistrum Olaum, nec poterant eius procuratores ipsum resignare, nec Reverendissima Dominatio Vestra ipsum alicui conferre, cum ad familiarem pontificis post adeptam possessionem omnino spectaret etc. Utcumque tamen haec se habeant, nos in meliorem partem omnia interpretabimur, quae per Reverendissimam Dominationem Vestram facta sunt, nec permittemus amicitiam nostram ea vel alia quavis occasione labefactari.

Felicissime valeat Reverendissima Dominatio Vestra seque tam magistro Olauo, quam magistro Georgio propitium ac indulgentissimum patrem ostendat.

Romae, ex domo Sancti Spiritus in Saxea, XIIII Februarii 1541.

Reverendissimae Dominationi Vestrae deditissimus Iohannes Magnus Gothus archiepiscopus Upsalensis etc.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Varmiensi, amico et fratri carissimo ac plurimum honorando

Reverendissime in Christo Pater et Domine, frater et amice carissime ac plurimum honorande.

Litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae Braunsbergii XXVI Mai datas Romae superioribus diebus accepi, quae tanto magis gratae erant, quod Dominatio Vestra Reverendissima suas diligentes et efficaces operas carissimo fratri et cancellario meo magistro Olauo super canonicatu illo Varmiensi pollicetur. Nec dubito, quin ipsa quantocius tam benignis promissis faciat satis. Est enim ei facillimum utramque partem salvam efficere et conservare, nec opus est magistro Georgio illum infelicem Alexandrum metuere aut alias vias pro firmando iure suo quam per ratificationem resignationis magistri Olaui et eius confirmationem per summum pontificem impetrare etc., alias evenire posset, quod magister Olaus iuri suo super illo canonicatu alicui alteri post tot ambages renuntiaret, ut si ipse in fata concederet, sine dubio alter mox emergeret, qui se in ius eius faceret surrogari, et ita canonicatus ille perpetuo litigiosus redderetur etc., quemadmodum optimae spei adolescenti domino Gasparo Hannovio (quem ob suas eximias virtutes et honestissimam conversationem maxime diligo) proximis diebus significare curavi.

Reliquum est, ut me fratremque meum ex corde et animo commendem Dominationi Vestrae Reverendissimae, quam diutissime feliciter valere optamus.

Datum Romae, in aedibus Sancti Michaelis Supra Montem, anno etc. 1541 3 mensis Septembris.

Reverendissimae Dominationi Vestrae addictissimus Johannes archiepiscopus Upsalensis etc.