Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Iohanni, Dei gratia episcopo Culmensi, domino meo clementissimo.

Reverendissime Pater atque clementissime domine et patrone perpetuo observande.

Misit ad me venerabilis dominus Nicolaus Crapicius iussum, ut scribit Reverendissimae Dominationi Vestrae, Pasquillum novum ut extrudatur iureque postliminii ad suum dominum tandem aliquando redeat. Prior ille mihi creditus plane illepido debitori, qui fidem nisi admonitus non liberavi, verum si tergiversari velim, in alios tantae morae culpam reiicere possem, posteaquam enim reverendissmus dominus episcopus Warmiensis, cui praecipue missus erat, reddidisset, in amicorum manibus, quarum contrectationem, etiam contaminatus apparet compluribus diebus ob facetum ac plausibile argumentum versatus est, ut vix eum rursum vindicare potuerim.

Quam purgationem si non accipit Reverendissima Dominatio Vestra, singularem ipsius humanitatem et animi candorem appello, quae etiam apertam culpam paterne ignoscere consuevit. Pasquillum tandem remitto et pro altero denuo ad me dato magnas gratias ago. Ceterum eruditissimi viri Ioannis Campensis, quem Reverendissimae Dominationis Vestrae beneficio Prussia habere meruit, paraphrasim in Ecclesiasten hic apud ecclesiam Warmiensem invenire nondum potui, rimabor autem posthac diligentius, si apud quempiam lateat occultus. Si prodierit, dabo operam, ut ad Reverendissimam Dominationem Vestram perferatur.

Cui cum servitiis meis commendatus esse cupio, cuique integram valetudinem et omnem felicitatem precor.

Ex Frawenburg, VIII Februarii anno 1533.

Reverendissimae Dominationi Vestrae studiosus et obsequentissimus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino et benefactori meo colendissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine colendissime.

Humanissimas Reverendissimae Dominationis Vestrae litteras Heilisbergum me vocantes accepi, ubi se sacris, quod felix faustumque sit, iniciandam scribit. Libenter profecto animo Dominationis Vestrae Reverendissimae, cui omnia meque ipsum debeo, illuc advolando morem gessissem, nisi plurima essent, quae me hac tempestate officio meo uti vetassent, praesertim quod incivile videretur, ut ab hospite non accersitus importunum me hospitem ingererem. Proinde boni consulere dignetur, oro, Reverendissima Dominatio Vestra, si nunc minus obsequar eius voluntati. Quae si meam, qualisqualis esse possit, opellam posthac desiderarit, non erit mihi grave ipsam vel Luboviam, vel alio, ubi constituerit, insequi.

Cui me cum servitiis meis diligenter commendo. Quamque incolumem et florentem esse precor.

Ex Frawenburg, Sabbato Laetare anno 1533.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino ac patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine colendissime.

Negare non possum, cum proximo Heilisbergum accersitus non venissem, promisisse me advolaturum alio, quorsum me Dominatio Vestra Reverendissima vocaret. Urget igitur me nunc, nisi vanus censeri velim, mea promissio, ut tam humaniter ac paterne ad primitias, quas Deus prosperet, invitatus, fidem meam liberem. Sed cum dies ille praestitutus nobis prorsus inopportune cadit, quibus una cum ceteris ad diem sancti Georgii apud ecclesiam nostram Warmiensem magna causa exsistendi necessitas imposita est, denuo ad perpetuam Reverendissimae Dominationis Vestrae humanitatem et animi candorem confugio, rogans et obsecrans, ut nunc secundo quoque condonet, non quod non veniam, sed quod ad diem praescriptum venire non sit integrum mihi. Condixi autem cum venerabili viro Nicolao Coppernitio nos posthac ultro vel non invitatos Reverendissimam Dominationem Vestram et quidem brevi invisuros, praesertim, si constare possit, quando eam domi offendere vel non importuni venire istuc possimus, ut intelligat Reverendissima Dominatio Vestra nobis non obsequendi voluntatem, sed facultatem nunc deesse. Prohibet me sacrorum ratio, quibus pro condicione temporis occupamur, longiorem esse.

Reliquum hoc unum est, ut Reverendissimam Dominationem Vestram, cui me cum obsequiis meis totum devoveo, felicem ac laetam esse cupiam.

Ex Frawenburg, die Parasceves anno 1533.

Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor perpetuus Felix Reich

Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo pater et domine, domine clementissime.

Ante pauculos dies singularis amicus meus Paulus Snopek oeconomus episcopalis in Heilsberg nomine Reverendissimae Dominationis Vestrae mecum expostulavit, quod eius litteris nuper ad me datis non responderim, hactenus me fuisse felicem, mei semper similem, nunc autem Reverendissimae Dominationi Vestrae esse infelicem. Ego cui non succurrebat a longo iam tempore Dominationis Vestrae Reverendissimae litteras redditas nec augurari liceret, quanam ratione ei infelix essem, iocari hominem alioqui natura facetum arbitrabar, donec serio expostulationem gravaret et ad ea recensenda se inviolabili magni calicis sacramento obstrictum esse diceret. Proinde ne silentio culpam agnoscere viderer, officii mei esse putabam innocentiam meam apud Dominationem Vestram Reverendissimam purgare. Et primum quidem constantiae affirmare audeo me interim quod Reverendissima Dominatio Vestra se nobis suaeque patriae reddidit binas dumtaxat et eas quidem perbreves meisque dumtaxat respondentes accipere meruisse, ex quibus me ullam rescribendi occasionem venari potuerim, tantum abest, ut provocatus non responderim. Si quas praeterea Reverendissima Dominatio Vestra ad me dederit, redditas non est, certo sibi ut res est persuadeat. Agrestis plane et ingratus iure censerer, si tanto ac tam benefico in me pontifici humanissime invitatus saltem scribendi non responderem officio, qui vel obsequendi et inserviendo promptitudine cedo nemine. Quo autem modo homuncio ille felix Dominationi Vestrae Reverendissimae in tantum honoris et fortunarum fastigium, ut virtus eius merebatur evectae, infelix sit aut esse queat, adeo non intelligo, ut nec quid ea res sibi velit conicere possim. Quapropter Reverendissimam Dominationem Vestram oro obtestorque, ut quicquid hoc sit, quod ei de me displiceat aut suspicionem insinuet retecta nube caliginis clarius apertiusque indicare dignetur, ut aut culpam, si qua est, deprecer, aut eos qui fortassis pias alioqui et integras Reverendissimae Dominationis Vestrae aures vanis suggestionibus onerant, veritatis patrocinio retundam. Me interim gratiae et favori eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae, quam Christus diu servet incolumem ac florentem, diligenter commendo.

Ex Frawenburg, VIII Novembris 1534.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae inutilis servitor Felix Reich

Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino et benefactori meo clementissimo

Reverendissime in Christo pater ac domine, domine clementissime.

Fasciculum litterarum a puero Reverendissimae Dominationis Vestrae septima huius ad me perlatum iuxta eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae desiderium nobili Iohanni a Werden, cum huc venerit, fideliter reddam maiori obsequio libenter inserviturus, si qua detur occasio.

Quod ad XXX marcas statutorum attinet, operae pretium est, ut vel unum diem dominum Martinum ipsa solutio praeveniat. Quod admonendum duxi, ne forte eius rei nescia Dominatio Vestra Reverendissima iterum temporis iacturam faciat. Cui me cum fortunis et obsequiis meis diligenter commendo.

Ex Frawenburg, VIII Ianuarii anno 1535.

Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Felix R[eich]

Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo pater ac domine, domine mi clementissime.

Redditae mihi sunt litterae Reverendissimae Dominationis Vestrae die nati Christi ad lucernam, humane profecto et paterni in me affectus augmenta non obscura prae se ferentes. Quae cum alioqui mihi iucundissimae essent, hoc tamen nomine laetiores erant, quod magna me sollicitudine offensi animi Reverendisimae Paternitatis Vestrae levaverunt, formidulosae plerumque etiam quantumvis innocentibus esse solent malevolorum falsa suggerentium calumniae. Cum autem intellexissem nihil aliud quam silentium meum accusari, tranquilliore animo factus et mihimet ipse redditus expendere rem altius coepi. Et sane video me non omnino extra culpam esse, sed Reverendissimae Dominationis Vestrae non parum obnoxium. Cuius humanitati non illibenter sum obnoxius, qui magnis beneficiis affectus cum alia re non possum, saltem litterulis meis animi gratitudinem frequentius testatus non sum. Hanc itaque culpam fateor, sed erratorum veniam a pientissimo praesule facile impetraturum me spero, si se idem etiam deprecationis meae, qualisqualis est, faventem indicem sit exhibiturus. Raro Dominationi Vestrae Reverendissimae scribo, negare non possum, sed longe rarius amiculis et congerronibus meis, quamvis familiarissimis, quibus scribere licet quicquid libet , et utut in buccam ceciderit opportune et importune. Alia autem ratio eorum habenda est, qui tersis sunt auribus et maris (ut est adagium) eminentes, praesertim si fastigii praeterea celsitudo importunum nonnumquam aditum excludat. Iam quod Latini eloquii venustatem adeo nostro aevo increvisse videam, ut passim non modo recte, sed eleganter et expolite scribatur dicaturque, quo sit, ut videar ego mea balbutie ne dicam barbarie prodire in publicum et anser oloribus obstrepere, intra meam me cuticulam, ne cui obstreperus sim, continens, fateri praeterea cogor immo memet accuso, quod postea quam semel scriba esse desierim, nescio quod scribendi me taedium ac prope stupor quidam invasit, ita ut calamum quoque odiat manus et quidvis difficilius agere quam scribam libeat, adeo ut nonnumquam ipse mihi ob id succenseam ac desidiam huiusmodi propria sententia damnem. Tamen quia Reverendissima Dominatio Vestra ineptias meas exigit, meme vincere conabor et diuturnum silentium litterarum utcumque incultarum, crebritate deinceps pensare studebo, modo aliquid augmenti afferatur ipsa dignam vel saltem ex saepe (ut aiunt) causam decerpam et quamlibet venabor occasionem. Quod ad solutionem statutorum attinet, non possum conicere, quid causae sit, cur Dominatio Vestra Reverendissima hactenus eam in suum dispendium distulerit. Si enim principio forte esset, proximo sequenti die divi Martini expensarum pecuniarum compensationem assecuta fuisset. Tribus enim annis singulis ad praefatum diem Martini XXX marcas iuxta decreta statutorum ei annuo provenissent. Nunc autem usque in annum 1536 nihil est perceptura Dominatio Vestra Reverendissima. Cui me cum servitiis meis unice diligenterque commendo, quam Christus diu servet incolumem ac laetam.

Ex Frawenburg divi Stephani die ecclesiasticis officiis ad ecclesiam me vocantibus et longiorem esse non sinentibus, 1535.

Eiusdem Dominationis Vestrae Reverendissimae servitor sedulus Felix Reich

Salutem et fausta omnia Dominationi Vestrae, Venerabilis et carissime mi Domine Felix, precor ex animo.

Quod pro ea benevolentia in solutione statutorum mihi a Dominatione Vestra impensa neque hactenus gratias egerim aut saltem litteris responderim, me in officii amici ingenue peccasse confiteor. Quam culpam vix, reor, me scribendo posse diluere. Rogo itaque pro veteris nostrae amicitiae iure, quo coram me expiare possim, quod Dominatio Vestra pro Dominica Sanctissimae Trinitatis ad nuptias pauperis consanguineae meae huc se conferre velit. Quemadmodum et ego superioribus annis feci, cum secundo Vistula Gdanum cum Dominatione Vestra veniens sine ulla molestia consanguineae, vel, si recte memini, sororis Dominationis Vestrae nuptiis libens interfuerim, idipsum Dominationem Vestram non gravate facturam confido. Eamque quam diutissime faustiter valere ex animo cupio.

Lubaviae, 4 Iunii anno Domini M-o DXXXVI.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Quod Reverendissima Dominatio Vestra me ad convivium nuptiale consanguineae suae humaniter invitat et, ut me sistam, veteris suae in me benevolentiae iure exigit, habeo ex animo magnas gratias, primum, quod eo me honore dignata sit, deinde, quod servuli sui Felicis in tanto honoris fastigio, in quod Deus eam sublimavit, oblita non sit. Ingratus profecto essem, si tam paternam in me benevolentiam summa animi gratitudine non amplecterer, exoscularer et omnibus obsequiis demererer.

At quid, precar, cohonestationis et ornamenti tam festivo convivio praesentia homuncionis tum natura, tum senio iam ingravescente morosi conferre possit? Saltare adeo nequeo, ut vix citra pedum molestiam recte ingredi liceat, ciphos coronatos ad exhilarandum convivarum animos haurire non poss[u]m. Ad muliebre colloquium et ad sermones lepidos miscendos totus agrestis sum et stupidus. Umbram ergo hominis, aut, si malit, stipitem inaniter locum occupantem habitura foret Reverendissima Dominatio Vestra, si suum alioqui Felicem acciperet hospitem.

Est praeterea aliud, quod etiam ire volentem me hinc ad diem nuptiis destinatum abesse non sinit, videlicet officia ecclesiastica, quae ad diem Sanctae Trinitatis et deinde mox Sacrosancti Corporis Dominici et eius octavae mihi obeunda veniunt sorte me tangente, quaeque per alium administrare nequeo. Novit venerabilis dominus praepositus huius ecclesiae haec me minime fingere, qui, ut res est, testimonium isthic existens ferre poterit.

Proinde Reverendissimam Dominationem Vestram vehementer oro, dignetur pro sua in omnes humanitate meam absentiam boni consule[r]e et aequo animo ferre. Si quid aliud est, quo voluntati eius more gerere possum, curabo, ne meum officium desideret Dominatio Vestra Reverendissima.

Quam Christus servet et feliciter provehat incolumem. Cuique obsequia mea deditissima esse cupio.

Ex Frauenburg, VII Iunii anno 1536.

Eiusdem Reverendissimae Dominationi Vestrae obsequentissimus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino nostro clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Quod Dominatio Vestra Reverendissima superatis negotiorum difficultatibus ex regni comitiis patriae (ut accepimus) reddita sit incolumis, gratias Deo agimus ipsiusque Paternitati Vestrae Reverendissimae felicem gratulamur reditum ac, ut deinceps etiam cuncta fortunata faustaque sint, precamur.

Nolumus autem eandem Dominationem Vestram Reverendissimam latere nos hic a venerabili capitulo cum quibusdam articulis ad conficiendum tandem coadiutoriae negotium ad eam nuntios deputatos esse, sed quoniam in dubio est, quando ipsam a negotiis nonnihil feriatam opportune adire possimus, rogamus, ut nobis significare dignetur, ubi et quando se conveniri velit, et an res moram patiatur, ut profectio nostra aliquantisper procrastinari possit, donec viae, qua eundum nobis est, melior commoditas offerretur. Nunc enim itineris magna est difficultas.

Si quid Reverendissima Dominatio Vestra rescribere dignabitur, per venerabilem dominum administratorem Allensteinensem aut ex Heilsberg facile ad nos perferetur. Ceterum non indigne ferat rogamus his nostris litteris alias adiunctas esse, arbitramur enim istinc per opportunitatem cuiuspiam nuntii sine negotio eas mitti posse Colmam, hinc vero non item.

Commendantes nos favori et gratiae eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae, quam Deus incolumem servet atque in dies felicitate reddat auctiorem.

Ex Frawenburg, 25 Februarii, anno 1537.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae obsequentissimi Tidemannus Gise custos et Felix Reich canonicus ecclesiae Warmiensis

Venerabiles et Eximii Domini Fratres et Amici carissimi .

Accepi hic heri Dominationum Vestrarum litteras Frawenburgi XXV mensis praeteriti datas, quibus propensionem suam de felici meo reditu mihi congratulantes et fausta omnia precantes declarant. Pro qua fraterna benevolentia quas possum gratias habeo, fuitque mihi gratissimum, quod venerabile capitulum Varmiense in negotio coadiutoriae conficiendo Dominationes Vestras ad me mittendas designaverit. Futuraeque sunt mihi Dominationes Vestrae cum veteris inter nos amicitiae, tum etiam iniunctae legationis ratione hospites, quibus vix sciam cariores. Ceterum, quod postulant sibi a me tempus statui, quo commodius me convenire possint, res adeo morae impatiens non est, quin venire licebit, quando velint et quando iter videbitur planius et melius, quod, ut arbitror, erit pro Dominica Quasi modo geniti. Excepturus sum et visurus Dominationes vestras oppido quam libentissime. Quas interea optime valere cupio ex animo. Litteras adiunctas in Culmen perferri curabo.

Datae in castro Lubaviensi, XVI Martii MDXXXVII

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Ne aliis scribentibus aut Reverendissimam Dominationem Vestram invisentibus ego solus videar mutus aut inofficiosus, etiam si nihil aliud fortassis, quam illi asseram, ea ipsa tamen repetere malui, quam prorsus silere, praesertim opportune oblato, qui litteras perferat. Nuntiata ad vesperam Dominicae diei, quae fuit prima Iulii, morte beatae memoriae pontificis nostri mox capitulo ita decernente Heilisbergum, quo paulo ante dominus Nicolaus Coppernic medici nomine existimantibus nobis adhuc in humanis esse dominum me praecesserat, ad lustrandum et occludendum relicta, arcibus et civitatibus ut in bona custodia servarentur, providendum, ac ad cadaver deducendum profectus sum, et, cum tota nocte ob morae periculum iter agens eo venissem, cum praedicto domino Nicolao collega mihi deputato omnia pretiosiora ab officialibus arcis fideliter occlusa et obsignata comperi. Non enim potuimus non metuere nescio quid turbarum, memores tumultuum post decessum Fabiani episcopi exortorum et erectionis satis indigne nuntiorum capitularium. Et quamvis male iam tum olens cadaver sepulturam posceret, conscripsimus tamen magna sedulitate inventarium ita, ut non antea, quam post tres dies illinc cum corpore defuncto discesserimus. Reperta est autem a nobis argenti, vestium etiam pretiosarum, necnon omnium aliarum rerum honesta provisio, ut facile testari possit providum et frugi patrem familias domum gubernasse. Pecuniarum tamen non minimam partem absumpserunt legata. Restant tamen in aerario pro successore supra quattuor marcarum millia, praeter eas, quae sunt apud oeconomum ad futuram rationem et censum anni currentis brevi proventurum, licet absolutioni familiae adhuc nonnihil erit impendendum, cui bene conficiendae datus est domino Iohanni Tymmermann cantori administrationis muneri destinato collega dominus Achacius a Trenca Allensteinensis administrator.

Ceterum nuntius ad regem iuxta tenorem statutorum profecturus dominus Alexander designatus est, qui fortassis ex itinere ad Reverendissimam Dominationem Vestram divertet.

Ceterum oeconomus, cancellarius, cubicularius, magister popinae Heilisbergensis, et si qui sunt alii, diutinae servitutis pertaesi et libertatis avidi ad sua domicilia iamtandem demigrabunt, quod dudum etiam libenter fecissent, si cum gratia domini viventis abire licuisset. Cuius morte, quam acerbe ferunt, se in libertatem assertos gaudent. Cur id admoneam, subolfacere potest Reverendissima Dominatio Vestra, videlicet ut, cum divina miseratio eam huc vocaverit, quod futurum nihil dubito, de officialibus huiusmodi, quibus minime in ea rerum administratione curare poterit, in tempore sibi provideat. Quamvis de cubiculario parum referret, quandoquidem alter capellanorum in id muneris surrogari poterit, quod et antea fere factum est, cancellarium vero non poterit Dominatio Vestra Reverendissima, meo quidem iuditio, consequi, quam nunc habet, meliorem, modo diutius servire velit.

Porro in his, quae a nobis nuntiis Heilisbergi gesta sunt, summo studio curavi, ut Dominationis Vestrae Reverendissimae commodis, quoad fieri potuit, fideliter ac diligenter inservirem, ne umquam officium meum desiderari possit aut requiri sinceritas, adeo ut nihil prorsus compendii ad me inde redierit, quod tamen non idcirco scribo ut munerationes ac beneficentiam Reverendissime Dominationis Vestrae vener, sed ut eius mihi gratiam et benevolentiam conciliem, immo ut dudum assecutam excitem rursus ac alam. Imprimis autem beatum me putabo, si id saltem ab eius humanitate impetravero, ut me eatate iam gravi et multis laboribus attritum, ne dicam confectum, a publicarum rerum mihi molestissimis negotiis, praesertim prophanis, iamtandem aliquando eximere, et ut militem emeritum me, licet immeritum, vacatione donare dignabitur. Quod si, quod absit, non impetravero, aut condicio mea mutanda mihi est, aut certe brevi moriendum. Nondum enim plene restitutus sum membris aliquot casu currus ex comitiis Torunensibus revertentis luxatis et omnibus paene ossibus conquassatis.

Reliquum est, ut me in gratiam Reverendissime Dominationis Vestrae quam diligentissime commendem. Quam nobis Christus diu servet incolumem.

Ex Frawenburg, X Iulii Anno 1537.

Dominationis Vestrae Reverendissimae diligens servitor Felix Reich

Reverendissimo in Christo patri et domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino meo clementissimo

Post servitiorum meorum devotam commendationem. Reverendissime in Christo pater et domine, domine clementissime.

Ex relatione venerabilis domini Alexandri heri ex Cracovia reversi audio negotium electionis seu postulationis nostrae eo derigi, quod regia maiestas citra nominationem IIII personarum Dominationem Vestram Reverendissimam vigore consensus antea in coadiutoriam cum successione praestiti eligendum censeat. Id si futurum est, profecto videtur Reverendissimae Dominationis Vestrae res iam optime Deo fortunante compositas, ne dicam confertas in inextricabilem labyrinthum, involuturum adeo, ut etiam in ipso iam portu naufragium sit metuendum. Nobis autem ingentem difficultatem afferet, qui cum Reverendissimae Dominationis Vestrae rationes promovere cupiamus, id facere non possimus, nisi libertatis qualisqualis adhuc restat et immunitatis ecclesiae, quas nos vindicaturos iuravimus, desertores esse velimus. Quid enim aliud exspectandum est, si ad nutum regium nunc vota eligentium sint in unicam personam dirigenda, quam ut transgressis semel pactis unum dumtaxat nominandi perpetuum ius maneret regibus alioqui omnem occasionem suis commodis consulendis utcumque captantibus. Porro in coadiutorias ea condicione communis accesserat consensus, ut pacta illa de IIII personis nominandis omnino inviolata et integra permanerent. A quibus etiam quantum coniecto nec latum digitum discedere est constitutum. Quod si rex aliud urgebit in quantas perturbationes Warmiensis ecclesia praecipitanda sit, facilis est coniectura. Proinde si regius cubicularius nihil aliud afferet, non dubito ad principem remittendum esse, ut iuxta pacta IIII personae nominentur, verum nescio, an propter itineris longinquitatem et varias rerum fortunas ad diem electioni destinatum aut intra tempus a iure praefinitum, quod certe valde angustum est, redire poterit. Quo fit, ut eo lapso etiam ipso eligendi seu postulandi iure privari possimus. Si hoc negotium consilio Reverendissimae Dominationis Vestrae, ut eo tutiorem se fore confidat apud regiam maiestatem ita dirigitur, quid metuat nescio quidve tantopere caveat, ut res alioqui in tranquillo ac optimo statu exsistens tantis periculis et difficultatibus cum ecclesiae detrimento involvatur. Quae si in manu Reverendissmae Dominationis Vestrae adhuc est, ut mutari possit, eam per salutem suam propriam perque meam in se perpetuam observantiam et studium precor ac per immortalem Deum obsecro et obtestor, ut salubrius consilium ineat suisque et ecclesiae huius rationibus melius provideat ac quantocius serenissimum principem nostrum sollicitet, ut iuxta continentiam pactorum IIII personas, inter quas Reverendissima Dominatio Vestra sit, una nominet et in tempore litteras ad diem electionis more consueto mittat. Res enim quantum video extra omne periculum est. Ego de me sancte promitto ea, quae dato syngrapho recepi me sinceriter et constanter servaturum et fidem meam liberaturum. Alios itidem facturos prorsus non dubito, immo et adversarios illos paucos sententiarum multitudine superatos nobis accessuros certo mihi persuadeo. Sed operae pretium est, ut quid promiserimus omnes, Dominatio Vestra Reverendissima diligenter diiudicet et expendat. Cui caelestis numinis gratiam et omnis felicitatis et gloriae incrementum precor, cuique me unice commendo.

Ex Frawenburg, 20 Augusti, anno 1537.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae perpetuo studiosus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi et postulato Warmiensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine clementissime.

Tardus et ideo fortassis importunus, si temporis habenda sit ratio, gratulator accedo, verum, si considerandus sit pectoris candor, confidenter pronuntiare ausim me plerosque, qui praecesserunt, sincero animi affectu longo intervallo antevertisse. Nunc igitur primum, sed ex animo, gratulor Reverendissimae Dominationi Vestae tam honorificam translationem ad hanc ecclesiam Warmiensem, quam ipsius virtus merebatur omnium et singulorum postulantium concordibus suffragiis obtigisse et, quod antea mihi fore praesagiebat animus, etiam adversarios nobis manus porrigentes accessisse.

Benedictus per omnia Deus, qui clementer provexit, quod misericorditer inspirare dignatus est. Eum precor, ut tam praeclaram functionem pro sua gloria Reverendissimae Dominationi Vestrae diuturnam et felicem nobis omnibus et universo gregi Christiano salutiferam esse velit. Praeterea, quantum Reverendissimae Dominationi Vestrae gratulor, tantum gaudeo mihi seni adhuc in humanis existenti eam felicitatem contigisse, ut eum habiturus sim antistitem, qui nondum ad episcopale munus evectus, eximio et peculiari quodam favore et beneficentia me semper sit prosecutus.

Unde ea spe alor, imo certa fiducia teneor, mihi cum Reverendissimae Dominationis Vestrae honoris et fortunarum incremento auctiorem et cumulatiorem accessisse paternae gratiae benevolentiam.

Cui me cum obsequiis meis devotissime commendo.

Ex Frawenburg, 25 Septembris anno 1537.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae sedulus servitor Felix Reich

Reverendissimo, Venerabilibus et Honestis Dominis Tidemanno Gise electo Culmensi, custodi , Ioanni Tymmerman cantori ac Felici Reich – canonicis Varmiensibus Iacoboque Rese et Mathiae Tymmerman , reverendissimi olim episcopi Varmiensis testamentariis, Fratribus et Amicis in Christo nobis carissimis et dilectis.

Ioannes Dei gratia episcopus Culmensis, administrator Pomesaniensis et Varmiensis postulatus.

Reverendissime, Venerabiles et Honesti Domini, Fratres et Amici carissimi,

Salutem et omnem felicitatem.

Convenit nos hic honestus dominus Hermannus de Bremen consul Gdanensis suo et heredum aliorum nomine reverendissimi olim in Christo patris domini Mauritii episcopi Varmiensis petens a nobis commendatitias ad Dominationes Vestras. Quas illi pro rei aequitate et quantum ad nos hinc pertinet non gravate dedimus, et ut episcopus dumtaxat Culmensis rogamus, quemadmodum nobis insciis conditum hoc a reverendissimo domino episcopo Varmiensi testamentum Dominationes Vestrae iam exequi ceperint, sic et eius executionem prosequi in eo, quod iustitiae convenit, pergant. Cum autem in postulatione a Sede Apostolica nondum simus confirmati, nihil, quod ipsum testamentum contingit, nobis usurpamus, neque tanquam ex nobis aut futura nostra auctoritate quicquam in eo faciendum omittendumve praescribimus, ad quod alioqui in sede Varmiensi constituti erimus astricti. Ea sic, ut rogati sumus, in notitiam Dominationum Vestrarum non abs re deducendum existimavimus. Quas felicissime valere optamus.

Ex castro nostro Lubaviensi, XXVII Octobris MDXXXVII

Reverendissime, Venerabiles et Spectabiles Domini, Fratres et Amici carissimi,

Salutem et omnem felicitatem.

Convenit nos hic honestu[s] dominus Hermannus de Bremen consul Gdanensis suo et heredum aliorum reverendissimi olim in Christo domini Mauric[ii] episcopi Varmiensis nomine petens a nobis commendatitias ad Dominationes Vestras testamentariomunere fungentes ratione conditi testamenti a defuncto reverendissimo domino episcopo, quas illi quantum etc. ipsius aequitas exigit non gravate dedi et ut episcopus Culmensis rogo quemadmodum conditum testamentum Dominationes Vestrae qui iam ceperint sic ut eius modi executionem proseq[ui] quantum iustitiae convenit pergant. Cum autem in postulatione a Sede Apostolica nondum simus confirmati nihil quod ipsum testamentum contingit mihi usurpo neque in eo quicquam faciendum aut omittendum Dominationibus Vestris praescribo ad cuius alias conservationem in sede Varmiensi constituti erimus astricti.

Reverendissimo in Christo patri et domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, administratori Pomesaniensi et postulato Warmiensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo pater ac domine, domine clementissime.

Etsi de propensa Reverendissimae Dominationis Vestrae in me voluntate hactenus nihil dubitavi, eam tamen fiduciam vehementer mihi confirmavit proximus cum Reverendissima Dominatione Vestra congressus, in quo ipsa me homuncionem tantillum adeo humaniter exceperit, adeo paterne tractavit, ut vix id mea sustinere possit humilitatis condicio. Adeo munifico munere et larga benevolentia in ipso discessu me decoravit, ut obsequiorum meorum sedulitas id promereri numquam possit. Denique quod vulgaris beneficentiae modum excedit etiam fortunarum ac dignitatis meae paternam sollicitudinem gerens meditetur, qua ratione felicem antiquum servitorem suum feliciorem et ornatiorem reddere queat. Quod si forte etiam non sit successurum, mihi tamen satis beatus esse videor tanti patroni favore et gratia suffultus. Pro qua tam magna in me Reverendissimae Dominationis Vestrae benevolentia, quod solum possum gratias ago maximas. Rependat divina misericordia, quod non assequantur humana obsequia.

Ceterum argentum et pecuniam quantum Dominatio Vestra Reverendissima domino electo Culmensi per me consignari voluit, fideliter reddidi. Similiter et litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae venerabili domino praeposito, ubi una cum eo Melsaci praeter spem ad vesperam eius diei, qua ist{h}inc discesseram, convenissem. Sed ne nutu quidem nedum verbo, quid accepisset, mihi indicabat, quod Dominatio Vestra Reverendissima fore praesagiebat.

De consecratione chrismatis negotium nondum est disquisitum, sed postea per opportunitatem fiet. Interim spero confirmationis litteras affuturas, ut ea cura minime fuerit opus. Vaticinium Ionae exscriptum etiam posthac remittam, si forte aliud exemplum non habeat Reverendissima Dominatio Vestra.

Cetera reverendissimus dominus electus Culmensis scribit, inter quae vehementer me perculit subitus et profecto funestus casus reverendissimi domini episcopi Cracoviensis regni cancellarii, tum quod rei publicae tantus vir summopere utilis futurus erat, tum quod Reverendissima Dominatio Vestra magno patrono et integerrimo amico eius hinc discessu fuerit orbanda. Sed restat adhuc vitae spes, quod de morte eius nondum certi aliquid scribitur. Servet eum sua gratia Christus, Reverendissimam quoque Dominationem Vestram tueatur incolumem. Cui me cum fortunis meis omnibus unice diligentissimeque commendo.

20 Martii, ex Frawenburg, anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor obsequentissimus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi et administratori Pomesaniensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine clementissime.

Litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae plenas paternae in me benevolentiae nudius tertius accepi. Interim afferebantur illae ex urbe, quae de admissa postulatione Reverendissimae Dominationis Vestrae et obtenta confirmatione reverendissimi domini electi Culmensis nos reddidere certiores. Quo fit, ut iam non sit opus Dominationem Vestram Reverendissimam de consecratione chrismatis sollicitam esse, quod deinceps non vocetur in dubium, quin id et alia Reverendissimae Dominationi Vestrae obire hic liceat episcopalia munera, etiam litteris ex urbe nondum acceptis, propterea quod certum sit res ipsas esse confectas, quamvis et litteras interim venturas nihil dubitem. Proinde ex animo gratulor Reverendissimae Dominationi Vestrae hanc fortunarum accessionem. Mihi vero nunc primum beatus esse videor nempe talem nactus praesulem, qui idem mihi futurus sit et pientissimus pater, quem, ut mihi Christus diu servet incolumem, precor.

Vaticinium Ionae remitto.

Ceterum reverendissimus dominus Culmensis per obtentam confirmationem a munere vicariatus exauctoratum se censet. Dominatio autem Vestra Reverendissima tunc primum eo me oneraverat, cum paternitas eius reverendissima hinc esset migratura. Unde fit, ut neuter nostrum id oneris legitime ferre possit, nisi Reverendissima Dominatione Vestra hoc denuo cuipiam deferente. Cui me cum obsequiis meis devotissime commendo.

Ex Frawenburgo, 24 Martii anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae sedulus servitor Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine clementissime.

Post perpetuam servitiorum meorum commendationem.

Quamvis iamdudum exspectata Reverendissimae Dominationis Vestrae praesentia nobis hic omnibus non potest non esse gratissima et imprimis iucunda, dubitat tamen venerabile capitulum, an eam nunc ad solemnitatem Paschalem commode nobis exhibere poterit, praesertim si interim litterae ex urbe redditae non fuerint. Sine quibus nec religiosam illam ac solemnem exceptionem publice admittere, nec iuramentum a subditis exigere licebit. Sin vero interea (quod nam non dubitat) afferentur, tamen nihilominus expendendum esse Dominationi Vestrae Reverendissimae, utcumque cetera omnia votis sint responsura, quam sit ei futurum incommodum hic et Braunsbergi circiter dies XX immorari et tempus terere, aut Heilisbergum repetere et mox rursum profectionem ad conventum publicum adornare. Proinde consultum videtur capitulo, quod Dominatio Vestra Reverendissima usque ad opportunum tempus ad comitia proficiscendi domi se contineat et postea per oppidum Wormedit recta Elbingum petat ibique, obtentis tamen antea confirmationis seu translationis litteris, solemnibus caeremoniis excipiatur, soluto autem conventu ad suam sponsam ecclesiam Warmiensem hic primum solemni more excipienda ac celebri apparatu installanda fausto pede veniat. Deinde de recipiendo a subditis iuramento et aliis de rebus consilio cum capitulo mature communicato ac uno aut duobus canonicis, quorum opera uti placuerit, secum assumptis, Brunsbergum etiam celebri populi occursu excipienda concedat ac civitatem iureiurando sibi et ecclesiae obliget. Id ipsum etiam continenter in Wormedit, Gutstat, Wartenberg et Resel et, circuitu transacto, Heilisbergum faciat. Si vero ex Wormedit Heilisbergum petere et inde alia loca invisere decreverit, in ipsius arbitrio erit. Hanc moram citra periculum esse putat idem capitulum.

Chrisma etiam Reverendissima Dominatio Vestra nondum assecutis litteris tutius etiam istic seorsum in arce quam hic publice in ecclesia consecrabit. Habet equidem adhuc res nonnihil scrupuli, antea non satis considerati. Munia pontificalia, quibus nunc Reverendissima Dominatio Vestra ecclesiam suam cohonestare instituerat, ad festum Penthecostes et, quoties posthac Dominus inspiraverit, exsequi et hanc intermissionem abunde pensare poterit. De vicariatu vero omnimodo non est opus Reverendissimam Dominationem Vestram esse sollicitam. Si quid praeterea, quam actum est, restat, semotis arbitris transigetur.

Ceterum descripsi in scheda his indita formulam caeremoniarum ad ingressum primum novi pontificis observari consuetarum, si forte Elbingi aut alibi ea opus fuerit. Tametsi non dubito eam istic etiam in cancellaria reperiri. Si quid praeterea esset, quo Reverendissimae Dominationi Vestrae inservire et gratificari possem, pronam semper in me inveniet obsequendi voluntatem, modo ne me, quod antea quoque ex animo rogavi, conventibus publicis aut eorum negotiis mihi profecto ipsa morte acerbioribus oneret aut verius enecet Reverendissima Dominatio Vestra.

Cui et salutem, et omnes fortunas meas diligenter committo quamque felicem ac semper auctiorem esse cupio.

Ex Frawenburg, ultima Martii anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humillis capellan[us] Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Post obsequiorum meorum commendationem.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementisime.

Quanto maerore me, immo totum collegium hic nostrum, tam repentina et insperata Reverendissimae Dominationis Vestrae aegritudo perculit, tanto vicissim nos gaudio exhilaravit optata incolumitatis restitutio. De qua ex litteris Reverendissimae Dominationis Vestrae ad reverendissimum dominum Culmensem datis certiores redditi sumus. Comprecandus nobis Deus est, ut vires, quas vehemens morbi vis attriverat, divina clementia restauret ac indies corroboret, et Reverendissimam Dominationem Vestram nobis diu servet, ne mox rursum desideremus, quem vixdum sensimus nobis obtigisse pontificem.

Ceterum, ex quo festivitates divorum Georgii, Adalberti et Marci in hebdomadam sanctam Paschae incidunt, ubi celebrari nequeunt, et breviaria Warmiensia in titulo de translatione festorum satis dilucide disponunt, ut in ferias proximas post octavas Paschae vacantes transferantur, etsi plura fuerint per ferias alio festo vacantes, eo ordine, quo intermissa fuerint, suppleantur. Oboriri tamen nihilominus nonnullis dubium potest, ut antea quoque factum fuisse compertum habetur, an festum sanctorum Philippi et Iacobi, quod ordinem continuationis celebrandi alia festa interrumpit, a suo proprio loco dimoveri ac festo sancti Marci cedere ac in feriam quintam transferri debeat, an non.

Ut igitur consors observantia in diocesi Reverendissimae Dominationis Vestrae ubique sit, videtur venerabili capitulo, ut Reverendissima Dominatio Vestra litteras, quas processum vocant, ad omnes archipresbyteriales sedes in tempore consueto more mitti iubeat et omnibus suae iurisdictionis mandet, ut iuxta praedictae notulae ordinationem festivitates praedictas observent, nominatimque in litteris exprimatur, ut dies Sancti Georgii feria secunda post Dominicam Quasimodogeniti, feria tertia - Adalberti, feria quarta - Philippi et Iacobi in suo loco, demum divi Marci feria quinta proxima celebrentur.

Litterae vero Dominationis Vestrae Reverendissimae facile perferentur per eos, qui chrisma istinc ad singulas sedes sunt percepturi archipresbyteris Elbingensis, Melsacensis, Frawenburgensis et Tolkemitensis. Ego hinc rem et voluntatem Reverendissimae Dominationis Vestrae denuntiabo, quandoquidem hanc ordinationem, seu potius veteris ordinationis declarationem, eam probaturam non ambigo.

Christus Reverendissimae Dominationi Vestrae integram valetudinem clementer restituere nobisque eam diu incolumem servare dignetur.

Ex Frawenburg, XV Aprilis anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis capellanus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Accepi tunicam mihi a Dominatione Reverendissima missam. Quae subinde me gratuita benignitate munificis donis ornat et cumulat, pro quibus cum dignas agere gratias nequeam, ut animus gratificandi studiosissimus Dominationi Vestrae Reverendissimae acceptus sit, precor.

Potuisset dominus Paulus, frater et amicus meus (quod futurum mihi persuaseram) subornasse sartorem, qui furtim simulacrum tunicae, cuius mihi formula arridebat, sustulisset, ut Dominatione Vestra Reverendissima nescia specimen inde consecutus fuissem, ne denuo Reverendissimae Dominationis Vestrae in me beneficentiam provocaret, sed cessit nimirum hic eius error in rem meam, ut facile ei sit condonandus, modo Dominationi Vestrae Reverendissimae pro dignitate obsequiis meis gratificari possem.

Quod ad C aureorum pensionem attinet, profecto aegre fert capitulum, quod dominus cantor Dominationem Vestram Reverendissimam in eius aegritudine his sacratissimis diebus ac praeterea ante tempus molestat nobisque hic ecclesiasticis officiis et divinis obsequiis occupatis negotium facessit, ipse feriatus, in penetralibus aedium suarum aliquanto iam tempore delitescens nec cum coccyce nunc provolans. Quantum intelligo, nemo ex dominis nunc hic praesentibus consensurus est, ut Dominatio Vestra Reverendissima praedictam pensionem solvat, etiam si fortassis, ut vero consentaneum est, dominus cantor capitulari decreto stare noluerit.

Est enim aliquorum opinio eam pensionem nequaquam a pontifice reservatam esse, praesertim si Dominatio Vestra Reverendissima specialiter et solemniter procuratores ad consentiendum in eandem non constituerit. Nec papam reservare consuevisse huiusmodi pensiones, nisi legitimae causae sint et in litteris expressae, cur id fieri possit et debeat. Obligationem Reverendissimae Dominationis Vestrae propterea etiam in iure subsistere non posse, sed irritam et nullam esse.

Attamen consultatio capitularis huius negotii ob festivitatem paschalem et occupationes ecclesiasticarum rerum in tempus magis commodum dilata est, eo quod nihil periculi sit in mora. Interim Dominatio Vestra Reverendissima bono animo sit, oro, et suaviter in utramque aurem dormiat nec animi perturbatione fomentum ministret suae valetudini.

Cui incolumitatem et salutem a Domino sinceriter precor meque cum obsequiis meis commendo.

Ex Frawenburg, sabbato sancto Paschae annno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae diligens servitor et capellanus Felix Reich

Reverenidssimo in Chrsto patri ac Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Reverendissime Domine, clementissime pater.

Opportune reverendissimus dominus Culmensis et ego nuntii delegati fuimus in causa pensionis ad dominum cantorem ad capitulum vocatum et aegritudinem excusantem, cum tamen pridie alias prodierat. Quid cum eo egerimus nomine capituli, quid postea etiam seorsum reverendissimus dominus Culmensis, Reverendissima Dominatio Vestra postea intelliget latius. Quantum ego coniectura assequor, res erit in manu Dominationis Vestrae Reverendissimae, ut quidvis ex benevolentia sit pensura. De iure parum superest fiduciae, nihil tamen definire possum, ut sunt mutabiles hominum voluntates, donec res conficiatur.

Consultum autem videtur, ne interim Dominatio Vestra Reverendissima quicquam certi ea in re statuat. Quam id quoque celare nolui, quod dominus cantor mutata sententia cantoriam domino Alexandro, qui ius succedendi habet cuique se ille dimissurum perpetuo negavit, nunc dimittere constituit et custodiam pro se retinere. Quapropter reverendissimus dominus Culmensis mandato Reverendissimae Dominationis Vestrae cum eo in gratiam meam frustra egit, oleumque et operam perdidit. Quod quantum ad me attinet, aequo animo fero, qui condicione mea contentus numquam ad eas dignitates aspiravi, immo sub annua pensione oblatas repudiavi. Modo tales habeamus praesides sive maiores, qui non solo nomine et ambitionis titulo, sed administrationis sollicitudine legitimos praelatos referant et quibus non tam privatae , quam publicae ecclesiae res sint cordi.

Reverendissimae autem Dominationi Vestrae magnas gratias ago, quod de condicione et fortunis meis evehendis paterna clementia curam iugiter gerat. Cui me cum obsequiis meis totum devoveo.

Ex Frawenburg, 29 Aprilis anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor perpetuus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Iuxta mandatum Reverendissimae Dominationis Vestrae venerabilem dominum cantorem conveni, ut exemplum litterarum reservationis pensionis ederet. Sin minus, ne Reverendissima Dominatio Vestra, quae intellexisset, eum hoc minatum fuisse traduceret, alioquin etc.

Respondit se litteras pensionis ex urbe nondum assecutum esse, quamvis eas concessas et confectas non dubitaret. Constanter autem negavit et adhuc pernegat, quod umquam in animum suum induxerit, aut vel minimo verbo dixerit, se Reverendissimam Dominationem Vestram traducturum aut eius bonam existimationem laedere constituisse. Nec sibi persuadere posse Dominationem Vestram Reverendissimam ullam causam praestituram, ut praeter institutum suum tam inofficiosus esse cogeretur, ut id facere velit. Quinimo ipsum paterna benevolentia et favore prosecuturam cariorem equidem sibi esse Reverendissimae Dominationis Vestrae gratiam, quam pecuniarum acervum.

Quid deinde in ea causa actum sit, ex litteris venerabilis capituli Dominatio Vestra Reverendissima intelliget. Quam superioribus meis litteris cupiebam securam et omni perturbatione animi vacuam esse, nimirum valetudini eius sinceriter metuens, solent enim pluerumque vehementes animorum motus periculosas corporum mutationes afferre. Attamen mihi vanus fuisse non videor securitatem promittens, adeo ut adhuc confidenter eam promittere audeam, praevidens, ni fallat, omnia ex sententia Reverendissimae Dominationis Vestrae etiam in mearum evectionem fortunarum cessura, modo Dominatio Vestra Reverendissima solitae benignitatis aliquam habitura sit rationem. Quod se facturam benevolenter recepit egoque fore certo mihi persuadeo, insperata etenim aliquarum rerum secuta est, Deo volente, mutatio.

Proinde diligenter oro, Reverendissima Dominatio Vestra dignetur deinceps, omni molestia dismissa, tranquillo et sereno esse animo, haec quoque negotia, quae huius turbationis causa sunt, in id tempus reicere, quo ad eandem Dominationem Vestram Reverendissimam venturus sum. Spero equidem tunc, fortunante Domino, omnia bonum finem acceptura. Tunc quoque de praelaturarum condicione et aliis rebus, quae Reverendissima Dominatio Vestra scire cupit, intelliget.

Cui me cum devotissimis obsequiis meis et fortunis omnibus commendo.

Ex Frawenburg, 3-ia Mai anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor perpetuus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine clementissime.

Post servitiorum meorum perpetuum studium.

Dominationem Vestram Reverendissimam feliciter confectis rebus omnibus cum universo comitatu incolumem nobis redditam capitaneo Braunsbergensi mihi nuntiante cognovi et ex animo gavisus sum gratulorque Reverendissimae Dominationi Vestrae, immo et nobis omnibus, eam tam praeclaro legationis munere pro nominis sui ornamento, ecclesiae suae decore ac reipublicae (ut spes est) commodo honorifice functam esse. Quod gaudium Christus solidum nobis esse velit ac diuturnum.

Ceterum litteras super vendita Tollawka sigillo capituli muniri obtinui et, causa pensionis cum domino cantore et Achatio transacta, chyrographum Reverendissimae Dominationis Vestrae percepi. Quod ipse coram, Domino volente, in manus Reverendissimae Dominationis Vestrae reddam. Possessionem quoque canonicatus pro domino Stanislao Hosio iuxta desiderium Reverendissimae Dominationis Vestrae impetravi. Quod bono illi viro faustum sit et huic ecclesiae frugiferum. Ego vero custodiae possessionem nondum sum assecutus, nec ut assequerer, sollicitavi, nec litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae ad hoc negotium commendaticias venerabili capitulo reddidi, quod aequo animo laturam Dominationem Vestram Reverendissimam non dubito, ubi causam delationis et alia, quae ipsa mihi in discessu suo mandaverat, ex me aliquando audire dignata fuerit.

Quod brevi futurum spero, qui mihi certo persuadeo translationis et confirmationis litteras iam tandem in manibus Reverendissimae Dominationis Vestrae esse, ut subditorum iuramenta aliquando sint exigenda, quandoquidem Fabianus de Voynau hac cum Fabiano Zema nuper proficiscens dixerat Romanas quasdam litteras Cracoviam se praesente allatas fuisse, quamvis affirmare non ausit eas esse, quas tanto iam tempore Dominatio Vestra Reverendissima cum reverendissimo domino Culmensi exspectavit.

Cuius paterno favori et gratiae me devote commendo cuique divinum favorem cum felicitate ac dignitatis incremento precor.

Ex Frauenburg, 18 Iulii anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae studiosus servitor Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patri meo clementissimo.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Redditis iam tandem Romanis litteris, quod equidem Reverendissimae Dominationi Vestrae gratulor, sublata sunt etiam impedimenta accipiendae per me possessionis custodiae. Verum quia commendatitiae Reverendissimae Dominationis Vestrae pro me in hac causa ante ipsius discessum ad venerabile capitulum, datis necdum tamen, ut proximo scripsi, redditis, vetustae sunt et pleraque alia continent cum hoc negotio parum convenientia, eas adhuc obsignatas cum regiis in causa domini Stanislai Hosii remitto diligenter orans, ut novas prioribus similes iuxta inditum exemplum accipere merear a Reverendissima Dominatione Vestra, fortunarum mearum amplissimo patrono et maecenati.

Cui me cum obsequiis meis devotissime commendo.

Ex Frawenburg, 26 Iulii anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis capellanus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi(!), domino meo clementissimo

Reverendisisme in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Exemplum testamenti quondam Nicolai a Tungen, quod Dominatio Vestra Reverendissima sibi a me mitti voluit, his inditum accipiet. Dominum Henricum Snellenberg in causa coadiutoriae conveni omnesque adhibui machinas, quibus animum hominis expugnari posse credebam, sed re in deliberationem ad octiduum reiecta litteris respondit, quarum exemplum similiter his inclusum mitto.

Talis autem est valetudinis meae ratio, ut prolixius esse nequeam dubitemque, an Domino Suo Reverendissimo Felix deinceps scripturus sit umquam. In cuius gratia, si moriendum nunc est, immori cupit. Sed potens est Deus et mortuos excitare.

Ex Frawenburgo, 16 Octobris anno 1538.

Eiusdem Dominationis Vestrae Reverendissimae perpetuus servitor Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine clementissime.

Post sedulam obsequiorum meorum commendationem.

Imprudenter valde egi, quod paucis exactis diebus Dominationi Vestrae Reverendissimae scribens de mea aegritudine, non addiderim morbi condicionem. Poterat Dominatio Vestra Reverendissima suspicari aut pestem, aut quid aliud, sed erat id malum, quod medici sputum sanguinis vocant. Id me propemodum exsanguem reddiderat, ut si diutius durasset, metudendum fuerat, ne cum reliquo adhuc sanguine animam pariter effunderetur. Sed misericordia Domini et domini Nicolai medici opera in tempore sistebat profluvium, ne exsiccatio immoderata fieret mortalis.

Obturato autem meatu aliud malum, quo nunc adhuc laboro, me occupavit, catarrhus videlicet cum periculosis fluxibus, et si quid praeterea circum praecordia latet, quod me imbecillo corpore esse facit ac dubia valetudine. Recrearunt autem me plurimum humanissimae litterae Dominationis Vestrae Reverendissimae piarum consolationum et paternae benevolentiae plenae exhibentes liberaliter, si quid usui meo esse possit, se libenter donaturum. Et ne eam Domini benedictionem contemnere videar, mittam cras hinc currum rogaboque Dominationem Vestram Reverendissimam, ut mihi de alba cervisia domestica ac tenui recentique medone nonnihil, denique et pauxillum vini dulcis, si est ad manum, <mitteret> ad refocillandum cor, mittamque vascula. Hactenus tres prope hebdomadas aquam coctam bibo non sustinente fortiorem potum imbecillo capite.

De causa domini praepositi Gutstadensis quid respondeam, nescio. Ita est, quemadmodum Dominationi Vestrae Reverendissimae Gutastati dixeram. Dominus cantor constanter affirmaverat ius canonicatus et praebendae illius in manibus suis esse nec metuendum esse domino Paulo ex se quippiam contra eum se nihil attemptaturum, immo mea causa cooperaturum apud Martinum Lupi in Urbe, ut contentus redderetur et dominus Paulus in possessione quietus permaneret, quod C ducatis confici arbitrabatur.

Ego nudius tertius perceptis pecuniis rem iam prorsus absolvendam putaveram et ecce insperato totam inversam et ius Martini Lupi in manibus Alexandri exsistere intelligo, non cantoris, quod vix satis demirari queo atque tam lubricas hominum voluntates non possum non exsecrari. Video autem rem eo prolapsam, ut nisi Reverendissima Dominatio Vestra dominum Paulum, quem semel in suam protectionem suscepit, constanter tuebitur, de fortunis eius actum esse et manus porrigendas adversario. Dominum item Alexandrum contra voluntatem Dominationis Vestrae Reverendissimae aliquid moliturum non credo. Si vero Dominationi Vestrae Reverendissimae dominum Paulum manu tenere non sit integrum, diligenter oro saltem id cooperari dignetur, ut in eventum cessionis honesta aliqua pensio bono illi viro reservetur, utpote XX ducati aut prope. Oblati sunt antea per dominum Alexandrum marcae Pruthenicales XXX sed quid tantillum in tanto beneficio? Utcumque tamen causam transigere Reverendissima Dominatio Vestra dignabitur, obsequibilem se praestabit dominus Paulus, quod ut faciat, hortatus sum. Sed hic prudenter adhibendae sunt cautelae, ut res legitime conficiatur, ne bonus ille vir technis illorum hominum circumveniatur, quibus licet quicquid utilitatem affert. Proinde probarem, quod Dominatio Vestra Reverendissima transigendi hoc negotium munus reverendissimo domino Culmensi rerum Romanarum gnaro, qui causam sollicitante domino Alexandro iam auspicatus est, delegaret, ut etiam absolveret idque etiam partibus significaretur. Puto enim, si non ob aliud, causa tamen Reverendissimae Dominationis Vestrae non gravate facturum, verum conduceret fortassis, quod prius inter dominum Alexandrum et me hic concordia temptaretur, sed ipse omnia me studio quodam celat. Mihi vero non licet ultro fortunas principalis mei illi prodigere non postulanti. Si non esset grave Reverendissimae Dominationi Vestrae utrique nostrum paucis scribere et ad concordiam nos hortari, occasionem nanciscemur rem inter nos tractandi. Ea tamen omnia et si quid est aliud arbitrio et prudentiae Dominationis Vestrae Reverendissimae, cui me devotissime commendo cuique integram valetudinem et omnia fausta precor, relinquenda censui.

Ex Frawenburg, die Omnium Sanctorum anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae deditissimus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine clementissime.

Post devotissimam servitiorum meorum commendationem.

Accepi de potu non modo quantum parvitas mea postulavit, sed quantum animi magnidtudo et munifica liberalitas Reverendissimae Dominationis Vestrae donare decreverit. Quae me alioqui totum suum indies magis ac magis beneficiorum magnitudine reddit obligatiorem. Pro quibus magnas habeo gratias, rependat autem Deus, quod nequit homuncio.

Quod ad causam domini praepositi Gutstatensis attinet, consultissime egit Dominatio Vestra Reverendissima, quod exemplum litterarum ad ipsius adversarios ad me dederit et in arbitrium meum posuerit, an sint reddendae. Quandoquidem nonnulla in mentem venerunt, de quibus antea non succurrebat, captabo tamen interim opportunitatem, si quid salubriter confici possit. De regressu obtinendo parva mihi spes est, quandoquidem lupus ille in favorem nepotis domini Alxandri ius suum resignaturus citra ullum dubium pro se regressum reservari volet, ut etiam in manibus domini Alexandri non sit, consentire pro domino Paulo, utcumque tentandum erit, si forte sit successurum.

Quod Dominatio Vestra Reverendissima scribit in ipsa scheda super XXX marcas pensione concordandas esse, quousque nepos domini Alexandri possessionem canonicatus receperit, tum primum de amplianda possessione, transigenda et confecta demum concordia Dominationem Vestram Reverendissimam nepotem Alexandri ad ecclesiam admissuram, non video, Reverendissime Domine, qua ratione postea ulla concordia fieri possit post factam a domino Paulo cessionem, multo minus adepta per adversarium eius possessione, cum ipsa possessionis apprehensio omne ius canonicale tribuat possessori nec fructibus et emolumentis postea privari possit. Ipsa autem admissio personalis residentiae ex receptu usu est, non de iure et magis ad sollemnitatem pertinet, quam sit necessaria. Ideo quicquid concordiae faciendum est, ante cessionem domini Pauli ut fiat, oportet.

Ceterum audio, reverendissimum dominum Culmensem ad convivium nuptiale, quod felix faustumque sit, venturum istuc. Quod si fiet, poterit Dominatio Vestra Reverendissima in componendo hoc negotio ipsius, qui rerum Romanarum longam peritiam habet, opera et consilio uti, advocata in diem opportunum istuc ad se tam domino Paulo, quam Alexandro, ne fraus fiat innocenti simplicitati.

Si quid interim hic tractabitur, non celabo Reverendissimam Dominationem Vestram. Cuius gratiae et favori devotissime me commendo ac consanguineus eius commendatus esse cupio, precorque, ut auspicatum sororis amantissimae connubium caelestis numinis favor et gratia prosequatur.

Christus Dominationem Vestram Reverendissimam diu nobis servet incolumem.

Ex Frawenburg, 6-a Novembris anno 1538.

Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis servitor, sed inutilis Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Litteras, quas Reverendissima Dominatio Vestra duobus hic in causa domini praepositi Gutstadensis ad me dederat, ob certas causas non reddidi nec reddendas puto. Multa condixi cum venerabili domino Achatio administratore Allensteinensi in hoc negotio cum Dominatione Vestra Reverendissima conferenda, quae meo iudicio non possunt esse ingrata eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae.

Cui me in eius gratiam diligentissime commendo.

Ex Frawenburg, X Novembris anno 1538.

Reverendissimae Dominationis Vestrae inutilis servus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patri meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Post officiosissimam devotionis meae commendationem.

Immortales ago gratias Reverendissimae Dominationi Vestrae, quod tam paternam de mea valetudine sollicitudinem gerat. Rependat Dominus, omnis benevolentiae retributor, eam beneficentiam et animi propensionem.

Quod ad venerabilem dominum Nicolaum Coppernic attinet, probo Reverendissimae Dominationis Vestrae pium institutum et tam paternam admonitionem, quam illi spero futuram cordi, ut mea admonitione non indigeat, pudore suffundetur. Metuo, si me eius rei conscium intellexerit. Litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae, quatenus id negotii contingunt, ei lecturus forte fuissem, ni quaedam interserta verbula vetarent, utpote, ut inter nos conventum est, et postea, ut ex copia inclusa Dominatio Vestra cognoscet. Ex proprio eius responso apparebit, quorsum se res inclinabit.

In causa domini Hosii hic prorsus nihil agere potuimus. Acceptis litteris mox dominum Alexandrum in posterum diem ad nostrum colloquium evocavimus. Respondit mihi per schedam causam antea transactam esse. Nihil se de alia transactione scire, proinde non esse opus, ut me ulterius gravaret. Hesterno vesperi dixit mihi dominus praepositus desiderasse dominum Alexandrum videre instrumentum constitutionis ac potestatis nobis traditae. Quod cum consilio misimus adscribentes in chartula, quod eum ad tractatus in causa domini Hosii, mandante etiam nobis Reverendissima Dominatione Vestra seu committente, huius negotii discussionem evocavissemus, verum quia colloquium refugisset, cogeremur hac de re certiorem reddere et integram causam remittere ad Dominationem Vestram Reverendissimam. Quod et facimus, remmittentes instrumentum et alias litteras. Fortassis propterea differt dominus Alexander rem, quod brevi istic ipse apparebit et cum ipsa Reverendissima Dominatione Vestra omnia componet.

Processus autem ille, salva pace domini Hosii dixerim, videtur mihi a stilo, ut aiunt, curiae nonnihil alienior esse. Debebat meo quidem iudicio idem dominus Hosius per semetipsum procuratores in urbe constituisse Cracoviae, ut in eventum cessionis adversarii potestatem haberent remittere expensas litis eidem adversario. Nihil erat hic periculi, si non cessisset adversarius. Non condonassent procuratores ex adverso litis expensas. Non video, quid his ambagibus promoveatur, quod nos hic constituimur et postea substituere procuratores in urbe debeamus. Nonnihil de his etiam domino Hosio scribo. Haec autem tutis auribus Reverendissimae Dominationis Vestrae.

Iam quod Reverendissima Dominatio Vestra de surrogando mihi per coadiutoriam successore domino Fabiano de Voynaw scribit, profecto non adversarer voluntati et legitimo desiderio Reverendissimae Dominationis Vestrae, si res esset integra ob egregii viri illius virtutes, eruditionem et {et} in ea aetate tam insignem ac raram multarum rerum experientiam. Quibus huic ecclesiae esset imprimis utilis, verum iamdudum cum parentibus nepotis mei, quem brevi ad suscipiendos sacros ordines ad Reverendissimam Dominationem Vestram mittere propterea decrevi, ita constitutum et firmatum est, ut id favoris consanguineo meo praedicto nunc non infeliciter Elbingi bonis litteris operam danti impendere iuxta condicta me oporteat, ne vanitatis arguar aut promissa rescindam.

Sollicitabat idem olim apud me felicis recordationis Mauritius, praedecessor Reverendissimae Dominationis Vestrae, pro quodam suo nepotulo, existimans non esse indignum, ut hoc beneficio a me ornaretur, quod ipse mihi auctor esset adeptae eiusdem praebendae. Cum autem audisset me antea id destinasse meo consanguineo, nihil deinceps, urgebat, arbitrans forte aequius esse, ut propinquorum, quam extraneorum ratio haberetur. Alioqui dudum plerique alii etiam idipsum ex me poposcissent, utpote more gratis successorem assumpturo. Ex eadem causa mihi semper persuadebam Dominationem Vestram Reverendissimam hactenus nihil ea de re pro Fabiano mecum egisse. Quam nunc quoque oro, ut me promissis stare clementer permittat.

Si modo Dominus vitam eatenus mihi prorogaverit, ut in urbe expediri negotium hoc possit, hoc veritate ipsa teste affirmare ausim me mea sponte saepenumero solicitum fuisse, si qua ratione domino Fabiano canonicatus Warmiensis obtingere potuisset, etiam ut mortuo nepote meo (ut sumus omnes mortales) Fabianum ipsum mihi successorem optaverim. Sed valde dubito, an pro quoviscumque me vivo negotium hoc confici queat. In omnem tamen eventum temptandum erit.

Quod nuntius tardius fortassis, quam conveniebat, revertitur, non ei, sed adversae valetudini meae imputetur, qui non omnibus horis scribere possum. Affligunt me plerumque harpyae meae, alioqui prope exsanguem humanarum carnium voracissimae. Phtysis et febris ethica intromittunt tamen nonnumquam rabiem, ut addubitem, num in melius vel in peius vergat valetudins meae ratio quotidie. Proinde feriae mihi a negotiis et scriptationibus iure debentur iamtandem. Quas mihi Reverendissimam Dominationem Vestram, cui sanus lubens semper inservirem, nunc aegrotanti concessuram non dubito, ut vel vocationem Dominicam quieta mente et tranquilla conscientia exspectare, aut a molestis negotiis vacuus, modo vitam mihi Deus prorogare decreverit, tanto melius saluti meo consulere et corpusculum mitius fovendo redintegrare queam.

Commendo me gratiae et favori Reverendissimae Dominationis Vestrae. Cui diuturnam incolumitatem et omnem felicitatem precor.

Ex Frawenburg tumultuanter, ut in buccam sive calamum inciderunt, 2-a Decembris anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationi Vestrae devotus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater ac Domine, domine mi clementissime.

Mitto nunc istuc nepotulum meum, de quo antea scripsi, ut clericorum ordines minores a Dominatione Vestra Reverendissima suscipere mereatur. Litteras dimissorias (ut vocant) secum non adfert. Persuadebam mihi officialem Gedanensem huiusmodi litteras concedendi potestatem habuisse, sed remittit me ad vicarium in spiritualibus generalem Wladislaviensem, quem propterea nunc compellare temporis angustia vetuit. Promitto autem bona fide me eas quamprimum procuraturum et Reverendissimae Domin ationi Vestrae missurum. Quam ex animo diligenter oro, ut nihilominus praefato nepoti meo ordines conferre dignetur minores illos IIII, aut saltem ex illis primum et unicum, quem primam tonsuram vocant, si propter officii prolixitatem taedebit donare omnes.

Nec scrupulum aliquem iniciat Dominationi Vestrae Reverendissimae, quod nondum acceperit dimissoriales, cum in tota Livonia et plerisque aliis ecclesiis hic perpetuus ac solemnis mos et observantia sit, quod quicumque bona fide intra unius anni spatium promittit se litteras ordinarii sui exhibiturum, admittatur citra omnem renitentiam ad minores praesertim ordines suscipiendos. Quod et Reverendissimam Dominationem Vestram ob paternam eius in me benevolentiam facturam nunc spero.

Quam etiam atque etiam praeterea rogo, ut II-C illarum marcarum domino cantori pactarum per opportunitatem collecti census memor esse dignetur. Quoties enim hoc futurum a Reverendissima Dominatione Vestra audieram, toties id bono illi viro renuntiavi, ne interim spem poneret. Nollem enim existimare eum se inani spe a me lactatum fuisse, quod transactionis illius internuntius fuerim et propterea admonitore non sim expers.

Ceterum superioribus litteris voluit Reverendissima Dominatio Vestra, ut quicquid ex penu suo usui mihi esse possit. ...[fi]ducia ...larem donaturam quam libentissime cum a me postularetur. Pro qua animi propensione magnas habeo gratias. Sed, Reverendissime mi Domine et Patrone, ego qui hactenus aquam coctam fere bibo et cibum tenuissimum, exquisitum tamen, qui vulgari uti malim parcissime sumo. Nihil video, quod inde peterem valetudini meae opportunum, nisi forte per itineris ac temporum commoditatem, iterum cervisiae albae triticeae parum, quid desideraturus ac rhedam propterea missurus essem. Verumtamen alio adminiculo et fulcimento nunc opus est mihi habet, Reverendissima Dominatio Vestra sellas sive sedes aliquot in omnem caeli regionem volubiles depressas ac humiles, sed ut apparet aegrotis non incommodas. Ex his rogo, Dominatio Vestra Reverendissima unam mihi non dono, sed commodato, donec hinc migravero, concedere dignetur.

Negotiumque domino Valentino camerario suo aut oeconomo dare, ut per opportunitatem oblatis obiter curribus aut aliis vehiculis in Wormedit ad burgrabium perveniat. Unde facile in Brunsberg per aurigas, qui propemo[dum] hebdomadatim linum vehunt perferri poterit. Quotquot e... sellas habeo in dies duritiae sua me tractant inhuman[iter], quam fecerant antea, adeo ut subiratus eis aliquomodo ... nequeam.

Ante dies sex aut circiter primum coepi bibe[re] cervisiam albam a Reverendissima Dominatione Vestra mihi liberaliter donatam. Verum pro media parte ab aliis exhaustam sapidam ta[men] ac recentem in hodiernum usque diem, eo quod antea mihi videbatur non convenire. Nunc prae omni alio potu v[ide]batur mihi esse gratissimam et quae mirum in modum aestum f[e]brium refrigeraret. Verum dum potissimum ad palatum faceret, novum mihi malum peperit, ut deinceps proc[ul] ab ea abstinere cogar.

Proinde Dominatio Vestra Reverendissima de ipsa mittenda aliquomodo nihil sit, rogo, solicita. Nec miret[ur] Dominatio Vestra Reverendissima, quod in eisdem litteris pugnantia reperi..., quia has iam in quintum diem horis quibus prae [mor]bo possum, per partes scribo, ut mutata aegritudin[is] condicione alia veniant amplectenda consilia.

Ceterum decreveram dudum annales rerum Pruthe[nicarum] passim corrogatas in privatum usum meum comp[ara]re ac doctoribus me legitima volumina ea de ipsa re causam praebere verum prae aliis negotiis non vacabat s... auspicare rem. Quam ob rem hos libros tres pr..., ex biblioteca istinc mutatos, nunc obiter inter libr[orum] meorum supellectile{m} colligendo sarcinulas repertos, iur[e] subliminii uti sino et per nepotem meum una cum meis litteris Reverendissimae Dominationi Vestrae, cui tam ipsum quam me d[e]votissime commendo, reddi iussi. In cuius oculis si quam v... gratiam inveni vehementer oro et obsecro, ut eam s... parvam saltem portionem illius post obitum meum tr[ans]fundere dignetur in hunc adolescentem sanguinis ... mihi propinquum, quem in hoc non parum iuvare p... si mihi antequam moriar, per papam in coadiutorem designatus fuerit, ut per nudam supplicationis signaturam possessionem eius canonicatus apprehendere possit. Ne sit opus frustra magnam auri summam pro originalium litterarum expeditionem et compositionem effundere. Satis enim erit si de mente papae constiterit. Et hic est solemnis huius ecclesiae sive capituli in tradenda nomine coadiutoriae possessione et mecum, et cum magistro quondam Achatio Frunt recens observatus. Nihil enim prodesset capitulo, si membra sua Romam pecuniis exhauriri sinerent. Quod in futurum fortassis adii, causa vel cuiusvis proprio commodo fieri posset. Scio enim nonnullos iam canonicatum et praebendam meam dudum dispensasse me adhuc vivo et pro sua opinione nescio quid de ea statuisse. Quorum consilia alioquin prava interrumpenda essent melioribus et aequioribus.

Restaret adhuc unum, sed dubito, an non sim impudenter facturus, si tam multa rogare audeam immeritus, paterna tamen pietate et benignitate Reverendissimae Dominationis Vestrae confisus perfricabo frontem. Magna mihi difficultas erit propere mittendi litteras, instrumenta et pecunias ad hoc coadiutoriae negotium pertinentes in urbem. Fit autem aliquando obiter, ut Reverendissima Dominatio Vestra nuntios eo ituros aut per quos mitti possent, assequatur, vel saltem Cracoviam usque, unde saepenumero Roma visitur.

Quid si res ita non successerit, habet Dominatio Vestra Reverendissima promptum servitorem nummularium I. Hegel servitorem, ut arbitror, Fuccarorum Cracoviae, qui salvo iure suo tam litteras cambii, quam instrumenta facile missurus est. [Si modo] Reverendissima [Dominatio Vestra] hoc ei [neg]otium tamquam ... commiserit, ego lubens sumptus impendero, parvi enim requirentur citra litterarum expeditionem. Si mihi huius favoris aliqua spes istinc affulserit, brevi et pecunias necessarias, et alia iura ad manus Reverendissimae Dominationis Vestrae missurus essem.

Arbitror etiam dominum Stanislaum Hosium ob suam praebendam saepiuscule nunc in urbem mittere, cuius operam mihi quoque profuturam in hac parte spero. Modo Reverendissimae Dominationis Vestrae commendatio pariter accesserit. Alibi enim bancarios esse nescio qui rem curare possent. Et ut semel ineptias meas, quas rogo Dominatio Vestra Reverendissima boni consulat, finiam.

Me in gratiam eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae, quam Dominus servet incolumem, una cum fortunis nepotuli mei diligentissime commendo.

Ex Frawenburg 18 X-bris anno 1538.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis capellanus Felix Reich

R[everendissimo] ... d... et ...

Reverendissime in Christo Pater ac Domine mi clementissime.

Cum videam Reverendissimam Dominationem Vestram tantopere et sincero affectu valetudinis meae curam gerere, rependat eius benevolentiae vices Deus. Aliquid ulterius de ea scribendum duxi. Hesterno die, quae fuit vigilia Natalis Domini nostri Iesu Christi, interclusis vitalibus spiritibus videbar iam iam exhalaturus aad nimam, sed rogavi Dominum diligenter, ut saltem in posterum nativitatis suae diem me misericorditer servare dignaretur, ut viatico salutari munitus tanto maiori fiducia in communione fidelium et caelesti favore hinc migrare possem. Exaudivit mox vota mea Dominus et apertis spirituum meatibus respirare me permisit, adiciens desideratum a me diem. Adiecturus forte aliquot alios, sed ob letalem morbum et hominibus incurabilem vita mea diuturna esse nequit, nisi divinae miserationis virtute, praesertim absumpta iam prope carne et vitalibus humoribus exhaustis.

Iam aliquomodo Dominationem Vestram Reverendissimam hoc iniucundo argumento non molestabo, saltem ea, quae saepenumero fortassis iam inculcavi, Dominatio Vestra Reverendissima boni consulat, et de mittenda cervisia triticea. De cetero nihil prorsus sit sollicita.

In causa confratris et amici mei, cuius vices profecto doleo, facile esset invenire consilium, quo citra magnum negotium decidi posset, si mihi suppeterent vires, praesertim capitis. Obversantur mihi praeterea animo me tam vivum, quam mortuum, in non parva pericula coniciendum, ubi res non satis tuto et caute ac secretssima fide tractata fuerit.

Proinde summopere curandum erit, ne minima iota harum rerum, si quas scribere mihi concesserit Dominus, prodeat, aut litterae vel nuntius Reverendissimae Dominationis Vestrae aperte ad me mittantur. Mox alioqui suspiciones emergunt innumerae, etiam in insontem. Quapropter titulum litterarum ad me Reverendissima Dominatio Vestra domino Fabiano Emrich [co]ntionatori, viro mea sententia sancto, inclusis litteris meis inscribat, addito mandato, ut eas mihi reddat, sed in aedibus etiam non meis, sed suis eas accipiens.

Haec salutis nostrae die prima scripsi. Plura, si dederit Dominus, cras subiciam. Iam me prope modum capitis vertigo occupat, ut plura nunc nequeam.

Quod ad dominum Nicolaum attinet, credo eum pariturum paternis admonitionibus Reverendissimae Dominationis Vestrae. Nec arbitror ullum esse in eius litteris fucum, sed hoc futurum puto nunc, quod antea quoque factum est p raecessore Reverendissimae Dominationis Vestrae idem urgente, hoc est descendet ... in oppidum Frawenburg cum pueris in domum ad hoc coemptam et vix praeteribit dies, quando priores sit invisura sedes ac dominum suum salutatura, quandoque sola, quandoque etiam prolibus comitata, et metuo utramque, id est tam suam, quam domini sui rem domesticam administraturam. Cogetur itaque bonus ille vir utramque domum in suam magnam iacturam sustinere eritque scandalum priore longe pestilentissimum. Si vero non licebit interdiu congredi, beneficio noctis fiet. Et si a quopiam mulier in huiusmodi furtivo transitu visa aut deprehensa aliquoties fuerit (celari enim nolunt huiuscemodi mulierculae etiam in facinore parum honesto), quid offendiculi res sit paritura, quis non videt?

Ut autem in tempore his malis obviam eatur, salvo Reverendissimae Dominationis Vestrae iudicio, ita procedendum reor, quod eadem Reverendissima Dominatio Vestra hominem secundo clausis ac paternis litteris admoneat, superioribus tamen paulo severioribs ac brevissimis, ut eam litteris suis certiorem quam primum, hoc est circiter Kalendas Ianuarii, certiorem reddat, an iuxta promissa suam mulierculam cum prolibus ex aedibus suis amoverit, imo ut ei persuadeat, ut se in alium quempiam locum conferat ac domicilium Frawenburgense commutet, ne qua, vel minima, pristini congressus suspicio remanere possit. Unum furtivum aut nocturnum congressum si deprehendatur, ut raro fallit maiorem spargere infamiam, quam fortassis multorum mensium consuetam ac celatam cohabitationem. Cum admonitione futuri scandali si hic manserit, ut superius dixi, non enim diutius tolerare Reverendissima Dominatio Vestra aut se continere posset, quin contra alios quoque quamprimum sit processura et tam infame scandalum tandem aliquando amolitura, propter quod duorum aut trium culpa et Reverendissimam Dominationem Vestram, et totum ecclesiae collegium non solum hic in patria, imo in ipso regno ac circum vicinis nationibus atque in ipsa media Germania pessime audire. Quod aliis quoque inculcandum postea erit.

Quod si mulier hinc abire noluerit, facta civitatis incola, nihil amplius negotii Reverendissimae Dominationi Vestrae cum domino, sed cum famula erit. Quam primum admonebit iuxta admonitionis hic a me insertae formulam, quam si contemnet, procedat Reverendissima Dominatio Vestra contra eam ordinaria auctoritate et ecclesiastica iurisdictione usque ad <ad> excommunicationem, aggravationem, reaggravationem et invocationem brachii saecularis, hoc est venerabilis capituli, sub cuius ditione morabitur, ut eam Reverendissimae Dominationis Vestrae censuras exsequendas e consortio huius civitatis eiciant. Quod necessario faciendum erit et sic causa habitura est finem.

Sed habet, ut audio, litteras divortii, quas exhibebit, mulier. Verum tamen nihil hoc curet Reverendissima Dominatio Vestra (quod in secretissimam aurem dico) nec opus fore puto, ut iudicis sententia (quod molestum esse solet) rescindatur, sed relinquatur, ut valeat, quantum possit. Non enim talis separatio perpetua esse solet. Nihilominus nolle aliquomodo Dominationem Vestram Reverendissimam tolerare, ut eius apud ecclesiam praesentia tantam nobis infamiam irroget, ut supradictum est.

Palam esse eam habere viventem maritum, cui et humano, et divino iure adhaerere teneatur, utcumque ad tempus sit divortiata. Publicum praetera existere, quod in publico adulterio ex aliis maritis intra tempus divortii progenerit aliquot proles, quod non modo censura ecclesiastica, sed humanis legibus sit puniendum. Ad quod nihil suffragatur quaecumque divortii sententia etc.

Quonam pacto ad ulteriores censuras, hoc est excommunicationem, aggravationem, reaggravationem etc. procedendum sit, hinc semper id exigo cum nec necessitas postulet, nec ego vires habeo, qui tantis sufficiant laboribus, qui haec ipsa revera non sine morbi mei augmento tam prolixe scribo, libenter etiam usque ad mortem Dominationi Vestrae Reverendissimae inserviens. Sed cum in hac una causa deinceps minime sit opus mea opera, non possum mihi persuadere Dominationem Vestram Reverendissimam me aliquomodo hac in re frustra et profecto sine causa oneraturam. Habet dominum decanum Gutstadensem ad manum tot annis cancellarium et in iudiciis ecclesiasticis diu versatum, et me forte si non melius, perinde tamen expertum, utpote recenter inde amotum, cum ego a multis iam retroactis annis ea omnia non modo abdicaverim, sed velut pestem aliquam, ut plerique sciunt, vitaverim. Tales enim processus initia sunt puerilia, quibus primum instituuntur novitii, seu iudiciorum ecclesiasticorum tirones. Quorum omnium formulas habet praefatus dominus decanus, qui omnia legitime conficiet, si Dominatio Vestra Reverendissima ipsius opera utetur, quemadmodum necessarium esse iudico.

Verum tamen, si postea cum aliis aliqua perplexitas inciderit et dominus decanus meo consilio uti voluerit, non negabo, quale quale sit futurum, praesertim in tam pio et vehementer necessario negotio, in cuius consummatione laudem Reverendissimae Dominationis Vestrae ex animo faveo. Si vero interim moriar aut viribus destitutus fuero, nihil dubito de Dominationis Vestrae Reverendissimae prudentia et domini decani industria, quin nihilominus res sit processura feliciter, Deo fortunante, eventum.

Dominus Alexander dixisse fertur: ”Si dominus episcopus coget me dimittere cocam, concedam Gedanum revertarque, ubi apud ecclesiam aliquid deserviendum fuerit. Quo deservito mox illuc revertar instar domini decani, relicta coca in suis aedibus a me emptis”. Sed huic nodo similis adhibendus erit cuneus. Et quia domini Alexandri mentio incidit, succurrit mihi miserandae illius inter ipsum et praepositum Gutstatensem transactionis facies, et quoties obversatur animo, toties tanta rei indignitas animum mihi cruciat et morbi dolorem auget. Quid, q[u]aeso, tanta praecipitatione fuerat opus, ut me tantillum quidem temporis exspectari potuerit, donec bonus ille vir de pensione et regressu in urbe expeditis litteris assecuratus fuisset.

In his transactionibus talis processus observari solet, ut possessor renuntiaturus suo beneficio procuratores in urbe constituat ad cedendum adversario, ea tamen condicione et non aliter, ut pensio et regressus sibi reserventur. Adversarius constituat procuratores ad consentien[dum] in huiusmodi pensionem ac regressum. Reversis tum ex urbe eiuscemodi litteris, tunc primum vetus possessor de pensione et regressu securus factus evacuat possessionem, quae tunc adversario traditur. Hic adeo festinatum est et perinde ac si capitulum et ecclesia nec ad medii anni spatium, vel saltem trimestre, novo illo possessore carere nequaquam potuissent, puero scilicet nec facie, nec nomine capitulo cognito, tam subito in alienas fortunas irrumpens, de ecclesia nihil adhuc meritus, destituto bono illo ac innocenti, optime tam de ecclesia, quam multis pontificibus merito, ut propterea etiam praebenda haec collata ei fuerit. Pro qua tot annis serviverat, eam nunc unius horulae intervallo amisit, et quod illi non modo perniciosius, imo pudendum est. Coactus est et pecuniam addere, praetextu (ut arbitror) redimendarum litterarum pensionis et regressus, quas in perpetuum numquam assequetur, praesertim si Dominatio Vestra Reverendissima (quam Deus diu servet incolumem) viam universae carnis ingressa fuerit, mortales equidem sumus omnes.

Esto, vita contingat satis longa, quo iure aut qua ratione Alexandri illi duo aut eorum alter a Dominatione Vestra Reverendissima ad litteras contra se expediendas cogi poterunt? Prorsus nullo. Proinde nec quadrantem unum, nec pactum regressum assequetur miser ille Paulus. Eventus docebit me verum fuisse vatem. Et si pauculo tempore certa eius rei argumenta Dominationi Vestrae Reverendissimae exponere licuisset, pedibus ac manibus ipsa etiam in meam itura fuisset sententiam. Cui antea firmiter constitutum fuerat, ut pensio minor XXX marcarum non penderetur, quam nunc ad X redactam audio. Sed perinde est, triginta sint, an una, quod neminem consultorem vir ille simplex non habuerit, doleo, ipseque non minimam culpam me in hoc habere profiteor, quod eum rogaveram ob amorem salutis meae, ne me in hac causa aliquomodo aegrotum molestaret. Quod adeo pertinanter ac strenue fecit, ut interim unicum iota ad me non scripserit, nec ex eo unicum verbum de hac apud hanc ecclesiam a memoria hominum (ut puto) non audita et insolita concordia me certiorem reddit. Acceptam ferat hanc fortunam nepotis dominus Alexander aegritudini meae, alioquin numquam assecuturus me sano. Quod callide praesensit ideoque nihil mecum, in cuius manu res erat, de concordia tractare umquam voluit. Ego certo mihi persuadeo omnes supradictae transactionis auctores iusto Deo de afflicta simplici innocentia severam rationem reddituros.

Sed quid, rebus omnibus iam - proh dolor - confectis, actum ago et frustra prolixius scribendo me crucio? Ut videlicet aestum curarum mearum in sinum Reverendissimae Domintionis Vestrae sinceriter effunderem et et maerorem cordis communione calamitatis nonnihil lenirem. Certum enim habeo Dominationi Vestrae Reverendissimae tam iucunda, quam tristia mea curae et paternae sollicitudini existere. Proinde minus eam aegre laturam, ubi quid morbi impatientia suggerente et ipsius facti indignitate permovente imprudenter aut parum continenter effuttierim. Quae solet boni consulere omnia, quae iniquo animo non fiant.

Postremo, ut aliquando tandem ineptias meas finiam. Audio dominum Valentinum Duschke camerarium extremum vitae suae tempus Deo dedicare et absolutum a curiarum strepitu et negotii[s] aulicis illi debitum pensum solvere constituisse, si modo cum gratioso favore Reverendissimae Dominationis Vestrae dimitti posset. Quapropter eandem Reverendissimam Dominationem Vestram supplex oro, ut id (quia aequum videtur) etiam mea intercedente petitione impetrare et obtinere possit.

Commendo me devotissime Reverendissimae Dominationi Vestrae. Cui quid aliud, quam numinis caelestis favorem et gratiam imprecor, non video.

Ex Frawenburgo, die Sanctorum Innocentum anno 1539.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae totus Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri ac Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Warmiensi, domino et patrono meo colendissimo et gratioso

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine et patrone mi clementissime.

Ex quo Dominatio Vestra Reverendissima se tam liberalem erga me praestat, de quo ingentes gratias ago, ut omnia exhibeat, quae ad restaurandam valetudinem meam spectare possint, significavi venerabili domino administratori Allensteinensi, quae nomine meo a Reverendissima Dominatione Vestra impetrare eum cupiam, quod sine negotio obtenturum spero, modo in potestate sit Reverendissimae Dominationis Vestrae. Cui pro alba cervisia nuper missa gratias itidem ago.

Ceterum, quia video Reverendissimam Dominationem Vestram de amovendo apud ecclesiam scandalo serio solicitam esse, ut non dubitem executionem etiam in promptu fore aliosque honestos canonicos hoc magno desiderio exspectare ultro nunc, et sponte mea praecurro, ut quicquid tam pio operi, consilii aut operae adhiberi, dum queo, possim, libenter impertiar. Videtur itaque mihi, quod Dominatio Vestra Reverendissima quamprimum per opportunitatem poterit, tribus his fratribus nostris singulariter singulis mandatum iuxta formulam a me dictatam et fideli manu Fabiani amanuensis exceptam , cui omnia tuto creduntur, cum ipse prope scribere nequeam, obsignatis litteris mittatur. Et nihilominus mulierculae pariter iuxta formulam a me antea missam moneantur per loci plebanum auctoritate vestra, ut etiam hoc considerato, quod id omittatur in aliarum duarum litteris, quae viros legitimos non habent, quod est in illis prioribus, quae ad cocam domini Nicolai legitimum virum habentem pertinent. Incutiet terrorem non parvum, quod mox instituatur etiam contra mulieres processus. Quibus tamen competens terminus concedendus est, ut intra monitionis limites sibi domicilia alia verisimiliter procurare possint. Quae passim hic ferantur de his rebus, venerabilis dominus Achacius administrator Allensteinensis Reverendissimam Dominationem Vestram certiorem reddat. Nihil tamen harum rerum, quae scribo, conscius, utcumque res sit, constanter agat Reverendissima Dominatio Vestra. Cuius bracchium confirmabit Dominus omnipotens, ut quae pro zelo auspicata est, in felicem exitum perducat. Iuvabimus alii omnes, quantum poterimus, ut res ipsa succedat. Sed nihilominus Dominationi Vestrae Reverendissimae diligenter curandum est, ut quae iuris ordine processum est institutura, ne quid contra iuris seriem et solitum, ut aiunt, stilum futuris suis litteris interserat. Fit enim plerumque, ut vel minima clausula totum vitiet processum, ut, si ad iudicem superiorem devolvatur, irritus pronuntietur.

Commendo me gratiae et favori Reverendissime Dominationis Vestrae, quae diu valeat incolumis.

Ex Frawenburg, XI Ianuarii 1539.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni Dei gratia episcopo Culmensi, domino et patrono meo clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et domine clementissime.

Litteras omnes ob insignem notarii in unis lapsum remitto corrigendas , quod hic fieri non potest. Scripsit enim pro Alexandro Henricum. Praetera admonui superioribus meis litteris de X miliarium proscriptione et ex diocesi, quod Dominatio Vestra Reverendissima non habeat potestatem quemquam ulterius proscribendi, quam in sua diocesi, quae in certis locis (ut hic) se longius non extendit quam ad unum miliare, ideoque hoc de X-m miliaribus, ad quorum spatium relegantur mulieres, expungendum fuisse. Quod ut nunc etiam fiat, consulo. Postremo est „innocentes” pro „innocenter gerentes” alicubi scriptum, et si quae sunt alia, propterea omnes processus pariter remitto, ut posthac etiam pariter singuli exsecutionem accipiant.

Necessarium etiam est, ut canonicorum litterae seorsum colligantur, coquarum item seorsum et in unam cartam obsignatae plebano inscribantur, magnus enim error contingere posset, si hoc non fieret. Si enim ad manus trium illorum canonicorum patentes litterae coquarum pervenirent, non dubito intercipiendas, ne in exsecutionem poni possint. Committet igitur Dominatio Vestra Reverendissima nuntio suo reversuro, ut primum et ante omnia mulierum processus plebano reddat, deinde canonicorum alicui canonico, qui sine dubio reddet cuique suum meque, si opus fuerit, compellabit cautissime alioqui suspicionem in me non modicam congesturum.

Puto Reverendissimam Dominationem Vestram legitimam habere causam, cur domino Nicolao paucissimis scripserit, nec magnopere refert. Communicabunt sine dubio inter se omnia omnes.

Quem potum ex liberalitate Reverendissimae Dominationis petam, dudum venerabilem dominum administratorem Allensteinensem sollicitatorem constitui. Permittunt nunc prope in ultimo discrimine medici vinum modestissime quantum tamen ad confortationem cordis libere, sed purum, defaecatum et mite, non austerum aut nimis dulce aut nimirum forte, sed Ungaricum moderatum, Muscatellam, Malmaticum aut his similia. Ex quorum numero unam stopam mihi suffecturam arbitror. Cervisiam Pyentkowskensem a Dominatione Vestra Reverendissima donatam sentio nunc primum saluberrimam esse. Quotitidie igitur eam nunc bibo, sed exstat adhuc non parva pars, ut nunc Reverendissimam Dominationem Vestram sollicitare non sit opus.

Cui commendatissimus esse cupio. Ordinatius dilucidiusque nec prolixior esse possum. Christus servet Dominationem Vestram Reverendissimam incolumem.

Ex Frawenburg, 23 Ianuarii sub noctem 1539.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae Felix Reich

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni episcopo Warmiensi, domino meo et patrono clementissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine clementissime.

Hodie accepi vinum et cervisiam Masoviticam, sed grave, lavandulam morbo meo contrariam, olentem. Ago tamen pro omnibus ingentes gratias. Non tamen Reverendissima Dominatio Vestra de alia cervisia sit sollicita, rogo, prior enim nondum defecit, quamprimum fuerit exhausta, non desinam iterum beneficentiam Reverendissime Dominationis Vestrae sollicitare.

Cuius litterae etiam ad capitulum pariter cum vino ex Allenstein opera venerabilis domini administratoris Allenstenensis mihi reddite sunt. Verum tamen metuo, ne quid de processu contra cocas canonicorum et ipsos canonicos contineant, non audeo eas capitulo reddere, ne negotium hoc interturbent, quod quantocius expediret persequi, ac litteras remitti. Quicquid tunc Dominatio Vestra Reverendissima de litteris capituli iusserit, curabo, ut fiet. Interim non succenseat, rogo, quod preter mandatum eas pro meo arbitrio detinuerim, cuius temporis iactura parva erit, grandia enim negotia inter solos tres capitulares tractari nunc non poterunt.

Commendo me gratiae et favori solito eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae perpetuo.

Ex Frawenburg, 27 Ianuarii anno 1539.

Eiusdem Reverendissime Dominationis Vestrae Felix Reich aegrota ac tremula manu

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni episcopo Warmiensi, domino meo clementissimo gratiosissimoque

Reverendissime in Christo Pater et Domine clementissime.

Ago gratias sempiternas, quod ipsa me tam paterna clementia et gratia prosequatur et de me tam paternam curam gerat, et valetudinis meae tam clementem habeat rationem, quod maiorem non videtur habere posse. Rependat Dominus, quod ego mereri nequeo. Cerevisiam mihi missam accepi. De cetero non est opus Reverendissimam Dominationem Vestram sollicitam esse, videor enim mihi (Deo gratia) morti esse proximus.

Dominum Valentinum Steinpick, servitorem suum, qui et mihi semper obsequentissimus fuit, non dubito ob virtutem probitatis suae esse in bona gratia Reverendissimae Dominationis Vestrae. Quam rogo, ut ob intercessionem et extremam commendationem meam uberiore eum favore et gratia prosequi dignetur.

Mulieres, quae ceteris fortiores antea videbantur, litteris Reverendissimae Dominationis Vestrae monitae, mox se fracto animo in fletum et planctum deiecerunt. Dominatio Vestra Reverendissima dignabitur rem pie coeptam forti animo in finem usque prosequi nec ullis inter cessionibus, quantumvis magnatum cedere ac in ulterioribus processibus decernendo decani Gutstatensis opera, quemadmodum antea consului, dignabitur uti.

Plura nequeo et diligenter peto, ut me in ea gratia, in qua me esse video, in finem usque conservet. Christus Dominationem Vestram Reverendissimam ad multos annos incolumem servet.

Ex Frawenburg, 8 Februarii anno 1539.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae deditissimus Felix Reich