Reverendissimo in Christo patri et domino, domino Ioanni episcopo Culmensi etc., domino suo gratiosissimo

Ubi reverendissima paternitas sua fuerit

Reverendissime domine et praesul gratiosissime.

Mitto his inclusas supplicationem signatam super dicendis horis canonicis ad usum Romanae curiae nuper editam. Et me Reverendissimae Paternitati Vestrae summopere commendo.

Datae Romae, 25 Augusti 1537

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae servitor Theodoricus de Rheden

Venerabilis et Eximie Domine, Frater et Amice carissime. Salutem et omnis felicitatis accessum.

Litteras Dominationis Vestrae XXV Augusti Romae datas XXIII Septembris praeteriti in castro meo Lubaviensi satis commode accepi, et ea, quae de successu coadiutoriae in personam meam Varmiensis scripsit, sane intellexi, habeoque pro opere et labore, quem rebus meis impendit, Dominationi Vestrae quas possum gratias, aliquando per omnem occasionem, quoad eius a me fieri poterit, relaturus. Ceterum, cum negotium hoc per mortem reverendissimi domini olim Mauritii episcopi Varmiensis infectum mansit et ego concordibus votis venerabilis capituli ad eam ecclesiam ex Dei misericordia sum postulatus, aliud nobis agendum restat. Mitto igitur iis iunctum postulationis decretum cum instrumento procuratorio atque cum litteris regiis ad summum pontificem et Regni protectorem cardinalem, quae a serenissimo rege meo, ut certo existimo, scribentur, et ex Cracovia cum iis ad Dominationem Vestram dabuntur, quo ante nuntii adventum duplicatas allaturi, quem unamecum reverendissimus dominus electus Culmensis Tidemannus Gise missurus est, Dominatio Vestra curare possit sine mora negotium committi ac in praeambulis instrui, quemadmodum de iis ipse dominus electus latius Dominationi Vestrae scribit. Nuntius a nobis mittendus feret aurum et alia necessaria. Iam Dominationis Vestrae erit tam meis, quam domini electi sic intendere rebus, prout opinionem et fidem de Dominationis Vestrae amicitia et integritate concepimus. Ego, quod ex me erit, omnem daturus sum operam, ut Dominationis Vestrae iis in negotiis studium et diligentiam omni beneficentia ac gratitudine rependam, hocque sibi de me certo persuadeat etc.

Pro novis, quae Dominatio Vestra scripsit, magnam habeo gratiam. Hic aliud non habemus, quam quod prope festum divi Bartholomei in Haffnia alias Copenhagen civitate Regni Daniae illustrissimus dominus dux Holsaciae in regem est coronatus, verum, cum episcopos adhuc in vinculis habeat, non adfuit cornu Samuelis inunctusque in solium positus est. In quo si diu residebit, continget praeter illorum hominum mores, naturam et ingenium, siquidem multos a se occisos, alios exules, paucos vero sua morte decedentes reges habuerunt. Apud nos omnia adhuc ex divina gratia tranquilla sunt, praeterquam, quod Luteranismus apud vicinos nostros mordicus tenetur, neque aliqua in re hucusque capit detrimentum. Si collectum fuisset concilium vel propediem colligeretur, aliquid boni sperare possemus, sin minus – vereor pestem ac luem istam vastius et amplius grassaturam. Sed de iis hactenus. Dominationi Vestrae omnia fausta precor, illamque diutissime bene valere summopere cupio.

Ex conventu terrarum Prussiae in oppido Graudencz, prima die Octobris anno 1537.

Venerabilis Domine, amice et frater carissime ac honorande. Salutem et omnem felicitatem.

Scripsi hinc unacum decreto postulationis, quod ex conventu nostro Graudnicensi ad Dominationem Vestram prima die Octobris praeteriti misi, ea, quae tum meis, tum etiam reverendissimi domini electi Culmensis rebus oportuna ac necessaria esse cognoscebam; quae iam haud dubie puto Dominationem Vestram accepisse. In praesentia item eiusdem postulationis duplicatas, ut vocant, mitto cum instrumento quod habere voluit Dominatio Vestra addito, et eo, quod ad resignationem canonicatus et praebendae meae Varmiensis in personam nobilis Fabiani a Damarau pertinet. Sunt et litterae regiae ad pontificem, et ad cardinalem Regni protectorem duplicatae, eiusdem tenoris, quo fuerunt priores. Praeterea et aliae regiae sunt litterae ad sanctissimum dominum nostrum in copia earundem involutae de taxarum moderatione, maxime in ea, quae contingit ecclesiam Culmensem, de qua prioribus meis litteris Dominationi Vestrae scripsi. Dedi etiam et ego alteras eadem in re ad reverendissimum dominum cardinalem Regni protectorem, involutas similiter in earundem exemplo, ex quo quid et quomodo ad obtinendam taxae Culmensis moderationem Dominationi Vestrae agendum erit, edocebitur. Indignissimum quippe et omni aequitati esset contrarium, quod dominus electus ad veteris integrae taxae solutionem cogi deberet, cum, ut ingenue fateor et testor, episcopatus Culmensis, cui iam in septimum annum praefui, de paratis pecuniariis censibus septingentorum ducatorum valorem ex omnibus reditibus non habeat. Nihilominus istiusmodi summa a me fuit iniquissimis modis extorta contra Florentinos, in quos tunc pontifex saeviebat. Cum autem iam bellum hoc unacum suis auctoribus extinctum est, non puto, quod dominus electus ad eam impensam faciendam, quam ego feci, cogetur et hoc integritate et prudentia Dominationis Vestrae, cui uterque summe confidimus. De mea expeditione habebit in litteris domini electi indicem, quibus modis et quantum tempore reverendissimi olim Fabiani episcopi Varmiensis expositum sit, qui ratione electionis obtinuit confirmationem. Summa fuit, si recte memini, 750 ducatorum. Minus, ut arbitror, ratione postulationis deberet impendi, quod item dexteritati Dominationis Vestrae committo. Quicquid erit pro mea et domini electi expeditione pendendum et solvendum, Dominatio Vestra accipiet a Fuggaris, qui hoc in se a nobis onus susceperunt. Dabunt praeterea et Dominationi Vestrae meo nomine triginta, et ex parte domini electi viginti in auro ducatos, quos non pro labore, qui longe plura merebitur, sed pro quadam animorum nostrorum dumtaxat gratitudine Dominatio Vestra accipiet, quemadmodum de iis et aliis omnibus fusius dominus electus Dominationi Vestrae scribit etc.

Quod vero litterae meae aliquot diebus sint recentiores quam domini electi, causa fuit cogendi auri et tractatus cum Fuggaris, qui se nobis satis faciles praebuerunt, quod, non dubito, Dominationi Vestrae etiam praestabunt.

Cum Dominatio Vestra bullas omnes pro domino electo habuerit, eam, quae serenissimo regi nostro Poloniae inscripta erit, Dominatio Vestra seorsum committet Fuggaris, ut Cracoviam ad manus factoris eorum Georgii Hegel cum primis mittatur, qui illam regi reddet, illiusque vigore a rege litteras ad diocesanos Culmenses ecclesiaeque subditos, ut mos et usus est, pro oboedientia accipiet, quibus tum primum dominus electus episcopatus sui capiet possessionem. Aget itaque Dominatio Vestra expeditis omnibus cum Fuggaris, ut nostris impensis per bancum, ut vocant, omnem nostram expeditionem ad eundem Georgium Hegel Cracoviam mittant, a quo illam et tuto et cito sumus habituri.

Operam et diligentiam Dominationis Vestrae in mittendo huc brevi apostolico, quo mihi admittitur administratio, impense probamus: hoc quidem ipsa oportunitate venit oportunius. Misitque ad me dominus electus litteras Dominationis Vestrae Romae XXIII Septembris datas, quae mihi apprime erant gratae, cum ob nova illa, quae certo ad nos Dominatio Vestra de rebus caesaris, Turcarum et Venetorum perscripsit, tum quod singularem Dominationis Vestrae in me benevolentiam spirabant. Respondissetque Dominationi Vestrae dominus electus, verum putabat me cum iis iam nuntium Cracoviam ablegasse, unde istae ad vos perferentur. Fecitque sibi me Dominatio Vestra ob huius brevis tam maturam et commodam missionem devinctum plurimum, quumque iam hoc diligentiae suae immo et benevolentiae in me specimen ediderit, quod reliquum est, non minore propensione et cura absolvet.

De instrumento resignationis Dominationi Vestrae quid faciendum sit, non est, ut edoceatur necesse, si quid tamen erit, quod Dominationem Vestram in eo scire oporteat, frater meus Bernardus, quem cum iis Cracoviam misi, Dominationi Vestrae scribet. Alia in praesentia non restant, quam quod Dominationem Vestram, quae monitore non eget, rogo, ut fidei et integritati suae res nostras commissas commendatas habeat. Dominum electum et me Dominatio Vestra numquam experietur ingratos. Quam felicissime valere cupio.

Ex castro meo Lubaviensi, XVI Novembris anno 1537.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei et apostolicae sedis gratia [episcopo] Warmiensi, domino et principi [suo grati]osissimo.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.

Litteras Reverendisimae Paternitatis Vestrae prima Octobris in Graudencz scriptas XII Novembris hic Romae recepi. Quibus hactenus non respondi - exspectabam alias Reverendissimae Paternitatis Vestrae litteras, quas se missurum in illis pollicebatur. Quae tandem 6. huius una cum duplicato decreto electionis (nam apud priores uti aliud erat decretum) ac litteris regiis duplicatis ad pontificem, necnon cum mandato capituli ac alio Reverendissimae Paternitatis Vestrae ad petendam confirmationem etc.

... scripsit Reverendissima Paternitas Vestra in ultimis se mittere mandatum ad resignandum praebendam vestram Warmiensem in personam domini Fabiani Damerow, quod mandatum huc non pervenit, et ipse dominus Fabianus, dum coram esset, dixit sibi eam spem a Reverendissima Paternitate Vestra datam. Praemissa dixi reverendissimo cardinale(!) Sanctorum Quattro(!) regni Poloniae protectore(!), qui mox ferme stomachando reddit regem iamdudum alium dedisse ordinem de praebenda ...i Warmiensi, velle eandem pro quodam N.(!) Osio. Ego contra exhibui litteras Reverendissimae Paternitatis Vestrae, tamen nihil profeci, sed concludendo praefatus reverendissimus cardinalis dixit velle eandem praebendam tempore propositionis negotii confirmationis Reverendissimae Paternitatis Vestrae in consistorio obtinere a pontifice, quod rex Poloniae eandem possit conferre personae sibi gratae. Et haec fuit ultima conclusio. Si tamen venerit mandatum Reverendissimae Paternitatis Vestrae in favorem Fabiani Damerow, adhuc aliquid pro eodem fieri posset.

Scripsit praeterea Reverendissima Paternitas Vestra in ultimis suis, quod mittuntur duplicatae regiae litterae ad pontificem et ad regni protectorem etc. Erant duplicatae ad pontificem tantum. Praeterea scripsit Reverendissima Paternitas Vestra, quod mittuntur aliae litterae regiae super taxarum moderationem. Quas nec habui non sine utriusque magna iactura, nam nullam petere gratiam praefatus reverendissimus cardinalis voluit, ne in Culmensem quidem. Satis superque in taxa offensa. Super qua re multis cum Reverendissima Paternitate Vestra si contendi verbis, fuerunt examinati reverendissimus dominus archiepiscopus Upsalensis una cum fratre domino Olao, sed cecinimus surdis. Allegabat e contra cardinalis praefatus ipsum velle inhaerere ultimae expeditioni, in qua fuerunt omnia iura soluta, et Reverendissimam Paternitatem Vestram fuisse Bononiae propositionis tempore praesentem et non habuisse gratiam, ergo iam minus petendam pro absente.

Secundo allegabat regem non scripsisse pro petenda gratia, ergo nolle petere. Sed, credo, aliud obstabat, quominus gratiam in taxis noluit petere, nam in aestate proxime praeterita fuerunt expeditae quattuor ecclesiae in Polonia: Gnesnensis, Cracoviensis, Plocensis et quaedam alia, quarum expeditionum summa ascendebat ad XVII millia ducatorum. De quibus XVII M fuerunt data X millia ducatorum regi Poloniae procurante et sollicitante dicto reverendissimo cardinale Sanctorum Quattuor regni protectore in officialium Romanae curiae praeiudicium et iacturam, und[e] tanta est suborta officialium commentatio et querela, ut (uti ar[bi]tror) non fuerit ausus petere gratiam. In tamen grave praeiudicium electi Culmensis, cuius nulla habita est ratio circa gratiam, ne in ipsum propitia quidem, quae ipsi cardinali et suis familiaribus debetur, prae[valuit]. Non sine animi maerore scribo, quantum autem sollicitaverim pro gratia [obti]nenda, testis est reverendissimus archiepiscopus Uppsalensis praefatus una cum fr[atre] suo domino Olao.

Quantum autem ad expeditionem Reverendissimae Paternitatis Vestrae at[ti]net, extremam adhibeo diligentiam, ne quid praeter debitum expendat[ur]. Confirmatio autem utriusque, tam Reverendissimae Paternitatis Vestrae, quam reverendissimi Culmensis fui[t] obtenta die XI huius in consistorio secreto, ut moris est. Littera[s] confirmationis expeditas, Deo dante, intra paucos dies mitt[am] una cum computu ac ratione expositorum. Et si quae interim occur[rant] digna scitu, tunc scribam. Iam nihil habemus, quam quod pacem inter ca[esa] rem et Gallorum regem speramus. Nam super dicta pace compone[nda] in limitibus Hispaniae et Galliae sunt, qui tractant.

Et me Reverendissimae [Paternitati] Vestrae uti devotissimum mancipium commendo.

Datae Romae, 28 Ia[nu]arii 1538.

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae servitor et clientulus Theodericus de Rheden

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Iohanni ... Warmiensi ... suo ...

Warmiae

Reverendissime in Christo Pater et Domine gratiosissime. Post devotam obsequiorum oblationem.

Litteris Reverendissimae Paternitatis Vestrae 16 Novembris scriptis 28 Ianuarii respondi ac tunc significavi confirmationes tam Reverendissimae Paternitatis Vestrae quam electi Culmensis XI eiusdem obtentas fuisse, tamen nullam praesertim pro reverendissimo electo Culmensi obtentam gratiam et causas tunc addidi.

Mitto igitur utriusque confirmationis litteras apostolicas, et spero ad vota et iuxta desiderium Reverendissimarum Dominationum Vestrarum expeditas, quamquam Culmenses, prout facultas fert ecclesiae, carae nimis. Deus mihi testis, quod nullam praetermisi diligentiam, ut minoris quam fieri posset expedirentur, sed officialium rigor ille immodicus non permisit, ut minori summa expediri possent.

Igitur, ut reverendissima dominatio sua boni consulat, necesse est. Scribit ea de re uti dubio procul reverendissimus cardinalis Sanctorum Quattuor, cui si litterae regiae huius rei commendati<ci>ae tempestiuius fuissent praesentatae, quas quidem dominus Andreas Czarnkowski a rege ad urbem missus secum attulerat, qui in itinere diu hinc inde moratus et post confirmationem obtentam applicuit, plurimum negotium obtinendi gratiam promovissent.

Nam dictus reverendissimus dominus allegabat, uti antea scripsi, quare gratiam petere nollet, primo quia ultima expeditio pro Reverendissima Paternitate Vestra obtenta et expedita fuit sine gratia, 2-o quia serenissimus Poloniae rex pro gratia danda non scripserat, sed – pro dolor! –  nimis tarde litterae ad urbem pervenerunt. Quam autem summam pecuniarum a Fuggarorum negotiorum gestore ad expeditionem litterarum Reverendissimae Paternitatis Vestrae habuerim, Reverendissima Paternitas Vestra ex cedula his iniuncta facile habet videre et ita illi dedi quitantiam.

Scripsit in illis ultimis suis litteris Reverendissima Paternitas Vestra quod mitteret mandatum procurationis ad resignandum canonicatum et praebendam Warmiensem in favorem domini Fabiani Damerow, quod numquam vidi, et utinam tunc missum fuisset, fortassis aliquid boni effecissemus. Certior tamen postea factus de dictis canonicatu et praebenda rege ita volente provisum esse cuidam Stanislao Hosio, et hoc sub data confirmationis Reverendissimae Paternitatis Vestrae, videlicet III Idus Ianuarii.

Attamen si adhuc veniret mandatum pro praefato domino Fabiano, fortassis aliquid efficeremus, nam ita praecavi. Relinquo tum praemissa omnia arbitrio Reverendissimae Paternitatis Vestrae.

Litteras apostolicas serenissimo Poloniae regi ratione ecclesiae Culmensis directas ad dominum Georgium Hegel, uti Reverendissima Paternitas Vestra iubet, mittam.

Misit praeterea Reverendissima Paternitas Vestra nuper litteras ad dominum Ioannem Campensem, quas e[idem] nec reddere aut mittere potui, quia bonus ille vir 5 Augusti ab urbe recessit data sibi per pontificem pensione 100 florenorum super fructibus praepositurae Herbipolensis. Qui postquam Salzburg pervenisset, in infirmitatem ex itineris molestia contractam incidit, ex qua die septima Septembris proxim[e] praeteriti in Salzburg diem suum clausit extremum, cuius anima beatorum consortio perpetuo fruatur opto.

Nova penes nos ferme nulla, quam quod pontifex 23 Martii hinc cum omnibus ferme cardinalibus et maiori parte curiae Lombardiam versus recessit. Expectatur caesar in Italia per totum hunc et futurum mensem, cum quo, uti constans fama est, acturus de differentia et discordia inter dictum caesarem et Gallorum regem, inter quos sunt indutiae usque ad 27 Maii, componenda et sopienda Deus optimus maximus faxit, ut tandem illorum dominorum principum discordes animos componat.

Praeterea ante ipsius pontificis ab urbe discessum fuerunt deputati tre[s] cardinales legati ad inchoandum concilium in Civitate Vincentina in dominio Venetorum constituta prope Paduam, videlicet reverendissimus cardinalis Campegius, reverendissimus cardinalis Symonetta, et reverendissimus cardinalis Brundusinus, qui 13 Martii proxime praeteriti creatus fuit cardinalis et mox mox legatus pro inchoando concilio ad Kalendas Maii deputatus fuit, hic antea archiepiscopus Brundusinus dictus, dubio procul Reverendissimae Paternitati Vestrae notus et cognitus.

Totius rei eventus et alia ab istorum dominorum principum discordia vel concordia pendet. Qui si concordari non fuerint, maxima in Italia timemus bella et dissensiones, quas Deus optimus maximus avertat oro et praecor, licet ego omnino statuerim per futurum mensem Deo dante me a curia et Italia absolvere, Deoque dante et permittente Reverendissimam Paternitatem Vestram in Prussia{m} invisam, quam Deus optimus maximus diu in felici regimine et statu conservet et tueatur ex animo rogo.

Dat[ae] Romae, 23 Aprilis 1538.

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae servitor studiosissimus Theodericus de Rheden

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopo Warmiensi et principi suo gratiosissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.

Post studiosam obsequiorum meorum oblationem.

De mense proxime praeterito redditae sunt Reverendissimae Paternitatis Vestrae litterae, Heylsberg XIIII Augusti scriptae, profecto iucundissimae, quod his tandem certior sim factus litteras meas una cum bullis (uti vocant) apostolicis confirmationis etc. redditas et perlatas fuisse. Quaenam ut tam tarde perferentur, fuerit occasio, prorsus ignosco, cum omnino sperabam illas per totum mensem Maium ad Reverendissimam Paternitatem Vestram perlatum iri. Utcumque sit, gaudeo ex animo tandem perlatas redditasque fuisse.

Quod autem cum reverendissimo domino, immo domino meo colendissimo [] domino Culmensi praeter fas aequumque actum sit, revera non ignoro. Ego, quantum per me licuit, omnem adhibui operam et diligentiam (testis est reverendissimus dominus Upsalensis), ne iniuria afficeretur. Attamen nihil profeci, igitur patienter, quae emendari hac scilicet vice non possunt, ferenda sunt. Deus Omnipotens mihi testis est, quod iniuriam ipsius ac iacturam, qua affectus fuit, aeque ac reverendissima paternitas sua dolenter tuli. Quod autem dominus Georgius Hegell, Fuggarorum Cracoviae institor etc., 400 illos ducatos, quos in praedicta reverendissimi Culmensis expeditione de pecuniis piae memoriae heredum episcopi Warmiensis solvi, repetere conatur, praeter aequum facit. Nam, uti meum dictat chirographum, ad dictam reverendissimi Culmensis expeditionem habui dumtaxat a Fuggaris sive illorum in urbe agente, videlicet domino Quirino Galler, ducatos de camera 862 Iulos 3,5, reliquos 400 ducatos dedi et posui ad dictam expeditionem ex pecuniis praefatorum heredum. Et me ad quitantias sive chirographa mea refero, quae si exhibita fuerint, facile constabit, quid et quantum a Fuggaris dictae expeditionis nomine receperim.

Reverendissimo domino cardinali Sanctorum Quattuor Reverendissimae Paternitatis Vestrae litteras reddidi ac litteras illas apostolicas Reverendissimae Paternitatis Vestrae quoad ecclesiam Culmensem confirmationis. Quibus luce clarius constabat dictae confirmationis Culmensis negotium non Bononiae, immo Romae expeditas fuisse exhibui. Arbitror enim Reverendissimam Paternitatem Vestram, qui illas scripserit, et me, qui easdem praesentaverim, illarum occasione parum gratiae et benevolentiae apud eandem suam reverendissimam paternitatem contraxisse. Utcumque sit, uti Reverendissima Paternitas Vestra iussit, feci. Ferat ille ac interpraetetur, ut velit.

Nova ferme penes nos nulla, nisi quod ager Puteolanus, uti olim Vesuvius prope Neapolim cum magno vicinorum dispendio conflagravit, uti Reverendissima Paternitas Vestra ex adiunctis schedis typo excussis latius intelliget, licet iam ad aliquot dies ardere desiit. Praemissa tamen Reverendissimam Paternitatem Vestram iamdudum intellexisse arbitror. Et dum praemissa 29 Septembris contingerent, fui Puteoli per biduum 22 et 23 eiusdem 7-bris, invitatus Neapolim a Fuggarorum institoribus , sensique ibidem magnum terrae motum.

Classis pontificia, caesaris et Venetorum iam ad Italiae portus rediisse di[citur]. Alii referunt eandem adhuc in Dalmatiae portibus Venetis subiectis esse, expugnata tamen ante reditum in Dalmatia supra Raghu[sium] quadam arce ante aliquot annos a Turcis ibidem constructa, Ca[stello] Novo dicta. In qua satis validum, dicunt, Turcarum fuisse prae[sidium]. Qui omnes ad interemptionem caesi dicuntur. Praeterea a Cursica tempestate passa est naufragium, in quo ultra 30 trirem[es] periisse praeter eas, quae conquassatae inutilesque sunt, reddit[ae] asseruntur. Utrimque pro futuro vere armatur instruiturque validiss[ima] classis. Deus Omnipotens nobis ac nostris propitius adsit.

Caesarem in Martio vel Aprili in Italiam venturum esse constans [est] fama. De concilio continuando certo fertur pontificem Vincen[tiam] aut in Lumbardiam iturum. Quicquid tamen circa praemissa fiet, curabo sedulo, ne Reverendissimam Paternitatem Vestram lateat, et quidem tempestive.

Et me Reverendissimae Paternitati Vestrae uti devotiss[imum] mancipium plurimum commendo. Decreveram in aestate proxime praet[erita] Germaniam versus proficisci, attamen a nonnullis sum interpellatus p[rincip]ibus, quibus iure negare nil poteram, ut omnino mihi ad princip[ium] futuri veris hic manendum erit, ac demum quod nuper mecum sta[tui], tandem Deo dante et auxiliante opere exsequar et perficiam, coram Reverendissimam Paternitatem Vestram invisam.

Datae Romae, XXIII Novembri[s] 1538.

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae obsequentissimus servitor Theodericus de Rheden

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino [Ioa]nni episcopo Warmiensi, domino [et p]rincipi suo gratiosissimo

Heylsperg in Preusen

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.

Post studiosam obsequiorum meorum oblationem.

XXVII praeteriti mensis redditae fuerunt per dominum Casparem Reverendissimae Paternitatis Vestrae nepotem, litterae Heilsperg 21 Aprilis scriptae, quibus certior factus litteras meas 23 Novembris datas perlatas tandem fuisse. Quaenam tam diuturnae morae perferendi causa fuerit, non satis mirari possum, cum tamen easdem per postam miserim.

Commendat Reverendissima Paternitas Vestra hisce suis litteris praefatum dominum Casparem, quem revera commendatum adeo habebo, ac si meus frater esset germanus. Hic aliquantulum valetudinarius ad urbem pervenit, contraxerat enim ex intenso aestu et itineris fatiga febriculam, sed - laus Deo - iam plane restitutus. Curabo, ut aliquem congruum sibi in aliquo rotae officio scribendi officiumque discendi habeat locum. Attamen satis incongruo pervenit ad urbem tempore, cogitur enim per hosce proxime futuros tres menses, quibus feriae sunt, feriari. Sed tamen ordinem dabo, ne omnino otietur. Accedit etiam aliud malum et inconveniens, quod omnium rerum est magna in urbe caritas. Sed postquam hic praesens est, boni ut cosulamus omnia, necesse est.

Velit praeterea Reverendissima Paternitas Vestra certior fieri, numquid XXX ducatos habuerim, quos Reverendissima Paternitas Vestra assignaverat etc. Comperiet Reverendissima Paternitas Vestra in computu expeditionis ecclesiae Warmiensis misso me habuisse hic a Fuggaris pro laboribus meis ducatos 30. Itidem reverendissimus dominus Culmensis comperiet in computu suo me ex parte dominationis suae reverendissimae habuisse ducatos XX. De qua liberalitate reverendissimo[rum] dominorum meorum gratias ago immortales.

Litteras reverendissimi cardinalis Sanctorum Quattuor propter illius ab urbe absentiam (ivit, ut fertur, Pistorium prope Florentiam) nondum reddidimus. Curabo tamen, ut diligenter praesententur.

Doleo revera ex animo super differentiam, quam, intelligo, inter Reverendissimam Paternitatem Vestram et dominum Alexandrum Schulteti confratrem meum intervenisse, quodque is piis et sanis Reverendissimae Paternitatis Vestrae monitis et exhortationibus non acquiescit. Scripsi iam super praemissis dominationi suae, fraterne eundem rogando et admonendo, ne contra stimulum calcitret, sed piis monitis et sanis Reverendissimae Paternitatis Vestrae consiliis obtemperet et auscultet. Quod eum omnino facturum spero. Neque Reverendissima Paternitas Vestra sibi, obsecro, persuadeat, quod ego is velim esse, qui illius sine etiam cuiusvis alterius causae patrocin... contra et adversus Reverendissimam Paternitatem Vestram suscipere velim. Quicquid autem consul[en]do fraterneque monendo, ut controversiae differentiaeque concordia et pace sopiantur, efficere possum, in hoc omnem meam operam et studium collocabo.

Rerum novarum penes nos nihil, nisi quod aiunt caesarem in futuro autumno Germaniam Inferiorem versus profecturum. Deus fax[it], salvis avibus, quo sua maiestas insolentiam nonnullorum compescere, qui nihil nobis, nisi exitium et interitum minantur, sua praesentia valea[t].

Et me Reverendissimae Paternitati Vestrae, domino meo gratiosissimo, maiorem in modum commendo. Quem diutissime fauste feliciterque valere cupio ex animo.

Datae Romae, XVI Iulii 1539.

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae studiosus servitor Theodericus de Rheden

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei et apostolicae gratia episcopo Warmiensi, domino et principi suo {suo} gratiosissimo

Warmiae sive Heylsperg in Prussia

Reverendissime in Christo Pater et Domine gratiosissime. Post promptissimam obsequiorum meorum oblationem.

Litteras Reverendissimae Paternitatis Vestrae reverendissimo cardinali Sanctorum Quattuor directas diligenter, dum nuper in Augusto a pontifice vocatus urbem venisset, praesentavi iuncta commendatione accurata et diligenti. Qui litteris lectis excusationem, quoad tempus expeditionis ecclesiae Culmensis, humanissime suscepit ac omnem operam in negotiis Reverendissimae Paternitatis Vestrae pollicebatur. Qua tamen tunc uti nequivimus, nam per unam dumtaxat in urbe perseveravit diem et mox mox rediit Balneoregium, ubi ad decimam huius mensis substitit. Et cum iam in urbem reditum maturaret, ecce pontifex Anconam et divam Virginem de Loreto versus proficiscitur, voluitque reverendissimam dominationem suam viae et itineris comitem ita, ut urbem non inviseret, nam pontificem in itinere excepit et fortassis intra mensem in urbem non rediturus. Fama est pontificem ad Kalendas Novembris primum Romam rediturum. Et mihi quoque peregrinandum fuisset, nisi illustrissimi principis mei Ioannis Alberti marchionis Brandenburgensis praesentia me excusasset, quae me ad primum ver, licet secus constitueram, uti certe dubito, in urbe detinebit. Effecit igitur reverendissimi cardinalis praefati absentia, quominus ipsius opera in negotio commissionis, cuius exemplum dominus Gaspar, Reverendissimae Paternitatis Vestrae nepos, mittit, uti potuerimus, tamen id, quod per nos obtineri potuit, signari curavimus, uti dubio procul praefatus dominus Caspar copiosius scribet. Attamen omnino spero et certe mihi persuadeo dominum Alexandrum sanis, piis et Christianis Reverendissimae Paternitatis Vestrae monitis et adhortationibus acquievisse ac differentiam illam concordia, compositione et pace sopitam sepultamque esse, quod Deus Optimus Maximus faxit.

Rerum novarum nihil, quam quod Turca et terrestribus et maritimis copiis Castellum Novum anno praeterito in nostram potestatem redacto oppugnavit et tandem vi expugnavit toto praesidio fortissimis, pro dolor, militibus demptis paucis occiso, et qui cladi superfuerunt ad trire mes Turcarum condemnati. Quo facinore perpetrato Turcarum classis Constantinopolim rediisse dicitur. Est enim dictum Castellum quondam a Turcis structum in litore Illirici Maris, supra Rhagusium ad XXX dumtaxat miliaria in ipso Catarensis sinus ostio. Quid autem immanissimus ille Christianis nominis hostis in futuram aestatem paret, nescimus. Attamen boni speramus nihil. Deus tamen Omnipotens suam nobis tribuat et largiatur gratiam. Quae Reverendissimam Paternitatem Vestram beet sospitetque ad multos annos, ex animo precor.

Datae Romae, XXII Septembris 1539.

Eiusdem Reverendissimae Paternitatis Vestrae ad vota studiossissimus servitor Theodericus de Rheden

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dei et Apostolicae [S]edis gratia episcopo Warmiensi, [domino] suo gratiosissimo

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine gratiosissime.

Post promptam obsequiorum meorum oblationem.

Litteras Reverendissimae Dominationis Vestrae nona huius scriptas hesterna die recepi, quibus certior fio Reverendissimae Dominationi Vestrae non adversari, quod putem regia securitate me non egere, attamen ob singularem, qua Reverendissima Dominatio Vestra me complectitur, benevolentiam existimabat illa opus esse. Hanc Reverendissimae Dominationis Vestrae opinionem ex vere paterno proficisci amore certissime persuasum habeo, quamquam visis et lectis nuper regiae maiestatis mandatis contra dominum Alexandrum editis non potui, quantum ingenii mei fert captus, quicquam ex illis deprehendere, quod me complecteretur aut respiceret. Et certe scio me numquam quicquam contra suam maiestatem egisse, nam dum in Urbe adhuc essem praesens, suae maiestatis oratores et nuntios iuxta condicionis meae exiguitatem obsequio et benevolentia semper prosecutus sum, nec Reverendissima Dominatio Vestra, quod temere et ea inconsulta velim ecclesiam ipsam accessis<s>e, credat. Ideo ultimis meis litteris consilium et mentem Reverendissimae Dominationis Vestrae expetebam, iam vero ex ultime ad me datis litteris facile colligo Reverendissimae Dominationi Vestrae omnino securum non videri, ut sine regio securitatis diplomate illuc me conferam, cum ex domino praeposito, uti eadem Reverendissima Dominatio Vestra scribit, non sit quod metuam, attamen ab aliis non sit Reverendissimae Dominationi Vestrae diiudicare. Igitur gratiosissimo Reverendissimae Dominationis Vestrae consilio, uti semper facere statui, obtemperabo, et nihil nisi quod eidem consultum visum fuerit, agam.

Quantum autem ad consilium illius, qui nuper ex Livonia rediit, attinet, certe hic nihil consuluit, quam quod libenter meam apud ecclesiam videret praesentiam, et domum sive curiam suam, qua etiam dudum usus sum, donec aliunde mihi provideretur, hospitii iure obtulit. Attamen, Reverendissime Domine, cum omnia exacte considero, video dominos et confratres nostros mutua et non vulgari inter se, pro dolor, simultate et rancore certare, [quod] quidem re vera me male habet et a residentia ibidem mentem meam ferme alienet, cum mihi alicubi (laus Deo), ubi in summa tranquillitate et pace, cuius etiam sum studiosissimus, vivere possum, abunde satis provisum est. Igitur Reverendissima Dominatio Vestra, ne suo paterno desit consilio, ac mentis et voluntatis suae sententiam ut perscribat, rogo. Ego (uti decet) consilio acquiescam et lubens iussa capessam.

Interim etiam aliunde exspecto litteras, quibus receptis quid mihi faciendum agendumve erit, considerabo. Et me Reverendissimae Dominationi Vestrae, quam possum vehementissime, commendo.

Datae Monte Regio, XIIII Augusti 1541.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae devotissimus servitor Theodericus de Rheden

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, Ioanni episcopo Warmiensi suo gratiosissimo

Reverendissime in Christo pater et domine, domine gratiosissime, Post studiosissimam obsequiorum meorum oblationem.

Ante paucos iam iam elapsos dies habui a domino Iodoco Hoetfilter, ecclesiae Lubicensis praeposito, Romae XXVIIII Octobris datas litteras, quibus, quae sequuntur, significavit nova. Videlicet:

De mense Septembris pontifex ex Perusia emisit episopum Cavensem pro nuntio et commissario, et quosdam alios pro forariis, ut singula ac hospitia disponantur Tridenti pro concilio generali ibidem celebrando.

Cum autem pontifex die Iovis sexta Octobris Romam reversus fuisset, die Mercurii XI Octobris celebratum fuit consistorium, in quo de concilio et de legatis mittendis fuit consultatum, atque die Lunae XVI Octobris denuo consistorio facto publicati fuere legati tres ad locum concilii, scilicet reverendissimi domini cardinales Parisius, Moronus episcopus Mutinensis praesbyteri, et Polus Anglicus diaconus. Cardinales, qui deinde ad portas pro more deducti fuere Veneris finito consistorio XX Octobris et iam itineri se commiserunt, scilicet Anglicus Iovis XXVI Octobris, Moronus Veneris XXVII, ac Parisius Sabbato XXVIII Octobris conventuri prope Tridentum, ut simul introitum faciant. Cuilibet legato singulis mensibus papa dat 500 ducatos ultra alias impensas.

Aiunt pontificem ad finem Februarii seu principium Martii velle personaliter accedere concilium, et si commode hospitari nos possit Tridenti, velit in vicina aliqua civitate, veluti Veronae, morari. Deus cuncta secundet etc. Haec ille.

Praeterea nollem Reverendissimam Dominationem Vestram lateat me parare maturareque in futuro (Deo propitio) mense profectionem ad Rhenum, nisi insperata et infausta (quod Deus avertat) interim adferantur istinc nova, et illustrissimum principem Ioannem Albertum marchionem, omnino, Deo iuvante, adire statui. Si igitur interim, quid concinnandum foret, quod eo esset perferendum, perlatoris lubens subibo munus, licet Reverendissima Dominatio Vestra insalutata, me nullo pacto itineri committam. Quam optime valere cupio cuique me maiorem in modum commendo.

Datae Warmiae, die XV Ianuarii 1543.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae studiosissimus servitor Theodericus de Rheden